Архіў нумароў:

Алесь Каско

_____________________ Зерне на камені. Вершы	ЯБЛЫНЯ БЕЛАРУСКАЯ Не ўсялякую расьліну народзіць усялякая зямля З Вергілія Сокі яе – з утравелай, дзірваннай глебы ды з ацяжэлага хмарнага неба, квецень – ад сонца ў стронцыі, завязь – у бясконцых прымаразках, што навявае Усход. Яе недасьпелыя яблыкі дзяўбуць паўгалодныя птушкі, зьбіваюць паўдомныя людзі – з таго гэтак многа пад ёю заўчасных паданкаў і парасткаў, што ў дрэвы не пераходзяць. Ці станеш, яблыня, некалі дужаю і прываблівай, гожаю і непадатлівай ні весьнім, ні восеньскім сьцюжам? Маўклівая, гойдае шурпатым пакручаным гольлем і свой яблык апошні, і ў ім чарвяка, што яблык той дагрызае. СПАТКАНЬНЕ З ВАНДРОЎНІКАМ — Кінь манету на шчасьце. — У краі забраным манетаў няма, апрача трыццаці срэбных. — Паднясі падкову на шчасьце. — Зьбіў падковы, згубіў белы конь пад вершнікам збройным. — Руку дай на шчасьце. — Рука амярцьвела: сяброў усё менш, з імі на розных мы гутарым мовах. — Куды ж, чалавеча, я трапіў? — Ня ведаю, Божухна, мо Ты зноў у пустыні... НІВА Дол спапялёны, і ў чэзлай траве конік зялёны і той не жыве. Неба пустое – без жаўрукоў, жыта сухое – без васількоў. Рэдкі вандроўнік душой прыпадзе: не, тут зямля не пяе, не гудзе. Песьні ня ўродзяць. То град, то сухмень. Ценю збаіцца – чужы раптам цень? Роспачна выгукне ў поле маўклівае: «Ты хіба сёньня мне творчаю ніваю?» Скрушна спахопіцца: «Што ж я? Дарма. Іншае нівы ў Радзімы няма. Што сёньня ёсьць – дык надзея на рунь. Мёртвае поле нанова ўзару, з ліраю выйду, нібыта з сяўнёй: ёсьць яшчэ зерне нямёртвае ў ёй...» * * * Cеяць мне сёньня зярняты на камені, Трэба іх шмат; не вазьму ў графаманіі, Вышлюць па жменьцы, сумніву няма ў мяне, З Польшчы – Някляеў, Разанаў – з Германіі. ЧОВЕН Я човен, мяне прыбіла да берага, і маё дно — на дне. Чакаю, нарэшце забегаюць зацікаўленыя ўва мне. Чую: — Счарнеў, дык што з яго? — Чаму ж, яшчэ пажыве: здаць рыбарам. — І ўзяць нядорага? Цьфу тваёй галаве... Чую, што стаць магу полымем, попелам, высеяным на пясок, у лепшым разе — латком на поплаве, які ў гэты год засох. Гамоняць, гадаюць-думаюць аратыя і пастухі? — Зьявіўся тут на бяду мо ён? Мо гэта знак ліхі? Узяць — ды ў возера Чорнае! — Ат, няхай тут ліпіць... І ніхто не ўважае, што — човен я, што маё прызначэньне плыць. * * * Чытаю «Адысею»... Годных кормчых так мала ў нас, лічы, сьмяротны брак... Што Пасяйдон! Плюгавы пасяйдончык між адысеяў часта сее пераляк. Хто ад сірэнаў зглух вострагалосых, хто цешыцца з цырцэліяй, а караблі тармосяць непрыкаяных матросаў, зьнявераных даплыць да роднае зямлі. Ітака за смугой... Спадзеў на момант: удачу спадарожны вецер прынясе... Дый там, на беразе, ва ўласным доме ці здатны ўскінуць лук сучасны Адысей? * * * Зьвіняць і травы ўсе, і дрэвы – Спас, і неба ўсё – адным празрыстым звонам. Але... ты раптам ловіш дысананс: такі прыдаўся час крычаць варонам! І твой настрой ляціць міжволі ўніз з-пад купалоў бліскучых, залачоных да яблыкаў на ручніку, што зьвіс крыламі на руках жанчыны ў чорным. Яшчэ ня ўлёгся жоўты жвір як сьлед, часовы крыж яшчэ дрыжыць ад ветру, ды ўжо ён раскалоўся, дзіўны сьвет, і пахіснуў бязвоблачную веру. Спрабуе звон суняць птушыны грай, за могілкі шугае, утрапёны, за луг, за край зямлі... А дзе той край? Ды там ён, там, адкуль крычаць вароны. У ПРЫЦЕМКУ ЛЯСНЫМ Няхай датклівы я, а ўсё ж мне ў прыцемку лясным спадручна. Свая дзяржава тут: свой дождж, свая сьцяжына, з небам лучнасьць. Як быццам назаўжды сышоў я ў сьвет красы, дабра, свабоды ад зіркаў канцылярскіх соў, ад зьневажальнае турботы – як песьню вымяняць на хлеб і як ня даць загінуць Слову? У прыцемку лясным – мне лепш: я родную тут чую мову – у мове мяккага сьвятла, вяшчуньні-птушкі, цішы траўнай... Яна, як я, сюды ўцякла, лясною стала, недзяржаўнай. Які густы яе замес, пушчанскі зьмест – да ран прыкласьці, каб выстаяць як гэты лес, дзе бураломы, рубкі, пасткі. У прыцемку, нібы ў вяках, паданьняў я лаўлю павевы, і шчырасьць кожнага зьвярка, і дабрыню любога дрэва. Зусім ня хочацца мне зноў у цесны сьвет, дзе нібы ў пельцы... Зьвяры, прыходзьце: дам грыбоў, пагрэцца дам каля цяпельца. Братамі ляжам пад туман на цёплыя імхі і травы... Як для дзяржавы нас няма, дык што і нам да той дзяржавы? САРАКАВІНЫ Так зелена, весьне, што вішня сама выходзіць да весьніц... А мамы няма. У хаце прыбрана, у хаце гурма; людзей, нібы ў храме, а мамы — няма. Перад абразамі пярстамі трыма нам гутарыць з мамай бяз мамы: няма. Да ночы, да стомы, а потым — турма нямотная ў доме, дзе мамы няма. І ноч прамінае... Усё, акрамя магіл, — ажывае. А мамы няма. Пагодлівы ранак. Кліч звонкі дзесь: «Ма-а!» Выходжу на ганак: нідзе ўжо няма. Хоць зелена, весьне, на сэрцы зіма: так, мама ўваскрэсла — і ўсё-ткі няма... * * * Самота – на вяршыні дзён самота, дагэтуль імітацыя была: ты цемрай заварожваўся, а ўпотай душа шчымела ў шчылінцы сьвятла. Ты неўсьвядомлена і летуценна быў схільны плакаць, вершамі балець, ды нават боль быў з роснага мігценьня, і толькі мімалётным ценем – сьмерць... З нязьведаных, адчужаных вытокаў прыйшла самота існаю, такой, нібы ступіў ты ў цесны дом бяз вокнаў і дзьверы зачынілі за табой. Адно, што ёсьць, — атвор у безнадзейнасьць, у глыбіню сябе, да той мяжы, калі адчай у найвышэйшай дзеі: жахацца скону – і не прагнуць жыць. І так далёка ўсе, каму б ахвотна на споведзі душа распавяла пра гэтую – праўдзівую – самоту, што колісь імітацыяй была! ГЛЫБІНЯ Зазірну ў калодзеж – бяздоньне за кругамі, аброслымі мохам, за лебядою, за чорнай вадою. Ускіну вочы на вядро сухое ў дзюбе драўлянага жураўля – бачу дно: не апусьціцца больш яно. * * * Зямной непаўторнасьці мала, каб тое, што сееш, пажаць. Маленства, юнацтва і сталасьць – пад знакам адзіным: мяжа. Але і пад гэтай пячаткай, сарванай на міг, на іспыт, жывеш не аднойчы пачаткам дарогі ў бязьмежны нябыт. Бы храм, багавіш кут радзінны, бы квет, беражэш маладосьць, мкнеш словам і духам з руціны, дарма, што мяжа ўсё-ткі ёсьць. Даволі, што ёсьць неўміручасьць імгненьня; ёсьць неба, зямля, з якімі і зараз ты лучыш сябе – і зьяднаеш пасьля. АСАЦЫЯЦЫЯ Уздоўж вуліцы Леніна — плот, дзе-нідзе над варотамі дрот, ля падваротні — ваўчысты сабака, на скрыжаваньні — плячысты «ваяка» ў партупеі, з дубінкай і рацыяй. На вуліцы вусьцішна, бы ў канцэнтрацыі, — так апынаешся сёньня міжволі ў няволі гэтакай асацыяцыі. МУДРАСЬЦІ ВОДАР А.С. На вокладку кнігі – апошняй, мажліва... – свой здымак з юнацтва захоча паэтка. Угледзіцца пільна і скажа тужліва: «О фотагербарый, бяз водару кветка!» Яго адкладзе, ашчаджаючы сэрца, на іншых запыніцца – сталага году – і ціха ды вольна сабе пасьміхнецца, адчуўшы ў партрэце тым мудрасьці водар.