Архіў нумароў:

Алесь Емельянаў

_____________________ Document">Любоў і смерць. Невядомыя творы Алеся Емяльянава	Смерць і каханне – дзве сястры Твае, і ты іх брат, выходзіць… Л. Дранько-Майсюк. Я быў у абдоймах смерці, я спаў на яе далані. Я не жыву, паверце, смерць мае лічыць дні. Алесь Емяльянаў. Пра тое, што я цёзка паэта Алеся Емельянава я даведаўся не так даўно, калі ўжо і сам пачаў пісаць вершы... Першае маё знаёмства з яго творчасцю адбылося, калі я, прыйшоўшы ў бібліятэку і ўзяўшы з паліцы томік “Ан­талогіі беларускай паэзіі”, намацаў вачыма сярод імё­наў вядомых мне паэтаў і прозвішча Емяльянаў. Мяне гэта, шчыра кажучы, не здзівіла, бо ў нас Емяльянавых шмат. Але ж, калі я зірнуў на імя, быў надта здзіўлены, што нават тут знайшоў поўнага цёзку. Пасля таго, як пачаў больш падрабязна вывучаць біяграфію паэта, высветлілася, што ён амаль мой зямляк(не так ужо далёка мой родны Кры­чаў ад Чавусаўскага раёна, дзе ў вёсцы Забалацце 20 сакавіка 1952 г. і нарадзіўся паэт). Каб больш грунтоўна пазнаёміцца з творчай спадчынай новазнойдзенага цёзкі і земляка, я выправіўся зноў-такі ў бібліятэку. І выявіў, што кніжак Алеся Емяльянава няма на абанеменце! Толькі ў чытальнай зале знайшліся тры прыжыццёвыя зборнічкі, апошні з якіх – “На падкове дарог” – быў выдадзены “Мастацкай літаратурай” ажно ў 1987(!) годзе. Паэт як быццам быў, але яго як быццам і няма. Гэты факт і стаўся асноўным чыннікам таго, што я ўзяўся за працу над архівам паэта. Па-другое, супадзенне нашых прозвішчаў выклікала і дасюль выклікае блытаніну, хаця маё прозвішча да нядаўняга часу і пісалася праз літару «е» – Емельянаў(усё з-за прыкрай памылкі ў пашпарце). У ходзе працы з архівам Алеся Емяльянава я адкрыў для сябе не толькі таленавітага паэта. Аказалася, што ён спрабаваў сябе і ў прозе(знайшліся некалькі недапрацаваных апавяданняў, няскончаная аповесць), у дзіцячай паэзіі (чарнавы варыянт кнігі для дзяцей “Лісяняткі-неслухі”). Акрамя таго, у адной з тэчак адшукаліся пашарэлыя ад часу дакументы ордэна Святой Яны, створанага з мэтай ратавання дзяцей, пацярпелых ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС, – гэты факт адкрывае перад намі і чалавека, які займаўся грамадскай дзейнасцю, якому была неабыякавая чужая бяда. На жаль, Алеся Емяльянава я не ведаў асабіста, таму пра ягоныя смерць і жыццё магу гаварыць толькі ўскосна, грунтуючыся на небагатых успамінах родных і знаёмых. Смерць сапраўды “лічыла дні” таленавітага паэта, а калі прыкладна за паўгода да смерці ён даведаўся пра страшны дыягназ – рак лёгкага, – ён сустрэў яго вельмі мужна і годна. Ці баяўся Алесь Емяльянаў смерці? Я думаю, ён проста прыняў яе сапраўды як сястру, якая павяла яго туды, куды апошнія гады імкнулася ягоная свядомасць. Паэт стаміўся. Стаміўся ад зямнога жыцця, ад змагання за гэтае жыццё. Пра гэта сведчыць хаця б той факт, што сам ён амаль не лекаваўся. Рыхтаваўся да адыходу ў лепшы свет не з-за таго, што ТАМ лепей, – проста ён не мог болей ТУТ. Паэт, відаць, у большай ступені, чым хто, адчуваў, што смерць – гэта не канец, а пачатак. Алесь Емяльянаў належаў да паэтаў, якія жывуць паэзіяй і любоўю. Пры адсутнасці аднаго з гэтых складнікаў – жыццё паэта ператвараецца ў вусцішнае існаванне, падмацаванае алкаголем. Чаму я ўжыў тут назоўнік “любоў”? Таму, што гэтае пачуццё больш усеабдымнае, чым каханне. Любоў да радзімы – гэта і любоў да маці, да каханай. А ў Алеся Емяльянава такія паняткі былі непадзельныя. Знайшоўшы ў згаданым ужо архіве паэта невялічкі абразок пра каханне, я думаю, што ён павінен пабачыць свет, бо ў гэтым творы паэт паўстае перад намі вельмі лірычным і пяшчотным. Разам з тым некаторыя вершы(збольшага недрукаваныя, якія я знайшоў таксама ў архіве), яшчэ раз пацвярджаюць, што паэт быў вельмі заклапочаны лёсам роднай краіны. Прапаную чытачам «Дзеяслова» невядомае апавяданне Алеся Емельянава і нізку недрукаваных раней вершаў. Алесь Емяльянаў. АДЗІН УЗДЫХ Я не казаў, што кахаю цябе, я баяўся гэта сказаць. Але калі ўжо агаляць душу, дык агаляць да апошняй клеткі – гэта пра тваю ўсмешку. Я чытаў табе гэты верш і ты, пэўна, яшчэ тады здагадалася, пра чыю ўсмешку я так асцярожна, няўмела сказаў. Але боязнь – а ўсё-ткі не зразумела – прымушала мяне да прамога, аголенага, наіўна-смешнага напаміну пра гэта. Каб не заставалася ты для мяне загадкай, твае думкі, пачуцці ясна вырысаваліся з тумана тваіх адносін да мяне, якія б яны не былі для мяне, ці горкія, ці хмельныя, як для “настаяшчага” лётчыка вышыня, я ніколі не стаў бы гаварыць аб гэтай усмешцы. Чаму я кажу: “Туман тваіх адносін…” Крый божа, калі ты падумала, што я табе не веру. Не! Але шмат чаго ты не дагаворваеш. Не ведаю, чаму, ці не хочаш, ці спадзяешся, што я і так зразумею. А ўсё, што ты не дасказала, што я дамалёўваю сам, згадзіся са мной, усё-ткі застаецца туманам, чымсьці непэўным, расплыўчатым, бо я ж магу і памыліцца… Ты можаш запярэчыць, што я сам сябе абвяргаю, маўляў, спачатку аб размове вачэй, вуснаў, рук, а зараз загаварыў аб дакладных гутарках. Але я маю на ўвазе не толькі пачутае, але і адчутае. Прабач, ды і мову рук тваіх я да канца не разумею. Але я, здаецца, адступіўся ад задумы расказаць увогуле аб каханні. Па­праўляюся аб сваіх поглядах на каханне таму, што аднолькавых поглядаў наконт гэтага пытання быць не можа. І калі табе здасца, што высказваюся я агульна, па-кніжнаму, прашу не вер сваім думкам (хаця, як можна не верыць сабе!?); значыць, я проста не ўмею сказаць так, як думаю, і тым самым зноў сцвярджаю, што каханне і словы не могуць быць звязаныя паміж сабой, што між закаханымі павінен існаваць нябачны іншымі, так як яго бачаць гэтыя двое, мост. Праўда, часцей у жыцці гэты мост з аднабаковым рухам. І гэта я, як і не балюча, дакладна ўсведамляю. Каханне… Без высокіх словаў, хаця каханне без іх не можа існаваць, я паспрабую вызначыць: што ж гэта такое, каханне? Асабіста для мяне. Бадай, і не верыш ты мне, што я кахаю, бо ў большасці выпадкаў я маўчу, у нутры перагарае прагнасць гаварыць пра яго, бо я палохаюся высокіх словаў; здаецца, што яны гучаць няўпэўнена, фальшыва, і, на мой погляд, выклікаюць больш недаверу, чым веры. Ва ўсіх астатніх выпадках, калі гутарка цячэ аб жыцці, аб прыгодах, аб поглядах на акаляючае, мяне не палохае недавер, то, пачынаючы гаварыць аб каханні, прабач, – баюся. Чаму? Я ясна ўсведамляю, што каханне не патрабуе словаў. Гэта адзінае, што да драбніцаў становіцца зразумелым, але, разам з тым, да канца ніколі не можа быць вызначана; толькі тады, калі двое чуюць сімфонію цішыні, разумеюць нямую размову пальцаў, вачэй, вуснаў, калі ўздых аднаго становіцца да новага яго ўздыху ўздыхам другога; калі маленькая, нікім і нічым не заўважная сляза аднаго, у залежнасці ад таго, якая яна: ці горкая, ці нагарнулася ад прыліву радасці, уздыме ўнутры другога, раскалыша мора тугі, болю, калі хочаш, адчаю, ці заквітнее водарнай квеценню белапенных вішняў; калі ўсмешка, падораная на развітанне адным расквеціць аж да новай стрэчы ўсмешку другога, стане працягам яго існавання на зямлі. Прыгадай, я не проста так пішу аб усмешцы: …і не заўважыў час, калі Жыцця майго Яна працягам стала. Я не стану даводзіць, хоць мог бы прывесці прыклад (і не адзін), думаю, ты мне і так паверыш, што ёсць чалавекі, якія не здольны кахаць. Я не зай­здрошчу ім, хоць і прасцей, і здаравей ім жывецца. Я не хацеў бы так жыць, дакладней існаваць. Я не веру ў каханне з першага погляду. Можа, я і памыляюся, але не веру. Дзень пачынаецца са світання, праўда. Можна шчоўкнуць выключальнікам і цемра расступіцца, але гэта яшчэ не пачатак дня. Святло ўключаюць і вечарам. Зіма, якой чакаю Які сягоння дзень святы! У першым снезе чыстым, чыстым. І словы ў цуглях нематы, і сэрца сцішана прачыста. Не закраніце цішыню, не наступіце на святыню! Душа ўзлятае ў вышыню, дзе аблачынкі ціха стынуць. Дзе аблачынкі лёгкі ўзмах у промнях сонца маладога. Зіма прыйшла! Прыйшла зіма і ціха легла ля парога. А колькі ўчора чарнаты было вось тут, на Белай Русі… Які сягоння дзень святы! Стаю і чысціні малюся. На руінах Ці мне ў бязвер’е падаць ніцма, ці мне ў бяссіллі век сканаць? Катору ночку неба сніцца, каторы дзень расце сцяна. Пакутна б’ецца ў безвыходнасць душа, як мятлушка ў акне. Пяском цячэ-сцякае годнасць – знікаю я… Няма мяне… Няма мяне, і толькі пустач раскрыжавана ў скразняках… Да шчэнту вытручана Пушча, і скамянела ўжо рака, і колас жытні стаў вуголлем, жаўрук над полем зледзянеў… Смяротна, нема ўсё і гола. Наўкол мяне – няма мяне! Адзін я ў свеце апусцелым, чарнее сонца у вышы, і толькі д’ябал грэе цела на вугалёх маёй душы. Паслухайце, васпан Іуда, нязваны госць маёй зямлі, у свеце не бывае цудаў – не вечна грэюць вугалі. Пачуў васпан у сукні белай і кажа, пазяхнуўшы ўсмак: згарыць душа, падкіну цела, яшчэ пагрэюся, зямляк. Не мне ў бязвер’е падаць ніцма, не мне ў бяссіллі скамянець, як трэба, скінуся сініцай і палячу, дзе стане днець… Дзяды Ёсць дзень, калі з вякоў ссівелых ідуць, ідуць да нас Дзяды, а мы з душою ачарсцвелай каменні сыплем на сляды. Нямыя вусны зноў нямеюць, сляпыя вочы слепнуць зноў!.. Няўжо на сонца выпаўз нелюдзь і сэрцы вырваў у сыноў? Няўжо ў грудзях нясём каменне, і памяць спалена няўжо?! Мы ж самі ў заўтрашніх памкненнях памерлі ўжо! Памерлі ўжо… Мы ўжо – Дзяды… ў наступных летах няўжо і нас заб’юць сыны? Дык лепш мо бога мець у сэрцах, ды помніць прашчуравы сны? Ды помніць голас немаўляці, якога ўзняў на дзіду таць… Як можна не прывеціць маці, як можна бацьку не вітаць?! Як можна! Літасцівы часе не дай аглохнуць, скамянець! Не веру ў бескарэннасць шчасця, без прадзедаў – няма мяне! Няма мяне, калі няма УЧОРА, няма мяне – не будзе ЗАЎТРА днець… Дзяды ідуць. Дзяды да нас гавораць, а іх з трыбун ідэйна-бездакорна крыжуе смерць. Перакаці-поле Памятаць і гаварыць яшчэ мы можам. А хто з нас цагліну у рукі браў?.. Па газетных палосах на слова памножаны, пакутуе зерне сапраўдных спраў. Ідзем па каменні немых стагоддзяў, па скамянелай крыві крывічоў, размовы заводзім, рукамі разводзім, а ён каменні сівыя лычом халодным, як тая свіння пад дубам, рые, вочы прыжмурыўшы ўсмак: “Навошта новаму зрубу падрубу, навошта млыну стары вятрак?! Навошта каменні! Ды кіньце вы. Годзе! Дзікунства чапляцца за даўніну…” І покуль мы смела нешта даводзім, ён заводзіць у храм свінню. І рохкае ўскормлена зло, сярдзіта, ад песні дзядоў выцінае ўсяго. І толькі раўніва мух ад карыта ганяе. Карыта ж – яго! Цвёрда стаіць на зямлі ступакамі, марыць, як сонца падчэпіць багром. Не, не давесці яму, што вякамі цвярдзела зямля ад касцей змагароў. Цвярдзела зямля, каб маглі мы ўзняцца, вырвацца з багны смерці назло, і сярод нацый назвацца нацыяй са сваім голасам і крылом. Яму, відаць трэба, каб – пад корань карэнні, каб мы забыліся, хто мы ёсць, пра слова роднае, слова крэўнае, і прапрадзедаў маладосць, бо сам ён радзімы не меў ніколі. Яго радзіма – рубель ды трон. Вякамі каціўся перакаці-полем і дакаціўся да нашых дзён. Цяжка зямлі маёй ад бескарэнных, службістаў культу вялікага “Я”. Дык, можа, успомнім дзядоў сваіх крэўных, каб заўтра лягчэй уздыхнула зямля. Ганчакі Узмах рукі – і пена убакі, і бляск смяротны у вачах шалёных. Здавён у ганчакоў закон такі: узмах рукі – і зноў яны у гоне. Чым кормяць вас, скажыце, ганчакі, адкуль адданасці сабачай столькі? Гон скончыцца, і вы, як жабракі, вылізваеце ўпалыя бакі, і косткамі здаюцца вам двухстволкі. Ды зноў узмах! І лапы не дрыжаць. Скачок, другі… Ахвяра хто? – Няважна! Над памяццю крывавы баль нажа – гаспадары здабычу дзеляць важна. А вам з таго ці ёсць кусман які, ці хоць ухвала, ці драбок – з удачы? Гон скончаны, і зноў вальер сабачы пакорліва прымаюць ганчакі. Закон такі! Закон такі… Непісаны, ды ўсё ж Ён існуе, непісаны, ды яўны. Не іржавее паляўнічы нож у паляўнічых ад здабычы п’яных – гаспадароў, са зграяй ганчакоў, прылізаных, прылашчаных, прыгрэтых, услаўленых, навыперад апетых, з павадкамі піліпаўскіх ваўкоў. Нейтральнасць Нейтральнасць моліцца: толькі б не я… Толькі б мяне не кранулі… Джала хавае ад сонца змяя, колеру хакі кашуля. Нейтральнасць… Нейтральная паласа, ты мела на фронце права, а сёння ж мірна квітнее сад, і менш-больш нармальна справы. А ты не вузееш, нейтральная, не, загонам шырэеш мірным, хоць белы цябе укрывае снег, нейтральная, – поле міннае. Тады, на вайне, было два берагі – траншэі, драты калючыя… Чаму ж сягоння нейтраль-берлагі растуць і сонца канючаць? Нейтральнасць – маўчанка і тут, і там, хай круціць, як хоча, крывая… Хто там, наіўны, у шале атак сілу сваю надрывае? Утульненька, цёпленька. Не закрані! Затхла? Затое спакойненька. Балота высмоктвае карані? Хай сабе. Грэй, падваконнічак. Вокны зашклёныя. Добра відаць. Глядзі і сапі сабе ў дзірачкі. Нейтральнасць умее з-за шкла віжаваць І сёрбаць пляткарства зацірачку. Эх, камнем бы ў багну, ці кіем якім, каб бурбалкі аж забулькалі… А за нейтральнасць – дастань – мацакі спакойна капаюць бульбачку. Паўнеюць кашы у капальшчыкаў спрэс, а бульба прагрэсам паранена… Калі ж нейтральную ўздыбіць стрэс? Калі ўскалыхнецца нейтральная?