Архіў нумароў:

Італа Кальвіна

_____________________ Маркавальда, або Гарадскія часіны году Навэла Пераклад з італьяскай – Аксаны Данільчык.	Вясна 1. Гарадскія грыбы. Вецер, прылятаючы ў горад здалёк, прыносіць з сабой дзівосныя падарункі, якія заўважаюць толькі нешматлікія чулыя душы, накшталт тых, у каго выклікае алергію сена, або тых, хто чыхае ад пылку нетутэйшых кветак. Аднойчы на паласу клумбы уздоўж гарадскога прасьпекту немаведама якім чынам трапіла аблачынка спораў і пачалі расьці грыбы. Ніхто не зьвярнуў на іх увагу акрамя рознарабочага Маркавальда, які менавіта на гэтым месцы кожную раніцу садзіўся на трамвай. Меў гэты Маркавальда мала прыстасаванае да гарадскога жыцьця вока: на шчытах, сьветлафорах, вітрынах, неонавых шыльдах, рэкламных расьцяжках, створаных дзеля таго, каб прыцягваць увагу, ніколі не спыняўся ягоны погляд, быццам бы сьлізгаў па пясках пустыні. Але пажоўк­лы ліст на галіне, пёрка, што прыляпілася да чарапіцы, не абмінаў ніколі: не існавала такога авадня на конскім хрыбце, вузенькай адтуліны караеда на дошцы, размазанай па асфальце фігавай шкуркі, якіх не заўважыў бы Маркавальда і не зрабіў аб’ектам роздуму, адкрываючы пры гэтым зьмены часінаў году, жаданьні сваёй душы і пакуты свайго існаваньня. Так, аднойчы ранкам у чаканьні трамваю, які павінен быў яго давезьці да фірмы «Збаф», дзе ён выконваў цяжкую фізічную працу, ён заўважыў нешта незвычайнае вакол прыпынку на голай ссохлай паласе зямлі, што разам з дрэвамі цягнулася ўздоўж вуліцы: у пэўных месцах ля карэньня дрэваў надзьмуваліся шышкі, яны раскрываліся тут і там і выпускалі на паверхню круглявыя падземныя целы. Ён нахіліўся, каб завязаць шнуркі і прыгледзеўся лепш: гэта былі грыбы, сапраўдныя грыбы, якія прабіваліся ў самым сэрцы гораду! Маркавальда здалося, што акаляючы яго шэры бляклы сьвет раптоўна зрабіўся шчодрым на прыхаваныя багацьці, і што ад жыцьця можна было чакаць чаго-небудзь яшчэ, акрамя пагадзіннай аплаты зьдзельнага заробку, яго індэксацыі, матэрыяльных паступленьняў ад іншых членаў сям’і і рознага кшталту надбавак. На працы ён быў безуважны больш, чым звычайна: думаў аб тым, што пакуль ён заняты разгрузкай пакункаў і скрыняў, у цемры зямлі высьпявала порыстая тканка маўклівых, павольных, вядомых толькі яму грыбоў, яны ўсмоктвалі падземныя сокі, ламалі кару глебы. «Хапіла б аднаго начнога дажджу, – сказаў ён сам сабе, – і можна было б іх зьбіраць». І ён ня мог дачакацца той хвіліны, калі паведаміць пра сваё адкрыцьцё жонцы і шасьці дзецям. – Што я вам скажу! – абвясьціў ён падчас небагатага абеду. – На гэтым тыдні мы будзем есьці грыбы! Смажаныя! Я вам гарантую! А самым маленькім дзецям, якія ня ведалі, што такое грыбы, з захапленьнем распавёў пра мноства іх відаў, далікатнасьць смаку і спосабы іх гатаваньня; і ўцягнуў у размову Даміцылу, якая да гэтага моманту слухала з абыякавым і недаверлівым выглядам. – І дзе тыя грыбы? – спыталіся дзеці. – Скажы нам, дзе яны растуць! На гэтым пытаньні энтузіязм Маркавальда быў астуджаны падазроным меркаваньнем: «Ну вось, я назаву ім месца, яны пойдуць шукаць грыбы ўсім кагалам, чуткі разьляцяцца па ўсім квартале і грыбы апынуцца на чужых патэльнях!». Такім чынам, адкрыцьцё, што адразу ж ахапіла яго сэрца сусьветнай любоўю, цяпер напаўняла яго маніяй уладаньня, агортвала раўнівым і недаверлівым страхам. – Месца, дзе растуць грыбы ведаю я і толькі я, – сказаў ён дзецям, – і барані вас Божа сказаць каму-небудзь пра гэта хоць слова. Калі наступным ранкам Маркавальда падыходзіў да трамвайнага прыпынку, то сэрца яго поўнілася трывогай. Ён нахіліўся над клумбай і з палёгкай убачыў, што грыбы крыху падрасьлі, але ня надта, і былі ўсё яшчэ схаваныя амаль цалкам у зямлю. Ён працягваў углядацца, схіліўшыся долу, калі заўважыў нейкую постаць за сьпіной. Маркавальда рэзка выпрастаў сьпіну і памкнуўся надаць твару абыякавы выгляд. Ззаду стаяў дворнік, які назіраў за ім, абапіраючыся на свой дзяркач. Гэты дворнік, пад чыёй юрысдыкцыяй знаходзіліся грыбы, быў даўгалыгім маладзёнам у акулярах. Яго звалі Амадзіджы і ён даўно ўжо не падабаўся Маркавальда, магчыма з-за гэтых акуляраў, што вывучалі дарожны асфальт у пошуках якіх-небудзь сьлядоў прыроды, каб зьнішчыць іх адным узмахам дзеркача. Была субота і Маркавальда правёў першую палову дня з абыякавым выглядам каля клумбы, назіраючы здалёк за дворнікам і за грыбамі, і падлічваючы, колькі часу патрабуецца, каб яны вырасьлі. Уначы прайшоў дождж: быццам сяляне, што пасьля некалькіх месяцаў засухі прачынаюцца і скачуць ад радасьці, так і Маркавальда, адзіны ва ўсім горадзе, падхапіўся і сеў на ложку, паклікаўшы сямейнікаў. «Гэта дождж, дождж», і ўдыхаў водар мокрага пылу і сьвежай плесьні, які далятаў з вуліцы. На досьвітку – была нядзеля – разам з дзецьмі і пазычаным кошыкам ён хуценька пабег да клумбы. Выпрастаныя на сваіх ножках грыбы былі на месцы, іх капелюшы высока ўздымаліся над яшчэ поўнай вады зямлёй. – Ура! – і ўсе кінуліся іх зьбіраць. – Тата! Глядзі, той сіньёр вунь сколькі іх сабраў! – сказаў Мікеліна. Бацька падняў галаву і убачыў, што побач з імі стаяў Амадзіджы з такім самым кошыкам запоўненым грыбамі пад пахай. – А-а, вы таксама іх зьбіраеце? – усклікнуў дворнік. – Значыць іх можна есьці? Я трохі назьбіраў, але ня ведаў, ці вартыя яны даверу... Далей па прасьпекце вырасьлі яшчэ большыя за гэтыя... Добра, цяпер, калі я даведаўся, скажу сваякам, якія там спрачаюцца зьбіраць іх ці пакінуць... – і пачаў аддаляцца вялікімі крокамі. Маркавальда застаўся стаяць з адкрытым ротам: грыбы яшчэ большыя, якіх ён не заўважыў, неспадзяваны ўраджай, што вось так папросту высьлізгваў з-пад яго носу. Нейкае імгненьне ён стаяў амаль скамянелы ад злосьці, пасля – як час ад часу здараецца – крушэньне асабістых страсьцей перайшло ў парыў шчодрасьці. У гэты час многія людзі чакалі трамваю з парасонамі ў руках, бо надвор’е заставалася няпэўным, а паветра вільготным. – Эй, вы! Жадаеце есьці смажаныя грыбы сёньня на вячэру? – за­крычаў Маркавальда люду, што ляпіўся да прыпынку. – Тут на прасьпекце вырасьлі грыбы! Ідзіце са мной! Хопіць усім! – і ён далучыўся да гурта Амадзіджы, а за ім і ўвесь натоўп. Яны знайшлі яшчэ грыбоў для усіх астатніх і, паколькі кошыкаў не хапала, зьбіралі іх у раскрытыя парасоны. Нехта сказаў: – Як цудоўна было б наладзіць абед усім разам! Тым ня менш, кожны забраў свае грыбы і пайшоў да сябе дадому. Але хутка яны сустрэліся ізноў, а дакладней, тым самым вечарам у той самай бальнічнай палаце пасьля прамываньня страўніка, якое ўсіх уратавала ад атручваньня: няцяжкага, бо колькасьць зьедзеных кожным грыбоў была вельмі малой. Маркавальда і Амадзіджы ляжалі на суседніх ложках і пазіралі адзін на аднаго як кот з сабакам. Восень 3. Муніцыпальны голуб Маршруты, па якіх рухаюцца птушкі падчас міграцыяў на поўдзень ці на поўнач, увесну ці ўвосень, зрэдку пралягаюць праз горад. Птушыныя караваны разразаюць высокае неба над паласатымі хрыбтамі палёў і ўзьлескамі, часам здаецца, што яны ляцяць уздоўж скрыўленай лініі ракі або зморшчыны даліны, а часам – па нябачных паветраных шляхах. Аднак яны робяць шырокі круг, як толькі ланцужкі гарадскіх дахаў паўстаюць перад імі. Тым ня менш, аднойчы караван восеньскіх бакасаў узьнік у палосцы неба над адной з вуліцаў. Іх не заўважыў ніхто, акрамя Маркавальда, які заўсёды трымаў нос па ветры. Ён кіраваў трохколавым роварам з фургончыкам ззаду, і як толькі ўбачыў птушак, стаў шпарчэй круціць педалі, быццам бы, ахоплены паляўнічымі фантазіямі, вырашыў іх перасьледаваць, не зважаючы на тое, што ніколі не трымаў у руках іншай стрэльбы, акрамя вайсковай. Рухаючыся такім чынам, з вачыма прыкаванымі да палёту птушак, ён апынуўся пасярод скрыжаваньня насупраць чырвонага вока сьветлафору, між машынаў, якія ледзь на яго не наехалі. У той час, як патрульны з цёмна-ліловым тварам запісваў яго імя і прозьвішча ў нататнік, Маркавальда ізноў шукаў поглядам у небе тую гурму, але яна ўжо зьнікла. На фірме штраф выклікаў непрыемныя папрокі. – Нават сьветлафораў ня бачыш? – пракрычаў яму начальнік цэху сіньёр Віліджэльма. – Ну куды ты глядзеў, пустая твая галава? – На чараду бакасаў глядзеў... – сказаў Маркавальда. – Што? – і ў сіньёра Віліджэльма, старога паляўнічага, заблішчалі вочы. І Маркавальда ўсё яму расказаў. – У суботу вазьму сабаку і стрэльбу! – сказаў узбадзёраны начальнік цэху, які нават забыўся на сваю злосьць. – Там на пагорку пачаўся адлёт птушак. Тая чародка, што праляцела над горадам, была, безумоўна, спалоханая паляўнічымі... Усю астатнюю частку дня розум Маркавальда працаваў і працаваў, быццам млын. «Калі ў суботу, верагодней за ўсё, пагорак будзе запоўнены паляўнічымі, хто ведае, колькі бакасаў патрапіць у горад, і, калі ў мяне атрымаецца, у нядзелю я буду есьці смажанага бакаса». У будынку, дзе жыў Маркавальда, дах быў пабудаваны ў выглядзе тэрасы, з нацягнутым дротам, каб сушыць бялізну. Маркавальда падняўся туды з трыма сваімі дзецьмі, бідончыкам птушынага клею, пэндзлем і мяшком зерня. Пакуль дзеці раскідалі паўсюль зярняты, ён абмазаў птушыным клеем парэнчы, дрот, коміны. Клею было так многа, што Філіпета, гуляючы, ледзь не прыклеіўся сам. У тую ноч Маркавальда прысьніў дах, усыпаны бакасамі, якія завязьлі ў клей і білі крыльлем. Яго жонка Даміцыла, больш прагная і лянівая, сьніла качак, што ляжалі на комінах ужо засмажаныя. Іх рамантычная дачка Ізаліна сьніла калібры, якімі можна было б упрыгожыць капялюшык. Мікеліна сьнілася, што ён знайшоў на даху бусла. Наступным днём амаль кожную гадзіну нехта з дзяцей хадзіў аглядаць дах: яны ледзь-ледзь высоўваліся са слухавога вакенца, каб не напалохаць птушак, якія б раптам вырашылі сесьці, а пасьля вярталіся ўніз і паведамлялі навіны. Навіны былі не зусім добрыя, ажно пакуль каля палудня П’етруча не вярнуўся з крыкам: – Ёсьць! Тата! Хадзі! Маркавальда пайшоў наверх з мяшком. У клей убіўся няшчасны голуб, адзін са звыклых да натоўпу і гоману плошчаў шэрых гарадскіх галубоў. У той час, як ён спрабаваў адарваць крыльле ад месіва, на якое неабачліва прызямліўся, іншыя галубы ляталі вакол і з сумам на яго пазіралі. Сям’я Маркавальда абгрызала костачкі засмажанага голуба, худога і калянага, калі пачуўся стук у дзьверы. Гэта была пакаёўка гаспадыні дома: – Сіньёра жадае вас бачыць! Ідзіце зараз жа! Вельмі заклапочаны, бо завінаваціўся з аплатай за шэсьць месяцаў і баяўся высяленьня, Маркавальда пайшоў да сіньёры на яе шляхетны паверх. Як толькі ён зайшоў у гасьцёўню, то ўбачыў, што адзін наведвальнік там ужо быў: па­трульны з цёмна-ліловым тварам. – Праходзьце, Маркавальда, – сказала сіньёра. – Мне паведамілі, што ў нас на тэрасе нехта палюе на муніцыпальных галубоў. Вам што-небудзь пра гэта вядома? Маркавальда адчуў холад у грудзях. – Сіньёра! Сіньёра! – пракрычаў у гэты момант нейкі жаночы голас. – Што здарылася, Гвендаліна? У пакой зайшла прачка. – Я пайшла разьвешваць бялізну на тэрасу, і ўся бялізна прыліпла. Я паспрабавала яе зьняць, але яна рвецца! Усё сапсаванае! Што б гэта магло быць? Маркавальда правёў рукой у вобласьці страўніка быццам ня могучы пера­травіць. Зіма 8. Прыдарожны лес Холад мае тысячу формаў і тысячу спосабаў рухаць сьветам: ён прабягае па моры статкам коней, накідваецца на палі зграяй саранчы, у гарадах быццам лязом нажа рэжа вуліцы і пранікае праз рамы неатопленых дамоў. У кватэры Маркавальда тым вечарам скончыліся апошнія дровы, і сямейнікі, усе ў паліто, пазіралі, як у печцы астывала краткі, а з іх ротаў з кожным выдыхам выляталі аблачынкі пары. Яны не казалі больш нічога, за іх гаварылі аблачынкі: жонка выпускала доўгія-доўгія быццам уздыхі, дзеці выдзьмувалі круглыя быццам мыльныя бурбалкі, а з Маркавальда яны выляталі ўгару адна за адной быццам успышкі розуму, якія адразу ж згасаюць. Нарэшце Маркавальда вырашыў: – Пайду па дровы, хто ведае, можа дзе-небудзь знайду. Ён запіхнуў чатыры ці пяць газетаў паміж пінжаком і кашуляй, ствараючы браню супраць парываў ветру, схаваў пад паліто доўгую зубатую пілу, і такім чынам выйшаў у ноч, суправаджаемы доўгімі, поўнымі надзеі, позіркамі сямейнікаў, папера на кожным кроку шапацела, а піла час ад часу вылазіла з-пад крыса. Пайсьці ў горад па дровы: лёгка сказаць! Маркавальда накіраваўся адразу да невялікага парку, што знаходзіўся паміж дзьвюма вулкамі. Было бязьлюдна. Маркавальда вывучаў доўгія дрэвы адно за адным, думаючы аб сям’і, што чакала яго, ляскаючы зубамі... Маленькі Мікеліна, ляскаючы зубамі, чытаў кніжку казак, узятую ў школьнай бібліятэцы. Кніга распавядала пра аднаго хлопчыка, сына лесаруба, які хадзіў з сякерай у лес па дровы. – Вось куды трэба ісьці, – сказаў Мікеліна, – у лес! Там сапраўды ёсць дровы! Народжаны і ўзгадаваны ў горадзе, ён ні разу ня бачыў лесу нават здалёк. Сказана – зроблена, ён дамовіўся з братамі: адзін узяў сякеру, другі крук, трэці вяроўку, разьвіталіся з мамай і пайшлі шукаць лес. Яны ішлі па горадзе асьветленым ліхтарамі і ня бачылі нічога, акрамя дамоў: ні ценю лесу. Яны сустракалі рэдкіх мінакоў, але не асьмельваліся запытацца, дзе знаходзіўся лес. Так яны дайшлі да канца вуліцы, дзе заканчваліся дамы і вуліца пераходзіла ў аўтастраду. Паабапал дарогі дзеці ўбачылі лес: густыя парасткі дзіўных дрэваў закрывалі раўнінны абшар. У іх былі тонкія-тонкія рулі, роўныя ці нахіленыя; а вершаліны плоскія і выцягнутыя, дзіўных формаў і дзіўных колераў, асабліва ў сьвятле машынаў, што праязджалі міма. Вецьце ў форме зубной пасты, твару чалавека, сыру, рукі, ляза, бутэлькі, пнеўматычнай шыны, усыпаных лісьцем з літараў алфавіту. – Ура! – сказаў Мікеліна, – гэта лес! І браты зачаравана глядзелі, як месяц выплываў з-за гэтых дзіўных ценяў: – Як прыгожа... Мікеліна адразу нагадаў ім пра мэту, дзеля якой яны сюды прыйшлі: дровы. І яны павалілі дрэва ў форме жоўтай кветкі прымулы, пасеклі яго і прынесьлі дадому. Калі Маркавальда вярнуўся са сваім небагатым здабыткам, што складаўся з мокрых галінаў, печ ужо гарэла. – Дзе вы гэта ўзялі? – усклікнуў ён, паказваючы на рэшткі рэкламнага шчыта, які згараў вельмі хутка, бо быў зроблены з фанеры. – У лесе! – адказалі дзеці. – У якім лесе? – У лесе паабапал дарогі. Там такіх многа! Маркавальда паглядзеў, як гэта было так проста, а дровы патрабаваліся ізноў, і вырашыў, што быў сэнс пераняць прыклад дзяцей. Ён выйшаў на вуліцу са сваёй пілой і накіраваўся ў бок дарогі. Інсьпектар дарожнай паліцыі Астольфа быў блізарукі, і асабліва ўночы, калі разьязджаў на матацыкле па службовых справах, меў неабходнасьць у акулярах, але нікому пра гэта не казаў, бо баяўся пашкодзіць сваёй кар’еры. У той вечар у паліцыю паступіла заява, што каля дарогі гурт хлапчукоў валіў на зямлю рэкламныя шчыты. Інсьпектар Астольфа выехаў з праверкай. Паабапал дарогі Астольфа суправаджала бясконцае мноства дзіўных насьцярожаных жэстыкулюючых фігураў, а ён, міргаючы блізарукімі вачыма, разглядаў іх адну за адной. Вось нарэшце сьвятло фараў матацыкла выхапіла хлапчука, які залез на адзін са шчытоў. Астольфа затармазіў: – Эй! што ты там робіш? А ну злазь! – той не варушыцца і паказвае язык. Астольфа набліжаецца і бачыць, што гэта рэклама сыру з дзецюком, які аблізвае вусны. – Ну-ну, – прамаўляе Астольфа і зноў заводзіць матор. Праз некаторы час у ценю вялізнага шчыта ён высьвятляе сумны спалоханы твар. – А ну ўставай! Не спрабуй уцячы! – Але ніхто не ўцякае: гэты скрыўлены болем чалавечы твар намаляваны між пальцаў нагі, поўнай мазалёў: рэклама сродку ад мазалёў. – О, прабачце, – гаворыць Астольфа і едзе прэч. Рэклама таблетак ад мігрэні ўяўляла сабой гіганцкую чалавечую галаву і рукі, што ад болю закрывалі вочы. Астольфа праязджае і фара асьвятляе Маркавальда, які сядзіць наверсе і сваёй пілой спрабуе адпілаваць ад яе кавалак. Асьлеплены сьвятлом, Маркавальда робіцца маленькім-маленькім і сядзіць нерухома, трымаючыся за вуха галавішчы, а піла тырчыць на сярэдзіне ілба. Астольфа як сьлед яго вывучае і гаворыць: – Ага, таблеткі Стаппа! Маляўнічы шчыт! Добры вечар! Гэты чалавечак з пілой наверсе абазначае мігрэнь, якая разразае галаву на дзьве паловы! Я адразу ж гэта зразумеў! – І задаволены ад’язджае. Навокал цішыня і холад. Маркавальда з палёгкай выдыхае паветра, лацьвей уладкоўваецца на нязручным зэдліку і зноў прымаецца за справу. У асьветленае месяцам неба ляціць прыглушаны скрыгат пілы па дрэве. Лета 14. Месяц і «ньяк» Ноч доўжылася дваццаць хвілінаў і дваццаць хвілінаў доўжыўся НЬЯК. На дваццаць хвілінаў узьнікала блакітнае неба, на яго тле тут і там плылі чорныя аблокі, залаты серп маладзіка у ледзь прыкметным арэоле, а яшчэ зоркі, за якімі чым больш назіраеш, тым гусьцейшымі і драбнейшымі яны здаюцца, зьмяншаючыся да пылу Млечнага Шляху, і ўсё гэта трэба было ахапіць хутка-хутка, кожная дэталь, на якой спыняўся погляд, была част­кай цэлага, што раптам зьнікала, бо дваццаць хвілінаў праляталі імгненна і пачынаўся НЬЯК. НЬЯК быў часткай рэкламнага надпісу КРААК-КАНЬЯК, разьмешчанага на супрацьлеглым даху, які дваццаць хвілінаў гарэў, а дваццаць не, і калі гарэў, то больш нічога не было відаць. Месяц раптоўна рабіўся бледным, неба – чорным і пляскатым, зоркі страчвалі бляск, а каты і коткі, што на працягу дваццаці хвілінаў выводзілі закаханыя «мяў», млява рухаючыся адно насустрач другому ўздоўж сьцёкавых трубаў, пад час запальваньня НЬЯК з уздыбленай поўсьцю прыгіналіся да чарапіцы ў флюарэсцэнт­ным неонавым сьвятле. Сям’я Маркавальда сядзела ля вакна мансарды, а ў галовах яе чальцоў прабягалі супрацьлеглыя плыні думак. Была ноч і Ізаліна, ужо амаль паненка, адчувала сябе падхопленай месяцовым сьвятлом, сэрца яе сьціскалася, і нават самая невыразная балбатня радыё на ніжніх паверхах будынку далятала да яе быццам гукі серэнады; запальваўся НЬЯК і здавалася, што радыё мяняла рытм на джазавы, і Ізаліна думала пра танцавальную пляцоўку асьветленую агнямі і пра сваю самоту тут наверсе. П’етруча і Мікеліна ўглядаліся ў цемру, агарнутыя цёплым лёгкім страхам, быццам іх акалялі гушчары, поўныя разбойнікаў; пасьля, НЬЯК! і яны падымалі вялікія пальцы і стралялі ўказальнымі адзін у аднаго: «Рукі ўгору! Я Нэмба Кід!» Даміцыла, маці, кожны раз, як надыходзіла ноч, думала: «Цяпер трэба забіраць адсюль дзяцей, бо гэтае паветра ім можа нашкодзіць. Нядобра таксама, што Ізаліна сядзіць тут да гэтага часу!» Але ізноў усё асьвятлялася электрычным сьвятлом, звонку, як і ў сярэдзіне, і Даміцыла адчувала сябе быццам на прыёме ў прыгожым доме. Тым часам Фьёрдаліджы, меланхалічны юнак, кожны раз, як патухаў НЬЯК, бачыў за Н ледзь асьветленае вакенца гарышча і за яго шклом твар дзяўчыны колеру месяцу, колеру неону, колеру начнога сьвятла, яшчэ дзіцячы рот, што, як толькі ён усьміхаўся, здавалася, быў гатовы адгукнуцца няўлоўнай усьмешкай, але ў імгненьне вока з цемры ўзьнікала гэтая бязьлітасная Н з НЬЯК і твар губляў абрысы, ператвараўся ў слабы сьветлы цень, і было невядома, адказалі што-небудзь дзіцячыя вусны на яго ўсьмешку ці не. Пасярод гэтай буры пачуцьцяў Маркавальда імкнуўся паказаць дзецям разьмяшчэньне нябесных целаў. – Вунь там Вялікі Воз, адна, дзьве, тры, чатыры, там – стырно, а там – Малы Воз, і Палярная зорка паказвае на Поўнач. – А вунь тая, што паказвае? – Яна паказвае «К» і да зорак ня мае ніякага дачыненьня. Гэта апошняя літара слова КАНЬЯК. Зоркі паказваюць асноўныя накірункі: поўнач, поўдзень, усход, захад. Бок месяца павернуты на усход. Бокам на усход, месяц расьце. Бокам на захад, месяц старэе. – Тата, значыць «каньяк» старэе? «К» павернута на захад! – Ня мае значэньня расьце ці старэе: гэты надпіс памясьціла там фірма «Краак». – А месяц таксама памясьціла фірма? – Месяц памясьціла ня фірма. Гэта спадарожнік і ён існуе заўсёды. – А калі ён заўсёды, дык чаму мяняе становішча? – Гэта квадры. У такі час мы бачым толькі яго частку. – І ў КАНЬЯКа мы бачым толькі частку. – Таму што яе закрывае больш высокі дах дома П’ербернардзі. – Больш высокі за месяц? І так з кожным запальваньнем НЬЯКа нябесныя целы Маркавальда зьмешваліся з зямной камерцыяй, Ізаліна мяняла тужлівы ўздых на напеў мамбы, дзяўчына з гарышча зьнікала за асьляпляльнай халоднай папярэчынай, хаваючы свой адказ на паветраны пацалунак, які Ф’ёрдаліджы нарэшце знайшоў сьмеласьць ёй паслаць, а Філіпета і Мікеліна з кулакамі прыціснутымі да твару гулялі ў паветраны налёт – Та-та-та-та...– на зьзяючы надпіс, які праз дваццаць хвілінаў згасаў. – Та-та-та... Бачыў, тата, я патушыў яго толькі адной чаргой? – сказаў Філіпета, але цяпер без неонавага сьвятла яго ваяўнічы фанатызм прапаў і вочы агарнуў сон. – Добра было б, – вырвалася ў бацькі, – каб ён разьляцеўся на кавалкі! Я б паказаў вам Ільва, Блізьнятаў... – Ільва! – Мікеліна ахапіў энтузіазм. – Пачакай! – яму прыйшла ў галаву адна ідэя. Ён узяў рагатку, заправіў яе каменьчыкамі, якіх заўсёды меў поўныя кішэні, і з усяе сілы выпусьціў шквал камянёў па НЬЯКу. Было чуваць, як пасыпаўся хаатычны град на супрацьлеглы дах і на бляху вадасьцёку, звон шкла пабітай шыбы, грукаценьне аднаго з каменьчыкаў, які праскакаў уніз па талерцы ліхтара, голас з вуліцы: – Каменны дождж! Эй вы там наверсе! Нягоднікі! Але зьзяючы надпіс менавіта ў момант атакі быў выключаны на свае дваццаць хвілінаў. І ўсе на мансардзе пачалі лічыць у думках: адзін, два, тры, дзесяць, адзінаццаць, да дваццаці. Адлічылі дзевятнаццаць, перавялі дух, адлічылі дваццаць, адлічылі дваццаць два, баючыся, што лічылі занадта хутка, але не, нічога, НЬЯК не запальваўся, а заставаўся чорнай неразборлівай загагулінай, прычэпленай да свайго каркасу быццам віна­град да шпалераў. – А-а!– закрычалі ўсе і абсыпаны зорамі бясконцы небасхіл разгарнуўся над імі. Маркавальда з узьнятай уверх рукой, якою зьбіраўся быў даць поўху Мікеліна, адчуў сябе быццам спраектаваным у прастору. Цемра, што зараз панавала на вышыні дахаў утварала чорны бар’ер, які пакінуў далёка ўнізе сьвет, дзе працягвалі мітусіцца жоўтыя, зялёныя і чырвоныя іерогліфы, і мільгатлівыя вочы сьветлафораў, і зіхатлівыя пустыя трамваі, і нябачныя машыны, чые фары штурхалі перад сабою конусы сьвятла. Ад гэтага сьвету падымалася ўгару толькі хаатычнае зьзяньне, расьсеянае быццам дым. А калі падняць угару пагляд, які нічога больш не сьляпіла, то адкрывалася персьпектыва прастораў, сузор’і пашыраліся ў памерах, паўсюль рухаўся сусьвет – купал, які ўтрымлівае ўсё і ня мае ніякіх межаў, і толькі адзіны разрыў у яго валокнах бы адтуліна адкрываўся паблізу Венеры, каб па­значыць яе адну над абрысам зямлі з нерухомай іголкай сьвятла, што выбухнула і сканцэнтравалася ў адной кропцы. Застылы ў гэтым небе маладзік не зьяўляўся болей няпэўным абрысам паловы месяца, а выяўляў напоўніцу сваю сферычную сутнасьць, матавую, асьветленую з бакоў касымі промнямі сонца, нябачнага з зямлі, але якое захоўвае (што можна заўважыць толькі пэўнымі начамі пачатку лета) свой цёплы колер. І Маркавальда, калі глядзеў на гэты вузкі край месяцу, заціснуты між ценем і сьвятлом, адчуваў такую настальгію, быццам пасярод ночы знайшоў пляж, чароўным чынам асьветлены сонцам. Так яны і заставаліся ў вакне мансарды: дзеці, напалоханыя неверагоднымі наступствамі свайго ўчынку, Ізаліна зачараваная ад захапленьня, Ф’ёрдаліджы, які адзіны з усіх заўважаў маленькае асьветленае акенца і, нарэшце, усьмешку месяцовай дзяўчыны. Мама зварухнулася: – Пайшлі спаць, ноч ужо, што вы тут сядзіце? Пад гэтым месяцовым сьвятлом можна захварэць! Мікеліна тыцнуў рагаткай угару. – Я выключу месяц! Яго пацягалі за чупрыну і выправілі спаць. Усю астатнюю ноч і ўсю наступную зьзяючы надпіс на супрацьлеглым даху паказваў толькі КРААК-КА і з мансарды Маркавальда быў бачны сусьвет. Ф’ёрдаліджы і месяцовая дзяўчына пасылалі адно аднаму паветраныя пацалункі, і, магчыма, размаўляючы жэстамі, змаглі б дамовіцца аб спатканьні. Аднак раніцай другога дня на даху паміж рамамі надпісу намаляваліся ледзь бачныя фігуры двух электрыкаў у сьпецвопратцы, яны правяралі шкляныя трубкі і правады. З выглядам старога, які прадказвае надвор’е, Маркавальда высунуўся з вакна і сказаў: – Сёньня будзе ноч НЬЯКа. Нехта стукаўся ў мансарду. Яму адчынілі. Гэта быў сіньёр у акулярах. – Прабачце, я магу паглядзець на вашае акно? Дзякую, – і прадста­віўся: – Спадар Гадзіфрэда, сьпецыяліст па сьветлавой рэкламе. «Нам канец! Яны хочуць, каб мы аплацілі страты», – падумаў Маркавальда і ўжо сьвідраваў вачыма дзяцей, забыўшыся на свае астранамічныя захапленьні. «Зараз ён паглядзіць на акно і зразумее, што камяні маглі выляцець толькі адсюль». Ён паспрабаваў выставіць наперад рукі: – Ведаеце, гэта ж дзеці, страляюць каменьчыкамі так, па вераб’ях, ня ведаю, якім чынам аказалася пашкоджанай рэклама «Краак». Але я іх пакараў, так, я іх пакараў! І можаце быць спакойнымі, больш гэта не паўторыцца. Твар спадара Гадзіфрэда набыў зацікаўлены выгляд. – Па праўдзе кажучы, я працую на «Каньяк Tурумак», а не на «Краак». Я прыйшоў, каб вырашыць, ці ёсьць магчымасьць разьмясьціць сьветлавую рэкламу на гэтым даху. Але ўсё роўна, кажыце-кажыце, мяне гэта цікавіць. І, такім чынам, Маркавальда праз поўгадзіны падпісваў кантракт з «Каньяк Турумак», галоўным канкурэнтам «Краак». Дзеці павінны былі страляць з рагаткі ў НЬЯК кожны раз, як надпіс пачынаў запальвацца. – Гэта будзе кропля, якая точыць камень, – сказаў доктар Гадзіфрэда. Ён не памыліўся: ужо на краі банкруцтва з прычыны высокіх расходаў на рэкламу, «Краак» бачыў у бясконцых паломках дрэннае прадвесьце. Надпіс, які цяпер паказваў то КАНЯК, то КАЯК, то КАНЬ, рабіў на крэдытораў уражаньне дрэннай арганізаванасьці; у рэшце рэшт, рэкламнае агенцтва адмовілася выконваць далейшы рамонт, калі ня будзе ліквідаваная запазычанасьць; патухлы надпіс павялічваў трывогу крэдытораў – «Краак» абанкруціўся. У небе Маркавальда ва ўсім сваім бляску круглела поўня. Была апошняя квадра месяцу, калі вярнуліся электрыкі і палезьлі на супрацьлеглы дах. І ў тую ж ноч вогненныя літары ў два разы вышэйшыя і таўсцейшыя, чым раней, паказвалі КАНЬЯК TУРУМАК, і не было больш ні сусьвету, ні неба, ні ночы, толькі КАНЬЯК TУРУМАК, КАНЬЯК ТУРУМАК, КАНЬЯК TУРУМАК, які запальваўся і патухаў кожныя дзьве хвіліны. Больш за ўсіх пацярпеў Ф’ёрдаліджы: вакенца месяцовай дзяўчыны зьнікла за вялізным, непранікальным «эм».