Віктар Ываноў

Віктар Іваноў

_____________________
Подыхі творчасьці.

Кожны творца пакаленьня next цягне коўдру
лiтаратуры на сябе. Гэты яркi iндывiдуалiзм неабходны для ўзьнiкненьня жорсткай канкурэнцыi,
у вынiку якой нараджаецца якасная лiтпрадукцыя.
В. Т.

Да чаго ж салодка ўспорваць ягонае маленькае пузічка.
Там растуць казяльцы і смачна пахне
абадранымі каленьнямі дзяцінства...
Адзiн з узораў.

Разьдзел першы, або Прыезд панi.
1.
Ва ўсiх сучасных жанрах, ад iнсталяцыi да пер-формансу, цяпер працаваў Паша Пасюкевiч.
Сёньня, напрыклад, улюбёнаю тэхнiкай была аква-бамбiстыка. Каб стаць аквабамбiстам, трэба, па-першае, адкруцiць душ ад шлангу, а па-другое, круціць струмень над вадою. Сачыце за чысьцiнёй выкананьня: кроплi маюць атрымацца тоўстыя, сапраўды быццам бомбачкi.
Але ж – цi то з-за надта спрытных пальцаў паэта, цi хутчэй таму, што ў хаце не было нiводнага гледача, – новы стыль выявiўся недаўгавечным, i апошнiя хвiлiнаў сорак Пасюкевiч проста ляжаў.
I вось у той момант, калi ён ужо канчаткова вырашыў узяць шампунь, у тую самую хвiлю зазванiў тэлефон.
– Алё? Паш? Гэта я. Я ўжо на прыпынку. На пры-пын-ку! Усё, давай.
На прыпынку... Блiзка. Давядзецца сядзець ня мыўшыся. Шкада – наўрад такая пасрэднасьць, як Волюшка, зацэнiць тонкi эпатаж, якiм патыхае ў атмасферы. Трэба нешта дзеля супрацьвагi...
Паэт знайшоў на антрэсолях гумовыя боты. Цяпер ужо памiж пахам i аблiччам была пэўная гармонiя; да Волiнага прыходу Пасюкевiч разгарнуў цэлую тэорыю, а менавiта тэорыю гiгiенiчнай адноснасьцi. Вынiкала, у прыватнасьцi, што падчас дэфiцыту можна цудоўна прадаваць такiя вось боты па талонах на мыла.
Лiфт працаваў, i Вольга падымалася ўсё вышэй.
Усе боты трэба аднаго памеру, сорак трэцяга, тады кожны пакупнiк атрымае ўласныя, унiкальныя адчуваньнi.
Волюшка прачытала шыльдачку, паводле якой

Тут у 1971 годзе нарадзiўся i жыве
малады творца
Павал Пасюкевiч

i нацiснула вельмi гучны званок.
Адчынiў сам, i на твары быў той непераймальны выраз Штангi-думак-саскочылi-з-правадоў-паэзii-i-вобразы-вылецелi-праз-адчыненыя-форткi-вачэй, што й тры гады таму. Як быццам нiкуды яна не зьяжджала, а сядзела з Пасюкевiчам у Менску.
Ён правёў яе ў вiтальню, даў распрануцца, пачаў паказваць музей – усё з такiм самым тварам, – i вось яна, нарэшце, пакiнула меркаваньне ў кнiзе водгукаў i пайшла накрываць на стол.
А ўрэшце, боты замест мыла — iдэя прахадная, для няздарных паплеч-нiкаў, а сапраўднага творцы ня вартая. Ён паставiў iх у «Новыя паступ-леньнi», таксама пайшоў у гасьцёўню. Яскравы дысананс крухмальнае бялiзны i лiпучага цела стаўся цяпер прадметам гонару.
Елi: Волюшка рукамi, Пасюкевiч – сёньня – нажом i вiдэльцам.
Вось да якога чалавека яна прыехала, i вось у чыёй кватэры давядзецца жыць гэтыя два тыднi.
Рызыкаваў, дарэчы, страшэнна. Тупы, у засохлых кроплях нож не жадаў рэзаць, i праўдалюб-вiдэлец выскокваў з рукi. З жудасным скрыгатам чаплялiся яны адзiн за аднаго, а на гаспадара забылiся. I яшчэ хацелася палiць.
Сьвяточная курыца стамiла абодвух, а ня толькi адну Волюшку.
А вось на кухнi, за гарбатаю, паэт уздыхнуў вольна, i, калi госьця пачала была там нешта пра сваю вёску, уставiў такiя пяць капеек:
– Сьпiш у музеi. На раскладушцы.
– Дык вось слухай, якая потым вясёлка была, – працягвала сваё.
– Дабранач, – адказаў паэт i паставiў торт у лядоўню.

2.
Вершы не прыходзiлi.
Ствараў Пасюкевiч на кухнi – як, зрэшты, i заўсёды, – i нiякiх бацькоў на раскладушцы не было; дый i раскладушкi не было, на ёй спала госьця. Сёньня, такiм чынам, пiсаць не перашкаджаў нiхто.
А вось жа – не пiсалася. Не было ад чаго адштурхнуцца.
Трэба ўзяць якое-небудзь друхло, вырашыў паэт, лiтугнаеньне, i як сьлед абсьцябаць. Ён пайшоў у залу, доўга чытаў назвы i cпынiўся на «Выпускниках», атрутна-блакiтных i жахлiва iлюстраваных.
Скобелеў, аднак, спадабаўся – няўцям, чаму й за няздару лiчаць. Не, ну да сучасных тэкстаў, вядома, як да месяцу, – а як на рэалiзм дык i нядрэнна, з гумарам нават. Нядрэнны Скобелеў быў закiнуты на лядоўню, i далей Паша не рызыкаваў, сьцябаўся завочна.
Беларуская лiтаратура, прыдумаў выслоўе авангардыст Пасюкевiч, сьмяротна кволая. Такую трэба перапiсваць ад нуля. Усюды (зiрнуў на Скобелева), усюды прадажныя БэСэСэШэрыя графаманы i з кожным яму трэба змагацца – сапраўды, толькi волат выратуе гэтую лiтаратуру.
Паэтычны манiфест – i якi! – быў амаль у кiшэнi.
У зборы твораў гэты тэкст, мажлiва, пададзены ў iншых версiях, то паслухайце, як гучала першапачаткова.

ЛIТВОЛАТ
Во лат
ынiне
Воля
наляцiнула на
мяў... НЕ!,
я ў не-
сьвядомасьцi,
дома цi
на дне?

Паэт верш вельмi ўпадабаў. Спачатку проста перачытаў яго – разоў дзесяць, ня болей. Потым уявiў, як гэткi твор успрыме Ларыса Герасiмаўна (Пасюкевiч раз-пораз завiтваў у школку), – i, ведаеце, было чым ганарыцца: палову звышсучасных моўных правакацыяў уяўная вучылка не зразумела, нават не заўважыла.
Думаеце, супакоiўся? Ха!
Схадзiў у майстэрню, вярнуўся з «Нацыяй Кульмi» i «Уводзiнамi ў самадызайн». Перачытаў кожную паэму двойчы, вярнуўся да сёньняшняга верша i чырвонай асадкай – знайшоў у кабiнеце, – асадачкай пазначаў, пазначаў, пазначаў: алюзii, цытаты, элементы самапародыi... Потым, падсумаваўшы заўвагi, пiсаў на гэтым матэрыяле эсэ. Прачытаў эсэ, натхнiўся i хуценька, пакуль натхненьне не павiсла, стварыў другi верш. Потым доўга чакаў трэцi. Паэмы ня дзейнiчалi, замыленыя, зачытаныя да дзiрак. I таму...
А ў музеi спала сястра. Ха-ха.
Было трыццаць хвiлiнаў на чацьвёртую.

3.
Ён быў зусiм невялiкi, музей паэта Пасюкевiча. Васемнаццаць метраў пакой, ды чатыры балкон, ды сёе-тое ў майстэрнi.
А ўсiх пакояў было чатыры: да музею, майстэрнi i гасьцёўнi яшчэ кабiнет, у iм паэт адпачываў i слухаў музыку. Iншымi словамi, пашырыць музей можна толькi за кошт гасьцёўнi. А ў гэтым выпадку, здагадваўся Пасюкевiч, бацькi будуць супраць пашырэньня.
Волюшцы мiж тым ня спалася. Яна падышла да часопiснага столiка, на якi брат клаў сьвежае. Амаль кожны экспанат суправаджаўся i артыкулам – грунтоўным, добрасумленным, на фiнскай паперы.
Вар’янты паэмы «Нацыя Кульмi», уватрапiўшыя ў нашы музэй 19 чэрвэня, былi аднойдзеныя на дачах бацьком паэты. Пэршы вар’янт датуецца 23эцяга студня, другi – 25ятага студня. Паводльле стыля абодвы вар’янты найлежуць да Асноўнае Творчае Пасьлядоўнасьцi (АТП) i зьяўляюцца
Яна перагарнула старонак колькi.
бэсталянымi гэпiгонськiмi спрабаваньнямi. Ў дадзеных двох вар’янтах гэтая барадзьба прасьлейжджваецца йшчэ й ў главе «Аб...Лене», асабiста у рыфу «галасочак – галаслоўны», прысутнiчаючага ў абядзьвёх вэрсыёх, пры чым вар’янт ад 25 студня сьпейрш ўтрымаўляў рыф «галадовак», памяняны аўтарам на п’ершапачаткавы, чым яскравейшым вобразам падкрасьлёнае, што
Вольга не заснула. Гучна тахкаў гадзiньнiк. На вулiцы трамваi.
У iншым кутку стаяла вежа. Упершыню яна была створаная ўлетку восемдзесят сёмага, а матэрыялам стаў нямецкi канструктар; цяпер гэта «апомнiк эрхытэктурнае створчасьцi позьнетрадыц’ялiсцкага пэрыёду», «растаўрованы аўтрам у сьнэжнi 1990 году», i Волюшка адыйшлася: яшчэ, крый Божа, пабурыш...
Адчынiла шафу, пачала разьбiраць паэтавы сшыткi.
Калi-небудзь пазьней усе тыя сшыткi будуць, вядома ж, апублiкаваныя. А пакуль – пакуль нават у музеi Пасюкевiч выставiў мала, лiтаральна некалькi ўзораў. Усе астатнiя – стос за дзявяты, стос за дзясяты клас – i ляжаць вось у гэтай шафе.
Вольга шукала сшытак, у якiм было сачыненьне.
Аднойчы вучань Пасюкевiч напiсаў вельмi дзiўнае сачыненьне. Па-першае, у вершаванай форме.
Пасюкевiч быў ужо сапраўдным вiртуозам. Ягоныя вытанчаныя рыфмы (мачай нi к/сабе, нi к яму. А – к/таму, хто чырвоны чайнiк/прыхуе¹ ад чарвёў-камуняк) не саступалi нават вершам шасьцiдзясятнiкаў. Радкi ламалiся на такую барочную «лесьвiчку», што страшна ўзгадаць, i сям-там было цяжка нават падлiчыць, колькi iх у той верш напіхана.
Вось якую вершаваную форму я маю на ўвазе.
I, па-другое, зьмест. Пасюкевiч сьцьвярджаў, прыкладам, што Павел Уласаў быў схаваным гомасексуалiстам i што Аляксей Талстой сублiмаваў такiм чынам уласнае прыгоннае дзяцiнства.
– Гэта будзе БОМБА! – прызнаваўся напярэдаднi паэт у цесным сямейным коле.
Якую адзнаку ён атрымаў, Волюшка не даведалася. Але цудоўна памятала, што пасьля сачыненьня Паша ператварыўся ў таго самага Пасюкевiча, якога мы з вамi ведаем.
Сачыненьне яна знайшла i, здаецца, прачытала. Потым дабралася да ложку i заснула.

Разьдзел другi, або Жыцьцё з iдыёткай.
1.
У Мiнiстэрстве адукацыi сядзяць адны iдыёты.
Сапраўды. Ну чаму б, чаму б не паставiць тую падачу дакументаў пасьля абеду? Студэнты пасьпелi б табе i адпачыць, i прачытаць, што iм трэба, i пад’есьцi два разы, не студэнты а абiтурыенты, i пагалiцца, хто якi голiцца, i прычасонца лётна спыт.
Так думаў Пасюкевiч пад тонкай, наскрозь прапацелай коўдраю. А часьцей думаў проста: «Тваю!»
Ён параўнаў коўдру з блiнам: тлустая i гарачая. Блiны з паэзiяй – неблагая страва. Ша! Ешце, сволачы! Я ж волат, яжвы3ваю. К100ўным 100чывам абсы5. Я1 у*0 с11/\1-0
Вольга зайшла ў пакойчык бяз вокнаў.
«Якога? Унiтазы трэба выра%^@ць з мяккiх, разумееце?! мяккiх матар’ялаў, i цiхiх, можа хоць тады яны янбудуць рып засыпець» – Пасюкевiч хацеў тут нават падняцца, намаляваць канструкцыю, i маляваць жа ўмеў быў у сьне...
На вялiкай канфорцы, на чыгуннай патэльнi Волюшка смажыла яечню – так-так, яечню, Пасюкевiч-старэйшы меў блат, – а за сьценкаю, нiбы вугор, круціўся малады творца i пляваўся гарачымi думкамi.
«Ды калi ж яна... калi ж адсюль... калi яна...», потым «Дай-Це Па-СПАЦЬ!!!» (карцела ўголас, усё выбiраў момант), «Бль... бль... Т?ваю!» – о так, наш мысьляр за думкай у кiшэню ня лез!
Волюшка пайшла, а брату доўга шчэ не засыналася. Рамонтаў суседзi не рабiлi, музыку ня слухалi (нават Жэка з восьмага паверху) – езьдзiлi сабе на лiфтах ды гутарылi аб розным. А на гадзiньнiку было 10:54.
Пасюкевiч усё трымаў сябе ў ложку. Сон карысны для здароўя i дае новыя мастацкiя знаходкi. Трэба дацягнуць хаця б да першае, iнакш – галава балiць, вочы чырвоныя... бррр!
У дванаццаць дваццаць пабудзiў тэлефон. Спачатку хацелi нейкага Мiхалыча, другi раз была цоца з мамiнае працы, якая да таго ж не зразумела Пашаў жарт.
Пасюкевiч пiў бразiльскую каву з шакаладнымi цукеркамi. Ён прыгадаў... так, прыгадаў: сёньня iсьцi ў выдавецтва. У выдавецтва, дзе таксама саўкi ды нiкчэмнасьцi i нiхто (цукерку ў рот) не разумее Вольнае Мастацтва, i нават найвыбiтнейшага... прыгожыя гукi: на-ватна-йвыбi-тней-ша-га... – найвыбiтнейшага прадстаўнiка (яшчэ цукерку!) ня возьмуць. Ну, то iм жа горш – вырашыў i пачаў зьбiрацца.
Дарогай паэт вынайшаў генiяльную рыфму «нiштаваты – ніякаваты» – лiтаральна прасiлася ў «Нацыю Кульмi-2», – i правёў сем прыпынкаў да метро ў салодкiх творчых пакутах.
А яшчэ ён думаў, як цудоўна, што Волюшка прыехала на цэлыя два тыднi, а што бацькi якраз на лецiшчы (утрох на раскладушцы было б цесна). Цяпер яна i музей пашырыць дапаможа, i часу хопiць. А iх тады можна перад фактам. Не асаблiва тая гасьцёўня й трэба, я б сказаў.
З гэткiмi вось прыемнымi думкамi Пасюкевiч i прыйшоў у выдавецтва.
Нiкчэмная саўковая рэдактарка друкавала на машынцы, i паэт зайшоў ззаду, каб паглядзець праз плячо.

2.
Музей вырашыла не чапаць. Гасьцёўню прыбiралi бацькi, там зболь-шага чыста.
Вольга вярнулася першая. Яна падала дакументы i пазнаёмiлася з самым цудоўным хлопцам Менску. Ёй карцела таньчыць i сьпяваць. I яшчэ карцела зрабiць i брату нешта прыемнае...
Прыемнае што? У крамах нiчога няма. Сваiмi рукамi яна ўмела... не, ну ўмела маляваць, умела вышываць крыжыкам, умела... толькi на такiя рэчы брат заўсёды пляваў з вышынi мастацкага густу.
I вырашыла яна тады прыбраць у кватэры.
Уявіце: вы прыходзiце дадому. Тупая рэдактарка паслала вас на тры лiтары. У метро цiсканiна, у трамваi таўкатня – сем прыпынкаў трэсьлiся вы зайцам. Смурод у пад’езьдзе i гэтак далей, i гэтак далей, i гэтак далей. На душы пагана, таму што ведаеце: у кватэры – тут дзяўчаты хай лепей не чытаюць – у вашай кватэры срач. З такiмi думкамi вы адчыняеце дзьверы.
Кватэра зьзяе чысьцiнёю. Усе кнiгi стаяць па палiцах, акрамя адной улюбёнай – тая на пiсьмовым стале. Падлога чыста вымытая, а шкарпэткi нехта пазьбiраў i таксама памыў. I нават адшукаў парныя пад шафаю. I дастаў з-пад канапы дзьве пешкi, з-за якiх вы два гады ня гралi ў шахматы.
А на кухнi п’е каву ваша сястра i загадкава ўсьмiхаецца.
Уявiлi? Дык вось: заходзiць Воля ў майстэрню...

А як, мiж iншым, усё цудоўна пачыналася!
Я маю на ўвазе, вядома ж, не дзяцiнства. Паэт добра памятаў тупую бздурную малую, яна кпiла з ягоных рыфмаў i аднойчы ўзяла ды заявiла лiтаральна: «Табе няма проста чаго рабiць!».
Я пра тую Вольгу, ад якой заўчора прыйшла з вёскi тэлеграма. Цяпер Паша зьбiраўся дараваць амаль усю ейную тупасьць i марыў. Вось прыедзе, сядуць яны куды-небудзь, i паэт будзе проста, як роўны роўнаму, тлумачыць актуальныя эстэтычныя тэндэнцыi. Калi чытач дазволiць, я агучу тыя тэндэнцыi.
Будучыня драматургii – не састарэлы тэатар абсурду, а тэатар сумбуру, якi... далей паэт не прыдумаў, вяртаўся да пачатку. Пачатак быў вельмi добры, i гэта супакойвала.
Або, напрыклад, тэхнiка не галоўнае, таму што яе можна напрацаваць. Прафесіяналiзм – забаўка для няздараў, а творца, як прызнаваў нават Iсакоўскi, заўжды ня ўмее пiсаць.
Пасьля гэтае гутаркi можна б даць якi-небудзь прыклад (ды Скобелева таго ж) i спытаць у Волюшкi, як яна лiчыць, якiм тэндэнцыям ён адпавядае, а якiм не, i чаму. А там, паэт ведаў, бачна будзе.
I вось – не было бачна. Ня ведаў, як i падступiць да сястры.

Разьдзел трэцi, або Вясковы перыяд
1.
Я пазнаёмiўся ўпершыню з Пасюкевiчам улетку 19** году. Ён быў амаль сярэдняга росту, з даўгiмi i яшчэ густымi валасамi, якiя ён меў звычку закiдваць рукою назад. Легендарны Луiджы тады ўжо ня меў таго славутага позiрку, за якi ён атрымаў у лiтаратурных колах сваю другую мянушку. Ён кульгаў тады крыху на хворую нагу, якую параўнаўча нядаўна пашкодзiў тут у гэтай вёсцы, але аднак, тым ня меней, ён, безумоўна, адрозьнiваўся больш чым звычайнай прыгажосьцю.
Паэт правёў мяне да сябе ў свой дом, дзе было прахалодна адносна гарачага летняга дня, гэты дом быў вельмi цiкава абстаўлены: на стале ў маляўнiчым непарадку ляжалi буйнафарматны сшытак, геаграфiчны атлас, томiк Вазьнясенскага, «Iлiяда», старыя кружэлкi на 78 абаротаў i старыя фламастары выразна шэрага колеру. Я крадком адгарнуў сшытак, на першай старонцы быў зьмешчаны Пасюкевiчам вадзяны дзiск правiльнай формы, намаляваны фламастарамi самiм паэтам гэтым ранкам.
Сустрэлiся мы сапраўды ўлетку 19** году. Адразу скажу, што сшытак ляжаў там, дзе й сёньня – пад ножкаю стала, не пiсьмовага, а якi на верандзе.
Што мяне зьдзiвiла ў Пасюкевiчу? Ну, нават ня ведаю. Пачнем з пазногцяў. У Пасюкевiча былi слаiстыя, даўно ня грызеныя пазногцi адстаўнога музыкi; некаторыя ён ламаў i недаламаў.
Гэты вялiкi паэт, будучы цыклапiчнай мастацкай фiгурай, жыў тады ўсё роўна ў сьцiплай вёсцы i сваiм прыватным доме, не праяўляючы тым самым нiводнага забабона, на якiя ён, дзякуючы свайму унiкальнаму становiшчу ў лiтаратуры, меў поўную рацыю.
Калi да яго прыехаў рэпарцёр са сталiцы браць у яго iнтэрв’ю, Пасюкевiч рашуча прагнаў яго назад, што хутчэй за ўсё тлумачыцца ягоным веданьнем таго, што ён ня хоча сабе недарагой скандалёзнай вядомасьцi, кажучы з рознай швальлю на гэты кшталт, i таму ён гэта i зрабiў дакладна па гэтай самай прычыне.
Кожная хата мае свой пах. Людзi мяняюцца, нараджаюцца, сыходзяць – пах застаецца. Я заўважыў гэта ў дзяцiнстве, калi гасьцяваў у расейскiх сваякоў, i чарговы раз упэўнiўся ў гэтым летась.
У Пасюкевічавым доме ня так. Раней тут жыла Волюшка i пах быў адзiн; у год знаёмства з Пасюкевiчам ужо не засталося нiчога нi ад ейнага, нi нават ад спрадвечнага водару.
А завяршэньне гэтага апiсаньня нам хацелася б зрабiць словамi самога паэта, напiсаўшага ў гэтым выпадку так:
патыхае творчасьцю
падыхае
рэдактарка i дыхае
паэт. Хайль
Творчасьць! Патыхае
ёю i хай
сабе,
абы кабы мне,
а iм – не.
Гэтая паэтызацыя традыцыйна малавядомых мастацкай эстэтыцы дзеяньняў i выбiвала нашага выбiтнага сучасьнiка.
Сшыткi вялiся дробным почыркам. Пасюкевiча хапала старонкi на тры, чатыры. Потым iшлi накiды – чыстая старонка, у цэнтры закрэсьленая лiнiя цi два-тры словы. Вось адзiн малюнак, постаць ваяра. Паша намаляваў дзьве версіi: першую пазначыў 1991 годам, а другую, нерасфарбаваную, без галавы, – 1993. Перавалiўшы такiм чынам за сярэдзiну, мастак вiдавочна страцiў цiкавасьць.

2.
Калекцыя скарыстаных прэзерватываў захоўваецца ў адмысловай шуфлядзе. Пад кожным прэзерватывам стаяць лiчбы. Спачатку адзiнка альбо двойка, потым пасьля двукроп’я двузначны лiк з прамежку 02..57; у наступным радку дроб ад 0,3 прыблiзна да 0,5 – раз сустрэлася 0,923 i ў дужках тры клiчнiкi.
Прэзерватывы, пазначаныя лiтарай Z, нумаруюцца iнакш. Тут ужо не адзiнка i ня двойка, а найчасьцей нулiк; на месцы ж дробаў стаяць трохзначныя лiкi, у сярэднiм сто шэсьцьдзясят.
Ляжыць у шуфлядцы i секундамер, i чыстая лейка, i сiняя iзаляцыйная стужка, i iншыя неабходныя прыстасаваньнi.¹
Волюшка спачатку не зразумела, што калекцыянаваў брат, i толькi калi патыхнула... тым самым, тады толькi здагадалася. Стаяла Волюшка хвiлiнаў мо... ня ведаю колькi. Ведаю, што халадок нейкi падмарозiў каранi валасоў; i думка — брат гэта адно, а прэзерватывы зусiм iншае...
Дык ён мо ня ведаў! Яму падкiнулi!
Яна адчынiла шуфлядку. Почырк, почырк!
Ягоны. Як у сачыненьнi, дакладна. Пайшла ў музей, узяла сачыненьне, параўнала... Прынесла сачыненьне i яшчэ адзiн сшытак, па матэматыцы, паклала проста на калекцыю. Ягоны, ягоны почырк.
Яна ўзяла анучу, пачала выцiраць пыл. Пыл, пыл, каб не было ў пакоi гэтым пылу, пыл твой вораг, выцiрай яго нафiг, ён нiкому нiчога добрага не зрабiў.
Калi пыл быў выцерты ў майстэрнi й палове кабiнету, вярнуўся i сам Пасюкевiч. Ён убачыў Волюшку з анучай, здагадаўся – цяжка не здагадацца – у якiм яна настроi, кiнуўся ў майстэрню... не. Майстэрня ўжо была прыбраная. Iдэальна прыбраная.
А недзе далёка-далёка гучаў голас – мужчынскi цi жаночы, Паша не зразумеў¹.
– Валi адсюль на ...! С-сука, кабёл ...ы! Вось табе! I п... пiсьню сваю забiрай! Талент!.. За... табе вырваць i ў рот запхаць! Д...еў! Ва!Лi! НА ...!!!.. Усё маме скажу!
I паехаў Пасюкевiч у вёску.

Дадатак 1. Пералiк асноўных твораў Паўла Пасюкевiча на 29 чэрвеня 1991 году.
1. «Нацыя Кульмi», паэма
2. «Уводзiны ў самадызайн», паэма ў эсэ
3. «Нашая ўскраiна», паэма
4. «Запiсная кнiга», паэма афарызмаў
5. «Осьмiявыя рыфмы», набор паэзаў
6. «Насьцянасьцянасьцянасьцяна», PCX-файл, 32 градацыi шэрага
7. «Манiфэст у творчасьцi Паўла Пасюкевiча», манаграфiя
8. «Нiштаваты – нiякаваты», рыфма
9. «Мовазнаўчы аналiз нелiтаратурных тэкстаў П.Пасюкевiча», эсэ
10. «Для самых маленькiх», iнсталяцыя (пiпеткi)
11. «Маянэзная лiрыка, або ТрубаНяДура», паэзы
12. «Народная газэта», газета, стрыжань, надпiсы
13. «Мой памер», iнсталяцыя (паветраныя шарыкi)
14. «Юрлiнгвiстычнага пэрыяду», манiфэст
15. «Лiтволат», верш
16. «Подыхi творчасьцi», верш
17. «Памый мяне», надпiс
Яшчэ не канец!
18. «Партрэт маёй сястры», вiдэёма
19. «Скончался – списался», рымаверш
20. «Жыцьцеапiсаньне паэта», новы раман

Разьдзел чацьвёрты i для Пасюкевiча апошнi.
1.
Дзед Нупрэй сядзiць на ложку i распавядае. Ложак высокi, з шарыкамi, мяккi-мяккi. У мяне на лецiшчы такi ложак.
За вакном зiма, сапраўдная, з марозам ды сьнегам. Дзед палiць грубку. Ён пачаставаў мяне самапальным папкорнам, паразважаў пра Хрушчова, прыгадаў звычайныя ў такiх размовах «два дваццаць» i «тры шэсьцьдзясят дзьве» i ледзь-ледзь не раскруцiў мяне на палiтычную гутарку. Дзiвам не раскруцiў, як я цяпер разумею.
А тэлевiзар, наадварот, сучасны. Ня iмпартны, ня самы разапошнi, але прынамсi каляровы i з гультайчыкам. Ловiць, акрамя расейскiх каналаў, два ўкраiнскiя, i, пакуль дзед Нупрэй зьбiраецца з думкамi – а прыпыняецца ён цi не пасьля кожнага сказу, – можна ўчуць якое-небудзь «Леворуч цi праворуч».
– Узяў ён, значыцца, ровар. Узяў той ровар з гаражу ў восем, можа восем дваццаць, дзета так. Узяў ровар i, ну там сеў на яго, менскi ровар, зялёны, i паехаў, мо ў дзевяць там, дзевяць пятнаццаць, вось, – так гаворыць дзед Нупрэй. – Сеў, значыць, i паехаў катацца. Ён катаўся. Ён, я так потым паняў, ён, думаю, на дарогу катацца паехаў. Вот ён, значыцца, i паехаў катацца на дарогу, ён часта на дарогу езьдзiў. Кожны дзень, бывала праз дзень езьдзiў.
– А скончылася як? – перапынiў я.
Пасюкевiча ў Нупрэевай хаце няма, i няма даўно. Вось я й выпытваю, куды ён зьнiк.
– Нармальна, – адказвае дзед Нупрэй. – Скончылася добра. Знайшлi мы ровар, у балоце ляжаў.

КАНЕЦ
2, або Deus ex Machine
Дзеда Нупрэя я распытваў пяць гадоў таму, а ў панядзелак сустрэў Пасюкевiча ля Саюзу пiсьменьнiкаў.
Альбо, дакладней, ён мяне.
Пасюкевiч набыў Мазду RX-8, зьзяў радасьцю i хацеў падкiнуць мяне куды мне трэба. Але ж я сказаў, што лiтаб’яднаньне пад самым бокам, і калi яму хочацца паразмаўляць, то пойдзем абодва.
I, ведаеце, Пасюкевiч паабяцаў – не, наступным разам не атрымаецца, ня будзе ў Беларусi – паабяцаў праз два тыднi прыйсьцi i ўсё-ўсё-ўсё распавесьцi. Выглядае вельмi добра, i вiдаць, што і чалавек харошы. Адна бяда, што лысее – ды нават i лысее прыгожа.
Чакаем.