Архіў нумароў:

Ганна Кандрацюк

_____________________ Час райскага пеўня. Падляшскія аповеды	Цар­скія хаў­ту­ры Юр­ка Ка­ра­сюк па­мёр не­ча­ка­на для ся­бе са­мо­га. Па­мёрлы са зьдзіў­ле­ным тварам ся­дзеў на ла­вач­цы тры-ча­ты­ры га­дзі­ны і не пры­цяг­нуў ні­чы­ёй ува­гі. Пер­­шым уба­чыў яго дур­ны Яш­ка, які доў­га тап­таў­ся ля ня­бож­чы­ка і пра­сіў па­пя­ро­ску. Пась­ля лё­таў ад ха­ты да ха­ты і прад­каз­ваў ней­кі баль. Убок дур­но­га ўдо­вы па­сы­ла­лі ду­лі або за­ты­ка­лі яму рот скіб­кай пі­ра­гу з цук­рам. Пад ве­чар Ка­ра­сю­ка знай­ш­ла ма­ці. — Што ся­дзіш як за­тыч­ка ад пек­ла, — нак­ры­ча­ла спа­чат­ку ста­рая. Пась­ля на ву­лі­цы, рых­тык як у па­жар, пачуў­ся пра­ніз­ьлі­вы баб­скі віск. Гэ­та быў па­ча­так вя­лі­ка­га зры­ву, які тры дні і тры но­чы ­па­на­ваў у Н. і які, без сум­нен­ьня, мож­на наз­ваць най­боль­шай па­дзе­яй за апош­нія дзе­сяць га­доў. l l l Праз двац­цаць хві­лінаў у Н. зноў па­чу­лі рык. Гэ­тым разам па бру­ка­ва­най ву­лач­цы ім­ча­ла “хут­кая да­па­мо­га”. Ня ўсе па­ве­ры­лі ў сьмерць Юра­ся Ка­ра­сю­ка, на­ват тады, ка­лі ле­кар паць­вер­дзіў на па­пе­ры скон. Але пай­ш­лі ўжо ў рух тэ­ле­фо­ны, ба­бу­лі зва­ні­лі сва­ім доч­кам, тыя, у сваю чар­гу, пе­ра­да­ва­лі на­ві­ну да­лей­шым сва­я­кам і зна­ё­мым ды ўсім хрос­ным доч­кам і сы­нам, якіх асі­ра­ціў Ка­ра­сюк. Зьвест­ка пра зда­рэнь­не ў дры­му­чай і за­бы­тай вё­сач­цы на пра­ця­гу пер­шай га­дзі­ны да­ля­це­ла ў Аў­ст­ра­лію. Ней­кія дзьве га­дзі­ны паз­ьней, ся­рэ­дзi­най ву­лі­цы, ба­са­нож, ім­ча­ла Шур­ка С. Уда­ва толь­кі што ачу­ня­ла ад двух­тыд­нё­ва­га за­пою. — Ах, мой са­ко­лік! Мой род­нень­кі! Для ка­го ты нас бед­ных па­кі­нуў?! — лу­на­лі пад не­ба яе жур­бот­ныя га­ла­шэнь­ні. Пад уп­лы­вам ля­ман­ту, які вы­клі­каў дры­жы­кі на сьпі­не і нак­лі­каў плач, у вё­сач­цы за­раў­лі дзьве апош­нія ка­ро­вы. Ад­нак да гэ­тай па­ры дзьве най­ста­рэй­шыя ўда­вы пась­пе­лі ўжо па­мыць мер­ц­ьвя­ка. Ап­ра­ну­та­га як на шлюб Юра­ся, з каль­цом са штуч­на­га зо­ла­та, пак­ла­лі на по­ку­ці. — А я да­піль­на­ва­ла, каб ніх­то ва­ды ня сьвіс­нуў, — ска­жа пась­ля ў та­ям­ні­цы ста­ра­жыл­ка Сонь­ка Ш. У Н. ве­дае ста­ры і ма­лы (хоць тых апош­ніх, як на ля­кар­ства), што ля хаў­ту­раў труц­ца ама­та­ры чор­най ма­гіі. Са­мым вя­лі­кім для іх вык­лі­кам ёсьць пак­ра­жа ва­ды, у якой мы­юць ня­бож­чы­ка. — Та­кой ва­дой лёг­ка ча­ла­ве­ка або жы­вё­лу са сьве­ту зьвесь­ці, — ас­ьце­ра­гае доб­рая ста­ра­жыл­ка. Пас­ьля апош­няй зьвест­кі я ад­ля­таю на Фі­лі­пі­ны. l l l Ра­ні­цай, не­дзе ў сем га­дзінаў, над вё­сач­кай зноў пачуў­ся ад­чай­ны віск. У гэ­ты раз ка­ло­лі пар­сю­ка пад па­мі­наль­ную абед­ню. Яш­чэ ўна­чы, ка­лі ба­бу­лі ся­дзе­лі ля па­кой­ні­ка і пя­я­лі яму „Ка­жут лю­дэ, што я ўмру”, чы­та­лі га­ла­шэнь­ні са ста­рых сшыт­каў, у якіх пе­ра­пі­са­ныя хаў­тур­ныя тво­ры, ак­ты­ві­за­ва­ла­ся муж­чын­ская та­ла­ка. Ста­рыя ка­ва­ле­ры, у тым лі­ку Ёзік Дрозд і Сла­ва Кас­ьцюк, паз­ьлі­ва­лі з усіх бунь­каў бра­гу, якую зна­хо­дзі­лі ці то на пе­чы, ці то ў ка­цуб­ні­ку пен­сі­я­не­раў, і выг­на­лі тры вёд­ры са­ма­гон­кі. Ра­ні­цай паг­на­лі­ся яш­чэ ў лес і на­сек­лі поў­ны воз фа­шы­ны, якой выс­ла­лі па­на­дво­рак па­мер­ла­га. Каб пры­го­жа пах­ла. З ра­ні­цы да ве­ча­ру ў Н. па­на­ва­ла не­бы­ва­лае ажыў­лень­не. У гэ­ты дзень най­ма­лод­шыя эле­ган­т­кі ад­п­ра­ві­лі­ся ў мя­стэч­ка, каб зра­біць пер­ма­нен­т­ную за­віў­ку. Вя­до­ма, па­вод­ле афі­цый­най вер­сіі, ка­бе­ты сьпя­ша­лі­ся па жа­лоб­ны вя­нок — та­кія аз­до­бы за­ка­за­лі, зда­ец­ца, з кож­на­га два­ра. На сьмерць Юра­ся Ка­ра­сю­ка ад­гук­ну­лі­ся і ўлас­ьні­кі аб’­яз­ных кра­маў. Ап­ра­ча хле­ба і цук­ру пра­па­на­ва­лі яны лам­пад­кі, пласт­ма­са­выя бу­ке­ты з над­пі­сам „Os­ta­tnie po­їeg­na­nie”, чор­ныя баб­скія кал­го­ты. l l l Пас­ьля абе­ду, у час, ка­лі за­вяр­ша­ец­ца пра­цоў­ны дзень, у Н. па­ча­лі зьяз­джац­ца га­рад­скія сва­я­кі. Ма­шы­ны ім­ча­лі ад­на за ад­ной, а потым іх мож­на бы­ло су­стрэць ля кож­най ста­рэнь­кай хат­кі, рых­тык у Вя­лік­дзень. Праў­да, пась­ля ўскла­дзен­ьня ля тру­ны кве­так або вян­ка, мно­гія ад­ра­зу вяр­та­лі­ся ў го­рад на нач­лег. Толь­кі ста­ра­жыл­кі і най­б­лі­жэй­шая сям’я — сё­стры, бра­ты і ма­ці, тры­ма­лі ўсю ноч вар­ту ля ня­бож­чы­ка. — Ня­ма боль­ша­га го­ра, чым па­ха­ваць дзі­ця, — ка­мен­та­ва­лі па ба­ках ля­мант і рос­пач ма­ці, якія ўспы­хавалі прыб­ліз­на сем ра­зоў на га­дзі­ну. Час ад ча­су ўзры­ва­лі­ся спан­тан­ныя га­ла­шэн­ьні і ся­род ад­на­вя­скоў­цаў. У гэ­тай спра­ве яр­ка вы­лу­ча­ла­ся зга­да­ная ўжо ўда­ва Шур­ка С. У га­ла­шэнь­нях ус­па­мі­на­лі­ся толь­кі ста­ноў­чыя ры­сы па­мер­ла­га. Сам Юрась, каб жыў, дык дзі­ва­ваў­ся б гэ­тым рап­тоў­ным і квя­ці­стым за­хап­лен­ьнем яго­ным прой­дзе­ным шля­хам. У жыц­ьці па-роз­на­му бы­ва­ла, асаб­лі­ва ў апош­нія двац­ца­ць га­доў, ка­лі на ма­разм і дэп­рэ­сію, вы­клі­ка­ную па­ста­ян­ны­мі па­хо­ві­на­мі, у Н. ме­лі ад­но ля­кар­ства — за­пой. Але Юрась і тут меў сваю шля­хет­ную мі­сію. — На­ват у час, ка­лі стаў лі­заць дэ­на­ту­рат, меў ён свой люд­скі клас, — ска­жа пась­ля Ёзік Дрозд. — Ён уста­ваў з-за ста­ла або з лаў­кі на зва­жай і пра­па­ноўваў не ­ба­наль­ны тост: За шчас­ьце і во­лю бе­ла­ру­саў! Гэ­ты тост но­вап­рад­стаў­ле­ны Ге­ор­гій меў па­чуць яш­чэ ў ча­сы дзя­цін­ства ад свай­го дзе­да, ба­ла­хоў­ца. l l l Праў­да, ма­ла ка­му з пры­ез­джых па­да­ба­ла­ся, што Ка­ра­сю­ка ха­ва­юць свае лю­дзі, зна­чыць, вя­скоў­цы. Асаб­лі­ва га­рад­скія кру­ці­лі на­са­мі: — Па­ха­валь­ная фір­ма ­ха­ва­ла б яго ў бе­лых ру­ка­віч­ках! Юра­ся Ка­ра­сю­ка па­ха­ва­лі на трэ­ці дзень па сьмер­ці, ка­лі зье­ха­лі­ся ўжо з цэ­лай кра­і­ны і з за­меж­жа сва­я­кі. Са­ма ма­гі­ла на­па­мі­на­ла пі­ра­мі­ду. Аб­ла­жы­лі яе гур­бой пласт­ма­са­вых вян­коў, як пась­ля з зай­з­д­рас­ьцю бу­дуць паў­та­раць у Н. — як па ней­кім епі­ска­пе. Сам ба­цеч­ка, з якім сям’я тар­га­ва­ла­ся на­конт га­на­ра­ру за па­хо­ві­ны, наз­на­ча­ную су­му ар­гу­мен­та­ваў сло­ва­мі: „Я ж яго як са­мо­га ца­ра вам па­ха­ваў!” Афі­цый­ныя хаў­ту­ры за­кон­чы­лі­ся ры­ту­аль­ным спа­жы­вань­нем ка­но­ну і шчод­рым абе­дам, які ця­гам двух дзён сма­жы­лі і га­та­ва­лі сва­яч­кі і зна­ё­мыя — так­са­ма друж­най та­ла­кой. Ця­гам га­дзі­ны на ста­лы па­ста­ві­лі звыш пя­ці­дзе­ся­ці мяс­ных, рыб­ных і са­лод­кіх страваў. Бы­лі га­луб­цы і пер­шас­ныя каў­ба­сы, ад­біў­ныя кат­лет­кі і бі­гас, се­ляд­цы і ры­ба на пяць спо­са­баў, са­ла­ты з га­род­ні­ны і эк­за­тыч­ных пла­доў, пон­чы­кі і да­лі­кат­ныя пі­ра­гі з крэ­ма­вы­мі і ша­ка­лад­ны­мі на­чын­ка­мі. Пры ста­ле, згод­на з тра­ды­цыяй, вы­пі­лі па тры кі­лі­шач­кі, а потым усе ра­зыш­лі­ся па да­мах. — Які слаў­ны пог­жэб вы Юра­сю спра­ві­лі, — га­ва­ры­лі на разь­ві­тан­ьне ўдзель­ні­кі сум­най гас­ьці­ны. Яш­чэ ў той са­мы дзень у ха­це па­кой­ні­ка жан­чы­ны спа­лі­лі сьмец­ьце і па­мы­лі пад­ло­гу. l l l Па­мі­нан­ьне но­вап­рад­стаў­ле­на­га пра­цяг­ва­ла­ся пас­ьля ў на­ва­коль­лі ба­ра „Ама­зон­ка”. У сьпі­тай кам­па­ніі ўсё вых­ва­ля­лі шля­хет­насьць і не­паў­тор­насьць па­мер­ла­га. Дзе­ля апош­няй спра­вы пай­ш­лі ў рух зга­да­ныя ўжо тры вяд­ры са­ма­гон­кі, якую рас­ьпі­ва­лі-вы­пі­ва­лі ка­лей­кай, пар­ца­ля­на­вай фі­лі­жан­кай бяз вуш­ка. Тут жа ад­бы­ва­ла­ся і свай­го ро­ду ту­соў­ка са сьмер­цю: — Ця­пер чар­га дайшла да мя­не, — роў дзі­кім го­ла­сам Ёзік Дрозд. Яго змроч­ную пер­сь­пек­ты­ву меў прад­вяш­чаць апош­ні сон. Ме­на­ві­та Драз­ду, як пер­ша­му, пры­сьніў­ся мяр­ц­ьвяк. Юрась ехаў фур­ман­кай па ву­лі­цы і спы­ніў­ся ка­ля яго хат­кі. Зра­біў ка­ля ся­бе мес­ца і ру­кой за­клі­каў да ся­бе. — У нас доб­ро, вя­сё­ло, — за­ах­воч­ваў ка­ле­гу пры­сесь­ці по­бач. Сон Ёзі­ка раз­га­да­лі ў Н. ад­на­знач­на, з-за ча­го на­лі­ва­лі яму боль­шыя до­зы са­ма­гон­кі. Ад­чай­ная п’ян­ка, у час якой мя­ша­лі­ся сьлё­зы і пес­ьні кшталту „Та­па­ля-та­па­ля”, доў­жы­ла­ся яш­чэ два тыд­ні. Ніх­то не пры­кме­ціў, як па­мер­ла ста­рая Па­лаш­ка. Яе хаў­ту­ры не ці­ка­ві­лі кам­па­нію. Палашку па­ха­ва­ла фір­ма ў бе­лых ру­ка­віч­ках! Дзірка ў неба На мес­цы ста­рой хат­кі Ма­кар­ка­вай Гап­кі аста­ла­ся глы­бо­кая яма. Без рас­ьлінаў і жыць­ця, як у пу­сты­ні. Ся­род шэ­рай пат­рэ­ска­най глі­ны ва­ля­ец­ца дзі­ра­вы чо­бат. Ля па­ва­ле­на­га, гні­ло­га пло­ту ба­чу пры­ла­ду з ча­соў ся­рэд­ня­вечча — драў­ля­ны гар­пун. У за­ва­ле­най студ­ні пла­вае мёр­т­вы па­цук. — Ка­го так шу­ка­ем, га? — як з-пад зям­лі на за­бы­тым па­на­двор­ку зьяў­ля­ец­ца аб­рос­лы асо­бень. Страш­на­ва­та, ка­лі па­ды­хо­дзіць блі­жэй. — Я та­го... — ча­мусь­ці зай­мае мне мо­ву, — я-я фа­таг­ра­фую... Мой фо­та­аб’­ек­тыў на­кі­роў­ва­ец­ца ў бок су­хо­га ду­ба, на які па­чэп­ле­ныя стуж­кі, руч­ні­кі і ўся­кія ча­ра­дзей­ныя лат­кі. — Гэ­та пры­ват­ная тэ­ры­то­рыя! — ас­ьце­ра­гае мя­не не­зна­ё­мы, а я ад­чу­ваю, як ней­кая сі­ла вы­ры­вае фо­та­а­па­рат у мяне з рук. l l l Ге­нік Ма­кар­каў, той аб­рос­лы асо­бень, пер­шы за­во­дзіць гу­тар­ку. Ка­жа, што лю­біць дзяў­чат, якія яш­чэ ўме­юць га­ва­рыць па-сво­е­му. — Пра­бач мне, што та­кі не­паб­ры­ты, — ка­жа пра свой няс­ьве­жы вы­гляд. Пас­ьля па­ка­жа сваю гас­па­дар­ку: гэ­та мой кот, гэ­та мой ро­вар, гэ­та мая кра­пі­ва. Ся­род буй­най кра­пі­вы, якая разрасла­ся на па­на­двор­ку, вы­гля­дае яш­чэ ма­та­цыкл „Ява”, сап­са­ва­ны двац­ца­ці га­доў таму. — Ня­ма для ка­го мне ста­рац­ца, — быц­цам на ап­раў­дан­ьне ка­жа ста­ры ка­ва­лер. Са­праў­ды, ах­во­та вы­бі­вац­ца ў лю­дзі даў­но па­кі­ну­ла май­го су­бя­сед­ні­ка. Больш цяг­не яго ў бок ле­су. Праз ча­ра­пі­цу яго­най му­ра­ван­кі пра­бі­ва­ец­ца бя­ро­за, якая вы­рас­ла ў за­пуш­ча­ным па­коі. Хля­вы і ста­до­лу Ге­нік па­ру­баў на дро­вы і спа­ліў у печ­цы ў часе ка­ляд­ных ма­ра­зоў. — Ся­стра ў Бе­ла­сток заб­раць мя­не ха­це­ла, — ус­па­мі­нае, — на­маў­ля­ла каб па­ля­чам улад­ка­ваў­ся, каб но­вае жыц­ьцё за­вёў. А ня як той дзі­кун па ру­і­нах ту­ляў­ся. Але Ге­ні­ку нап­ля­ваць на тыя га­рад­скія пад­ва­лы: — У мя­не хоць чы­стае па­вет­ра ёсьць! Пра ежу не кла­по­ціц­ца. Два ра­зы ў ты­дзень да­во­зяць яму па­шу з са­цы­яль­­най да­па­мо­гі. l l l Не­а­хай­насьць, абы­я­ка­васьць да ся­бе са­мо­га ў Ге­ні­ка па­даз­ро­ная, на кі­ла­метр чу­ваць яго­ную моц і ўме­ласьць за­ча­ра­ваць ад га­ла­вы да ног. Гэ­та ма­скі­роў­ка. Хоць сам Ге­нік Ма­кар­каў кля­нец­ца і бо­жыц­ца, што ня ве­дае ча­раў, усе ў Н. кажуць ад­но — ме­на­ві­та ён „неш­та ве­дае”! У ба­ры „Ама­зон­ка” на­зы­ва­юць яго Каш­пі­роў­скім. — А як дак­ра­нец­ца да га­ла­вы, то пронд па сьпі­не ідзе, — ка­жа бар­мен­ка Аль­ка. І ра­іць, каб ня ст­ра­ціць ро­зу­му ў яго пры­сут­нась­ці. — Бо то та­кі бал­дун, што... о-го-го! Ге­нік — унук Гап­кі Ма­кар­ка­вай. — Ка­лі ў ка­ро­вы ма­ла­ко пра­па­дзе, або ка­лі конь зна­ро­віц­ца, то да яго з цэ­ла­га сьве­ту едуць за ра­дай, — ка­жа ба­ба Сонь­ка. Пад ло­зун­гам „з цэ­ла­га сьве­ту” мае на дум­цы сваю па­ра­фію, у якой пяць вё­сак. — А ёсьць у Н. хоць адзін конь? — пы­таю. — Нэ­ма, нэ­ма! — чую ў ад­каз. Ка­лі размова пра жы­вё­лу, у аз­да­раў­лен­ьні якой сьпе­цы­я­лі­зу­ец­ца Ге­нік Ма­кар­каў, дык у Н. зу­сім ня­ма для яго вык­лі­каў. У хат­ках, дзе да­жы­ва­юць са­мот­ныя ўдо­вы, аста­лі­ся ад­ныя ка­ты, пах­рыш­ча­ныя імё­на­мі ге­ро­яў тэ­ле­се­ры­я­лаў. Час ад ча­су тра­піц­ца авеч­ка або кур­ка з пеў­нем. Ляс­ная зьвя­ры­на, якая ша­кі­руе і на­во­дзіць зай­з­д­расьць у су­сед­ніх вё­сках, ча­мусь­ці шы­ро­кім кру­гам аб­мі­нае іх вё­ску. Праў­да, не­да­хоп шко­ды ад пуш­чан­скіх дзі­коў і але­няў аж пе­ра­еў­ся ў Н. Стра­хоў­кі ад гмі­ны ня вы­ду­біш, — на­ра­ка­юць тут. Вя­до­ма, — больш з пе­рась­ця­ро­гі, каб не паш­ко­дзіць са­бе за­ліш­няй хваль­бой. Кож­ны ве­дае жа­лез­ны прын­цып: ка­лі та­бе доб­ра — на­ра­кай! l l l Ні­якія зна­кі на не­бе і на зям­лі не прад­каз­ва­лі на­ра­джэн­ьня та­ко­га Ге­ні­ка. На Гап­ку, яго­ную ба­бу­лю, ніх­то не зьвяр­таў ува­гі, — яна за­маў­ля­ла боль і не­мач як усе жан­чы­ны з Н. Жыць­цё Ге­ні­ка так­са­ма не вы­лу­ча­ла­ся і не ад­ста­ва­ла ад ін­шых. Бу­ду­чы пад­ш­пар­кам, з са­ка­ві­ка па лі­ста­пад ба­са­нож га­няў­ся па бру­ка­ва­най ву­лач­цы, пас­ьвіў ка­роў і аве­чак, пась­ля біў­ся як усе ма­ла­дзё­ны на вя­ско­вых за­ба­вах. Хоць най­ста­рэй­шыя жан­чы­ны ве­да­лі... Ге­нік ня быў про­сты. Ён на­ра­дзіў­ся як бліз­ьнюк, а гэ­та ў Н. га­ран­та­ва­ла ме­та­фі­зіч­ны пос­ьпех. „Бу­дэ тое, шчэ бу­дэ!” — шап­та­лі з на­дзе­яй ста­ра­жыл­кі. Ужо быў адзін знак, хоць ма­ла хто ве­даў ста­рыя прыкметы. Ка­лі ў тры ме­ся­цы пась­ля на­ра­джэнь­ня па­мёр рап­тоў­на яго брат-блізь­нюк, уся па­да­ра­ва­ная сі­ла пе­рай­ш­ла на ад­ну га­ла­ву, зна­чыць, на Ге­ні­ка. Не дар­ма хла­пец ву­чыў­ся на ад­ны пя­цёр­кі. Гэ­та так­са­ма быў до­каз: ён ве­даў больш, чым ве­даў! Хоць у той час ён сам ні­чо­га ня ве­даў і не ха­цеў ве­даць, сьмя­яў­ся з за­ба­бо­наў і з за­мо­ваў ба­бу­лі, якая час ад ча­су ўпа­мі­на­ла ду­хаў, ра­сказ­ва­ла пра ма­ла­ко ка­роў, якое за­бра­лі зай­з­д­рос­ныя во­чы. Ге­нік за­кон­чыў лі­цэй і зьбі­раў­ся па­сту­паць на сту­дыя. Ма­рыў стаць ад­ва­ка­там і, як баб­ка, да­па­ма­гаць лю­дзям. l l l Пра моц Гап­кі Ма­кар­ка­вай да­ве­да­лі­ся ад­но ў дзень яе сьмер­ці. Ра­ней яе ма­гіч­ныя прак­ты­кі лі­чы­лі звы­чай­най тут што­дзён­ш­чы­най. Але ба­ба Гап­ка не маг­ла па­мер­ці. Што ні ра­бі­лі ў Н., каб вы­пра­віць яе ў леп­шы сьвет! Спа­чат­ку ма­лі­лі­ся дзень і ноч. Ад­нак ма­літ­вы не да­па­ма­га­лі. Гап­ка ля­жа­ла на пры­пя­ку і вы­ла ад бо­лю як воўк. (Чу­лі ў су­сед­няй вёс­цы). Ка­лі зье­хаў ба­цеч­ка, у Н. пры­га­да­лі ста­ры спо­саб. Трэ­ба бы­ло выр­ваць дзі­рку ў стра­се ха­ты. Гэ­тая прак­ты­ка ледзь не за­кон­чы­ла­ся сьмер­цю пер­ша­га вы­ка­наў­цы. Ка­лі пад­вы­піў­шы Ула­дзік Мак­сім­каў уска­ра­скаў­ся на дах, яго рап­там ір­ва­ну­ла і ней­кая сі­ла грым­ну­ла аб зям­лю. Хлопец ля­жаў бяз ды­ху і зда­ва­ла­ся, што кан­ча­ец­ца. Каб неш­час­ьліў­ца вяр­нуць да жыць­ця, яго доў­га шы­ка­лі-ка­лы­са­лі ў квя­ці­стай ра­дзюж­цы і шап­та­лі за­мо­вы. Пас­ьля па­спра­ба­ваў узь­лез­ьці на дах яш­чэ ба­я­ві­ты су­сед Міць­ка. Яго так­са­ма не да­пус­ці­ла — як ка­жуць пра та­ем­нае кі­ра­ван­ьне ў Н. Ад­крыць дзі­ру ў да­ху ўда­ло­ся ад­на­му Ге­ні­ку, які быц­цам кот уска­ра­скаў­ся на дах і без ні­я­кіх пе­раш­кодаў вы­дзер пат­рэб­ную шчы­лі­ну. Гап­ка Ма­кар­ка­ва су­па­ко­і­ла­ся і прыз­ва­ла да ся­бе ўну­ка. Цяпер ад­на яна ве­да­ла, што ра­біць, каб аб­лег­чыць сваю сьмерць. Хоць не ха­це­ла та­кой до­лі сва­йму ўну­ку! „Ба­чы­ла” сьвет, у якім лю­дзі ха­дзі­лі як сьвін­ьні, на ча­ты­рох на­гах. Ці­ка­ві­ла іх ад­но: ка­ры­та. Сло­вам — ні­я­ка­га прэ­сты­жу і го­на­ру ад даб­ра­дзей­ства не ат­ры­мае яе ўну­чак! Але спра­ва ра­бі­ла­ся не­за­леж­на ад іх. Бу­ду­чы ад­ва­кат сам стаў на ка­ле­ні ля сьмя­рот­най пасьце­лі і пап­ра­сіў­ся: — Я ўжо га­то­вы, — ска­заў па­мі­ра­ю­чай. Гап­ка Ма­кар­ка­ва доў­га шап­та­ла яму неш­та на ву­ха. Па­мер­ла яна ў той са­мы ве­чар. Усю ноч, як кля­нуц­ца ста­ра­жы­лы, бы­ла поў­ня, вы­лі ваў­кі. Час рай­ска­га пеў­ня — Бы­ло та­кое! — чыр­ва­нее Ан­то­ша Круп. Гі­сто­рыя дур­нень­кая, і гэ­та доб­ра ра­зу­мее сам ге­рой, і та­му пра зда­рэнь­не рас­па­вя­дае вы­ключ­на ў п’я­ным выглядзе. Злос­ныя язы­кі ба­чаць тут яш­чэ вы­яў­лень­не ва­раж­бы з удзе­лам ку­рэй і пеў­ня. Бо „цырк” ра­зыг­раў­ся ў ка­ля­ду кі­тай­ска­га Го­ду Пеў­ня, зна­чыць, у ма­гіч­ны дзень, як на­ша Га­га­ту­ха. — По­жы­вэм-по­ба­чым! — уз­ды­хае Ан­тон Круп. — Бу­дэ від­но... l l l Яш­чэ ня­даў­на Ан­то­ша Круп кары­стаў­ся зас­лу­жа­най сла­вай пер­ша­га Каза­но­вы і Дон Жу­а­на ў Н. і на­ват у па­ра­фіі. Пры­тым яго лю­бі­мым за­нят­кам, ап­роч эра­тыч­ных за­ва­ё­ваў, бы­ла і ёсьць га­доў­ля ку­рэй. Ён га­дзі­на­мі мог вы­се­дж­ваць ля ак­на і скры­та лю­ба­вац­ца сва­і­мі ку­рач­ка­мі і пеў­нем. Ан­тош­ка ў пэў­ным сэн­се паў­та­раў ры­ту­ал прод­каў. Яго пра­баб­ка Па­ра­ска ні­ко­лі ад­к­ры­та і шчы­ра не да­зво­лі­ла зір­нуць на ся­мей­нае ха­ра­ство, а ў хві­лі­ны за­хап­лен­ьня шап­та­ла зак­ляц­ьце ты­пу: „Соль та­бе, Па­ра­сач­ка, у во­чы”! Ан­то­ша не рас­кі­даў­ся сол­ьлю, хоць заў­зя­та чы­таў ма­гіч­ныя ча­со­пі­сы кшталту „Gwiaz­dy mу­wi№” ды вуль­гар­на-са­лё­ную пар­ну­ху. Апош­няй не ўдзя­ляў ува­гі і за­мест таго, каб уп­ры­гож­ваць ёю сьце­ны, як ста­рыя ка­ва­ле­ры ў Н., кі­даў у сьмет­ні­цу, дзе і ва­ля­ла­ся яна ра­зам з лу­чы­най і па­ле­на­мі, пад­рых­та­ва­ны­мі для пад­пал­кі. Вось і ў ві­лею Го­ду Пеў­ні­ка Ан­то­ша Круп ся­дзеў каля вак­на з куб­кам ка­вы „Si­do” і хва­ля­ваў­ся за лёс пла­не­ты. Ка­ра­цей, ён чы­таў у апош­нім ну­ма­ры „Wrуї­kі” пра апа­ка­лі­псіс і жах­лі­вае цу­на­мі ў Тай­лан­дзе. — Ку-ка-рэ-ку! — за­пеў, не­як дзі­ка, Прыб­лу­да. Ан­то­ша зір­нуў на сва­іх ку­рэй, заў­с­ьмі­хаў­ся і да­лей па­та­нуў у ка­таст­ра­фіч­ную лі­та­ра­ту­ру. Ку­ка­рэ­кан­ьне паў­та­ры­ла­ся. Пас­ьля га­дзі­ны ку­дах­таньня, ку­ка­рэ­кан­ьня і за­пя­ван­ьня, якое Ан­то­шу на­па­мі­на­ла ча­мусь­ці му­зы­ку рэп, гас­па­дар пры­кме­ціў сцэ­ну. На­суп­раць адно аднога ста­я­лі Юха з Прыб­лу­дам і зма­га­лі­ся быц­цам ры­ца­ры на тур­ні­ры. Ад­нак, што зьдзі­ві­ла Ан­тош­ку, па­во­дзі­лі ся­бе як па­цы­фі­сты — ня бі­лі­ся і не дзяў­б­лі­ся, а толь­кі ку­ка­рэ­ка­лі — хто га­лас­ьней! Да ўсяго, вя­до­ма, прыг­ля­да­лі­ся ку­ры, якія ста­я­лі ў бяс­ьпеч­най ад­лег­лась­ці і ку­дах­та­лі, быц­цам пуб­лі­ка на тры­бу­не. — Ней­кая аран­жа­вая рэ­ва­лю­цыя ў мя­не на па­на­двор­ку? — па­ду­маў Круп і ад ура­жань­ня ту­ды-сю­ды за­ха­дзіў па сва­ёй пра­стор­най кух­ні. Зма­гань­не на ку­ка­рэ­кан­ьне, зда­ло­ся яму, тры­ва­ла без кан­ца. Сам Круп, ня ве­даць ка­лі, зра­біў­ся ба­лель­ш­чы­кам мат­чу і пе­ра­жы­ваў — як гэ­та ўсё скон­чыц­ца? Наўзь­дзіў — пе­ра­мог Прыб­лу­да! Рай­скі пеў­нік, які зья­віў­ся не­вя­до­ма ад­куль і на­вош­та ў адзін лет­ні ве­чар. Чор­ны конь тур­ні­ру, зна­чыць, чыр­во­ны пе­вень Юха, з са­ма­ві­тым як вяр­гі­нія грэ­бе­нем, пры­няў да ве­да­ма свой прой­г­рыш і ады­шоў за ка­цуб­нік, а пас­ьля і зусім пра­паў... Ан­то­ша Круп на­ват паш­ка­да­ваў ве­тэ­ра­на, хоць яш­чэ больш ся­бе, што не па­сьпеў за­ру­баць Юху і зга­та­ваць бу­лён. l l l Два тыд­ні пазь­ней ноч­чу ў Н. ус­пыхнуў пе­ра­па­лох. Толь­кі ця­пер вы­я­­ві­ла­ся, што ў ста­рой ха­це Кась­цю­коў зноў аб’­я­віў­ся д’я­бал, зна­чыць, ня­чыс­ь­цік жы­ве там ад 13 сту­дзе­ня 1972 го­ду. Та­ды ме­на­ві­та мяс­цо­вая ка­ва­лер­ка, за на­мо­вай ча­роў­най па­нен­кі Ані Кас­ьцюк, на­ла­дзі­ла ў Га­га­ту­ху сьпі­ры­тыч­ны се­анс. Мо­ла­дзі па­шан­ца­ва­ла вык­лі­каць здань, з якой сям’я зма­га­ец­ца ўжо трыц­цаць тры га­ды. Д’я­бал, як вя­до­ма, ня сьпіць, ды час ад ча­су зак­ра­да­ец­ца ў но­вую ха­ту і выч­ва­рае фо­ку­сы. То зжа­рэ буль­бу з каст­ру­лі, то ра­за­льле ва­ду з вяд­ра на ды­ва­ны, то ра­скі­не пер’е па чы­стым па­коі і мэб­лі. Што ні ра­бі­лі Кас­ьцю­кі, дзе не па­да­ва­лі­ся за да­па­мо­гай, ня­ма спо­са­бу. Не да­па­ма­га­юць ча­ра­дзей­ныя за­мо­вы, ні ба­цеч­ка са сьвян­цо­най ва­дой, ні пар­т­рэт Ста­лі­на, які па­кой­ная ба­бу­ля Пру­зы­на вы­ра­за­ла з пад­руч­ні­ка бе­ла­ру­скай мо­вы 1952 го­ду і па­ве­сі­ла на по­ку­ці, нак­рыў­шы ры­ту­аль­на „вы­ці­нан­ку” ікон­кай сьвя­то­га Юр’я. Яш­чэ ле­там 1972 году Кась­цю­кі за­пі­са­лі­ся ў пар­тыю, ат­ры­ма­лі без­з­ва­рот­ны крэ­дыт ды мі­гам па­бу­да­ва­лі бе­лую му­ра­ван­ку. Праў­да, злы­дзень упа­да­баў са­бе больш тра­ды­цый­ную ар­хі­тэк­ту­ру, і, як ка­жуць, жы­ве са­бе як пан у ста­рой хат­цы. Ніх­то да­клад­на ня ве­дае, як ма­юц­ца яго спра­вы — на ўся­кі вы­па­дак лю­дзі з бо­яз­ьзю жаг­на­юц­ца, ка­лі пе­ра­хо­дзяць по­бач ся­дзі­бы Кас­ьцю­коў, вя­до­май ужо ў на­ро­дзе, як „Чор­таў Хвост”. Вось, у пер­шы дзень Го­ду Пеў­ня, Пё­тар Кас­ьцюк, як заў­сё­ды, пай­шоў у ста­рую хат­ку, каб за­чар­п­нуць асып­ку для бы­ка. Ня­гле­дзя­чы на га­ды су­жыц­ьця з ня­чыс­ьці­кам, Пё­тар ба­яў­ся абі­ваць па­ро­гі ста­рой хат­кі. Ця­пер так­са­ма дзе­ля ад­ва­гі ён мар­мы­таў пад но­сам пес­ьню: „Ты мя­не над кры­ні­цаю...” Пё­тар на­сы­паў з ка­роб­кі асып­кі і ўжо пе­ра­сту­паў па­рог, як рап­там... грук! Кась­цюк азір­нуў­ся і... здран­ц­ьвеў. З ко­мі­ну вы­ла­зіў чыр­во­ны пе­вень, з грэ­бе­нем, як вяр­гі­нія. Як зак­лі­на­юц­ца ў Н., Кас­ьцюк пра­ста­яў на ад­ным мес­цы да ве­ча­ру. l l l Хто ве­дае, які быў бы да­лей­шы лёс Пе­ці Кас­ьцю­ка, каб не ад­на тра­ге­дыя. У пер­шы дзень Го­ду Пеў­ня, да­клад­на 9 лю­та­га ў 17 га­дзінаў 52 хві­лі­ны, за­га­рэ­ла­ся клу­ня ва ўда­вы Шур­кі. Тут трэ­ба ад­зна­чыць, што Пё­тар Кас­ьцюк — пер­шы ў ак­ру­зе па­жар­нік-доб­ра­ах­вот­нік. Хоць у Н. ад уро­чыш­ча Кас­ьцю­коў тры кі­ла­мет­ры, Пё­тар зья­віў­ся ра­ней, чым Ар­лян­ская па­жар­ная ка­ман­да. Праў­да, злыя язы­кі да­каз­ва­юць, што ар­лян­скія па­жар­ні­кі пры­е­ха­лі апош­ні­мі не з-за ля­но­ты і бяз­лад­дзя, а толь­кі з-за па­лі­ты­кі вой­та, які па­за­мы­каў на тры клю­чы па­жар­ныя ма­шы­ны. Хлоп­цы і дзяў­ча­ты (там пра­цуе так­са­ма жа­но­чая ка­ман­да) па­куль ру­шы­лі ў бой, му­сі­лі разьбіць сьця­ну дэ­по. Ніх­то ня ве­даў пра зда­рэн­ьне ў ста­рой хат­цы Кас­ьцю­коў (су­тык­нен­ь­не фак­таў на­сту­піць 25 лю­та­га, у дзьве га­дзі­ны но­чы, пе­рад зга­да­ным ужо тэ­ле­фо­нам-зап­ра­шэн­ьнем!), але та­ды наш Пё­тар, як сам па­жар, кі­даў­ся на двац­цаць кі­ла­мет­раў у во­чы. І, вя­до­ма, на язы­кі агню. Шы­ро­кая пуб­лі­ка, што ўміг зье­ха­ла­ся на ма­шы­нах з усёй гмі­ны, шап­та­ла, што ў Кас­ьцю­ка ўсту­піў сам чорт. Ён пер­шы кі­нуў­ся ў агонь і як кот ска­каў па сьце­нах, па выш­ках, па ен­т­ках. Выг­руж­ваў з за­ня­тай аг­нём клу­ні ста­рыя ца­пы, ха­му­ты, ка­пань­кі... І хоць ста­рой ста­дол­кі ўда­вы не па­шан­ца­ва­ла ад­ра­та­ваць, Пё­тар Кась­цюк быў уз­на­га­ро­джа­ны. Пас­ьля па­жа­ру ён зай­шоў пры­сы­паць соль­лю сьве­жа апа­ра­ныя ру­кі ў гась­цін­ную хат­ку па­цяр­пелай гас­па­ды­ні. Як да­каз­ва­юць зай­з­д­рос­ныя язы­кі, чул­ьлі­вая ўда­ва па сён­ьняш­ні дзень зай­ма­ец­ца ле­ка­вань­нем на­ша­га ге­роя. Па­вод­ле ін­шых — збы­ло­ся ТОЕ, што па­ка­за­лі на па­на­двор­ку пеў­ні. Яш­чэ да па­жа­ру, зна­чыць, да апош­ня­га дня кі­тай­ска­га Го­ду Мал­пы, па­ні Шур­ка най­ах­вот­ней ле­ка­ва­ла Ан­то­шу Кру­па. l l l Вось яш­чэ ін­фар­ма­цыі з апош­няй хві­лі­ны: ка­лі ўчо­ра я зноў на­ве­да­ла Н., выў ве­цер і скры­пеў пад на­га­мі сьнег. Ан­то­ша Круп ішоў усёй шы­ры­нёй ву­лі­цы ў рас­х­ры­ста­най фу­фай­цы, бяз шап­кі і ша­лі­ка ды ваў­ка­вый­на за­во­дзіў: „Бе­лым сьне­го­оо....”. Між песь­ня­мі ён бал­ба­таў пра ка­нец сьве­ту і пра пер­шую ін­ве­сты­цыю за еў­ра­са­юз­ныя за­ла­тоў­кі: — Kуп­лю пі­ста­лет і заб’ю курву! Ця­пер у Н. ня сьпяць па на­чах і га­да­юць — ка­го ме­на­ві­та заб’е Ан­то­ша К.?! Ад­ны ка­жуць, што най­перш рас­п­ра­віц­ца з под­лым са­пер­ні­кам, дру­гія — што з ня­вер­най уда­вой, трэ­ція — што заст­рэ­ліць іх абоіх, злоў­ле­ных у мо­мант лека­ван­ьня? То­лік Дрозд, хоць ле­ту­цень­нік, мяр­куе, што ўсё скон­чыц­ца мір­на. Праў­да, у Кру­па ўжо ня­ма шан­цаў на ра­ней­шую сла­ву Дон Жу­а­на, і та­му ён дры­гае, як не­да­ця­па­ны пе­вень. Ёсьць на гэ­та ў То­лі­ка жа­лез­ныя ар­гу­мен­ты. Вось неў­за­ба­ве Пё­тар Кас­ьцюк ат­ры­мае на ру­кі най­боль­шую кам­пен­са­цыю да гек­та­ра з Еў­ра­са­ю­зу. Не таму што ў яго най­боль­шая коль­касьць зям­лі — не. Да­дат­ко­выя гро­шы Бру­сэль на­лі­чыць за цяж­кія ўмо­вы гас­па­да­ран­ьня ва ўро­чыш­чы „Чор­таў Хвост”!