Алена Карп

_____________________ Культ асобы. Нататкі пра кнігу Веры Бурлак і Віктара Жыбуля «Забі ў сабе Сакрата!»	У школе нас вучылі: тое, што пішацца ў самым пачатку кнігі дробным шрыфтам, – гэта анатацыя. Чытачам кнігі “Забі ў сабе Сакрата!” даводзіцца забіць на ўсе школьныя правілы, бо да іх гэта ўжо зрабілі аўтары і рэдактары. Тое, што напачатку кнігі, не анатацыя, а інструкцыя, як ейным зьмесцівам карыстацца: “Вершы з яе можна завучваць на памяць, дэкламаваць пад музыку, выкарыстоўваць у побыце дарэчы і недарэчы, прамаўляць за сьвяточным сталом, мармытаць у душы, шаптаць, каб заснуць, і выгукаць, каб прачнуцца... Урэшце іх можна проста чытаць, пасьлядоўна перагортваючы старонкі”. Да гэтага можна дадаць: кніга такога фармату, што яе зручна заўсёды цягаць з сабою, выкарыстоўваць як веер у сьпёку, а таксама забіваць ёй камароў, робячы іхнюю сьмерць паэтычнай і эстэтычнай. Але галоўнае прызначэньне гэтага выданьня сфармулявана ў назьве: “Забі ў сабе Сакрата!” Для тых, хто не гатовы зрабіць гэта рашуча, адным махам, кніга складаецца з разьдзелаў, каб садыстычна, па частках выціскаць-вытручваць з сябе Сакрата. На апошняй старонцы Сакрат проста абавязаны будзе памерці, а чытач – горка-горка загаласіць. Але не па Сакрату, а па маленькіх рыбках, якім не далі дагуляць у футбол. Як заяўлена ў інструкцыі (анатацыі?), кніга прызначаецца шырокаму колу чытачоў. Так, напрыклад, яна будзе карысная аўтаінсьпектарам. Да каго, як не да іх, апелюе верш: На чырвонае сьвятло пайшоў дождж «На чырвонае сьвятло...» У беларускіх даішнікаў зьявіцца шанец заявіць пра сябе як пра самых інтэлігентных даішнікаў у сьвеце. Замест таго, каб выкарыстоўваць усялякія прымітыўныя сродкі ў якасьці тэсту на цьвярозасьць, яны будуць ветліва прасіць кіроўцу прачытаць колькі радкоў верша “Міла мыла мула”: Міла мела мала мыла. Мыла мула мылам Міла. Міла мула мыла міла. Міла мыла мулу рыла – мяла мулу рыла мылам. Рыла мула нема ныла. Аўтары парупіліся і пра шахцёраў, і пра біёлагаў-практыкаў, і пра студэнтаў-філолагаў. Апошнія змогуць узгадаць, што такое туюг, брахікалан ды іншыя складаныя словы. Ім прыемна будзе прачытаць асобныя вершы і адчуць сябе адукаванымі, успомніўшы: “Нешта такое ўжо было!” Але самае галоўнае і самае каштоўнае – кніга цалкам ідэалагічна вытрыманая! Па-першае, яна патрыятычная: Бэзавыя джунглі, Дубовыя лугі. Пяцёра сіганулі, Зламалі тры нагі. Тут мурашы-пачвары. Навошта нам сафары! «Бэзавыя джунглі...» Message гэтага верша зразумелы: “Калок свой мілейшы за чужыя клямкі”. Па-другое, за здаровы лад жыцьця. Вершы “Чаму я вэгетарыянец” і “Трыялет-брахікалан” прысьвечаны тэме правільнага харчаваньня і адначасова ілюструюць нашу талерантнасьць і плюралістычнасьць. “Вожыкі” і “Туюг застольны” – пра шкоду алкаголю (і зноў талерантнасьць: аматарам вогненнай вады могуць прыдацца як тосты). А верш “Чаплеласі” закранае сферу інтымнага і шляхам ад адваротнага прапагандуе здароўе ў асабістым жыцьці. Таму было б цалкам мэтазгодным уключыць кнігу “Забі ў сабе Сакрата!” у школьную праграму. У гэтым няма супярэчнасьці з тым, што казалася раней (кніга абвяргае школьныя правілы). Дзеткі атрымаюць двайное задавальненьне: далучэньне да паэзіі і пазбаўленьне ад абмежаваньняў ды забабонаў. Творы (асабліва монавершы) будуць ахвотна завучвацца на памяць. Так, у поўнай згодзе з ідэалогіяй, дзеткі будуць вырастаць у асобаў. ...І нарэшце – пра культ асобы (пра такія рэчы не прынята казаць адразу). Вера Бурлак і Віктар Жыбуль разьвянчалі культ асобы Сакрата, забіўшы яго абрыдлы прывід, і заснавалі культ Асобы. Проста Асобы. Кожнай паасобку. Пісаць варта пра Асобу і пра ўсё тое, пра што ёй заманецца напісаць. Усё, што адбываецца з Асобай, заслугоўвае ўвагі: Я ляжу-сяджу на ложку, Зьвесіўшы, гайдаю ножкай. І таму я вельмі хутка Застануся без абутку. «На ложку» І нічога з таго, што робіць Асоба, ня сорамна: Здаваў ён кроў, а я – мачу. Ён дзіка роў, а я – маўчу. «Здаваў ён кроў...» Асоба мае свабоду шукаць сваю нішу (“Аб месцы чалавека ў сусьвеце”) і дбаць пра тое, каб ёй, Асобе, было хораша і прыемна: Учора ці пазаўчора – ня памятаю ўжо, калі – мне здаўся халодным мой горад. Я ўзяў – і яго спаліў. У гурбах ягонага попелу цяпер мне утульна й цёпла. «Учора ці пазаўчора...» Асоба мае свабоду выбіраць – быць ёй літасьцівай (“Я працягнуў руку дапамогі”) або ня вельмі (“Я цябе падманю...”). Асоба мае свабоду быць Асобай, смуткаваць або весяліцца. Зразумела, Рэчаіснасьць таксама заяўляе свае правы ў дачыненьні да Асобы. Напрыклад, права з ёю не лічыцца (“Рэчаіснасьць мне заткнула рот...”). Рэчаіснасьць мае правы, Асоба – свабоду.