Архіў нумароў:

Ілля Камінскі

_____________________ На танцах у Адэсе. Вершы Пераклад з ангельскай Вальжыны МОРТ.	MUSICA HUMANA [сучасны Арфей: пасля выгнання ў пекла, ён так і не вярнуўся, у той час, як яго ўдава абгойсала ў пошуках адну шостую зямной паверхні з каструляй, у якой скруціліся яго песні, завучваючы іх па начах на той выпадак, калі яны будуць знойдзеныя Фурыямі з ордэрам на вобшук] Пакуль на старонку ліецца святло, ён разам з жонкай знікае. Потам нясе ад яго паліто; і следам за імі бяжыць шчанё і ліжа зямлю, яшчэ цёплую ад іх крокаў. На лесвіцы, што над ракавінай на кухні, ён ёй пакажа шлях да маўчання, яны пакінуць радыё без слухачоў. Кахаючыся, яны выключаюць святло, але ў суседа – бінокль, і ён назірае, пакуль яму на павекі сядае пыл. Трыццатыя: Пецярбург бы ледзяны карабель. Саборы, кавярні плывуць па Неўскім праспекце і Новая Дзяржава ў спешцы іх прышпільвае да сябе. [У Крыме ён склікаў багатых лібералаў і строга загадаў ім: Калі Вас спытаюць у Судны Дзень: ці разумелі Вы паэта Восіпа Мандэльштама, кажыце не. Ці кармілі Вы яго? – Адпавядайце: так.] Я чытаю ўслых кнігу свайго жыцця на зямлі і прызнаюся ў тым, што люблю грэйпфрут. На кухні: каўбасы; мужчыны п’юць гарэлку з падшкляннікаў. Хлопчык у белай кашулі, макаю палец у слодыч. Маці мые мне за вушамі. Мы размаўляем пра ўсё што не спраўджваецца, дарэчы: быў жнівень. Жнівень! Дрэвы блішчаць! Цэлыя жмені мовы на смак падобнай да дыму. Памяць мая! Налі піва, і соллю пасып край шклянкі, вось табе залатая манета і мой язык, пад які яе трэба пакласці. (малодшы брат воблака, ён гуляе няголены ў зялёных штанах. РАДАСЦЬ моліцца ён на кукішках і словы яго на падлозе – шкілеты птушак.) Так, я кахаў. Мыў рукі. Распавядаў у жарсці пра вернасць да зямлі. Цяпер смерць, пералічвае мае пальцы. Я ўцякаю, я злоўлены, уцякаю ізноў і злоўлены, уцякаю і злоўлены: выканаўца гэтай песні – фігурка з гліны, паэзія – гэта ты сам. Я супраць сябе. Недзе: ёсць Пецярбург як згубленая маладосць чые цэрквы, караблі і гільяціны паскараюць наша жыццё. [Летам 1924 Восіп Мандэльштам прывёз сваю маладую жонку ў Пецярбург. Яна была, кажучы па-французку, laide mais charmante. Эксцэнтрык? Менавіта такім ён і быў. Ён спусціў студэнта ўніз па лесвіцы, за тое што той скардзіўся, што яго не друкуюць. Восіп крычаў: А Сапфо? А Ісуса Хрыста?] Паэт – гэта голас, я б сказаў, як Ікар, што падаючы, шэпча сабе пад нос. Так, маё жыццё, паламанай ветрам галінай падае на паўночную зямлю. Я пішу гісторыю снегу, святло ад лямпы купае караблі што плывуць праз аркуш. Але ў пэўныя дні адчыняецца Рэспубліка Псалмаў і мяне ахінае страх, што я не жыў, не паміраў, не дастаткова каб выдрапаць свой экстаз у гукі, слухаць плёскі чыстай біблейскай мовы. Я чытаю Платона, Аўгусціна, іх складоў адзіноту, пакуль Ікар усё падае. І я чытаю Ахматаву, яе вага прыбівае мяне да зямлі. Арэшнікі дыхаюць на тэрасе сухім паветрам, святлом дня. Так, я жыў. Дзяржава мяне павесіла за нагу, я бачыў дачок Пецярбургу, лебядзеў, вучыў граматыку рознаплямённых чаек і вынайшаў сябе назаўсёды на вуліцы Пушкіна, пакуль памяць сядзела ў куце і працірала мяне анучай. Так, я памыляўся: у ложку я параўнаў дзяржаву з каханкай. Дзяржава! Пагардлівая цырульніцкая рука што згольвае скуру лёгкім рухам, пакуль мы весела танчым вакол цырульніка. [Ён сядзеў на краі крэсла і марыў услых аб добрых вячэрах. Ён складаў свае вершы не за сталом, а на вуліцах Пецярбургу; ён быў у захапленні ад вобраза пеўня, што пад сценамі Акропалісу раздзірае ноч на ашмёткі сваёй песняй. Ён грымеў у дзверы сваёй зачыненай камеры: “Вы мусіце выпусціць мяне, я не створаны для астрогу.”] Раз ці два на жыццё, з чалавека здымаюць скуру, як з яблыка. Яму застаецца голас што расшчапляе сутнасць па самы цэнтр. Мы бачым: перапуд, непрыстойнасць, бруд аднак існуе радасць формы, існуе заўсёды больш за адно маўчанне. – паміж тут і Неўскім праспектам цягнуцца па-птушынаму гады. Маліся за таго чалавека што жыў на памідорах і хлебе а сабакі чыталі яго вершы на кожным вуглу. Так, падлічы “ліпень”, “сакавік” перапляці іх разам ніткай – ужо час, Гасподзь, прыцісні гэтыя словы да твайго маўчання. * гісторыя пра чалавека, які ўцёк, але быў захоплены ў прозу вечароў: пакахаўшыся, ён сядзіць на кухоннай падлозе, вочы расплюшчаныя шырока, распавядае пра Божую пустэчу па падабенстве да якой мы створаныя. – ён не працуе – сярод срэбра і бруду ён цалуе жончыну шыю так, што скура яе жывата напружваецца. можна ўявіць хлопчыка, што выкладвае сваім языком склады на жаночай скуры: гэта лініі пашытыя цалкам з цішыні. [Надзея ўздымае галаву і кажа: Восіп, Ахматава і я былі разам, калі Мандэльштам раптам расквітнеў ад шчасця: міма нас прабеглі некалькі дзяўчатак, уяўляючы сябе канямі. Першая спынілася і паспешна спыталася: “Хто будзе апошнім конікам?” Я схапіла Мандэльштама за руку, каб ён не паспрабаваў далучыцца; а Ахматава, таксама прадчуваючы нядобрае, прашаптала: “Не збягай ад нас, ты наш апошні конік.”] Паміраючы, я іду басанож праз сваю краіну, дзе зіма будуе наймацнейшую адзіноту, трактары ператвараюцца ў кентаўраў і нясуцца наўгалоп па раўніне мовы: мне дваццаць тры, мы жывем у кокане, матылі спароўваюцца. Восіп апускае пальцы ў агонь; ён прачынаецца рана, праходжваецца ў сандалях. Марудна піша. Малітвы падаюць у пакой. Моль назірае за ім з вакна. Яго язык рухаецца па маёй скуры, я бачу яго твар з-пад нізу, тую балючую яснасць – так кажа Надзея, у памаранчавым святле, яе ціхія рукі, самі з сабой размаўляюць: О Бог Абрама, Ісака й Якуба на свае вагі Добра і Зла пастаў талерку гарачай ежы. * Калі муж вярнуўся з Варонежу, у яго роце хавалася срэбная лыжка – у сваіх снах, уніз па Неўскаму бег дыктатар за сваім мінулым як воўк, воўк з заспаным вокам. Ён верыў у чалавека. Не мог вылечыцца ад Пецярбургу. Ён чытаў на памяць нумары тэлефонаў мёртвых. А што ён казаў у паўголас! – нявыказаныя словы сталі абрысамі выспаў. Калі ён ударыў Талстога па твары, было так прыемна. Калі мужа забралі, словы разам зніклі з кнігі. Яны назіралі за яго размовай: рубцы ад зубоў на галосных. Яны сказалі: Ты мусіш яго пакінуць бо ўжо за яго спіной самі па сабе камяні кружаць і падаюць уніз. [У Восіпа былі густыя вейкі аж да шчок. Мы ішлі па вуліцы Прачысценка, пра што размаўлялі не памятаю. Мы збочылі на бульвар Гогаля, і Восіп сказаў: “Я гатовы да смерці.” Падчас арышту яны шукалі вершы, на падлозе. Мы сядзелі ў пакоі. За сцяной у суседзяў грала гавайская гітара. Пры мне следчы знайшоў верш “Воўк” і паказаў яго Восіпу. Ён злёгку кіўнуў. Сыходзячы, ён пацалаваў мяне. Яго забралі а сёмай раніцы.] Пасля кожнай відзежы, Мандэльштам сціскае ў жмені зямлю і кідаецца ёю ў прахожых. Ты пазнаеш яго, Божа: – ён ненавідзеў Царскае Сяло, сказаў Маякоўскаму: “колькі ўжо можна вашых вершаў, вы ж не румынскі аркестр.” А што гармонія? Яна заблытвалася і разблытвалася; Надзея сказала, што ўнутры яе выпаў снег, яна пачула галасы цыпак на сваёй скуры. Надзея, яе Так і Не цяжка адрозніць. Яна танчыць, спадніца сабралася складкамі на клубах і святло завострываецца. У кожным пакоі чатыры куты: ён кахаецца з яе мочкай, брывамі, завязваючы дні ў вузлы. Ён вандруе па яе кухні, кранае мэблю, маленькі прапелер у яго галаве круціцца за размовай. Знадворку хлопчык мочыцца пад дрэва, жабрак лаецца на свайго ката – гэтым летам 1938 – сцены смягнуць, сонца б’е па гарадскіх плітах “горад, што любіў казаць так магутнаму.” Пасля кожнай відзежы ён націраў ёй ступні малаком. Яна адамкнула свае цела, лягла яму жывот. Ён сказаў: мы сустрэнемся ў Пецярбурзе, мы там пахавалі сонца.