Творы і пераклады пераможцаў
літаратурнага конкурсу, прысьвечанага
памяці Карласа Шэрмана

_____________________	Чарговы штогадовы конкурс маладых літаратараў, які традыцыйна праводзіць Беларускі ПЭН-цэнтр разам з рэдакцыяй тыднёвіка “Наша Ніва”, быў прысьвечаны памяці выдатнага перакладчыка, публіцыста, паэта, першага старшыні Беларускага ПЭН-цэнтру Карласа Шэрмана. Свае творы і пераклады на конкурс даслалі каля васьмідзесяці маладых творцаў. У журы была найскладаная задача назваць лепшых з лепшых. У выніку шчырага абмеркаваньня Валянцін Акудовіч, Лявон Баршчэўскі, Марыйка Мартысевіч, Барыс Пятровіч і Андрэй Хадановіч назвалі дваццатку лаўрэатаў: Павел Анціпаў (Менск) Алеся Башарымава (Менск) Ірына Бельская (Наваполацак) Віталь Быль (Нясьвіж-Менск) Дар’я Вашкевіч (Менск) Натальля Давыдоўская (Менск) Іна Заікіна (Магілёў) Кацярына Зыкава (Менск) Алена Карп (Карэлічы) Ігар Кулікоў (Менск) Уладзь Лянкевіч (Менск) Паўліна Марозава (Віцебск) Алена Пятровіч (Віцебск-Менск) Віталь Рыжкоў (Магілёў-Менск) Аляксандра Сайко (Менск) Вераніка Сідарэнка (Менск) Алена Талапіла (Менск) Анка Упала (Магілёў) Юля Шадзько (Менск) Ганна Янкута (Менск) Заахвочвальны прыз ПЭН-цэнтру атрымаў Аляксей Арцёмаў (Тула). “Дзеяслоў” віншуе пераможцаў і таксама ўжо традыцыйна друкуе іх творы і пераклады. Павел Анціпаў. Менск. Пераклады верлібраў Віктара Жыбуля ПУП НЕБА Я не хочу быть пупом земли. У земли без меня хватает пупов. Я хочу быть пупом неба. Воздушной ямой и чёрной дырой быть я хочу. Там больше простора, больше свободы там. Представьте: я, и мои пупы, и пупы пупов моих смотрят на вас с неба. Никто не спрячется от их пристального взора. Нет, это не я растворяюсь в облаках – Это облака тают во мне! Теперь каждый, кто попадёт пальцем в небо, попадёт в меня, и в мои пупы, и в пупы пупов моих подадёт он, а я даже не почувствую. Что? Вы не верите в моё ВСЕПУПЕЙШЕЕ ПУПСТВО, в моё НАИПОЛНЕЙШЕЕ НАИПУПОВНЕЙШЕЕ ПУПЕЙСТВО, в моё АРХИПУПОВОЕ ОПУПЕНСТВО? Тогда спросите у того, Кто сломал палец о небо. * * * На гвозде висят грязные штаны, словно ржавая двустволка. Завтра придёт охотник и зарядит её своими патронами-ногами, передёрнув затвор пряжки. ПУДЕЛЬ Меркурий, Венера, Марс, Земля, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон... – все это репей в облезлой шерсти бешеного пуделя, что которую эру подряд бегает вокруг Солнца за собственным хвостом. * * * Я сяду за Пульт Управления Галактикой и отрублю себе руки. Пусть все знают, что такое Свобода! ХРАМ ПОДВОДНОГО СОЛНЦА Мы – огрызки на Древе Вечности. Что вырастет из нас, когда мы попадаем вниз с шатких ветвей? Что произойдёт, когда мы пустим корни внутрь самих себя? Наверно, бесконечность сольётся с безначалием, наверно, мы перешагнём через потный труп этой заплесневевшей цивилизации. Я знаю: каждого, кто переживёт собственное бессмертие, ждёт всенародная амнезия. В Храме Подводного Солнца минута молчания длится тысячу лет. Придёт время собирать камни и пустые бутылки. Мы построим новую античность, но она окажется оптическим обманом. САНДЕНЬ Мы мыли небо сами своими руками днём терли на доске стиральной кусками душистых мыл ажно до дыр (озоновых) сами своими руками драили небо ночью полоскали в растворе эффективного звёздного порошка потом повесили над землёй сушиться А можно ж было взять его скомкать и запихнуть в стиральную машину импортного производства! ЧЁРНЫЙ КВАДРАТ МАЛЕВИЧА Со всей дури об эту стену человек головою бился ажно пот закипел и клубился от душевного треволненья Он хотел бы сравнять со стеною все округлости головы своей просто очень-очень хотел он стать Чёрным Квадратом Малевича Он не видел как сзади люди в белых халатах скакали от восторга что долго искали психопата и вот наконец нашли Ему не нужно небо и не нужна земля Вот что с людьми делает искусство авангардное! * * * Я хотел убить в себе большого грешника. Но дал маху — не смог его увидеть. Ну и темно же там, во мне... * * * в каждом атоме хлора не хватает частички тебя в каждом атоме натрия не хватает частички меня иначе соль наверно была бы сладкой ИГРУШКА Когда все уснут я встану открою шкаф дотянусь до верхней полки там лежит Мир взрослые прячут его от меня не разрешают трогать боятся чтоб я не испортил его а он меня А я тихонечко сниму его переверну вверх ногами возьму отвёрточку повыкручиваю маленькие болтики открою его для себя посмотрю интересно что там внутри как оно всё устроено с любопытством поковыряюсь Только не бойтесь я осторожно я даже руки помыл я немножко поиграюсь а потом верну всё как было и положу на место * * * – Билет или жизнь? – подкравшись сзади, спросил контролёр. Вот, шутник!.. Я тоже ответил шуткой и отдал ему жизнь. Пераклад з беларускай мовы. Аляксей Арцёмаў. Тула. Эдгар Алан По Гімн І ў ноч, і ў раніцы глухія Ты чула гімн мой, о Марыя! Прыйдуць хваробы ці спакой – Будзь, Багародзіца, са мной. Калі ляцяць гадзіны ярка, На небе – ані хмары шпаркай, Душа імкнецца ў барацьбе І да твайго, і да цябе. Шторм лёсу зруйнаваў, павер, Маё “Былое” і “Цяпер”... У будучыню – новы крок – Тваё ды ты разгоняць змрок! Пераклад з ангельскай мовы. Васіль Каменскі ХТО Я Я – ХТО – я – Я – кшталту раніцьветра па ўтуманах даліне будзь бярозкай я абніму – палюляю. Я – ХТО я – Я – кшталту небажаўрука над уцішыні палямі СЛУХАЙ ЧУЙНА Я зьвіню сонцапромнямі. Я – ХТО я – Я – кшталту яркахусткі на з ягадамі дзяўчыне сьпявай са мной Я ПЕСЬНЯП’ЯНСТВУЮ. Пераклад з рускай мовы. Федэрыка Гарсія Лорка *** Жнівень. Персік – цукат салодкі. Вечар ціхі. Ужо ў заход Так імкнецца сьвяціла-котка, Нібы костачка ў сьпелы плод. І захоўвае зноў пачатак Жоўты рогат даўжэй за ўсіх... Жнівень. Дзецям ласунак знатны – Хлеб румяны ды маладзік. Чарльз Букоўскі Я спаткаў генія Я спаткаў генія ў цягніку сёньня прыблізна шасьці гадоў, ён сядзеў каля мяне і як толькі цягнік пайшоў па ўзьбярэжжы і тады ён паглядзеў на мяне і сказаў: “Непрыгожа”. І упершыню я зразумеў гэта. Пераклад з ангельскай мовы Арва Метс *** Лівень сонца! Дзьмухаўцы - лужынкі на траве. Пчала смокча сонца, як парасё, нагамі ў залатым пылку. *** Ціха заснулі сопкі. Расінкі адлюстроўваюць зорнае сьвятло. Цёмная лістота пачынае песьню ночы. Пахнуць будучыя грыбы. *** З-за хмар выходзіць месяц. Зямля поўная звону. У такую ноч распускаюцца ледзяныя ружы. *** Хтосьці прадзе ўнутры кацяняці. – Нур-нур, нур-нур, нур-нур. Часам засынае. Глядзіць у акно. Сьняжынкі ляцяць... *** Як салодка ператварацца ў пух... Стаць лёгкім, як ненапісаны верш. Сьветлыя лініі, арнаменты, плямы. Калі прылятае жар-птушка, я ўжо сплю. *** Ты прыйдзеш – калі ня бура, гром, землятрус. Ты прыйдзеш – калі ня сонца, лужыны, лістапад. Ты поўная залатымі рыбкамі. Я – чорным вуглём. *** Тут сьпяваюць гарадскія салаўі - вішчаць пранізьліва тормазы. І людзі бягуць на сьветлафоры, як футбалісты за мячом. *** Мы з табой пясочны гадзіньнік. Я прыбываю - ты меншаеш. Я ужо не прыбываю – ты ўсё меншаеш. *** Іду па алеі, нібы па клавішах. Пад нагой – жоўтыя акорды. Вясна паэта Ліжу марожанае. Добра, калі ліжу. Значыць, прыйшла вясна. Гляджу на дзяўчын. Нашы погляды фехтуюць. Перамагаю ўсіх. Гляджу на залатыя ногі. Я не вінаваты, ногі такія прыгожыя. Ліжу марожанае. Нос буркуе, як гармонік. Верхавіна датыкаецца да неба. Пераклад з рускай мовы. Алеся Башарымава. Менск. *** а было ж многа сонцаў малых і гэтай блазноце вялікае сонца давала смалы лізала пазногці і апранала іх у аскепкі ўласнага футра вялікаму сонцу было някепска і дзеткам мудра але вялікага сонца няма яно памёрла і крык ягоны – агонь-вядзьмак – саскочыў з горла і як сядзеў ён там знутры такі шырокі? ён нарадзіў вакол вятры і зьнішчыў крокі малых калматых разьмяло да адзіноты іх не частуюць больш смалой расьці лянота і сонцы драпаюць сусьветы маўчаць, худыя шлях быў але ніхто ня зьведаў на ім хады *** кожнага ранку прыходзіць кот і рэгулюе вочы мне і абыходзіць мой жывот быццам гуляе па вотчыне кожнага ранку гэты кот мне зьдзірае шкарпэткі з ног і шурпатым сваім языком зьлізвае рэшткі брыдкіх сноў *** ты больш не мая рабыня цяпер калі ўжо схітрыла глытай мой водар абы не паела мае вятры я нават табе дазволю маўчаць над маімі садамі абы не сьмяялася з волі якой я цябе аддаў хоць як без цябе я буду калі ты з вачэй ня пойдзеш я ссохнуся з перапуду я лягу дарогай сьляпой параненай бліскавіцай рука спаўзае ў кішэню і пальцы мкнуцца скрывіцца прывыклі хапаць за каршэнь *** палёг чырвоны луг на зямлю спаліў усё што ў яе нацякло а востраў гуляе і б’е берагамі аб Берагі шамаціць вугалямі і скідвае мора пад буры схіл які ж тут вадкі і неўміручы ў лапах лёд пазьніклі статкі яны гуляюць на сьветлых палёх палёг кожны статак кожных ягнём спаліў на радасьць чыстым агнём *** мой галаўны боль я не цябе цураюся тое што п’ю нагбом мяне варушыць да раніцы гром зганяю ілбом ды рукамі уздрыгваю сном згублюся альбо боль заблытаю грываю дай пачуць цябе бог дай жа абсыпаць словамі дурань я абібок засынаю на зломе дык зламі і мяне! так каб трэснула, грымнула! як маланка міргне -- каб ашчэрыў я крылы! *** Стома і рогат прынцэсы коней стамляў то падалі коні то рушылі млява ня гэткіх працэсій шукала зямля ня гэтакай назвы ня гэтакай славы апошні раз вочы ад трызьні прыўзьняў – шырокай зямлі у каханьні прызнацца о, як жа рагоча! не кроў не разьня а стома да ворагаў крочыць ад знаці і стома такая ж ідзе да братоў і рогат са стомай стварае брыдоту і сьвет спатыкаецца о добры той хто сэнсы зьмяняе – спыніце прыгоды! *** першы сьнег упаў на лапы лапы стрэсьлі бруд і пыл на сьцяблінах вуліц лямпы як даўно знутры ты быў але горад сёньня пахне першым сьнегам і сьвятлом гэты дзень стаў днём купаньня сьвету – сёньня вас зьвяло ты ляціш у белым сьнезе не дагнаць тваю душу сьнег свой танец з неба зьвесіў і праклаў табе шашу і знутры зімою поўна і паветра як пітво сьнежны сьветлы векапомны сёньня горад – толькі твой *** вясна ўжо танчыць як шэры жораў – трохкутнавокі рабі пячору і мілы, мілы – каці каменьне адчуй свой дом ува ўласнай жмені рабі ахову жывымі ценьмі сьцягамі ветру і павуціньня і разам з браткай тваёй шчасьлівай радзі дзіцятак хадзі ў палёву лаві ім ежы давай ім сілы рабі пячору мой сьветлы, мілы *** хата вакол якой высьпяваюць ліўні стаіць пасярод зямлі па калені ў гліне зьвяры пры двары гэтай хаты зябнуць і мокнуць і сьлепа паўзуць па гліне і выюць самотна вялікае сонца тут не спыняла вока бо гэтае месца загразла ў сабе глыбока а той што жыве у хаце – і цемры досыць яна сабе тчэ дажджы ды складае ў стосы тут самыя сьвежыя хмары але сюды ніхто не шукае шлях акрамя вады Ірына Бельская. Наваполацак. *** Я хацела адчуць сябе вольнай – Ты падумаў, што быць хачу богам. Гэткіх, мілы, як ты, – надта многа, Гэткіх, любы, як я, – яшчэ болей. Я ня буду пытацца нічога. Будзеш ты наракаць на самоту. Я б хацела даведацца, хто ты, Ты – хацеў бы адчуць сябе Богам. *** …Я сьнег люблю яшчэ таму, Што ён прывёў з сабой зіму. Скажы, няўжо я вінавата У тым, што сьнег халаднаваты? Бо так бывае, не іначай. І сьнег ня можа стаць гарачым! …А зрэшты – добры быў урок, Калі мне сэрца ён апёк. (21.01.2008, для сайту) *** Мае небакрылы – Крылы неба. Ці крылы – неба. А небакрылы – Мае ці неба крылы? *** Ад начы Да начы Не маўчы Не крычы Ціхім шэптам шапчы Для начы Для начы Прасачы Пратапчы Шлях шырокі ўначы Тут сычы Крумкачы І ключы Ад начы А сьвятло не ўключай Апануе адчай Кухня печыва чай *** Так поўня зьзяла над Дзьвіною, Што працінала плынь да дна. І я была там не адна – Там вецер яшчэ быў са мною. І вецер, быццам бы манах, Шаптаў малітву над Дзьвіною. Бязьвер’е мне было віною: Я думала, што ўсё – мана: І месяц гэты над Дзьвіною, І шэпт салодкі давідна І тое, што я не адна – Што хтось на беразе са мною. *** Мая сьпіна, нібы ў анёла – Там павінны былі быць крылы. Але я не анёл, а крылы – Толькі ў птушак і у анёлаў. Віталь Быль. Нясьвіж-Менск. Стары вартавы Мы ішлі ля ракі Па чужых берагах, Нам сьпявалі шпакі Пра разбураны гмах, Што калісьці стаяў У цясьніне між гор, Што ня ведаў забаў, Не імкнуўся да зор. Шэрым камнем закрыў Ён шляхі для дарог, І скалу і абрыў Ён зацята сьцярог. Толькі верны ваяр, Ланцуговы бульдог, Пад усьмешкамі хмар Пастарэў-занямог. Абамшэлі муры, Вал засеяў палын, І сабака стары Ціха дрэмле адзін. Размова з кратом Крот, знаёмы мой дзівак, Кажа раз: “Здароў, зямляк!” “Ну, здароў. Скажы, васпане, Гэта што за прывітаньне?” “Ты давай нырні за мной, Пад мурог, пад перагной. Там, у мяккім чарназёме, У маім радзімым доме Між каменьня, між касьцей Часта маю я гасьцей. Наясіся лютай злосьці, Вашы косьці – нашы госьці. Ну, заходзь, як прыйдзе час”. “Не, брат, лепей ты да нас”. *** Барбара чорным фарбавала валасы. Барбара чорным малявала вусны і пазногці. Барбара любіць чорныя сукенкі. Барбара – чорны надмагільны абеліск Гатычнай эры у Вялікім Княстве. Ах, Жыгімонт… Ты – рэнесансны эма! Мае вершы “Вам ня смачныя мае вершы? Што ж, вы ня першы і я ня першы.” “Мы – дэмакраты. Давай без прынукі Прагаласуйма, паднімем рукі, Ажыцьцявім грамадзянскае права!” Цётачкі зьлева і дзядзечкі справа, Хлопцы і дзеўкі, дзяды і бабулі Эх, галасуюць, сунуць мне дулі. Скаляць мне зубы: “Што, лузер, аблом? Здай балалайку на металалом!” Толькі дарэмна! Я бачыў скрозь дулі, Што да мяне і далоні цягнулі… Дар’я Вашкевіч. Менск. Фрэдрык Ліндстром Апошні дзень лета — А ведаеш, магчыма, гэта апошні дзень лета... — мовіла яна аднойчы, калі яны сядзелі на тэрасе ў праменьнях вячэрняга сонца, а лісьце на дрэвах крыху трывожна шапацела ад лёгкага ветрыку. І ён ясна зразумеў, што гэта — пачатак нечага такога, да чаго, напэўна, проста трэба прызвычаіцца. Ішоў трэці тыдзень ліпеня, і ён быў рады, што лета толькі пачалося. Ягоны адпачынак распачаўся роўна тры дні таму, і пра апошні дзень лета думаць зусім не хацелася — прынамсі, у бліжэйшы месяц. Яны абодва былі проста створаныя для таго, каб цешыцца летам. Яны прыклалі столькі намаганьняў, здабываючы гэты адпачынак, і зараз рабілі ўсё мажлівае, каб атрымаць асалоду ад кожнай прыемнай дробязі. Дык ці ж павінны былі яны марнаваць час, хвалюючыся аб тым, што лета хутка скончыцца? Не! Асабліва ўлічваючы тое, што да канца лета насамрэч заставалася яшчэ шмат тыдняў. Нейкі час яны сядзелі моўчкі, а потым ён упэўнена сказаў, што яшчэ зусім не канец лета. І вечар працягваўся: гаманіла радыё, кожны з іх чытаў сваю кніжку і, уласна кажучы, не адбывалася нічога асаблівага. Толькі аднойчы побач з іх домам спыніўся сьветла-жоўты “Рэно-Лагуна”, і ў іх запыталіся, як праехаць да нейкага суседа, якога яны ня ведалі. Яны пілі з тэрмасу каву, елі печыва й мінімум два разы на гадзіну казалі, што кахаюць адно аднаго. Ёнас час ад часу падумваў кінуць няспынна паўтараць фразу “Я цябе кахаю!”, бо гэта ўжо стала надакучлівым і нават трохі падазроным — магло зьявіцца ўражаньне, што за апошнія паўгадзіны здарылася нешта такое, што прымусіла яго перастаць кахаць яе… Гэтая думка ўзьнікла зьнянацку і была дужа нечаканай. “Божухна, што са мной такое?! Як жа я без яе?.. Не, так ня можа быць…” Яму было цяжка нават уявіць сабе сваё жыцьцё без Мікаэлы, яна была ягонай неад’емнай часткай. Іх чакала цудоўная сумесная будучыня, у якой ён рабіў бы іх фотаздымкі і наклейваў бы іх у альбом… Таму ён вырашыў працягваць паўтараць, што кахае яе, па дзесяць разоў на дзень, інакш яна пачала б думаць, што нешта здарылася. А нічога ж ня здарылася. Прынамсі, нічога такога, аб чым бы ён ведаў. Не, абсалютна нічога ня здарылася і не павінна было здарыцца, бо была сярэдзіна лета, а гэта такі час, калі зусім нічога не адбываецца. …Міналі дні, так падобныя адзін да аднаго. Ёнас і Мікаэла па чарзе езьдзілі на ровары па марозіва, гародніну, сыраквашу ды вячэрнія газеты. Ёнас гуляў па навакольлі ў стаптаных сандалях, радыё не змаўкала амаль цэлымі днямі і Ёнасу падабалася, што ён ужо шмат песень нават вывучыў на памяць. Аднойчы ў спальні на другім паверсе разьбілася вакно, і Ёнасу давялося ехаць у Нортэль да майстра, які займаўся вырабам шкла. Гэтая вандроўка таксама парадвала Ёнаса. У астатнім усе дні былі падобныя — дні чарговага цёплага лета напрыканцы дзевяностых. Газеты пісалі, што на іх старонках яшчэ доўга будзе йсьці гаворка пра цёплае лета, а трава ўжо была жоўтая. Па вечарах Ёнас і Мікаэла гулялі ў карты ды жавалі цягучкі, і навокал была такая цішыня і спакой, што на дрэвах не варушыўся ніводзін лісток. Ракеткі для бадмінтону ўжо былі складзеныя на паліцы ў калідоры, газонакасілка стаяла пад павецьцю і ўвогуле ўсё было ўпарадкавана. Яны падоўгу шпацыравалі, назіраючы, як наліваюцца каласы, і ўдыхаючы пах пылу й чаканьня, які ўжо зьявіўся ў паветры. А кожную раніцу, калі яны прачыналіся, Мікаэла крыху ўсхвалявана глядзела на Ёнаса ды казала, што ўжо сёньня, напэўна, дакладна надышоў апошні дзень лета. Пасьля яны доўга ляжалі ды абмяркоўвалі верагоднасьць гэтае падзеі. І зазвычай іх гутарка сканчвалася тым, што Мікаэла пачынала плакаць, тлумачачы гэта тым, што яна дужа шчасьлівая, што яны з Ёнасам разам. А калі якая-небудзь раніца выдавалася дажджлівая і халодная, Мікаэле хацелася бараніць той дзень нават крыху больш, чым іншыя, і Ёнасу гэта падабалася, яму падабалася, як яны пражываюць кожны дзень. Аднойчы Мікаэла сказала, што яна шчасьлівая настолькі, што яшчэ адзін такі цудоўны дзень можа ўжо нават быць лішнім. Тады яны сабралі кош, паклаўшы туды свае кніжкі, радыё, карты, пледы ды іншыя рэчы, і рушылі на другі бок свайго вялікага вострава. Яны доўга йшлі па цёплым і нейкім як быццам нерэальным узьбярэжжы, размаўляючы аб тым, якія яны шчасьлівыя, і аб тым, што заўтра, магчыма, наступіць такая золкая ды скрозь мглістая восень, што ты нават перастанеш пазнаваць сябе і адзінае, чаго табе захочацца, — ехаць у горад, скруціцца абаранкам у ложку і не паказваць надвор носу… Аднак калі б так раптам здарылася, Мікаэла і Ёнас з упэўненасьцю змаглі б сказаць, што яны выкарысталі свой апошні летні дзень найлепшым чынам. — Я цябе кахаю, — кажа ён. — І я кахаю цябе, — адказвае яна. І пасьля яны абодва думаюць, як жа моцна яны адно аднаго кахаюць і як гэта добра. Па дарозе назад яны дзівіліся на захад сонца і на поле, якое зусім нядаўна ўбралі. На тэлефонных правадах гуртаваліся птушкі, і ў паветры ўжо адчуваўся той асаблівы лёгкі неспакой, хаця ўсё па-ранейшаму было цудоўна. Яна мацней сьціснула ягоную руку, як быццам наперадзе іх чакала нейкае выпрабаваньне. Голас яе задрыжэў. Увечары яны смажылі курыцу-грыль і гутарылі пра тое, як важна берагчы лета і цаніць кожнае яго імгненьне. І яшчэ пра тое, што, напэўна, ніхто так ня варты добрага лета, як яны, якія столькі перажывалі і ледзь ня цэлую зіму змагаліся за права атрымаць водпуск менавіта ў гэты час, каб з асалодай пражыць летуценнае ды караценькае лецейка. А заўтра ж ужо, напэўна, надыдзе восень, і жыцьцё зноў ператворыцца ў бясконцы шэраг будняў… Але наступны дзень быў гэткім жа цёплым, як і папярэдні. На двары стаяла толькі дзевятнаццатага жніўня, і нават птушкі пакуль не зьбіраліся ляцець на поўдзень. Калі праз тыдзень, выпраўляючыся ў горад, Ёнас і Мікаэла пакідалі сваё лецішча, было такое адчуваньне, што лета зараз у самым разгары: зноўку пачалі квітнець ружы, пасьля перыядычных начных дажджоў усё зазелянела й набрыняла сьвежасьцю. Увогуле, каб не духмяныя яблыкі, якія паўсюль ляжалі ў траве, можна было б сказаць, што лета толькі пачалося. Калі ў адзін з верасьнёвых выходных Ёнас вярнуўся на лецішча, каб адключыць у сваім дамку ваду і зачыніць яго на зіму, надвор’е па-ранейшаму было цёплым, і суседскія дзеці нават купаліся. …І ўжо не выклікала крыўды, а проста падавалася трошкі дзіўным тое, што доўгачаканы апошні дзень лета так і не надышоў — той дзень, які яны так хацелі перажыць разам, падзяліўшы пароўну ягоныя смутак і журбу. Пераклад са шведскай мовы. Натальля Давыдоўская. Менск. Герман Гесэ Пераўтварэньні Піктара Піктар увайшоў у Рай і апынуўся перад дрэвам, якое было адначасова Мужчынам і Жанчынай. Ён з пашанай павітаў дрэва і запытаўся: “Ты – Дрэва Жыцьця?” Аднак, калі замест Дрэва захацела адказаць зьмяя, Піктар павярнуўся і пайшоў далей. Ён глядзеў на ўсе вочы, усё так падабалася яму. Чуцьцё падказвала, што ён апынуўся на Радзіме, каля Крыніцы Жыцьця. І зноў убачыў ён дрэва, якое было адначасова Сонцам і Месяцам. Сказаў Піктар: “Ты – Дрэва Жыцьця?” Сонца кіўнула і засьмяялася, Месяц кіўнуў і заўсьміхаўся. Найдзівосьнейшыя кветкі пазіралі на яго, зьзялі самымі рознымі фарбамі, мелі самыя розныя вочы і твары. Адны ківалі і сьмяяліся, другія ківалі і ўсьмі­халіся, іншыя не ківалі і не ўсьміхаліся: яны захмялела маўчалі, у саміх сабе патаналі, уласным водарам сябе ап’янялі. Адна сьпявала ліловую песьню, другая сьпявала цёмна-сінюю калыханку. У адной з кветак былі вялікія блакітныя вочы, а іншая нагадвала яму пра першае каханьне. Тая пахла садам дзяцінства, яе салодкі водар гучаў, нібы голас маці. Адна кветка засьмяялася і ўкалола яго чырвоным выгнутым языком. Ён лізнуў гэтую кветку і адчуў моцны і дзікі смак, смак Гарца і мёду, а яшчэ – жаночага пацалунку. Сярод усіх гэтых кветак стаяў Піктар, поўны тугі і трывожнай радасьці. Яго сэрца, бы звон, білася моцна, білася гучна, яно гарэла патаемным, дзівосным прадчуваньнем зьдзяйсьненьня сваёй шчымлівай прагі. Вось Піктар убачыў – птушка сядзіць, у зялёнай траве сядзіць і перыйкамі блішчыць, усімі фарбамі, здавалася, прыгожая птушка іскрыць. Ён прыгожую яркую птушку спытаў: “О птушка, дзе ж шчасьце?” “Шчасьце, -- сказала прыгожая птушка і засьмяялася. – Шчасьце ёсьць паўсюль, мой дружа: у гарах і ў лузе, у камені і ў ружы.” Прамовіўшы гэта, радасная птушка распушыла перайкі, шыяй павярнула, хвосьцікам кіўнула, вокам міргнула, засьмяялася зноў і замерла нерухомая, ціха сядзела ў траве, аж глянь: птушка стала яркай кветкай, крылы – лісьцем, кіпцюркі – шыпамі. У фарбаў пераліве, у танцы імклівым стала расьлінай. Зьдзіўлена пазіраў Піктар. І адразу ж птушка-кветка заварушыла пялёсткамі, здаволіўшыся ўжо вобразам кветкі, шыпы зьніклі, яна лёгка ўзьнялася, павольна ўгору ўзьвілася і стала бліскучым матыльком, што трапятаў у паветры, бязважкі, імклівы, з абліччам шчасьлівым. Аднак новы матылёк, радасны, яркі птушка-кветка-матылёк, што сьветла іскрыўся і лётаў вакол зьдзіўленага Піктара, бліснуў на сонцы, мякка, нібы сьняжынка, апусціўся на зямлю, сеў каля Піктаравых ног, пяшчотна ўздыхнуў, узмахнуў аксамітнымі крылцамі і пераўтварыўся ў рознакаляровы каштоўны камень, з кантаў якога выпраменьвалася чырвонае сьвятло. Чароўна сьвяціўся з зялёнай травы, сьветла, як сьвяточны звон, чырвоны каштоўны камень. Аднак яго радзіма, зямныя нетры, клікала яго, ён хутка зьмяншаўся і вось-вось мог зусім зьнікнуць. І Піктар, натхнёны невядомай сілай, схапіў таямнічы каменьчык, паднёс да вачэй, з захапленьнем узіраючыся ў яго магічнае сьвятло, якое выпраменьвала прама ў сэрца абяцаньне ўсіх аслодаў і радасьцей. Раптам галінку сухога дрэва абвіла зьмяя і прашыпела яму на вуха: “Каменьчык пераўтворыць цябе, у што пажадаеш. Хутчэй скажы яму, чаго ты хочаш, пакуль ня позна!” Піктар, спалохаўшыся, што страціць сваё шчасьце, хутка вымавіў патрэбныя словы і пераўтварыўся ў дрэва. Раней час ад часу ён хацеў стаць дрэвам, бо дрэвы падаваліся яму поўнымі спакою, сілы і велічы. Піктар стаў дрэвам. Ён урос каранямі ў глебу, вершалінай цягнуўся ў неба, з яго цела вырасьлі лісьце і галіны. Ён быў вельмі шчасьлівы. Усмоктваўся прагнымі каранямі ў халаднаватыя зямныя нетры і шумеў лістотай у высокім блакіце. У яго кары пасяліліся жукі, каля камля жылі заяц і вожык, у галінах – птушкі. Дрэва Піктар быў задаволены і не лічыў, колькі мінула год. Сплыло вельмі шмат часу, перш чым ён здагадаўся, што ягонае шчасьце ня поўнае. Ён павольна вучыўся глядзець вачыма дрэва, а калі нарэшце змог бачыць, вельмі засмуціўся. Ён убачыў, што ўсе райскія істоты вельмі хутка пераўтвараліся, гэта была адзіная чарадзейная плынь Вечнага Пераўтварэньня. Кветка рабілася перлінай, а затым узьлятала іскрыстай птушкай. Вось каля Піктара адно з дрэваў раптоўна зьнікла: расьцяклося празрыстай крыніцай, затым кракадзілам паплыло ў вадзіцы, імкнула свабодна й бясконца да сьветлага сонца, да новых ведаў радаснай рыбкай сплывала, у кожнай форме новую гульню пачынала. Сланы апраналі сукенкі камянёў, жырафы прымалі абліччы кветак. Але ён сам, дрэва Піктар, заўсёды заставаўся тым самым, ня меў здольнасьці пераўтварацца. Ад гэтага ўсьведамленьня ён страціў сваё шчасьце і пачаў старэць, ягоная постаць набыла той стомлены, сур’ёзны і пануры выгляд, які можна бачыць у многіх старых дрэваў. Зрэшты, тое самае адбываецца з канём, птушкай, чалавекам ды ўсімі іншымі істотамі, калі яны не валодаюць дарам пераўтварэньня: час асуджае іх на самоту і заняпад, разбурае іхнюю прыгажосьць. Ды аднойчы ў Рай забегла маладая дзяўчына, сьветлавалосая, у блакітнай сукенцы. Сьпяваючы і танцуючы, прабягала прыгажуня пад дрэвамі. Яна зусім яшчэ ня думала пра тое, каб авалодаць дарам пераўтварэньня. Разумныя малпачкі ўсьміхаліся ёй усьлед, кусты пяшчотна краналі яе сваімі вусікамі, дрэвы кідалі ёй кветкі, арэхі, яблыкі, але яна нічога гэтага не заўважала. Калі дрэва Піктар убачыў дзяўчыну, яго ахапіла такая туга, такая прага шчасьця, якой ён яшчэ ніколі не адчуваў. І разам з тым глыбокі роздум напоўніў яго, нібыта сама кроў клікала: “Адумайся! Згадай у гэтую хвіліну сваё жыцьцё, адшукай сэнс, інакш будзе занадта позна і да цябе ніколі ўжо ня прыйдзе шчасьце”. І ён пачуў. Ён успомніў сваё паходжаньне, свае чалавечыя гады, прыход у Рай і асабліва тое імгненьне, калі трымаў у руках чарадзейны камень. У той час было магчымым любое пераўтварэньне, жыцьцё тады віравала ў ім, як ніколі! Ён згадаў птушку, што засьмяялася тады, і дрэва з Сонцам і Месяцам; ён пачаў здагадвацца, што ў той момант выпусьціў нешта з-пад увагі, пра нешта забыўся, і што парада зьмяі была нядобрай. Дзяўчына пачула шум у лістоце дрэва Піктара, паглядзела на яго, натхнёная раптоўным памкненьнем сэрца; новыя думкі, новыя жаданьні, новыя мары заварушыліся ў яе душы. Прыцягнутая невядомай сілай, яна спынілася пад дрэвам. Такім самотным падалося яно ёй, самотным і сумным, але прыгожым, мілым і высакародным у сваёй маўклівай тузе; чароўна гучала ёй песьня ціхага шэпту вершаліны. Яна прытулілася да шурпатага камля, адчула, як глыбока ўздыхнула дрэва, і той самы ўздых адчула ва ўласным сэрцы. Надзвычай балюча білася сэрца, на неба яе душы набеглі хмары, павольна пацяклі з вачэй цяжкія сьлёзы. Што гэта? Чаму трэба так пакутаваць? Чаму так прагне сэрца выскачыць з грудзей і зьліцца з ім, увайсьці ў яго, у гэтага прыўкраснага самотніка? Дрэва ціха задрыжала ад самых каранёў, ахопленае раптоўнай прагай адзінства, сабрала разам усе свае жыцьцёвыя сілы і памкнула іх насустрач дзяўчыне. Ах, зьмяя падманула яго, ён назаўжды асуджаны заставацца дрэвам! О, якім сьляпым, якім легкадумным ён быў! Няўжо ён нічога ня ведаў, няўжо настолькі чужой была яму таямніца жыцьця? Не, ужо тады ён нешта цьмяна адчуваў і прадбачыў, – ах! з тугою і глыбокім разуменьнем успомніў ён зараз дрэва, якое складалася з Мужчыны і Жанчыны! Вось птушка прыляцела, птушка зялёна-чырвоная, сьмелая і чароўная прыляцела, і Піктар замёр зьнямела. Дзяўчына бачыла, як яна ляцела, як выпусьціла нешта з дзюбы, тое нешта сьвяціла, бы кроў, бы пякучы агонь, упала ў зялёныя травы, з тых траваў так вабна гукала, так клікала чырваньню промняў, што дзяўчына нахілілася і схапіла чырвань. Гэта быў каштоўны камень, гранат, і цемры не магло быць там, дзе ён зьяўляўся. Ледзь пасьпела дзяўчына ўзяць камень сваімі белымі рукамі, як адразу ж зьдзейсьнілася жаданьне, што перапаўняла яе сэрца. Прыгажуня пахіснулася, упала ўніз і стала з дрэвам адзіным цэлым, выцягнулася з яго камля новай моцнай галінкай, імкліва падалася ўвысь. І вось усё было добра, сьвет упарадкаваўся, нарэшце быў знойдзены Рай. Піктар ня быў больш старым панурым дрэвам, ён гучна сьпяваў: “Пікторыя! Вікторыя!” Ён перарадзіўся. І таму, што гэтым разам ён авалодаў правільным, вечным пераўтварэньнем, таму, што быў зараз не паловай, а цэлым, ён увесь час зьмяняўся, колькі хацеў. Назаўсёды цякла ў яго крыві чарадзейная плынь станаўленьня, навечна быў ён часткай няспыннай жыцьцядайнай творчасьці. Ён быў касуляй, быў рыбай, быў чалавекам і зьмяёй, хмарай і птушкай. Аднак ва ўсіх абліччах быў ён цэлым, парай, меў у сабе Сонца і Месяц, Мужчыну і Жанчыну, цёк праз краіны рэкамі-блізьнятамі, паўставаў у небе двайною зоркай. Пераклад з нямецкай мовы. Іна Заікіна. Магілёў. *** послушай, господи, я сегодня в неадеквате. а небо вертится, прет из дырявых туч. и он, ты знаешь, объятие лишь в обхвате, и мой рост на цыпочках в высоту. и он, ты знаешь, смотрит чуть-чуть устало глазами, отдающими в желтизну. не видя, что вот я была – и меня не стало, будто небесный бык со скамьи слизнул. и он мусолит струны своей гитары, а я его имя катаю на языке. он смеется, шутит, что он мол старый, сонный лучик ловя на дырявый кед. он такой угловатый, совсем нелепый, хочется ближе к сердцу его прижать. знаешь, я уезжаю надолго летом, и в первый раз не хочется уезжать. я пишу не стихи, так, совсем объедки, ранние недоношенные слова. знаешь, меня накрывает довольно редко диким желанием просто поцеловать. и он застрял в подреберье жарким комом, чем-то теплым в венах теперь бежит. иногда мне кажется – не знакомы, иногда – что знаю его всю жизнь. и он ты знаешь, знаешь... ты – всекакой-то – из своих безоблачных небеси видишь, как он дышит – совсем спокойно. и как я – из всех своих детских сил? что я тут слова-то мечу как бисер. там же сверху видно, ты все просек. слушай, видишь, как он там – зае...сь все? просто страшно – страшно мне, вот и все. небо в вечерней дымке устало тает, я иду, не думая ни о чем. господи, пусть он это не прочитает. господи, хоть бы он это все прочел. *** я тут злюсь, колю словами и восклицательными. не оборачиваюсь, не отзываюсь – я не могу. как будто что-то проходит – не мимо, но по касательной, то есть едва касаясь дыханьем губ. и это не о том, сколько в тебя впихнется моих уйди, сколько ты вместишь ненужных противоречий. просто я сижу, и утро ложится плащом на плечи, и этот город завьюжен, устал и дик. неприручен и неласков и смотрит гордо, я ежусь в стылой утренней пустоте, у всех работа, скоро праздник и дел по горло. а я тут разваливаюсь на тысячи запчастей. я тут щурюсь, хмурюсь, ворчу и ною, разрываюсь, трачу деньги на блажь и чушь. быстрей бы уже чистый, блестящий новый до которого осталось всего чуть-чуть. у меня желаний – на два состава, сотня маленьких дурацких моих подай. и голос звенит то колокольчиками, то сталью, как будто кто-то то отпускает, то жмет педаль. и я хочу себе свитер и рукавицы, конфеты, чтоб ночью лопать их втихаря, и жить – чтоб хотелось не напиться и удавиться, не так – как утром первого января. а чтобы как перед боем – курантов боем, стуком, степом, гулко отбивающимся в груди. чтобы каждый день – не еще один из обоймы, а хэнд-мэйдовский, не похожий ни на один. я хочу мандаринов и апельсинов, и сидеть на кухне со всеми, кто... чтобы все, кого я люблю даже слишком сильно, были счастливы и любимы еще лет сто. еще я хочу себе яхту, автомобили, два мне на фиг ненужных особняка, и еще чтоб меня любили. да, чтоб любили, проводили ладонью вдоль каждого позвонка. а пока я буду загадывать, жечь бумажки, пить шампанское и засыпать в потеплевшем доме. меня рассмотрят, занесут в компьютер и одомашнят, выдав мне билет до твоих ладоней. *** кажется, скоро все разорвется, лопнет, и волной ударит, плеснет за борт. и мне не хватит букв ли, звенящих нот ли, чтобы удержать тебя в хилой лодке от этой темной темени под тобой. и мне не хватит теплых моих лопаток, загоревших плеч и усталых ног, этих нагретых солнцем коротких патлов, этих вот камней, от воды покатых, чтобы спасти все то, что идет на дно. мне не хватит губ ли, босых ладоней, чаек, альбатросов и звезд морских, чтоб тебя достать из твоих бездоний, чтоб не потерять тебя под водою, чтоб самой не сдохнуть здесь от тоски. в этом чебуречьем текучем рае, в полотенцах, зонтиках и кругах, если ты не убит, то хотя бы ранен. ну а я немножечко умираю и тону от судороги в ногах. лучше (если все разорвется, лопнет, с ног сшибет, повалит, устроит бунт) я тебя поцелую в усталый лоб твой. в эпицентр всех твоих гроз и бурь. и, смеясь, слегка прикушу губу. *** как-то недели несутся – шальные кони. вроде бы только заснула – уже встаю. кот уютно ложится на подоконник -– слушает, как снежинки ему поют. я звеню, и цокаю каблуками, хохочу запрятавшись в воротник. и никакая я не Герда, а вы не Каи, зима горит разрумяненными щеками, рассмейтесь и выньте льдинки из-под ресниц. вы такие сумрачные, аж тошно, ткни вас пальцем – разрыдаетесь в тот же миг. а можно ведь – неистово, суматошно, так, чтоб ветер хлопал распахнутыми дверьми. тут ведь – снежинки падают на ладошки и в них же умещается целый мир. и пусть обижают, недослушивают, ругают, так, что хоть губы закусывай до крови, только снег все равно искрится под сапогами и прячется в шершавости рукавиц. только Дашка смеется легко и просто, втирает что-то, не закрывая рта, и в небе мерцает звезд ледяная россыпь, и чертовски не хочется вырастать. *** я не хочу жалеть о сделанном и несделанном. все окей, все супер – а как еще? неужели ты ждал, что я стану рыдать неделями, просыпаться в страхе по понедельникам, растирая слезы по глади щек? кот на груди свернулся урчащим бубликом, тычется мокрым носом в мое лицо. все сложилось, смешалось как в кубик-Рубике. просто мне надоело играть на публику – могу же я быть счастливой в конце концов? я болею – таблетки лежат на столике. мы с котом просыпаемся только в три. я мечтаю, я сочиняю свою историю, чтобы заполнить хоть чем-нибудь то, пустое – дырочку подсердечную – изнутри. я почти как Высоцкий – хриплю по-страшному, кот от страха спину свою – в дугу. и не надо меня жалеть, и не надо спрашивать. я не кашляю, нет, не кашляю. я – выкашливаю. я тебя выкашливаю как могу. сплю. мне снится небо в кровавых росчерках. я лечу – а значит опять расту. я тебя выплевываю кусочками. выгибаюсь до боли своей височечной. набираю нужную высоту. в комнате пахнет ремонтом и – чуть – лекарствами, а еще бездельем и крепким сном. я сегодня не властвую и не царствую. сегодня я хочу побыть просто ласковой – летним морем, близкой уже весной. мне теперь без тебя как-то очень солнечно. знаешь, я не ждала, что все будет – так. я разложила чувства свои по полочкам. я теперь ничья – так берите, пользуйтесь. я научилась прощать. а еще – летать. *** барабанной дробью, негнущимися коленями, ранней, зарождающейся листвой, душа бежит нестреноженными оленями и небо смеется, видя тебя насквозь. и волосы, подсвеченные закатами, радостно трепыхаются на ветру, и эти вот предплечья слегка покатые отливают медью горячих труб. и летне-летне пахнет в усталом поезде, и солнце кувыркается над водой. и я живу в каком-то безумном поиске, в радости, насыпанной на ладонь. и нежность наполняет – как лист признанием – брызжет из-под выгоревших ресниц. и солнце бьется алым слепящим знаменем, на, попробуй воду в него плесни. и мир сужается до улыбки твоей сияющей, загорелых, рвущихся облаков. а по спине проползает палящим ящером солнце, целуя каждый из позвонков. и знаешь, эта радость моя щемящая, и нежность без оттенков ненужной лжи, это вот безумное настоящее, осенью будут спать в неуютных ящиках, чтобы летом выбраться и ожить. *** господи, как ты сделал его – такого, что его не возможно не обожать? которому не нужны все твои подковы, чтобы удачу с легкостью удержать. которому не хватит всей жизни даже, чтоб нажиться, насытиться и устать. которого знает каждый и любит – каждый. который бесконечно меня достал. господи, как ты сделал его – такого: половинкой, частью моей души? таким обворожительно бестолковым, кто знает, как легко меня рассмешить. господи, как ты сделал его из плоти, светлого как облачко в небесах? как ты сшил из этих его лохмотьев такие алые безумные паруса, что они пылают на глади синей ярче чем костер или даже нимб. господи, сделай меня – хоть немножко сильной, чтобы я успевала бежать за ним. господи, как ты сделал его – нарочно? или выдал экспромтом в подарок мне? как он получился таким хорошим, что ему невозможно ответить “нет”? как он получился таким любимым, что без него не ладится ничего? господи, ну пожалуйста, помоги мне. научи меня, как мне любить его. *** и пока она так радостно улыбается и веснушчатым носом тычется между плеч даже думать не смей от нее избавиться и не смей не думать как уберечь. и пока она поет тебе что-то светлое и всегда вперед и всегда бегом ты встречай ее закатами и рассветами и травой стелись под ее ногой. и пока она болтает о всяких разностях, теплой своей ладошкой тебя держа. замирай от тихой щемящей радости резко ее к широкой груди прижав. и пока она живет так что всем нам завидно, наслаждаясь яркой своей весной, ты давай готовься к своим экзаменам и пиши ей нежности перед сном. и когда она посмотрит и чуть прищурится, завернувшись по уши в теплый плед. ты поймешь как ловко она прищучила и тебя поймала в свой светлый плен. и поймешь, что делать-то больше нечего, некуда сбегать или уходить. что не оперируется, не лечится то, что рвется бабочками в груди, то, что так трепещет и так щекочется, смехом льется с тонких и теплых губ. и пока вам радостно с ней хохочется, крепко обнимается на бегу. ваше счастье светлое не закончится, как не закончатся камни на берегу. Кацярына Зыкава. Менск. *** .там солнце. клеш из язы ков и алых полостей. а женщины сплошь из коф ейной гущи. их волосы цвета пещеры и свёклы ночью танцуют. под музыку способную выбить стёкла или сломать позвоночник мир раздет. на ритм. в омут до пустынь вечный лоскут лета у женщин кастанье ты из рёбер влюбленных мужчин. про время рыб ам пора нерестись это к погоде вроде терять чешую и слизь в околоплодной воде мои утюжки вжиквжиквжик раздражители мятого на лавочке в Улан-Баторе новая пропасть во ржи я через ще ли из гипса вижу изгибы Ганг а времени нет вооб ще время теперь пропаганда. *** время ползло себе швами и яма ми вверх – вниз и вдруг чешуями покрылись её ноги и срослись точно ство л точно попа и санки одиноче ство это когда ты единственная*-в-мире-русалка *** Л. чувствует: что-то разрушил но только не помнит что поэтому на всякий случай скупает бинты скотч гвозди клей бетон адвоката валерьяну в корнях и анальгин (на случай если разрушены зубы) а М. понял что влюбился но только не помнит в кого поэтому на всякий пожарный дарит цветы К. приносит зарплату Н. везет к ветеринару собаку Л. и ест в ресторации постные блинчики с Ж. Т. и С. а Ш. уверен что это ошибка и никакой он не Ш. а самый настоящий Р. и он едет-едет-едет туда где всё его настоящее но только не помнит куда поэтому периодически попадает в милицию майями театр вытрезвитель и сыктывкар а я точно знаю что стану ракушкой но только не знаю когда поэтому ничертанеделаю ничерта про воду а под водой водоро сли и рыбы с глазами-сли вами. и всё как-то слышно слиш ком (вода проводит звук и) и рыбы с глазами-вишнями едят у меня из рук. и если в сену кри ча ть слышно до сыктывкаров поэтому каждое утро я бормочу вам что-то важное в ча й. и мой нос блестит от пара. *** я вроде во сне. темнят параллели по клеткам. я не в родстве со все ми четырьмя направленьями света. по капи лярам течет духота. а маленькие окапи учатся хохотать. нам бы с тобой молока пока блюдца похожи на кру глые пло щади. мир будет бесконечно пло х, если исчезнут грусти. и лошади. *** женщина купившая телячье сердце вернитесь вы забыли телячьи нежности мужчина забывший на прилавке всё что у него есть вернитесь чтобы посмотреть что это унес кто-то другой котики мы специально забыли для вас сосиски и вернулись чтобы забыть вам еще немножко *** о том что случается часто* в ванне вате скатерти в утробе на трапе у рта банке из-под молока или йогурта в каждой третьей разрушено сти пестрых платках старушек сти хах или в гипсе листве во сне или прачечной и даже прячась в комнате пуговице сапоге слоге в чужой кровати в теле светлячка в сотом автобусе в ходе следствия в беспрерывной ступенчатости каждой уважающей себя лестницы в пластике палате мятом платье из ананасовых шкурок в носилках в часах на башне в шнурке между грибов зубьев и тигров за щекой завесой занавесом из стеклянных трубок. на первой полосе трупа вчерашних газет. в безветренном в беременных поездах колбах субтропиках проводах полках на потолках чьей-то зеленой комнаты в самой широкой из длин на бульваре и в се рдце монро мэрилин ты вдруг очнешься и скажешь огосподичтояздесьделаю Алена Карп. Карэлічы. *** Зьляканы гадзіньнік. Згвалчаны мроі. Вочы парэзаліся аб сонца. Дзень пачынаецца са звыклай героікі дробных змаганьняў, пранікненьня ў соцыум. Зноў на абцасы і крочыць у горад незалежных прасьпектаў і пляцаў волі. Тут усё магчыма, а на чым забарона, пазначана белым і чырвоным колерам. *** Калі б усе звар’яцелі раптам, у адначасьсе, то ніхто б не заўважыў, што толькі я -- сапраўдная дурніца. Я зьбяру свае думкі, выберу месца на могілках і (хай яно лясьне!) іх пахаваю, пакінуўшы назаўжды таямніцай. Я спалю сваю памяць, бо стамілася. Хай ёй іншыя вераць. А на попеле станчу -- сцэна з існага толькі ўва мне тэатра. Толькі б, толькі б ня бачыць, ня чуць, ня ведаць, толькі б, толькі б НЯ ДУМАЦЬ, якое яно -- ЗАЎТРА. *** Дакладна нешта ня тое робіцца, забылася на спатканьне трыццаць другога. Таму аб’яўляю год цьвярозасьці. Нічога сьпіртнога, акрамя грогу -- цудоўнага сродку вылечыць горла і звузіць прастору, ўцячы ад расейшчыны. Чакаю званка ад сьвятога Міколы, сама сябе закалыхваю вершамі Ігар Кулікоў. Менск. *** Яно карыстаецца толькі трамваямі і любіць у подумках біцца аб сьцены, зьбірацца на дахах птушынымі зграямі і рэзаць падручнымі сродкамі вены, глядзець у вакно цераз сырныя дзірачкі, нагбом распушчальнае піць капучына, самлець калі нехта засмокча пад лыжачкай і выпацкаць плінтусы адрэналінам. Раз-пораз яно западае ў апатыю, зусім забывае плаціць за кватэру, і пільным суседзям яго грубаватае маўчаньне закладвае вушы і дзьверы. Яно ж, прымасьціўшыся на падаконьніку са шклянкай гарбаты і ўчорашнім хлебам, наўмысна падобніцца да апалоніка, што плавае па вадасховішчы неба. Яго рай існуе за кошт тэлевізара з трамвайнаю шыбай на мейсцы экрана і жывіцца тым, што ня ўмее утрыраваць, і дыхае цішай схаванай у ваньне. Яно карыстаецца толькі запалкамі і паліць L&M ды сямейныя фота. Ягоным пакоем даўно трызьняць сталкеры, сьпецслужбы і цэнтры касьмічных палётаў. *** Іх дрэвы расьлі дагары каранямі і пахлі фламастэрамі ды пластылінамі. Яны хадзілі на неба няходжанымі шляхамі, зьбіраліся ў лужыны й гінулі пад машынамі. А потым вылежваліся тыднямі ў коме па спальных раёнах, забруджаных іхнімі ўчорамі, сядзелі на ўспамінах, жывіліся толькі бромам і не адчынялі нікому, каб не сустрэцца з зорамі. Але не зважаючы на ўсе захады засьцярогі, зямля іх губляла бяз права на рэанімацыю – ад іхніх маленькіх трупікаў ламіліся моргі і людзі прыходзілі на суботнікі і масавыя крэмацыі. Іх прах, гарачы, як сьвежыя боханы хлеба, выпарваўся адусюль, куды яны не зьмяшчаліся, і ўгнойваў сабою хворае на даросласьць неба, вызваляючы хмары ад здачы аналізаў на іх прысутнасьць. *** Яны адшукалі сябе выпадкова – у нейкім там відзе грамадскага транспарту. Яна не прамовіла яму ані слова, а ён не спытаўся ейнага пашпарту – абое чыталі з вачэй і аповеды Сартра. І справам прыйшлося цярпець адкладу, а ўсім законам – даць некалькі трэшчын. Яны выйшлі разам каля батанічнага саду ў сталіцы Францый альбо Нямеччын. Цяперака – утраіх і ўжо навечна. Яны вандравалі зямлёй і небам, начавалі пад дрэвамі ці ў жытнім полі, сьпявалі гадзінамі мантры, і водар хлеба ім зносіў дах і нават столі – і яны распускаліся, губляючыся ў навакольлі. Апошняга разу іх бачылі дзесьці справа, наводшыбе мітусьні, за ценямі хмарачосаў. Яна пускала караблікі ў вясновых канавах, а ён заплятаў ёй праменьне ў косы – па пояс у сонцы, шчасьлівай і босай… *** Камусьці карцела пазбыцца сябе, і ён увесь час забываў сябе дзесьці, драмаў у трамваях, хадзіў ў КДБ, актыўна удзельнічаў у масавых шэсьцях. Ён быў апантаны г. д. і г. п., амаль не бываў у сябе на кватэры – усё прападаў за апошнімі КПП бяз вестак, бяз грошай і запасных батарэек. Камусьці прыемніўся гул правадоў, усход за вакном чарговай папуткі, пранізьлівы трэск, калі клін журавоў у неба ўгрызаўся каторыя суткі. Аднойчы згубіўшыся за кальцавой, ён бачыў, як дыхаюць дрэвы і кветкі, а потым сядзеў пад мостам і наркатой, курыў і зьнікаў у воблаку цыгарэты. Ён жыў у краіне кастрычніка і заўсёды зламаных замкоў на гарышчах, дзе хтосьці хаваўся, карміў галубоў, услухваўся ў цемрыва, проймы і іншае. Яму так карцела пазбыцца сябе, і ён забіваў на сябе ды кар’еру й выходзіў на трасу, якая вяла ў Тыбет, – у пошуках іх: Надзеі, Любові й Веры… *** Калі яна была дзіцем, яна не хадзіла ў школу, хоць тая была пад бокам: дванаццаць паверхаў долу. Яна давярала больш сэрцу і гушчы татавай кавы і, можа, расказам суседа – вандроўніка дзядзі Славы. Яна багоміла кашу і хлеб, намазаны сырам; спала ў любы зручны момант – лятала сьпецрэйсамі ў вырай. І нават ужо дарослай, кінуўшы некалькі інстытутаў, яна часьцяком засынала ў ложку нераспранутай ды абутай. Яна езьдзіла толькі ікарусамі і шукала свайго ікара. Яна так любіла жыцьцё, што наўмысна жадала сансары, і таму больш сьмяялася й рэгулёва тырчэла, чым займалася ёгай ці зьмярцьвеньнем уласнага цела. І здавалася ёй, што чакры – зусім як другое дыханьне: адкрываюцца не заў­сёды, але заўжды нечакана. А жыцьцё, яго, як ні пніся, не зрабіць стэрыльным, бо ўсе людзі падобныя да Ісуса – толькі з розных фільмаў. *** У ейных вачох няможна сесьці на мель альбо напароцца кармой на льдзіну. Ты проста ідзеш на дно воддаль усіх зямель з надзеяй знайсьці сваю Атлантыду. Гавораць, што стуль няма дарогі назад, а новапрыбылых пояць кефірам. І ты распускаешся, быццам бы рафінад, губляючы раптам арыенціры. І гэта нічога, што бракуе О2, што словы раздушвае ціск атмасферы. Твой лёс неадольна выпівае цябе да дна, і ты ўсплываеш як рыба, якая ідзе на нераст. *** Учора на ўроку яму сказалі, што зямля насамрэч мае форму шышкі і космас напоўнены ейным электрамагнітным пылком. Ён зьесьць, сьцяўшы зубы, усе неабходныя лыжкі, калі маці зводзіць яго ў выходныя на касмадром. Ён болей ніколі ня будзе тузаць дзяўчынак за дрэды ў школе і крэмзаць агідныя вершыкі на рабочым стале. Ён будзе заўсёды выносіць сьмецьце і з ранаў ня зьлізваць солі – каб толькі знайсьці свайго лётчыка ды шпарчэй пасталець. А потым (дзесьці на першым курсе), пачуўшы зноўку кліч храмасомаў, ён сядзе сур’ёзна на клей, парэжа на кубікі вены альбо скінецца з даха, уцякаючы з дому – і там, у бязважкасьці, на граніцы дзьвюх абласьцей, ён стрэне яе і выйдзе нарэшце з комы ў адкрыты космас. *** Закіньма ўсё на сьвеце – у твой і мой рукзак, а мо пройдзем на лыжах усе на сьвеце тэсты. Мы зможам зьліцца з небам, калі ўпадзём няўзнак. Прынамсі ж увянчаем сабою эверэсты. Ты ўвойдзеш антыцелам у плынь маёй крыві – скрозь сонечныя голкі, праз кропельніцу рынаў, і зьнімеш нас нарэшце з уліку мітусьні, бо ўсё ў тваіх руках, бо ўсё ў маіх судзінах. Я выйду на арбіту тваіх зямных вачэй альбо згублюся ў космасе тваіх бяскрайніх зрэнак, дзе Млечны шлях ня белы, а жоўты, як алей, і зоркі колюцца і пахнуць сьвежым сенам. Забудзьмася на процьму пражытых колісь дзён і кілават-гадзінаў былых разлук і здрадаў. Цяперака мы бачым адзін супольны сон і грэемся адной электрапліткай… чорнай чакаляды. *** Ніхто не гуляў па вуліцах голым, бо гэтым нікога цяпер не зьдзівіць. Ні­хто не прагульваў заняткаў у школе і знаў на зубок (малочны) сталіцы ўсіх антлантыд. Ніхто не рабіў кругоў на палянах, ня гойсаў бяз флікера ўздоўж цеплатрас і рэдка сядзеў на калёсах і ў ваннах, каб часта бываць на прыродзе й вяртаць у яе вуглякіслы газ. Ніхто не маніўся ствараць рыбы з ботаў, а ўночы ня гнаў ад сябе матылькоў, што праглі лізнуць ёдаванага поту з нямытае тыднямі скуры ва ўмовах рыэліці-шоў. Ніхто, як Ісус, не хадзіў па цунамі, і зубы ня чысьціў штораніцы з левай рукі. А неяк нікога ня бачылі ў краме, што ўсіх абурыла да самых глыбіняў прамой кішкі. І сталі пляткарыць, нібыта ніхто не існуе, нібыта ня выйграў ніхто ў спорт­лато, нібыта ня сьлед узгадваць нікога “всуе”, а то ўваскрэсьне… Хто ведае? Аніхто. *** Калі штосьці губляе сябе ў трох пакоях, зьнікае бяз вестак ці топіцца ў летах, жыцьцё выпадкова ўкрыжоўвае гоя і вобмельгам шырыцца ў цэлых сусьветах. Калі штосьці гадамі ляжыць не на месцы, то ціха зьбірае сябе пад прадметы ці тоіцца дымам на лесьвічнай клетцы ў паветры, узрушаным альфабэтам. Калі штосьці сябе агаляе, як провад, або вызваляе з палону значэньняў, то ўсім спаталяе кіслародавы голад трымценьнем малекул і танцам іх ценяў. А пазнаць гэта штосьці зусім не складана, бо колер ягоны, вядома, нябелы, а паранармальны, як ікебана напятага ім чалавечага цела. *** Усё, што мы адшукалі на доўгай дарозе дадому, і ўсё, што сабе прысьнілі калісьці да нашай эры, цяпер прарастае аортамі ў касьмічныя магістралі, змагаючыся са стомай і палачкамі халеры. Усё, што было між намі, ня зьнікне ў азонавых дзірах, і новае пацяпленьне ў нашым з табой рамане растопіць сьнягі антарктыды і з неба складзе арыгамі, а я паднясу табе сьмірну, міру, грыбы і ладан. Ты станеш новым прарокам і будзеш хадзіць па вясёлцы, ты станеш сьвятлом і сьветам у нетрах усіх тунеляў, і дзеля ўсяго чалавецтва мы злучымся разам пад токам і зьдзейсьнім, зазьзяўшы, як сонцы, гідроліз душы і цела. *** Хацелася: а) паплысьці куды-небудзь кролем; б) стаць несьмяротным, як Дункан Маклаўд, забыўшы ад сьмерці ўсе коды й паролі, спаліўшы масты – ў тым ліку і МКАД; в) загубіцца ў гарах, нібы Мачу-Пікчу, а потым зьнячэку знайсьці сябе; г) затаіцца ў падпольлі – падалей ад кічу кічаў – або пражываць на прыродзе, каб болей сядзець на траве; д) дасягнуць на сабаках, а лепей спынам, нірваны; е) вымусіць ставіць вытворцаў значык, што ў іхніх прадуктах ёсьць жыцьці, ідэнтычныя натуральным; ё) зьесьці з рукі (ці рук) чарговы цукровы паёк; ж) пабываць пад Найробі й агульным наркозам; з) прачытаць невядомы дагэтуль егіпецкі чарнавік; і) перастаць вырабляць, пагатоў – увозіць, бензін, бо лік чалавечы – актанавы лік; к) навучыцца выдатна рухаць вушамі і зрокам; л) напісаць сьлезацечны раман і ўтрэскацца ў гераінь; і о! м) дазваніцца да неба й зьвязацца з Богам: ці праўда, што ў яблыку быў гераін? *** Таму што яна – дзяцінства, якое забыць немагчыма, тым болей гэта пярэчыць законам усякай навукі. Нягледзячы на расстрэлы чакаючага рэжыму, яна пускае карэньне і цягне да неба, да сёмага неба рукі. Перыяд яе паўраспаду дагэтуль яшчэ невядомы, таму што яе сьвядомасьць шырыцца з хуткасьцю сьвету. І ўсё, што раней сядзела пад арыштам храмасомаў, прасочваецца на сонца праз песьцікі кветак, праз ліпавыя білеты. Яна пакідае горад, бо зоркі там строга па картках, а месяц даўно не мядовы – добра, калі салёны. Жыцьцё яе ўвекавечыць надпісамі на партах, ядравым раззбраеньнем і ядраным пахам азону. *** Усё пачалося калісьці ў далёкім цяпер кайназоі. Мы зблыталі эвалюцыі ўсе карты і проста ня вымерлі, бо сьвету для выжываньня заўсёды патрэбны героі, дэпрэсіі ў эканоміцы і, можа, яшчэ наркадылеры. Мы плюнулі на Лах-Нэсы і зьбеглі на Ціцікака. Ты стала адною з ламаў, а я стусаваўся з інкамі. Ды толькі ўсё бескарысна – страчаная Ітака нас вылічыла, скарыстаўшыся аэрафотаздымкамі. Мяне паставілі ў вугал на самым краі сусьвету, і мы разышліся па швох, як Афрыка і Амерыка. Ты прагла на ўсё забыцца – яны асушылі Лету і вынайшлі, як спраўляцца са СНІДам тваёй істэрыкі. Між намі цяпер сістэмы і ўскрытыя вены канвертаў, але не сумуй, бо сьмер­ці на сьвеце меней, чым вечнасьці. Пакуль на зямлі ёсьць травы, мы будзем зьвязвацца ветрам. Ніхто не скасоўваў закону ўзаемнае невылечнасьці. Уладзь Лянкевіч. Менск. Гіём Апалінэр Ёсьць Ёсьць карабель які забраў з сабой маю каханую Ёсьць у небе шэсьць аэрастатаў-сардэлек а ў начы яны быццам вусені што нараджаюць зоркі Ёсьць варожая падлодка якая хоча паквапіцца на маё каханьне Ёсьць мноства маленькіх елачак вакол мяне сьсечаных аскепкамі снарадаў Ёсьць пехацінец які асьлеп ад задушлівых газаў Ёсьць усё тое што мы перамалолі ў траншэях Ніцшэ Гётэ і Кёльна Ёсьць нясьцерпнае чаканьне ліста які затрымаўся Ёсьць у мяне ў кішэні колькі здымкаў каханай Ёсьць палонныя якія праходзяць з трывогай на тварах Ёсьць батарэя чые службоўцы мітусяцца ля гарматаў Ёсьць паштар які вяртаецца подбегам па дарозе Адзінокага дрэва Ёсьць гавораць адзінокі шпіён што сочыць за ўсім ён нябачны як гарызонт у які ён апрануўся і з якім нахабна супаў Ёсьць прыўзьнятыя бы лілеі грудзі маёй каханай Ёсьць капітан каторы чакае па рацыі зьвестак з Атлантыкі Ёсьць салдаты якія апоўначы пілуюць дошкі для трунаў Ёсьць жанчыны ў Мехіка якія лямантам шалёным выпрошваюць маіс перад скрываўленым Хрыстом Ёсьць Гальфстрым такі цёплы і міласьцівы Ёсьць кіламетраў за пяць адсюль могілкі поўныя крыжоў Ёсьць крыжы паўсюль і тут і там Ёсьць ягадкі на гэтых кактусах алжырскіх Ёсьць гнуткія рукі майго каханьня Ёсьць чарнільніца якую я зрабіў з 15-сантыметровай ракеты і якую мне не дазваляюць забраць Ёсьць маё сядло пакінутае пад дажджом Ёсьць рэкі якія не зьмяняюць кірунку плыні Ёсьць каханьне што лагодна зачароўвае мяне Ёсьць хутчэй быў палонны фрыц які цягнуў на сьпіне кулямёт Ёсьць людзі на сьвеце якія ніколі не былі на вайне Ёсьць індусы якія зьдзіўлена паглядаюць на заходнія краявіды Яны сумна думаюць пра блізкіх пытаюць сябе ці давядзецца ім яшчэ спаткацца Бо цягам гэтай вайны цудоўна развілася мастацтва нябачнасьці Апошні разьдзел Увесь народ рушыў на галоўную плошчу Прыйшлі белыя людзі мурыны жоўтыя і колькі чырвоных Прыйшлі рабочыя з заводаў высокія коміны якіх больш не дымілі бо была забастоўка Прыйшлі муляры ў адзежы перапэцканай тынкам Прыйшлі памочнікі мясьнікоў з залітымі крывёй рукамі Прыйшлі вучні пекараў бледныя ад мукі, што іх абсыпала І прадаўцы з розных крамаў Прыйшлі суворыя жанчыны з дзецьмі адных яны трымалі на руках а іншыя чапляліся за іхнія спадніцы Прыйшлі няшчасныя жанчыны што дзёрзка нафарбаваліся і мігавалі па-дзівацку Прыйшлі скалечаныя сьляпыя бязногія аднарукія кульгавыя Прыйшлі таксама сьвятары і некалькі вытанчана апранутых мужчынаў І па-за плошчаю горад падаваўся мёртвым і нават ня ўздрыгваў Цень Вось вы ізноў побач са мной Успаміны пра таварышаў памерлых на вайне Аліва часу Успаміны якія складаюць адно – як сотня кавалачкаў скуры складае плашч як гэтыя тысячы ранаў складаюць газетны артыкул – Цёмнае і недатыкальнае аблічча што прыняло Зьменлівую форму майго ценю Індзеец насьцярожаны цэлую вечнасьць Цень вы поўзаеце побач са мной Вы больш мяне ня чуеце Вы больш не разумееце чароўных вершаў што я пяю Але я вас чую і бачу таксама Лёсы Цень шматаблічны барані вас сонца Вас які любіць мяне досыць моцна каб не пакідаць І які танчыць на сонцы не падымаючы пылу Цень атрамант сонца Почырк майго небасхілу Збройня поўная жалю Прыніжаецца Бог Восень Праходзіць скрозь туман вясковец клышаногі За ім марудзіць вол праз восеньскі туман Што хутар агарнуў пахілы ад зьнямогі Вясковец ідучы сьпявае пра падман Баладу пра мілосьць пярсьцёнак і сакрэты Як сэрца хтось разьбіў а пад канец закляцьце Эх восень восень ты ізноў забіла лета Праходзяць скрозь туман дзьве шэрыя постаці Пераклад з французскай мовы. Паўліна МАРОЗАВА. Віцебск. *** ува мне жыве столькі вершаў табе прысьвечаных шкада што яны ніколі не пабачаць сьвет *** на зямлі за марозам прыходзяць адлігі верхавіна гары застаецца сьнежнай ты мой Бог а я стала тваёй рэлігіяй як усе рэлігіі – недарэчна-сьмешнай *** хворай птушцы не даляцець да выраю застаецца цешыцца добрай казкаю што ўсе наступныя каханьні выратую патаемна расьпяўшы ўласнае Прабач Зьліпла, сьціснулася ў беленькі камячок – Людзі ў ботах ня вылічаць сярод вязкага сьнегу. Мне б яшчэ раз схавацца за цёплым тваім плячом, Адпачыць і адплакацца перад наступным забегам. Заблукала, заблыталася ў прыдарожных слупах. Нітка болей падобная на аголены провад. Мае кончыкі пальцаў назаўсёды займелі твой пах. Ты прабач мне, прабач! Я ніколі ня буду здаровай… Каб ты… Каб ты жыў за дзьве тысячы кіламетраў І жывіўся марай, што я прыеду, Я панеслася б цераз калосьсе ветрам, Шэрай трасай, у новых чырвоных кедах. Абмінула б мільёны прывабных ганкаў, Піла з лужынаў, ночыла на вакзалах… Я прыехала б сонечным летнім ранкам І наўрад ці патэлефанавала б… Каб ты жыў пазьней на два-тры стагоддзі, Я пісала б вершы, лісты, раманы. Ты качаў бы з нэту й захоўваў у вордзе, Каб чытаць на ноч і завучваць мантрай. Я павесілася б на сьцяне партрэтам, Назірала б душой сваёй папяровай, Як ты ціскаеш прагна дзяўчынку гэтую, Як ты стогнеш напісаныя мною словы. Паміж намі – ня тысячы кіламетраў І ня сотні гадоў наперад-назад. Паміж намі не існуе сіметрыі Толькі ў нашай сістэме каардынат. Кнігі Ізноў праляцеў міма касы, Вагонаў, жыцьця вакзальнага… У кнігах няма адказаў – У кнігах ёсьць указальнікі. Схапіўшы агеньчык мудрасьці, Усё роўна ідзеш па імжы, На горкіх памылках вучышся, Ні разу не на чужых. Як хочаш жыць сьветла й палка – Натхняйся ды сам гары. У кнізе ты знойдзеш запалку, А сьвечку шукай унутры. Нічога новага Біяграфія тумбы з афішамі, Каляровымі і гатовымі. Не сумуй, што з ніводнай ня выйшла: Пройдзе час – і наклеяць новыя. Твары тыя ж і словы-слоганы, Сьлёзы горкія, сэрцы гарачыя… Гэта вам не лісток зашморганы, Што трапеча высока й нябачна. Так было і так будзе forever У ня самых жывых істотаў: Тумба злосна сьмяецца з дрэва, Ды ня ёй нараджаць лістоту… Мятлік-фанат …Б’ецца, ўецца шпаркі, лёгкі Сінякрылы матылёк. М.Багдановіч Цемра і ціш над зямлёй разасланыя ноччу, Неба паблісквае зоркамі, як ліманад. Хтосьці ў вакно тваё ціха і мякка грукоча… Гэта ўсяго толькі я, сіні мятлік-фанат. Распавядзеш мне ізноў, быццам мятлік ня мусіць Кідацца да чалавека – але на сьвятло. Проста я мятлік дурны: б’юся, б’юся і б’юся, Усьведамляючы, што не прарвацца праз шкло. Потым спланірую ўніз, склаўшы мёртвыя крылцы. На падваконьні пакіну блакітны пылок, Лёс караценькі адной прысьвяціўшы памылцы… … Ты й не згадаеш на ранак, што гэта было. Алена Пятровіч. Віцебск-Менск. Эдгар Алан По Цішыня Прыпавесьць Горныя вяршыні дрэмлюць, даліны, скалы і пячоры ў цішыні. Алкман “Слухай мяне, – сказаў Дэман і паклаў мне на галаву рукі. – Край, пра які я апавядаю, – гэта маркотны край у Лівіі, на берагах ракі Заір. І тут няма ні спакою, ні цішыні. Воды гэтай ракі хваравітага шафранавага колеру, і яны цякуць не наперад, у мора, а адвечна і вечна пульсуюць пад чырвоным вокам сонца ва ўзбуджаным і сутаргавым руху. На іншым баку глеістага ложа ракі на шмат міляў раскінулася бледная пустыня гіганцкіх вадзяных лілеяў. Яны ўздыхаюць у гэтай самоце, і цягнуць да нябёсаў доўгія і зьмярцвела-бледныя шыі, і ківаюць у розныя бакі сваімі адвечнымі галовамі. І тут стаіць невыразны шолах, які сыходзіць ад іх, як ад шыпеньня падземных водаў. І яны ўздыхаюць. Але ёсьць мяжа іхняй краіны – чорны, высокі, жудасны лес. Тут, як хвалі каля Гебрыдскіх астравоў, гайдаецца нізкі хмызьняк. Але тут ніколі не бывае ветру. І высокія першатворныя дрэвы адвеку хістаюцца ў розныя бакі з магутным трэскам і гулам. І з іхніх вяршыняў адна за адной падаюць адвечныя кроплі расы. А ля каранёў зьвіваюцца ў неспакойным сьне дзіўныя атрутныя кветкі. А наверсе, з шыпеньнем і гучным шумам, заўсёдна нясуцца на захад шэрыя хмары, пакуль не перакоцяцца вадаспадам за палымнеючую сьцяну далягляду. Але тут ніколі не бывае ветру. І на берагах ракі Заір няма ні спакою, ні цішыні. Была ноч, і ішоў дождж, і пакуль ішоў, гэта быў дождж, але прайшоўшы, гэта была кроў. І я стаяў у балоце, паміж высокіх лілеяў, і дождж падаў на маю галаву – і лілеі ківалі адна адной ва ўрачыстай адзіноце. І раптам з бледнага прывіднага туману зьявіўся месяц, і быў ён колеру крыві. І вочы мае напаткалі велізарную шэрую скалу, што стаяла на беразе мора, асьветленая месяцовым бляскам. І скала была шэрая, і прывідная, і высокая, ¬– і скала была шэрая. Наперадзе яе былі знакі, выразаныя на камені, і я ішоў па балоце з вадзянымі лілеямі, пакуль не дасягнуў берагу, каб прачытаць літары на камені. Але я ня мог разабраць іх. І я пайшоў назад праз балота, і месяц сьвяціў яшчэ ярчэйшай чырваньню, і я павярнуўся і зноў зірнуў на знакі, – і літары былі АДЗІНОТА. І я паглядзеў уверх, і на вяршыні гары стаяў чалавек, і я схаваўся паміж вадзяных лілеяў, каб назіраць за гэтым чалавекам. Ён быў высокі і паважны, і з плячэй да пятак быў захінуты ў старажытнарымскую тогу. І абрысы ягонай постаці былі расплывістыя – але ягоныя рысы былі рысамі боства; і плашч ночы, і туману, і месяца, і расы не змаглі схаваць рысаў яго твару. І лоб ягоны быў высокім ад роздумаў, і вока ягонае было неспакойным ад клопатаў, і ў барознах на ягоных шчоках я прачытаў прыпавесьць тугі, і журбы, і агіды ад чалавецтва, і прагу самоты. І чалавек сеў на гары, і апусьціў галаву на руку, і глядзеў на адзіноту. Ён глядзеў уніз на рэдкі неспакойны хмызьняк, і ўверх на высокія першатворныя дрэвы, і яшчэ вышэй, на шумныя нябёсы і барвовы месяц. І я затаіўся ў лілеях і сачыў за чалавекам. І чалавек трымцеў на самоце, – але ноч сьвятлела, і ён сядзеў на гары. І чалавек адвёў свае вочы ад нябёсаў і паглядзеў на маркотную раку Заір, і на жудасныя жоўтыя воды, і на бледныя легіёны вадзяных лілеяў. І чалавек слухаў уздыхі вадзяных лілеяў і шолах, які сыходзіў ад іх. І я затаіўся ў сховах і сачыў за чалавекам. І чалавек трымцеў на самоце, – але ноч сьвятлела, і ён сядзеў на гары. Тады я спусьціўся ў твань і пайшоў уброд, праз пустэльню лілеяў, і паклікаў гіпапатамаў, што жылі ў дрыгве. І гіпапатамы пачулі мой покліч, і прыйшлі з бегемотам да падножжа гары, і раўлі гучна і жудасна пад тварам месяца. І я затаіўся ў сховах і сачыў за чалавекам. І чалавек трымцеў на самоце, – але ноч сьвятлела, і ён сядзеў на гары. Тады я пракляў стыхіі праклёнам мітусьні, і жудасная навальніца ўсчалася ў нябёсах, дзе дагэтуль не было ветру. І нябёсы разьюшыліся барвовай сіньню лютасьці навальніцы ¬– і дождж біў па галаве чалавека – і рака выйшла з берагоў – і воды яе корчыліся і пеніліся ад болю – і вадзяныя лілеі скавыталі ў сваіх ложках – і лес асыпаўся пад ветрам – і каціўся гром – і бліскала маланка – і гара гайдалася ля самай асновы. І я затаіўся ў сховах, і сачыў за чалавекам. І чалавек трымцеў на самоце, – але ноч сьвятлела, і ён сядзеў на гары. Тады я раззлаваўся і пракляў праклёнам цішыні раку, і лілеі, і вецер, і лес, і нябёсы, і гром, і ўздыхі вадзяных лілеяў. І яны зрабіліся выклятымі і сьціхлі. І месяц перастаў кульгаць па нябеснай сьцяжыне – і гром затух – і маланка не рассыпалася іскрамі – і нябёсы віселі нерухома – і воды апусьціліся і застылі – і дрэвы перасталі хістацца – і вадзяныя лілеі больш не ўздыхалі – і ні шолаху не было чуваць ад іх, ні ценю і ні гуку не было ў агромністай, бязьмежнай пустэльні. І я ўбачыў знакі на камені, і яны зьмяніліся, – і літары былі ЦІШЫНЯ. І мой позірк трапіў на твар чалавека, і твар ягоны быў бледны ад жаху. Ён таропка падняў галаву і стаў, выпрастаўся і прыслухаўся. Але ні гуку не было ў агромністай, бязьмежнай пустыні, і літары на камені былі ЦІШЫНЯ. І чалавек здрыгануўся, і адвярнуў твар, і сьпехам пайшоў упрочкі, і больш я яго ня бачыў”. Так, цудоўныя гісторыі ёсьць у кнігах Чарадзеяў – у акутых жалезам журботных кнігах Чарадзеяў. Там, кажу я вам, – слаўныя дзеі Нябёсаў, і Зямлі, і магутнага мора, і Духаў, якія пануюць над морам, і над зямлёй, і над высокімі нябёсамі. Шмат мудрага было і ў казаньнях сівілаў; і сьвятыя, сьвятарныя рэчы былі пачутыя подаўна пад бледнай лістотай, што трымцела вакол Дадоны – але, клянуся Алахам, тую прыпавесьць, што распавёў мне Дэман, седзячы побач са мной у ценю надмагільнага помніка, я лічу самай цудоўнай! І калі гісторыя Дэмана падышла да канца, ён сышоў у адкрытую магілу і засьмяяўся. І я ня мог сьмяяцца разам з Дэманам, і ён пракляў мяне, бо я ня мог сьмяяцца. І рысь, якая вечна жыве ў магіле, выйшла адтуль, і легла ля ног Дэмана, і нязводна глядзела яму ў твар. Пераклад з ангельскай мовы. Віталь Рыжкоў. Магілёў-Менск. чорна-белы верш ...тых, хто замахваўся на тыранаў ці аўтарытарных лідэраў, далёка ня ўсе — і справядліва — лічылі героямі, бо прапаганда зла не пакідае выбару, як і любая зброя. вядома, зло не адносіць сябе да зла, але з думак пра мэты, сродкі, іх спалучэньні вынікае старое: злу пастаянна трэба знаходзіць казла адпушчэньня, злом абвяшчаць яго і яму ствараць перашкоды, зломваць, тлумачыць сьвет, як сьляпому. дабру ўсе гэтыя гульні з перацягваньнем коўдры весьці бяз понту, бо дабро робіцца злом пасьля перамогі над злом аўтаматычна; параза дабра — перамога. а праўда — гэта сумленьне, сьцягнутае вузлом на шыі нямога. праўда — тое, чым лупяць па твары, бы шэрай анучай. праўда — рэкламны тавар, які надакучвае. праўда — наіўная і пафасная, са зьменлівай інтанацыяй. праўда — зацюканая аднакласьніца з прагаю падабацца. і пакуль зло карыстае праўду, а дабро карыстаецца праўдай, ёй не выпадае шанцаў на лідэрства, праўда — твая паўсьляпая настаўніца, што зрэдку бярэ рэпетытарства і падцягвае па прадмеце тых, каму не хапае спрыту, да выпускнога іспыту. дзьверы, замкнёныя на ключ старая страціла розум. яе стары хутка губляе зрок. і слых. на ўсё навакольле па тэлефоне намякае на рознае. нумары з большага выпадковыя. зрэдку дазваньваецца да дачкі. дачка зрываецца з працы, прылятае ў вёску, прыбіраецца ў хаце, просіць яшчэ пачакаць. болей нічога ня просіць. гатуе старому. кладзецца спаць, ёй падоўгу ня сьпіцца. такое гора: усё-такі ж маці. на раніцу моўчкі зьязджае ў горад. старая бачыць сябе маладой. пазнае старога, дачку, вядучага з тэлепраграмы... дзіўна глядзіць на ўнукаў. яны на яе таксама. старасьць ня лечыцца. так кажа сваяк, урач з абласной бальніцы. ён, улічваючы гэты факт, браць на сябе адказнасьць баіцца. увечары дзьверы замкнёныя на ключы. стары чытае ўслых, пераказвае байкі. радыё па начох маўчыць. увогуле ўсё маўчыць, акрамя сабакі. тапаграфічны крэтынізм дрэнная памяць мапы мясцовасьці, незасвоеная тапаграфія, толькі ўскосна зьвязаныя з геаметрыяй зьвілінаў, таму не выяўляецца аніякімі тамаграмамі і расквітае ўначы, як лілія. мэтазгодней адразу не закрываць рот і проста прызнацца, што ты ня ў курсе і пераважна трымаешся бліжэй да метро, як кураня да курыцы. і на месца сустрэчы выязджаць раней, каб як сьлед наблукацца, покуль крывая ўрэшце ня вывядзе. мне не падабалася спартовае арыентаваньне. з гэтай нагоды з боязьзю думаецца пра вайну, пра згубленую за сасной штабную зямлянку ў партызанскім лесе; сарамліва “ау” і гучна “ды ну!”, пра нечакана знойдзеную мінна-ягадную палянку... пра ненаўмыснае дэзертырства, выпадковы палон, пра неспланаваныя ўцёкі з варожымі планамі, трыумфальна знойдзены штаб, медаль “ганаровы шпіён” і дзень перамогі на менскім пляцы, недзе схаваным. бывае, падоўгу ледзь не па мапе шукаеш рыфму – і тое ня так, і гэтае не палезе, потым паставіш што-небудзь, схалтурыш крыху і думаеш: паэзія гэта ці не паэзія? бывае, у стане творчага пошуку і адчуваеш самоту, блукаеш, як нехта там, адвечнымі... так, шляхамі. месца спатканьня лепш прызначаць самому – дастаткова начуты пра нязнойдзеныя каханьні. белыя плямы зьядаюць мапы накіравана і пільна. GPS-навігатары карыстаць абломна. прыемна знойдзенае пакідаць за сьпінай, прыемна, калі да сябе вядзе каляіна, прыемна штовечар знаходзіць дарогу дадому. Дарожныя здарэньні ты сам - гэта твае наступныя крокі і прынятыя табой рашэньні але ніколі ня ведаеш, што цябе напаткае ў наступны момант мінск-магілёў. шаша ў смузе дзьве аварыі па дарозе. хутчэй бы даехаць надакучыла ехаць на мабілцы высьвечваецца нумар былой жанчыны і тут - бля! - лось! ну ведаеце лось грувасткі як вызначэньне каханьня лось назоўнік мінулага часу і сена і соль і ўсё зьлілося выдатны самадастатковы лось прадугледжаная непазьбежнаьць вы бачылі такіх ну дык вось нязмушана лёгка фактычна з усьмешкай акурат так як намалявана на дарожным знаку (хоць там і алень) зрэнкі ўжо павялічыліся пашча прыадчыненая з размаху аб бампер аб ілбавое шкло усім целам зацішша не было ён пачаў крычаць яшчэ да ўдару гучна пераканаўча плача просіць выклікаць хуткую каб не пакідаў яго даў шанец абдымае усхліпвае кажа кахае адзін цяпер ня выжыве раве нашыя адносіны ня могуць так сконыцца хай падумаю нейкі час не адпускае гэта невыносна мне таксама цяжка усё гэтае яго рабаціньне шукаю сабе апраўданьні гэта ўсё справа звычкі страшна заставацца адному без размоваў без абдымкаў без сваёй жанчыны столькі часу змарнавана каб пабудаваць адносіны жудасна непрыемна такая прыкрасьць “some sign thats it’s still around got to find the love that we lost”, “шкада заранкі мне, што ў небе дагарае” - папераменна сьпявае лось ужо ўначы стаўлю машыну ў двары у крыві і сьлязох увесь у рабаціньні хочацца паліць халодна і адзінока страшна ніколі ня ведаеш што з табой здарыцца ў наступны момант што цябе напаткае - прыгажосьць каханьне лось * * * Час праз сваю педантычнасьць нашмат мудрэйшы за памяць, бо ўсё пакідае на ўласных месцах, і, як гаспадар кватэры, якую здымаеш, незадаволена паліць і ў вакно назірае, як лісьце зьбягае па нябачных лесьвіцах, а потым, покуль срэбны відэлец ляціць на падлогу, альбо жменя зямлі з далоні ляціць на чыюсь труну, час, як кот, скруціўшыся ў кола, падоўгу вядзе на сьцяне пакоя курну. І лісьце цяпер ірве свае зжаўцелыя пупавіны; і, здаецца, нішто не нервуе нагэтулькі у жыцьці, як адчуваньне, што нехта вось-вось зьявіцца павінны, а нехта сысьці. Сьвятая праўда Сёньня, Божа, іконы твае сьмяяліся. Праваслаўны бацюшка Міхаіл Царквы Трох Сьвяціцеляў за стырном у нецьвярозым стане спынены супрацоўнікам ДАІ (зусім яшчэ маладзенькім, па вайсковых панятках – духам); з Ленінскага РАУСу – як добра, што ён недалёка – выкліканая на асьведчаньне камісія з двух міліцыянтаў, бацькі і сына. бацюшка Міхаіл кляне ўсіх трох імём Госпада бацюшка Міхаіл абяцае ўсім гарачыя пуцёўкі ў Пекла бацюшка Міхаіл адчувае сябе сьвятым дамкратам – ён бярэ за грудкі міліцыянта і ўздымае яго вышэй да Бога таму складаецца ўражаньне, што ён ня хоча ў аддзяленьне вялізны сьвятар трасе барадой бамбіза-сьвятар не дае апрануць кайданкі супрацоўніка царквы ледзь запхнулі ў машыну урэшце едуць бацюшка Міхаіл прызвычаіўся на пярэдніх месцах бацюшка Міхаіл адчувае няёмкасьць бацюшка Міхаіл прасоўвае нагу ў пярэднюю частку машыны і піз...іць, піз...іць ёй кіроўцу і пасажыра-міліцыянта, нялюбых сыноў праваслаўя, анафемскіх вырадкаў машына спыняецца бацюшку зьвязваюць ногі скураным рамнём машына едзе да аддзяленьня зрэшты, тое, што было далей, зразумела і нецікава вобшук, допыт, складаньне актаў бацька, сын і дух-ДАІшнік і іх адзіная воля і справа – любоў і званок, каб хутчэй прыпынялі справу і ўсё забылі, ад некага зьверху дзякуй, Божа, за сьлёзы ад сьмеху, за жыцьцё і любоў, за свабоду і праўду за званы Паднікольля і Царквы Трох Сьвяціцеляў за своечасовыя тэлефанаваньні зьверху Аляксандра Сайко. Менск. * * * Зорка ня падала ў вакне, А я загадала ўсё роўна. Хачу, каб вам было да мяне – Станоўча або адмоўна. І восеньню, шаркаючы лістотай, Асабліва, хаця й ня ўслых, Абрыдла ў кампаніі з адзінотай І рамантыка б’е пад дых. * * * апошні аўтобус на два чалавекі. прызнаньне ў каханьні на бруднай паперы. Урбан-рамантыка? Ем чабурэкі, замест рэстарану іду ў кафетэрый. – Зноўку ў сталоўку? – Так, мой харошы.. – Ты асаблівы! – Проста бяз грошай... * * * Ты, як лічыш, кахаеш мяне. Ты мяне кахаеш. З той нагоды па-польску верш – не напішаш – скатаеш. І дашлеш смс, каб пачаць размову. (Я ж, на шчасьце, ведаю крыху польскую мову) Прачытаю, заступару сярод мар – І перашлю ўсё на трэці ну-мар. Там – на чацьвёрты, і так да сканчэньня сьвету. “Замкнёнае кола”, – трагічна напішуць паэты. Ды толькі забыліся мы на адну ўмову: Ня ўсе ж ведаюць – хоць крыху – польскую мову. * * * Ці часта ты неба бачыш, Уздымаеш сваю галаву? А я з ім жыву. * * * Увечары ты паміж намі – колькімі? – бегаў, А я назірала за нараджэньнем сьнегу. Ад плошчы да плошчы мыла ў лужынах боты, пакуль пазбаўляў ты новых маральнай цноты. Кроплі спачатку, за імі сьняжынкі ў нос. Адначасова ты каву камусьці нёс. Глядзела на твары й на неба, і зноў на твары, На адзінокіх хлапцоў, радзей – на пары; Марозіва ела, вішнёвы нюхала дым; І дыхала, дыхала; і ўсьміхалася – аб сваім; Плаваць вучылася, скокнуўшы сьмела ў ручай… І аб табе сумаваць забылася. Выбачай. * * * Марціні й мастак малады. Хутка сьвітаньне. А думаю: як там ты? Вось гэта – каханьне. Пра сьнег Учора ўначы ішла пад табой шчасьлівая І сёньня зранку пад табой – з усьмешкай. Ты лашчышся да нагі, казычаш мяне, санлівую. Так спакойна ісьці пешкі. Крадучыся, ствару першы сьлед ціха, А потым і сто, дзьвесьце, трыста. І гляджу, і зьдзіўляюся, і зайздрошчу крыху, Бо ты нават падаеш – чысты. Аднойчы Толькі на яе магу глядзець так Лінія таліі ў сьвятле месяца Добра, напэўна, што я не мастак. І не змагу з-за яе павесіцца. Проста прыцісну прыгожае цела, Гладзіць буду, вар’яцеючы па крысе. І зробіць яна, што даўно хацела, І я свае думкі ўзгадаю ўсе. І вуснамі буду жывое кранаць, А пальцы – па нотах, хутчэй і хутчэй Сама, цалуючы, забудзецца, дзе яна І не стрымаецца, прашэпча: яшчэ... Выгінаючы сьпіну, на імгненьне расплюшчу вока І, ловячы жыватом мурашоў, Заўважу раптам, як адзінока Гэтаму, трэцяму, што з намі сюды прыйшоў. Вераніка Сідарэнка. Менск. Эдґар Алан По Элеанора Sub conservatione formae specificae salva anima1. Я паходжу з роду, слыннага сілаю фантазіі і палам жарсьці. Мяне называлі вар’ятам, аднак яшчэ невядома, ці не зьяўляецца вар’яцтва найвышэйшым глуздам і ці не бярэ ўсё слаўнае і мудрае пачатак з запалёнае думкі, з асаблівага настрою розуму, узьнесенага цаною страты звычайнага інтэлекту. Тыя, хто мрояць удзень, абазнаныя шмат у якіх рэчах, што недасяжныя тым, хто мроіць адно ўначы. Скрозь туманныя летуценьні яны зазіраюць у вечнасьць, і, прачнуўшыся, трымцяць ад адчуваньня, што ім выпала стаяць на краі вялікае таямніцы. Урыўкамі да іх даходзяць крыхі мудрасьці, якія ёсьць дабром, а найчасьцей – звычайныя веды, якія ёсьць ліхам. Тым ня менш, без стырна і бяз компасу, яны пранікаюць у неабсяжны акіян “сьвятла невымоўнага”, і зноў, як у прыгодах нубійскага географа, “agressi sunt mare tenebrarum, quid in eo esset exploraturi” [уваходзяць у мора цемры, каб дасьледаваць, што ў ім (лац.)]. Што ж, няхай кажуць, што я вар’ят. Прынамсі, я прызнаю, што ёсьць дзьве адрозныя формы майго псіхічнага існаваньня – бясспрэчны стан яснага розуму, якому належыць памяць пра падзеі, што склалі першую эпоху майго жыцьця, і стан ценю й сумневаў, якія адносяцца да майго цяперашняга жыцьця і згадак пра тое, што адбылося ў другой вялікай эры майго існаваньня. Такім чынам, давайце веры ўсяму, што я распавяду пра першы перыяд, да таго ж, што тычыцца пазьнейшага перыяду, стаўцеся роўна з такім даверам, як яно таго заслугоўвае, або сумнявайцеся, а як што сумнявацца вы ня можаце, то ўявіце, што гэта – Эдыпава загадка. Тая, каго я кахаў у юнацтве, і пра якую цяпер ясна і спакойна пішу гэтыя ўспаміны, была адзінаю дачкою адзінае сястры маёй даўно ўжо нябожчыцы маці. Элеанораю звалі маю кузіну. Усё жыцьцё мы пражылі разам, сагрэтыя трапічным сонцам Даліны Шматкаляровых Траваў. Ніводзін чужы сьлед не зьяўляўся ў той даліне, бо ляжала яна далёка-далёка, сярод ланцугу велізарных узвышшаў, што шчыльна навісалі наўкола, не прапускаючы сонечнае сьвятло ў самыя прыгожыя ейныя закуткі. Ніводнае сьцяжынкі не было пратаптана ў яе ваколіцах, і, каб трапіць у наш шчасьлівы дом, трэба было прабрацца праз лісьце тысячаў лясных дрэваў, да сьмерці растоптваючы хараство духмяных кветак. Так і жылі мы самі самотна, нічагуткі ня ведаючы пра сьвет па-за далінаю – я, мая кузіна ды ейная маці. З панурых земляў, што слаліся па-за высокімі гарамі, з ўсіх бакоў абступіўшымі наш край, прасочвалася вузенькая і глыбокая рачулка, ярчэйшая за ўсё на сьвеце, акрамя вачэй Элеаноры; і, крадучыся зьвілістым шляхам, яна зьнікала ў цяністай шчыліне гор, між узвышшаў, яшчэ больш панурых за тыя, з якіх яна брала пачатак. Мы назвалі яе Ракою Маўчаньня, бо здавалася, быццам плынь яе валодала нейкай бязгучнаю сілаю. Ніякага цурчаньня ня чулася ад яе, лілася яна так лагодна, што перламутравыя каменьчыкі, на якія мы так любілі гля­дзець, нерухома ляжалі ў глыбіні, кожны на тым самым месцы, выпраменьваючы велічнае зьзяньне. Берагі той ракі і яе шматлікіх бліскучых ручаёў, што лёгка рухаліся да рэчышча праз пакручастыя сьцежкі, гэтаксама, як і неабсяжная прастора, што распасьцерлася ад самых глыбокіх краёў да самога дна, высланага галькай, – гэтыя мясьціны, як і ўся паверхня даліны, ад рэчкі да гор, што апяразвалі яе, былі засланыя мяккаю зялёнаю травою, густою, нізкаю, беззаганна роўнаю, напоўненаю водарам ванілі, і так прыгожа ўсеянаю паўсюль жоўтымі казяльцамі, белымі маргарыткамі, пурпурнымі фіялкамі і рубінавымі асфадэлямі, што ўсё гэта бязьмернае хараство хвалявала нашыя сэрцы, гучна распавядаючы пра каханьне і славу Усявышняга. Дзе-нідзе сярод гэтае травы, нібы дзівосныя сны, узвышаліся незвычайныя дрэвы, чые высокія тонкія камлі стаялі ня проста, а грацыёзна хіліліся да сьвятла, што апоўдні разьлівалася ў самае сэрца даліны. Кара іх стракацела яркім бляскам, у якім чаргаваліся водблескі чарноты й срэбра, і была яна пяшчотнейшая за ўсё, акрамя шчокаў Элеаноры, і, калі б ня пышная зеляніна вялізных лістоў, якія спадалі з вершалінаў даўгімі хісткімі радамі, падлашчваючыся да лёгкага ветрыку, то можна было прыняць тыя дрэвы за гіганцкіх сірыйскіх зьмеяў, што аддавалі пашану свайму ўладару – Сонцу. Трымаючыся за рукі, пятнаццаць год блукалі мы з Элеанораю па той даліне, пакуль каханьне не запанавала ў нашых сэрцах. Сталася тое аднаго вечара на зыходзе трэцяга пяцігоддзя яе жыцьця і чацьвёртага – майго, калі мы сядзелі пад зьмеепадобнымі дрэвамі, сьціскаючы адно аднаго ў абдымках, і глядзелі на ваду ў Рацэ Маўчаньня, на нашыя адлюстраваньні ў ёй. Мы не прамовілі ані слова ў той цудоўны дзень, і, нават вымаўленае намі назаўтра, было нешматлікім і нясьмелым. Мы выклікалі бога Эраса з тае хвалі, і цяпер адчувалі, што ён абудзіў у нас палкасьць, закладзеную яшчэ ў нашых продках. Жарсьці, якімі вякамі быў адзначаны наш род, сабраліся, перапоўненыя фантазіямі, і пранесьліся шалёнаю асалодаю над Далінаю Шматкаляровых Траваў. Усё ў ёй зьмянілася. Незвычайныя цудоўныя кветкі, падобныя да зорак, распусьціліся на дрэвах, тых, якія раней ніколі ня ведалі квецені. Зяленіва смарагдавага кіліму стала яшчэ больш насычаным, а калі адна за адною зьвялі белыя маргарыткі, замест іх параспускаліся дзясяткі рубінавых асфадэляў. Жыцьцё пачало зьяў­ляцца ўсюды, куды б нашая нага не ступала, – высокі фламінга, дагэтуль нябачаны, разам з іншымі вясёлымі яскравымі птушкамі, выхваляўся перад намі сваім пунсовым апярэньнем. Залатыя і срэбраныя рыбкі заплюхаліся ў рацэ, з лона якое памаленьку пачало раздавацца цурчаньне, што ўрэшце ператварылася ў мелодыю калыханкі, прыгажэйшую за Эолаву арфу, саладзейшую за ўсё на сьвеце, акрамя голасу Элеаноры. І вялізнае воблака, якое мы бачылі толькі блізу Гэсперу, прыплыло адтуль, выпраменьваючы барвовыя і залатыя водблескі, і, мірна ўладкаваўшыся па-над намі, дзень за днём пачало апускацца ўсё ніжэй, аж покуль краямі яно ня ўлеглася на вершаліны гор, ператвараючы іх цьмянасьць на велічнасьць і ўвязьняючы нас у чароўнай цямніцы пышнасьці й прыгажосьці. Хараством Элеанора была падобная да серафіма, але была яна дзяўчо наіўнае і шчырае, як і кароткае жыцьцё, што прабавіла яна сярод кветак. Яна не хавала палымянасьці каханьня, што ўзбуджала ейнае сэрца, і зазірнула разам са мною ў самыя патаемныя яго закуткі, калі мы ўдвух шпацыравалі Далінаю Шматкаляровых Траваў, разважаючы пра вялікія зьмены, што кагадзе там адбыліся. Нарэшце, аднойчы ў сьлязах загаварыла яна пра апошнюю зьмену, што напаткае ўсё чалавецтва, і з тае пары адно пра гэта цьвердзіла, шторазу вяртаючыся да гэтае сумнае тэмы, гэтаксама як у песьнях шыразкага паэта ва ўсіх варыяцыях зноў і зноў сустракаюцца тыя самыя вобразы. Яна адчула, што Сьмерць сваім мезенцам кранулася ейных грудзей – падобная да матылька, яна была надзеленая незвычайнаю прыгажосьцю адно затым, каб памерці; але жах сьмерці для яе быў толькі ў адным, аб чым аднойчы ўвечары яна і распавяла мне на беразе Ракі Маўчаньня. Вялікі боль спрычыняла ёй думка пра тое, што, пахаваўшы яе ў Даліне Шматкаляровых Траваў, я назаўсёды пакіну гэты шчасьлівы край і дарыцьму каханьне, палкасьць якога дагэтуль належала толькі ёй, паньне з міру зьнешняга й бруднага. І тады я адразу ж кінуўся да ног Элеаноры і пакляўся перад ёй і Нябёсамі, што ніколі не ажанюся ні з адной дачкой Зямлі, што нічым ня здраджу яе сьветлай памяці, або памяці яе шчырага пачуцьця, якім яна гэтак мяне ашчасьлівіла. І я паклікаў Магутнага Уладара Сусьвету, каб стаў сьведкам урачыстасьці мае клятвы. А як я парушу тую клятву, то няхай прыпадзе на мяне кара, аб якой прасіў Яго і яе, сьвятую, што жыцьме ў Элізіюме, і няхай кара тая будзе такою жахліваю, што я нават казаць пра яе не адважуся. І ясныя вочы Элеаноры пасьвятлелі, калі сказаў я тыя словы; і яна ўздыхнула, нібы сьмяротны цяжар адлёг з ейнага сэрца, і, задрыжэўшы, вельмі горка заплакала, але прыняла маю клятву (бо была яна толькі дзіцем), і гэта дало ёй палёгку перад абліччам сьмерці. Праз колькі дзён, мірна адыходзячы, яна сказала мне, маўляў, за тое, што я зрабіў для заспакаеньня яе душы, яна пасьля сьмерці ахоўвацьме мяне, і, як што будзе ёй так дазволена, то ўночы прыходзіцьме да мяне наяве; але ж, як райскім душам тое будзе недазволена, яна, прынамсі, часта давацьме мне знакі свае прысутнасьці – ці то ўздыхаючы вячэрнім ветрыкам, ці то напаўняючы паветра, якім я дыхаю, водарам анёльскіх кадзілаў. І з гэтымі словамі на вуснах яна рассталася са сваім нявінным жыцьцём, кладучы канец першай эпосе майго быцьця. Дасюль я распавядаў толькі праўду. Аднак, мінаючы бар’ер на шляху Часу, утвораны сконам маёй каханай, і ўступаючы ў другую эру свайго існаваньня, я адчуваю, як цень ахутвае мой розум, і я сумняюся ў беззаганнасьці сваёй памяці. Аднак казацьму далей. Гады пакутліва цягнуліся адзін за адным, а я ўсё яшчэ не сыходзіў з Даліны Шматкаляровых Траваў; але яшчэ адна вялікая зьмена адбылася ў ёй. На дрэвах зьвялі падобныя да зорак кветкі і ніколі ўжо больш не зьяўляліся. Прыцьмелі фарбы смарагдавага кіліму, і адзін за адным змарнелі рубінавыя асфадэлі, замест іх распусьціліся дзясяткі цьмяных, нібы вочы, фіялак, што гэтак трывожна выгіналіся і былі заўсёды абцяжараныя расою. Жыцьцё ўжо больш не віравала ў тых краёх, дзе мы калісьці бавіліся – высокі фламінга болей не выхваляўся сваім пунсовым апярэньнем, а ў журбе адляцеў за горы разам з усімі калісьці вясёлымі птушкамі, што некалі прыляцелі разам з ім. Залатыя і срэбныя рыбкі сплылі ўніз па плыні церазь цясьніну ў гарах і ўжо болей ніколі не ўпрыгожвалі нашае цудоўнае рэчкі. Мелодыя калыханкі, што была прыгажэйшаю за Эолаву арфу, і саладзейшаю за ўсё на сьвеце, акрамя голасу Элеаноры, пакрысе зьнікала, бо цурчаньне станавілася усё цішэйшым, пакуль, урэшце, рака цалкам не занурылася ў сваё спачатнае ўрачыстае маўчаньне. Вялізарнае воблака ўзьнялося ўгару, і, пакідаючы вершаліны гор у іх ранейшай панурасьці, адляцела назад у краі Гэспэру, прыхапіўшы з сабою сваё залатаноснае і раскошнае хараство з Даліны Шматкаляровых Траваў. Аднак Элеанора не забылася на свае абяцаньні, бо ж я чуў звон анёльскіх кадзілаў, а хвалі незямнога водару праплывалі ўвесь час па-над далінаю; і ў гадзіны самоты, калі важка білася маё сэрца, вецер, што абдзімаў маё чало, даносіў да мяне ціхія ўздыхі; і няпэўны шэпт нярэдка поўніў начное паветра. А аднаго разу, о, усяго аднойчы! – я прачнуўся ад глыбокага, быццам сьмерць, сну, адчуўшы на сваіх вуснах прывідны дотык. Але ж пустэча ў маім сэрцы не запаўнялася. Я прагнуў каханьня, якое датуль перапаўняла яго. Нарэшце даліна пачала мучыць мяне ўспамінамі пра Элеанору, і я пакінуў яе назаўжды дзеля бурлівых і ўвадначас марных уцехаў сьвету. *** Я апынуўся ў незнаёмым горадзе, дзе ўсё навокал, здавалася, спрыяла таму, каб збавіць маю памяць ад тых салодкіх сноў, што гэтак доўга сьніліся мне ў Даліне Шматкаляровых Траваў. Пышнасьць і раскоша велічнага двара, і шалёны ляскат зброі, і сьляпучае хараство жанчынаў зьбянтэжылі і ап’янілі мой розум. Аднак, як і раней, душа мая захоўвала вернасьць дадзеным абяцаньням, і ціхімі начамі Элеанора нагадвала мне пра сябе сваёю нябачнаю прысутнасьцю. Аж раптам усё скончылася, і сьвет змарнеў у мяне ўваччу, і я спалохаўся жахлівых думак, што авалодалі мною, і страшэнных спакусаў, якія апанавалі мяне, бо з нейкага далёкага і невядомага краю прыбыла да вясёлага двара караля, якому я служыў, панна, краса якое адразу ж паланіла маё нявернае сэрца. Без ваганьняў кінуўся я да яе ног, аддаючы належнае самаму палкаму і рабскаму каханьню. Бо ці ж маглі мае пачуцьці да юнае дзяўчыны зраўняцца з тою палымянасьцю, з тым шалам, з тою узносячай дух асалодаю пакланеньня, з якімі я выліў у сьлязах усю сваю душу незямной Эрмэнґардзе? – О, сьветлы анёл Эрмэнґарда! Гэты вобраз выціснуў з мае памяці згадкі пра іншую. – О, боскі анёлак Эрмэнґарда! Углядаючыся ў глыбіню яе незабыўных вачэй, я думаў толькі пра іх, – і пра яе. Я ажаніўся, і ня страшыўся таго праклёну, які наклікаў на сябе; і горыч ягоная не спасьцігла мяне. Аднаго разу, усяго аднойчы, сярод цішы начное праз краты вакна да мяне данесьліся мяккія ўздыхі, даўно ўжо забытыя мною, і я пачуў гэткі знаёмы пяшчотны голас: – Сьпі спакойна! Бо над усім пануе Дух Каханьня, і, аддаўшы сваё сэрца той, каго завеш Эрмэнґардаю, ты звальняеш сябе ад абяцаньняў, што даваў Элеаноры. Чаму? Пра тое дазнаешся на нябёсах. Пераклад з ангельскай мовы. Алена Талапіла. Менск. Генрых Бёль Маўчаньне, сабранае доктарам Мурке Штораніцы, увайшоўшы ў будынак радыёстудыі, Мурке выконваў экзістэнцыйнае практыкаваньне: ён заскокваў у адну з кабінаў ліфта “патэрностэр”, але не выходзіў на трэцім паверсе, дзе месьціўся ягоны аддзел, а падымаўся вышэй, паўз чацьвёрты, пяты, шосты паверхі, і што раз — калі падлога ліфта падымалася над узроўнем шостага паверху ды са скрыгатам уваходзіла ў пустую прастору, дзе змазаныя алеем ланцугі і пакрытыя тлушчам перакладзіны, якія толькі што рухаліся ўгару, пачыналі рухацца ўніз — ім авалодваў страх, і Мурке баязьліва ўзіраўся ў гэтае адзінае неатынкаванае месца ва ўсім будынку радыёстудыі. Ён уздыхаў з палёгкай толькі тады, калі кабіна займала патрэбнае становішча і павольна нырала ўніз, паўз шосты, пяты, чацвёрты паверх. Ён ведаў, што яго страх быў беспадстаўны: натуральна, нічога б ня здарылася, ды і не магло здарыцца, і нават калі нешта здарылася б, у горшым выпадку ён быў бы ўверсе, калі б ліфт спыніўся, і правёў бы там адну, самае большае дзьве гадзіны. Ён заўсёды меў з сабою кніжку ды цыгарэты; але з таго часу, як існаваў гэты будынак, то бок цягам трох гадоў, ліфт яшчэ ніколі не падводзіў. Бывалі дні, у якія за ім хто-небудзь назіраў, дні, у якія Мурке быў вымушаны адмовіцца ад сваіх чатырох з паловаю секундаў страху, і ў такія дні ён быў раздражнёным ды незадаволеным, як чалавек, які не пасьпеў пасьнедаць. Гэты страх быў яму патрэбны, як іншым патрэбная кава, аўсянка ці фруктовы сок. Калі ж ён потым выскокваў з ліфта на трэцім паверсе, дзе месьціўся аддзел культуры, то быў ён вясёлым і радасным, як чалавек, што любіць і разумее сваю працу. Ён адчыняў дзверы ў свой кабінет, павольна ішоў да крэсла, сядаў і запальваў цыгарэту: ён заўсёды прыходзіў першы. Гэта быў малады, інтэлігентны і ветлівы чалавек, і нават некаторую пагардлівасьць, якая часам выяўлялася ў ім, Мурке прабачалі, бо ведалі, што ён вывучаў псіхалогію і пасьпяхова абараніў дысертацыю. Але вось ужо цягам двух дзён Мурке адмаўляўся ад сваёй ранішняй порцыі страху: ён мусіў прыходзіць на радыё а восьмай гадзіне, адразу ж бегчы ў студыю і пачынаць працу, бо дырэктар даручыў яму адрэдагаваць у адпаведнасьці з інструкцыямі прафесара Бур-Малотке два даклады пра сутнасьць мастацтва. Да вялікага Бур-Малотке, які падчас рэлігійнага захапленьня 1945 году прыняў каталіцтва, нечакана ўначы прыйшлі, як ён сказаў “рэлігійныя роздумы”: ён “раптам адчуў сябе вінаватым у рэлігійнай перапоўненасьці радыёэфіру” і прыняў рашэньне выкрэсьліць «Бога», якога ён часта ўзгадваў у сваіх прамовах пра сутнасьць мастацтва, і замяніць яго на фармулёўку, якая больш адпавядала вызнаваным ім да 1945 году поглядам. Бур-Малотке прапанаваў дырэктару замяніць слова «Бог» выразам “тая вышэйшая існасьць, якую мы шануем”, але не захацеў запісваць свае прамовы наноў, а папрасіў выразаць «Бога» з ягоных дакладаў і ўклеіць на гэтае месца “тую вышэйшую існасьць, якую мы шануем”. Бур-Малотке сябраваў з дырэктарам, але нават ня гэтае сяброўства было прычынай таго, што дырэктар пайшоў яму насустрач: проста Бур-Малотке быў ня з тых, каму можна пярэ­чыць. Ён напісаў шмат кніг эсэісцкага зьместу, уваходзіў у склад рэдакцыяў трох часопісаў і дзьвюх газетаў, быў галоўным кансультантам буйнога выдавецтва. Ён сказаў, што гатовы ў сераду зайсьці на пятнаццаць хвілінаў у радыёстудыю і запісаць “тую вышэйшую існасьць, якую мы шануем” у той колькасьці, у якой «Бог» сустракаецца ў яго прамовах. Астатняе ён пакідаў тэхнічнай кампетэнтнасьці працаўнікоў студыі. Дырэктару цяжка было знайсьці таго, ад каго ён мог бы патрабаваць выкананьня такой працы. Штопраўда, ён адразу падумаў пра Мурке, але раптоўнасьць, з якой дырэктар узгадаў пра яго, насьцярожвала – дырэктар быў здаровым чалавекам і любіў жыцьцё. Ён разважаў над усім хвілінаў з пяць, думаў пра Швэндлінга, пра Гумкоке, пра спадарыню Бролдын, але ўвесь час вяртаўся да Мурке. Той дырэктару не падабаўся, хоць ён адразу ж прыняў Мурке на працу, як толькі яму гэта прапанавалі: як дырэктар заапарку, які насамрэч любіць зайчыкаў і казуляў, але клапоціцца таксама і пра драпежнікаў, бо і яны мусяць быць у заапарку, – дырэктар любіў як раз зайцоў ды казуляў, а Мурке быў для яго інтэлектуальнай бестыяй. Урэшце перамагла дырэктарская любоў да жыцьця, і ён даручыў Мурке рэзаць прамовы Бур-Малотке. Абедзьве прамовы былі ў праграме перадачаў у чацьвер і пятніцу, а згрызоты сумленьня прыйшлі да Бур-Малотке ў ноч з нядзелі на панядзелак – пярэчыць прафесару было тое самае, што забіць сябе, а дырэктар занадта любіў жыцьцё, каб думаць пра самагубства. Так Мурке пасьля абеду ў панядзелак і з раніцы ў аўторак тройчы праслухаў абедзьве паўгадзінныя прамовы пра сутнасьць мастацтва, выразаў адтуль «Бога», а ў кароткіх перапынках, калі яны з тэхнікам моўчкі выпальвалі па цыгарэце, разважаў пра дырэктарскія жыцьцёвыя сілы і пра тую нізкую існасьць, якую шануе Бур-Малотке. Ніколі да гэтага ён не прачытаў ані радка, напісанага Бур-Малотке, ніколі да гэтага ня чуў ніводнага выступу. У ноч з панядзелка на аўторак Мурке сасьніў лесьвіцу, высокую і стромкую, як Эйфелева вежа. Ён падымаўся па ёй угару, але хутка заўважыў, што прыступкі змазаныя мылам, а ўнізе стаяў дырэктар і крычаў: “Ну, Мурке, ну… Пакажыце, на што вы здольны!” У ноч з аўторка на сераду быў таксама падобны сон: Мурке, нічога не падазраючы, падышоў на кірмашы да горкі для катаньня, заплаціў трыццаць пфенігаў чалавеку, які падаўся яму знаёмым, і калі ён падняўся на горку, то раптам убачыў, што яна мае даўжыню прынамсі дзесяць кіламетраў. Ён ведаў, што дарогі назад няма, і разумеў, што тым, каму ён заплаціў трыццаць пфенігаў, быў сам дырэктар. У тыя дзьве раніцы яму больш не была патрэбная звычайная ранішняя порцыя страху ў пустой прасторы ліфтавай шахты. Сёньня была серада, і ўначы яму ня сьнілася нічога пра мыла, горкі ці дырэктара. Мурке з усьмешкай увайшоў у будынак радыёстанцыі, зайшоў у “патэрностэр”, падняўся на сёмы паверх – чатыры з паловай секунды страху, скрыгат ланцугоў, неатынкаванае месца – затым спусьціўся на пяты паверх і накіраваўся ў студыю, дзе дамовіўся сустрэцца з Бур-Малотке. Была бяз дзьвюх хвілінаў дзясятая гадзіна, калі ён сеў у зялёнае крэсла, павітаўся з тэхнікам і запаліў цыгарэту. Потым дастаў з нагруднай кішэні аркушык паперы і зірнуў на гадзіньнік: пра пунктуальнасьць Бур-Малотке хадзілі легенды. Калі секундная стрэлка прабегла шасьцідзясяты адцінак, калі хвілінная стрэлка пасунулася на дванаццаць, а гадзінная – на дзесяць, дзьверы адчыніліся і ўвайшоў Бур-Малотке. Мурке ўзьняўся з ветлівай усьмешкай, падышоў да прафесара і назваўся. Бур-Малотке паціснуў яму руку, усьміхнуўся і сказаў: – Ну, тады пачнем! Мурке ўзяў са стала аркушык, запаліў цыгарэту і зьвярнуўся да Бур-Малотке, чытаючы з аркуша: – У абедзьвюх прамовах «Бог» сустракаецца роўна дваццаць сем разоў – і я прашу Вас сказаць дваццаць сем разоў тое, што мы зможам пасьля ўклеіць у стужку. Мы былі б Вам удзячныя, калі б Вы сказалі гэта трыццаць пяць разоў, бо пры ўклейваньні нам могуць спатрэбіцца пэўныя рэзервы. – Я згодны, – усьміхнуўся Бур-Малотке і сеў. – Але ёсьць пэўная цяжкасьць, – працягваў Мурке, – слова “Бог” сустракаецца ў Вашых прамовах у розных склонах. Гэта належыць адлюстраваць і ў выразе “тая вышэйшая існасьць, якую мы шануем”. Мы маем агулам, – ён ветліва пасьміхнуўся, – дзесяць назоўных склонаў – “тая вышэйшая існасьць, якую мы шануем”, пяць вінавальных склонаў – “тую вышэйшую існасьць, якую мы шануем”, затым сем родных склонаў і пяць давальных, агулам дванаццаць – “той вышэйшай існасьці, якую мы шануем”, і застаецца адзін клічны склон, там, дзе Вы кажаце: “О Божа!” Дазволю сабе прапанаваць Вам сказаць тут: “О ты, вышэйшая існасьць, якую мы шануем!” Бур-Малотке відавочна не падумаў пра такія складанасьці, ён нават спатнеў — склоны зусім яго не радавалі. – Усяго разам дваццаць сем сказаных нанова выразаў, – працягваў Мурке, – займуць адну хвіліну і дваццаць секунд эфіру, у той час як дваццаць сем разоў прамаўленьня слова “Бог” займалі толькі дваццаць секунд. Мы мусім такім чынам згодна з вашымі зьменамі выразаць з кожнай прамовы па паўхвіліны. Бур-Малотке яшчэ болей успатнеў; ён ужо праклінаў сябе самога з-за гэтых начных роздумаў і запытаў: – Вы ўжо выразалі? – Так, – адказаў Мурке, выцягнуў з кішэні бляшаны пачак з-пад цыгарэтаў, адчыніў яго і паказаў Бур-Малотке: там ляжалі кароткія цёмныя кавалкі стужкі. Мурке ціха сказаў: – «Бог», вымаўлены Вамі дваццаць сем разоў. Аддаць іх вам? – Не, дзякуй, – раздражнёна адказаў Бур-Малотке. – Я паразмаўляю з дырэктарам пра гэтыя паўхвіліны. Якія перадачы ідуць пасьля маіх выступаў? – Заўтра за Вашай праграмай будзе чарговае выданьне “Агляду культурнага жыцьця”, якую рэдагуе доктар Грэм. – Халера, з Грэмам не дамовіцца! – А пасьлязаўтра, – працягваў Мурке, – выданьне “Таньчаць усе”. – Гуглімэ, – прастагнаў Бур-Малотке. – Яшчэ ніколі аддзел забаўляльных праграмаў не саступаў аддзелу культуры нават дзесяці секундаў. – Так, яшчэ ніколі, – Мурке надаў свайму маладому твару выраз бездакорнай сьціпласьці, – прынамсі цягам таго часу, які я тут працую. – Добра, – Бур-Малотке паглядзеў на гадзіньнік, – мы зробім усё за дзесяць хвілінаў і я паразмаўляю з дырэктарам наконт хвіліны эфіру. Давайце пачынаць. Ці не маглі б Вы даць мне свае нататкі? – Ахвотна. Усе лічбы я маю ў галаве. Калі Мурке ўвайшоў у невялікую зашклёную кабіну, тэхнік адклаў газету ўбок і пасьміхнуўся. Яны з Мурке не перакінуліся ніводным словам не па справе цягам тых шасьці гадзінаў у панядзелак і аўторак, калі яны слухалі выступы Бур-Малотке і рэзалі іх. Яны толькі пазіралі зрэдчас адзін на аднаго, ды частавалі адзін аднаго цыгарэтай у кароткіх перапынках. І зараз, калі Мурке пабачыў усьмешку тэхніка, ён падумаў, што калі сяброўства ўвогуле існуе на сьвеце, то гэты чалавек – ягоны сябар. Ён паклаў пачак з выразкамі з выступаў Бур-Малотке на стол і ціха прамовіў: – Паехалі. Ён уключыў гук у студыі ды сказаў у мікрафон: – Думаю, можна абысьціся бяз спробнага запісу, спадар прафесар. Лепш за ўсё адразу ж да справы: калі ласка, пачніце з назоўнага склону. Бур-Малотке кіўнуў, Мурке адлучыўся, націснуў кнопку, запаліўшы тым самым зялёнае сьвятло ў студыі, і яны пачулі ўзьнёслы ды добра пастаўлены голас Бур-Малотке: “Тая вышэйшая існасьць, якую мы шануем; тая вышэйшая існасьць…” Вусны Бур-Малотке рухаліся каля мікрафону так, нібыта хацелі той пацалаваць, пот сьцякаў прафесару на твар, а Мурке спакойна назіраў праз шкляную сьцяну, як пакутаваў Бур-Малотке. Затым ён раптоўна выключыў гук, спыніў запіс, і назіраў праз шкло за прафесарам, як за вялікай прыгожай рыбінай. Ён уключыў гук і спакойна прамовіў: “Мне вельмі шкада, але нашая стужка мела дэфект, і я вымушаны папрасіць Вас ізноў пачаць з назоўнага склону”. Бур-Малотке вылаяўся, але гэта была нямая лаянка, якую чуў толькі ён сам, бо Мурке выключыў гук і ўключыў яго толькі тады, калі Бур-Малотке зноў пачаў казаць: “Тая вышэйшая існасьць…” Мурке быў занадта малады, занадта добра адукаваны, каб любіць слова “нянавісьць”. Але цяпер, за шкляной сьцяной, калі Бур-Малотке прамаўляў ужо родныя склоны, ён зразумеў, што такое нянавісьць: ён ненавідзеў гэтага вялікага, мажнага і прыгожага чалавека, чые кнігі ў колькасьці двух мільёнаў трохсот пяцідзесяці тысячаў асобнікаў ляжалі ў бібліятэках, кнігарнях і кніжных шафах, і Мурке ані секунды ня думаў пра тое, каб пазбавіцца ад гэтага пачуцьця. Пасьля таго як Бур-Малотке вымавіў два родныя склоны, Мурке зноў уключыў гук і спакойна сказаў: – Прабачце, што я перабіваю: назоўныя склоны былі выдатнымі, гэтаксама, як і першы родны, але калі ласка, пачынаючы з другога роднага склону – яшчэ раз, троху мякчэй, спакойней, я вам пастаўлю запіс. І нягледзячы на пратэставыя рухі прафесара, ён даў знак тэхніку ўключыць запіс для праслухоўваньня. Яны бачылі, як Бур-Малотке сьцяўся, стаў яшчэ больш патнець, затым заціснуў сабе вушы і сядзеў так, пакуль запіс ня скончыўся. Ён нешта казаў, лаяўся, але Мурке з тэхнікам гэтага ня чулі, бо зноў выключылі гук. Мурке халодна чакаў, пакуль з вуснаў прафесара ня стала бачна, што той ізноў пачаў казаць пра вышэйшую існасьць. Тады ён уключыў мікрафон і запіс, а Бур-Малотке пачаў давальны склон: “Той вышэйшай існасьці…” Ён дагаварыў да канца, скамячыў аркушык паперы, падхапіўся ўвесь у поце і хацеў ужо выйсьці, але мяккі ветлівы голас Мурке спыніў яго: – Спадар прафесар, вы забыліся пра клічны склон. Бур-Малотке кінуў на яго поўны нянавісьці погляд і сказаў у мікрафон: “О ты, вышэйшая існасьць, якую мы шануем!” Калі ж ён хацеў выйсьці, то голас Мурке зноў спыніў яго: – Прабачце, спадар прафесар, але сказ, вымаўлены такім тонам, абсалютна не падыходзіць. – Калі ласка, не перагінайце палку, – прашаптаў тэхнік. Бур-Малотке спыніўся перад дзьвярыма сьпінай да шкляной сьцяны, як быццам прышпілены да месца голасам Мурке. Ён адчуваў сябе як ніколі раней: ён быў бездапаможны. І гэты такі малады, ветлівы, такі бязьмерна інтэлігентны голас катаваў яго, як ніхто і нішто дагэтуль. Мурке працягваў: – Я, вядома, магу ўклеіць яго ў Ваш выступ у такім выглядзе, але дазволю сабе зьвярнуць Вашую ўвагу на тое, спадар прафесар, што гэта будзе рабіць ня вельмі добрае ўражаньне. Бур-Малотке разьвярнуўся, падышоў да мікрафону і прамовіў ціха і ўзьнёсла: “О ты, вышэйшая існасьць, якую мы шануем!” Ня гледзячы на Мурке, ён выйшаў са студыі. Была акурат чвэрць на адзінаццатую, і ён сутыкнуўся ў дзьвярах з прыгожай маладой жанчынай, якая трымала ў руках ноты. Жанчына была рудавалосай і мела квітнеючы выгляд, яна энергічна падышла да мікрафону, пакруціла яго, пасунула стол так, каб можна было вольна стаяць перад мікрафонам. У зашклёнай кабіне Мурке нядоўга паразмаўляў з Гуглімэ, рэдактарам аддзелу забаўляльных праграмаў. Той запытаўся, паказваючы на жасьцяны пачак: – Вам гэта яшчэ патрэбна? Мурке адказаў, што так. За шклом маладая рудавалосая жанчына сьпявала: – Вазьмі мае вусны, як яны ёсьць, а яны прыгожыя. Гуглімэ ўключыў гук і спакойна сказаў: – Ды памаўчы ты пакуль, я яшчэ не гатовы. Жанчына ўсміхнулася, надзьмула вусны і адказала: – Ах ты, вычварэнец! – Я падыду аб адзінаццатай, мы ўсё разрэжам і ўклеім у прамовы, – зьвярнуўся Мурке да тэхніка. – Нам трэба будзе яшчэ раз гэта праслухаць? – запытаўся той. – Не, – адказаў Мурке, – нават за мільён даляраў я ня стану гэта паўторна слухаць! Тэхнік кіўнуў і падрыхтаваўся да запісу рудавалосай сьпявачкі, а Мурке пайшоў. Ён узяў у вусны цыгарэту, пакінуў яе незапаленай і скіраваўся да іншага ліфту на паўднёвым баку будынка, які вёў да сталоўкі. Дываны, калідоры, мэбля і карціны – усё яго раздражняла. Гэта былі прыгожыя дываны, прыгожыя калідоры, прыгожая мэбля ды з густам падабраныя карціны, але раптам у яго ўзьнікла жаданьне ўбачыць дзесьці на сьцяне кічавую выяву сэрца Ісуса, што даслала яму маці. Ён спыніўся, агледзеўся, прыслухаўся, выцягнуў малюнак з кішэні і прымацаваў яго паміж шпалерамі і касяком каля дзьвярэй памочніка рэжысёра з аддзелу радыёсьпектакляў. Малюнак быў яркі, крыклівы, і пад выявай сэрца Хрыстова можна было прачытаць: “Я малілася за цябе ў царкве Сьвятога Якуба”. Мурке спусьціўся на ліфце ўніз. Гэтая частка будынку была ўжо абсталяваная попельніцамі Шроршнаўца, якія занялі першае месца на конкурсе попельніцаў. Яны віселі побач з кожнай падсьвечанай чырвонай лічбай, якая азначала нумар паверху: чырвоная чацьвёрка, попельніца Шроршнаўца, чырвоная тройка, попельніца Шроршнаўца, чырвоная двойка, попельніца Шроршнаўца. Гэта былі прыгожыя медныя попельніцы ў форме ракавіны, падстаўка якой уяўляла з сябе нейкую арыгінальную марскую расьліну, вузлаватыя водарасьці – і кожная каштавала дзьвесьце пяцьдзесят восем марак семдзесят сем пфенігаў. Яны былі настолькі прыгожыя, што Мурке яшчэ ані разу ня вырашыўся апаганіць якую-небудзь з іх попелам ці чымсьці яшчэ больш неэстэтычным накшталт недапалку. Напэўна, астатнія курцы адчувалі нешта падобнае – пустыя цыгарэтныя пачкі, недапалкі і попел ляжалі заўсёды на падлозе пад прыгожымі попельніцамі: ніхто не знаходзіў у сабе сьмеласьці выкарыстаць попельніцы па прызначэньні; яны былі медныя, зіхатлівыя і заўсёды пустыя. Мурке бачыў, як да яго набліжаецца ўжо пятая попельніца каля бліскучай чырвонай адзінкі, паветра пацяплела, адчуваўся пах ежы. Ён выйшаў з ліфта і стомлена прайшоў у сталоўку. Тры пазаштатныя працаўнікі сядзелі ў куце за сталом, застаўленым падстаўкамі для яек, талеркамі з хлебам ды імбрычкамі з кавай. Гэтыя трое разам зрабілі серыю выданьняў “Лёгкія – нутраны орган чалавека”, разам забралі ганарар, пасьнедалі і цяпер разам пілі шнапс ды разважалі пра падаткі. Мурке добра ведаў аднаго з іх, Вэндрыха; але Вэндрых якраз крычаў: “Мастацтва! Мастацтва! Мастацтва!” Мурке спужана сьцяўся, як жабка, на якой выпрабавалі дзейнасьць электрычнага току. Мурке занадта часта чуў гэтае слова цягам апошніх двух дзён з вуснаў прафесара Бур-Малотке; у абодвух выступах яно сустракалася роўна сто трыццаць чатыры разы, а Мурке праслухаў выступы тройчы – такім чынам, ён пачуў слова “мастацтва” чатырыста два разы, занадта часта, каб мець жаданьне пра яго размаўляць. Ён праціснуўся каля стойкі да нішы ў іншай частцы сталоўкі і з палёгкай уздыхнуў, пабачыўшы, што яна вольная. Мурке апусьціўся ў мяккае жоўтае крэсла, запаліў цыгарэту, а калі падышла афіцыянтка Вула, замовіў яблычнага соку і быў рады, што Вула адразу ж зьнікла. Ён заплюшчыў вочы, але насуперак сваёй волі прыслухоўваўся да размовы пазаштатных працаўнікоў у куце. Штораз, калі нехта з іх выкрыкваў “мастацтва”, Мурке ўздрыгваў. “Гэта падобна да таго, як быць высьцеганым пляцьмі”, – падумаў ён. Вула, якая прынесла яму яблычны сок, выглядала занепакоена. Яна была высокай ды моцнай, але ня поўнай, яе твар быў здаровым і радасным, і наліваючы яблычны сок з графіну ў стакан, яна параіла Мурке ўзяць адпачынак і кінуць паліць. Раней яна называла сябе Вільфрыда-Ула, але потым для прастаты скараціла сваё імя да Вулы. Яна мела асаблівую павагу да працаўнікоў аддзелу культуры. – Пакіньце мяне ў спакоі, – сказаў Мурке, – калі ласка, пакіньце мяне! – І было б файна, каб вы схадзілі ў кіно з якой-небудзь добрай дзяўчынай. – Я зраблю гэта сёньня ўвечары, абяцаю. – Ня трэба, каб гэта была дзяўчына лёгкіх паводзінаў, – працягвала Вула, – лепш простая, прыемная, сапраўдная дзяўчына з добрым сэрцам. Такія ўсё яшчэ існуюць. – Я ведаю, – адказаў Мурке, – і я нават знаёмы з адной. – Ну добра, – Вула пайшла да пазаштатных працаўнікоў, адзін з якіх замовіў тры кілішкі шнапсу і тры кавы. “Бедныя, – падумала яна, – мастацтва робіць іх зусім ненармальнымі.” Яна любіла пазаштатных працаўнікоў і заўсёды заклікала іх да ашчаднасьці. “Як толькі ў іх зьяўляюцца грошы, яны адразу ж іх спуска­юць”,– думала яна, ідучы да стойкі і перадаючы буфетчыку замову. Мурке дапіў свой сок, расьціснуў цыгарэту ў попельніцы і з жахам падумаў пра час паміж адзінаццатай і першай гадзінамі, калі ён мусіў разрэзаць словы Бур-Малотке, каб уклеіць іх у патрэбныя месцы ягоных прамоваў. Дырэктар хацеў мець гатовыя выступы ўжо а другой гадзіне. Мурке думаў пра мыла, лесьвіцы, стромкія лесьвіцы і горкі, ён думаў пра дырэктарскую любоў да жыцьця ды пра Бур-Малотке і спужаўся, калі ўбачыў, як Швэндлінг уваходзіць у сталоўку. Той быў у кашулі ў буйную чорна-чырвоную клетку і кіраваўся да нішы, дзе схаваўся Мурке. Швэндлінг напяваў папулярны шлягер: “Вазьмі мае вусны, як яны ёсьць, а яны прыгожыя…”, ён запнуўся, калі заўважыў Мурке і спытаў: – Ну як? Я думаў, ты зараз даводзіш да ладу прамовы Бур-Малотке. – Аб адзінаццатай усё працягнецца, – адказаў Мурке. – Вула, адно піва, – крыкнуў Швэндлінг, – паўлітра. Ну, – зьвярнуўся ён зноў да Мурке, – ты заслужыў за гэта пазачарговы адпачынак, гэта было жахліва, напэўна. Стары распавёў мне, у чым справа. Мурке маўчаў, а Швэндлінг працягваў: – Ведаеш апошнія навіны пра Муквіца? Мурке незацікаўлена пахітаў галавой, потым з ветлівасьці запытаўся: – І што з ім такое? Вула прынесла піва, Швэндлінг адпіў, памаўчаў троху для важнасьці і павольна прамовіў: – Муквіц робіць перадачу пра тайгу. Мурке пасьміхнуўся і запытаў: – А што Фэн? – Гэты займаецца тундраю. – А Вэгухт? – Вэгухт робіць перадачу пра мяне, а пасьля я зраблю пра яго, паводле дэвізу: ты мне, я табе… Адзін з пазаштатнікаў ужо ўскочыў ды выкрыкваў на ўсю сталоўку: – Мастацтва, мастацтва! Вось ад чаго ўсё залежыць! Мурке хутка нахіліўся, нібы салдат, які пачуў стрэлы з варожага акопа. Ён выпіў яшчэ глыток яблычнага соку і зноўку сьцепануўся, калі з дынаміка данеслася: – Доктар Мурке, вас чакаюць у трынаццатай студыі. Доктар Мурке, вас чакаюць у трынаццатай студыі. Ён зірнуў на гадзіньнік – была толькі палова на адзінаццатую – але дынамік няўмольна працягваў: – Доктар Мурке, вас чакаюць у трынаццатай студыі – доктар Мурке, вас чакаюць у трынаццатай студыі. Дынамік вісеў над стойкай, акурат пад выслоўем, якое дырэктар загадаў намаляваць на сьцяне: “Дысцыпліна – гэта ўсё”. – Ну, – сказаў Швэндлінг, – нічога ня зробіш, ідзі. – Так, – паўтарыў Мурке, – нічога ня зробіш. Ён устаў, паклаў грошы за сок на стол, праціснуўся паўз стол аматараў мастацтва, увайшоў у “патэрностэр” і зноў падняўся наверх, мінаючы пяць попельніцаў Шроршнаўца. Пабачыўшы сваю карцінку з сэрцам Ісуса ля дзьвярэй памочніка рэжысёра, ён падумаў: “Дзякаваць Богу, цяпер у гэтым будынку ёсьць хоць адзін кічавы малюнак.” Ён адчыніў дзьверы ў студыю, пабачыў, што тэхнік сядзіць спакойна перад чатырма картоннымі скрынкамі, і запытаў стомлена: – У чым справа? – Яны справіліся хутчэй, чым планавалі, і ў нас паўгадзіны ў запасе, – адказаў тэхнік, – я падумаў, што вы, магчыма, хацелі б выкарыстаць гэты час. – Сапраўды хачу, – зазначыў Мурке, – у мяне сустрэча а першай гадзіне. Так што пачнем. Што ў скрынках? – Для кожнага склону я маю асобную скрынку – вінавальны ў першай, у другой – родны і давальны, у трэцяй – назоўны, а вось у гэтай, – тэхнік паказаў скрынку, што стаяла правей за астатнія, маленькую скрыначку, на якой было напісана “ШАКАЛАД”, – ляжаць абодва клічныя, у правым куце добры, у левым – дрэнны. – Выдатна, – сказаў Мурке, – вы ўжо парэзалі гэтае мярзоцьце. – Так, і калі Вы запісалі іх пасьлядоўнасьць, то мы скончым самае большае за гадзіну. Вы ж занатавалі? – Так, вядома, – адказаў Мурке. Ён дастаў з кішэні цэтлік, дзе былі лічбы ад 1 да 27, а пасьля кожнай з іх быў пазначаны склон. Мурке прысеў, прапанаваў тэхніку цыгарэту; яны абодва палілі, пакуль тэхнік запускаў разрэзаныя запісы дакладаў Бур-Малотке. – У першы разрэз трэба ўклеіць вінавальны склон, – сказаў Мурке. Тэхнік узяў кавалак стужкі з першай скрынкі і прымацаваў яго на патрэбнае месца. – У другі – давальны, – працягваў Мурке. Яны працавалі зладжана, і Мурке адчуў палёгку, бо ўсё ішло хутка. – Цяпер на чарзе клічны, мы возьмем, вядома ж, горшы варыянт. Тэхнік усьміхнуўся і ўклеіў дрэнны кавалак у запіс. – Далей, – папрасіў ён, – далей! – Родны, – адказаў Мурке. Дырэктар добрасумленна чытаў кожны ліст ад слухачоў. У тым, які ён трымаў перад сабою, было наступнае: “Паважаная радыёстанцыя, наўрад ці ў Вас ёсьць больш верная слухачка, чым я. Мне семдзесят гадоў, і пачынаючы з трыццацігадовага ўзросту я слухаю вашае радыё штодзень. Я заўсёды была шчодрай на пахвалу. Магчыма, Вы ўзгадаеце мой ліст пра праграму “Сем душ каровы Кавайды”. Гэта была выдатная праграма. Але існуюць пэўныя хібы: няўвага, з якой на Вашым радыё сутыкаюцца душы сабак, пачынае проста абураць. І гэта Вы называеце гуманізмам! У Гітлера, несумненна, былі свае недахопы: калі верыць усяму, што кажуць, то ён быў сапраўды агідным чалавекам, але ж у адным яму не адмовіш: сабак ён любіў і клапаціўся пра іх. Калі ж сабака на нямецкім радыё атрымае належную ўвагу? Аднак у любым выпадку, праграма “Як кошка з сабакам” – гэта няўдалая спроба, а дакладней сапраўдная абраза для кожнага сабакі. Калі б мой маленькі Лоэнгрын мог размаўляць, сказаў бы ён Вам! Ён гаўкаў, даражэнькі, пакуль гучала гэтая Вашая праграма, так гаўкаў, што сэрца разрывалася ад сораму. Я плачу свае дзьве маркі на месяц, як і кожны іншы слухач, таму скарыстаюся са свайго права і задам Вам пытаньне: калі нарэшце сабака на нямецкім радыё атрымае належную яму ўвагу? З павагай, нягледзячы на тое, што так незадаволеная Вамі – Ваша Ядвіга Гэрхен, хатняя гаспадыня. P.S. На выпадак, калі ніхто з тых цынікаў, якім Вы даяце працу, ня здолее ўганараваць сабак належным чынам, я дазволіла сабе прыкласьці да ліста ўласную сьціплую спробу. Ад ганарара я адмаўляюся. Вы можаце пералічыць грошы на рахунак арганізацыі аховы сабакаў. Прыкладаюцца: 35 рукапісных аркушоў. Ваша Я. Г.” Дырэктар уздыхнуў. Ён пашукаў рукапіс, але сакратарка напэўна яго прыбрала. Дырэктар набіў сабе люльку, запаліў яе, аблізнуў свае поўныя жыцьця вусны, падняў слухаўку і загадаў злучыць яго з Крошы. Наверсе, у аддзеле культурнага слова, Крошы займаў маленечкі пакойчык з маленечкім, але вельмі густоўным пісьмовым сталом і вёў рубрыку, гэткую ж малую, як і ягоны працоўны стол, – “Жывёлы і культура”. – Крошы, – прамовіў дырэктар, калі той сьціпла адказаў, – калі мы апошні раз рабілі нешта пра сабакаў? – Пра сабакаў? – перапытаў Крошы. – Спадар дырэктар, мне здаецца, што яшчэ ніколі, прынамсі пакуль я тут працую. – І як доўга вы тут працуеце, Крошы? Рэдактар у сваім пакойчыку наверсе затрымцеў, бо голас дырэктара стаў вельмі мяккім, а Крошы добра ведаў, што нічога добрага чакаць ня варта, калі гэты голас так гучыць. – Ужо дзесяць гадоў, спадар дырэктар, – адказаў ён. – Гэта сьвінства, – абурыўся дырэктар, – што за гэты час вы нічога не зрабілі пра сабакаў, урэшце гэта ж справа вашае рубрыкі. Як называлася апошняе выданьне? – Маё апошняе выданьне называлася… – запнуўся Крошы. – Вам не абавязкова паўтараць маё пытаньне, – сказаў дырэктар, – мы ж ня ў арміі. – “Совы ў развалінах,” – нерашуча прамовіў Крошы. – У вас ёсьць тры тыдні, – сказаў дырэктар, ізноў вельмі мякка, – каб падрыхтаваць праграму пра сабакаў… – Слухаюся, – адказаў Крошы і пачуў як дырэктар павесіў слухаўку, пасьля ён глыбока ўздыхнуў і вымавіў: – Божа мой! Дырэктар прыняўся за наступны ліст. У гэты момант увайшоў Бур-Малотке. Ён мог сабе дазволіць прыходзіць у любы час без папярэджаньня, і ён часта сабе гэта дазваляў. Яшчэ ўспатнелы, ён стомлена прысеў на крэсла перад дырэктарам, прамовіўшы: – Добрай раніцы. – Добрай раніцы, – адказаў дырэктар і адклаў ліст ад радыёслухача ўбок. – Што я магу для Вас зрабіць? – Калі ласка, падарыце мне хвіліну... – Спадару Бур-Малотке, – сказаў дырэктар, робячы шчодры жэст, – ня трэба прасіць мяне пра хвіліну! Гадзіны, дні ў вашым распараджэньні… – Але ж не, – удакладніў Бур-Малотке, – размова ідзе не пра звычайную хвіліну, а пра хвіліну эфірнага часу. З-за зьменаў мой даклад стаў на хвіліну даўжэйшы… Дырэктар стаў сур’ёзным, як сатрап, што разьмяркоўвае правінцыі. – Спадзяюся, – кісла запытаў ён – пасьля вас не палітычная праграма… – Не, – адказаў Бур-Малотке, – я прашу паўхвіліны ад мясцовай праграмы і паўхвіліны ад забаўляльнай. – Ну, дзякаваць Богу! – супакоіўся дырэктар, – у забаўляльнай праграме ў мяне яшчэ застануцца семдзесят дзевяць секундаў, а ў мясцовай – восемдзесят тры секунды. Вядома ж, я ахвотна выдзелю вам хвіліну. – Вы прымушаеце мяне чырванець, – сказаў Бур-Малотке. – Што яшчэ я магу для вас зрабіць? – Я быў бы вам удзячны, – сказаў Бур-Малотке, – калі б пры магчымасьці мы выправілі ўсе запісы, якія я зрабіў пачынаючы з 1945 году. Аднойчы… – ён правёў рукой па ілбе і тужліва зірнуў на сапраўднага Брулера, які вісеў над дырэктарскім сталом, – аднойчы я… – ён запнуўся, бо тое, што ён хацеў паведаміць дырэктару, было занадта засмучальным для нашчадкаў, – аднойчы я… я памру, – і ён зноўку зрабіў паузу і даў дырэктару магчымасьць прыняць агаломшаны выгляд і адмоўна замахаць рукой, – і для мяне невыносна думаць, што пасьля маёй сьмерці, магчыма, будуць гучаць запісы, дзе я кажу рэчы, у якіх болей ня ўпэўнены. Асабліва ў запале сорак пятага году я дазволіў схіліць сябе да некаторых палітычных выказваньняў, якія цяпер выклікаюць у мяне глыбокі сумнеў і якія я магу патлумачыць толькі той юнацкай палкасьцю, якою вызначаюцца ўсе мае творы. Выпраўленьне напісаных мною твораў ужо ідзе, і я хацеў бы папрасіць вас даць мне ў хуткім часе магчымасьць выправіць таксама радыёвыступы. Дырэктар прамаўчаў, толькі зьлёгку кашлянуў, і маленькія, вельмі сьветлыя кропелькі поту зьявіліся на яго лобе. Яму прыйшло ў галаву, што Бур-Малотке з 1945 году штомесяц прамаўляў прынамсі гадзіну, і ён хутка падлічыў, пакуль Бур-Малотке працягваў: дванаццаць гадзінаў памножыць на дзесяць, атрымліваецца сто дваццаць гадзінаў прамоваў Бур-Малотке. – Толькі нізкія душы, – працягваў тым часам Бур-Малотке, – называюць педантызм нявартым генія. Як мы ведаем, – і дырэктар адчуў сябе ўсьцешаным, бо праз гэтае “мы” ён быў залічаны да высокіх душ, – сапраўдныя, вялікія геніі былі педантамі. Гімельсгайм загадаў аднойчы за ўласны кошт па-новаму на­браць увесь наклад “Зеелона”, бо тры ці чатыры сказы ў сярэдзіне твору больш не здаваліся яму адпаведнымі. Думка, што пасьля таго, як я разьвітаюся з гэтым сьветам, могуць гучаць мае даклады, у якіх я больш ня ўпэўнены, – гэтая думка для мяне невыносная. Якое рашэньне вы можаце прапанаваць? Кропелькі поту на лобе дырэктара павялічыліся. – Патрэбна спачатку зрабіць дакладны сьпіс усіх вашых праграмаў і пасьля спраўдзіць у архіве, ці ўсе запісы ёсьць у наяўнасьці, – прамовіў ён ціха. – Я спадзяюся, – адказаў Бур-Малотке, – што ніводзін з маіх запісаў ня быў зьнішчаны без папярэджаньня. Мяне ніхто не папярэджваў, такім чынам, ніхто не зьнішчаў мае запісы… – Я ўсё арганізую, – сказаў дырэктар. – Я быў бы вельмі ўдзячны, – зьедліва заўважыў Бур-Малотке. – Да пабачэньня… – Да пабачэньня, – адказаў дырэктар і праводзіў Бур-Малотке да дзьвярэй. Пазаштатнікі ў сталоўцы вырашылі замовіць абед. Яны выпілі яшчэ болей шнапсу ды ўсё яшчэ размаўлялі пра мастацтва: іх размова набыла больш спакойны характар, хоць і ня страціла напружаньня. Яны ўсе спужана ўскочылі, калі ў сталоўку раптоўна ўвайшоў Вандэрбурн. Гэта быў высокі, меланхалічнага выгляду цёмнавалосы паэт з сімпатычным тварам, пазначаным пячаткаю славы. У той дзень ён быў непаголены і таму выглядаў яшчэ сімпатычней, чым звычайна. Вандэрбурн падышоў да стала трох пазаштатнікаў, стомлена прысеў і запытаў: – Дзеткі, дайце-ка мне чаго-кольвек выпіць. У гэтым доме я заўсёды паміраю ад смагі… Яны далі яму пазасталы кілішак шнапсу ды рэшту мінеральнае вады з бу­тэлькі. Вандэрбурн выпіў, адставіў кілішак убок, паглядзеў па чарзе на кожнага з трох і сказаў: – Я засьцерагаю вас ад радыё, ад гэтага паскудства – ад гэтага вылізанага, прыгожанькага, размаляванага паскудства! Я вас засьцерагаю! Радыё ўсіх нас зьнішчыць… Яго засьцярога была шчырай і вельмі ўразіла трох маладых людзей; але яны ня ведалі, што Вандэрбурн толькі што з касы, дзе ён атрымаў вялікі ганарар за лёгкую апрацоўку кнігі Іова. – Яны нас рэжуць, – працягваў ён, – зьнішчаюць нашую сутнасьць, склейваюць нас, і ніхто з нас ня здолее гэтага вытрываць. Вандэрбурн выпіў мінеральнае вады, паставіў стакан на стол і накіраваўся да дзьвярэй; яго паліто меланхалічна разьвявалася. Акурат а дванаццатай Мурке скончыў склейваньне. Як толькі яны ўклеілі апошні кавалачак, давальны склон, Мурке падняўся. Ён ужо ўхапіўся за ручку дзьвярэй, калі тэхнік сказаў: – Мне б такое адчувальнае і дарагое сумленьне! А што з гэтым будзем рабіць? – Ён паказаў на цыгарэтны пачак, які стаяў наверсе, на паліцы між скрынкамі з новымі запісамі. – Пакіньце гэта тут, – адказаў Мурке. – Навошта? – Можа, яшчэ спатрэбіцца. – Вы мяркуеце, што ў яго зноўку могуць пачацца згрызоты сумленьня? – Ня выключана, – адказаў Мурке, – лепш пачакаем. Да пабачэньня. Ён скіраваўся да першага ліфта, спусьціўся на другі паверх і ўпершыню ў той дзень увайшоў у свой кабінет. Сакратарка пайшла на абед, шэф Мурке, спадар Гумкоке, сядзеў пры тэлефоне і чытаў кнігу. Ён пасьміхнуўся Мурке, узьняўся ды запытаў: – Ну як, вы яшчэ жывы? Гэта вашая кніга? Гэта вы пакінулі яе на стале? – Ён павярнуў кнігу вокладкай да Мурке, і той адказаў: “Так, гэта мая”. Супервокладка кніжкі была зялёна-шэра-аранжавая, і называлася кніга “Крыніцы лірыкі Бэтлі”; гаворка там ішла пра аднаго маладога англійскага паэта, які склаў сто гадоў таму каталог лонданскага слэнгу. – Гэта выдатная кніга, – сказаў Мурке. – Так, – адказаў Гумкокэ, – але вы ніколі не навучыцеся… Мурке зірнуў на яго запытальна. – Вы ніколі не навучыцеся, што выдатныя кнігі нельга пакідаць на стале, калі можа зайсьці Вандэрбурн, а ён заўсёды можа зайсьці. Вандэрбурн, зразумела, заўважыў яе здалёк, разгарнуў, пачытаў пяць хвілінаў, і які ж вынік? Мурке маўчаў. – А вынік – дзьве гадзінныя праграмы Вандэрбурна пра “Крыніцы лірыкі Бэтлі”. Гэты тып калі-небудзь зробіць праграму з уласнае бабулі, але найгоршае пры гэтым, што адна з яго бабуляў была і маёй. Калі ласка, Мурке, запомніце: ніякіх выдатных кніг на стале, калі можа зайсьці Вандэрбурн, а я паўтараю, ён заўсёды можа зайсьці. Так, а цяпер можаце ісьці, пасьля абеду ў вас нічога няма, і я думаю, вы заслужылі гэты адпачынак. Ну што, усё гатова? Вы праслухоўвалі яшчэ раз? – Усё гатова, – адказаў Мурке, – але слухаць гэтыя даклады я ўжо не магу, проста не магу… – “Проста не магу” – гэта гучыць па-дзіцячы, – заўважыў Гумкоке. – Калі я пачую слова “мастацтва” сёньня яшчэ хоць раз, у мяне будзе істэрыка, – прамармытаў Мурке. – У вас ужо істэрыка, – сказаў Гумкоке, – і я нават згодны, што вы маеце для гэтага падставы. Тры гадзіны Бур-Малотке — ад гэтага можа звар’яцець нават моцны чалавек, а вас бы я не назваў моцным… Ён кінуў кнігу на стол, зрабіў крок да Мурке і сказаў: – Калі я быў у вашым узросьце, мне трэба было скараціць на тры хвіліны чатырохгадзінную прамову Гітлера, і я вымушаны быў тройчы праслухаць яе, пакуль здолеў прапанаваць, якія тры хвіліны трэба выразаць. Калі я пачынаў слухаць прамову ў першы раз, я яшчэ быў прыхільнікаў нацыстаў, але калі я слухаў тую прамову трэці раз, я ім ужо ня быў; гэта было цяжкае, жахлівае, аднак вельмі эфектыўнае лекаваньне… – Вы забываеце, – адказаў Мурке ціха, – што я быў вылекаваны ад Бур-Малотке яшчэ да таго, як пачаў слухаць запісы… – Але ж вы і бестыя! – са сьмехам зазначыў Гумкоке. – Ідзіце, дырэктар праслухае ўсё яшчэ раз а другой. Дзе вас знайсьці ў скрайнім выпадку? – З другой да трэцяй я буду дома, – адказаў Мурке. – І яшчэ… – сказаў Гумкоке і дастаў з паліцы побач са сталом Мурке жоўтую скрынку з-пад печыва, – што гэта за абрэзкі ў вас тут? Мурке пачырванеў. – Гэта… – пачаў ён, – я зьбіраю некаторыя парэшткі. – І што за парэшткі? – Маўчаньне, – адказаў Мурке, – я зьбіраю маўчаньне. Гумкоке зірнуў на яго запытальна, і Мурке працягнуў: – Калі трэба рэзаць запісы, дзе прамоўцы часам робяць паузы, уздыхаюць, набіраюць паветра ці проста маўчаць, я не выкідаю абрэзкі ў сьметніцу, а зьбіраю іх. Запісы Бур-Малотке, між іншым, ня ўтрымліваюць і секунды маўчаньня. Гумкоке ўсьміхнуўся: – Вядома, гэты ня будзе маўчаць. А што вы робіце з гэтымі абрэзкамі? – Я склейваю іх ды прайграю сабе стужку дома ўвечары. Стужка яшчэ кароткая, толькі тры хвіліны – але ж маўчаньне сустрэнеш нячаста. – Я мушу зьвярнуць вашую ўвагу, што забаронена браць дадому часткі запісаў. – Нават маўчаньне? – запытаў Мурке. Гумкоке ўсьміхнуўся і сказаў: – Ну ідзіце ўжо! І Мурке пайшоў. Калі дырэктар завітаў у студыю пару хвілінаў па другой, прамова Бур-Малотке ўжо гучала: “…дзе толькі, калі толькі, чаму і як толькі мы ні пачынаем размову пра сутнасьць мастацтва, мы мусім узгадаць тую вышэйшую існасьць, што мы шануем, мы мусім схіліцца і выказаць глыбокую павагу да той вышэйшай існасьці, якую мы шануем, і мусім удзячна прыняць мастацтва як падарунак ад той вышэйшай існасьці, якую мы шануем. Мастацтва…” “Не, – падумаў дырэктар, – я сапраўды ні ад каго не змагу патрабаваць праслухаць сто дваццаць гадзінаў Бур-Малотке. Існуюць рэчы, якія чалавек проста ня ў стане зрабіць, якія я нават Мурке не пажадаю.” Ён вярнуўся ў свой кабінет, уключыў дынамік ды пачуў, як голас Бур-Малотке прамаўляе: “О ты, вышэйшая існасьць, якую мы шануем…” “Не, – падумаў дырэктар, – не і яшчэ раз не.” Мурке ляжаў на канапе і паліў. Побач з ім на крэсьле стаяў кубак гарбаты, і Мурке разглядаў белую столь пакоя. Пры яго пісьмовым стале сядзела вельмі прыгожая сьветлавалосая дзяўчына, якая праз вакно нерухома ўзіралася ў вуліцу. Паміж Мурке і дзяўчынай на невялічкім століку стаяў магнітафон, які быў пастаўлены на запіс. Не было чуваць ані гуку. Можна было прыняць дзяўчыну за фотамадэль – такой прыгожай і маўклівай яна была. – Я больш не магу, – сказала раптам дзяўчына, – я больш не магу. Тое, што ты патрабуеш, проста бесчалавечна. Існуюць мужчыны, якія патрабуюць ад дзяўчат рабіць амаральныя рэчы, але я амаль што ўпэўненая, што тое, што ты ад мяне патрабуеш, нашмат горш. Мурке ўздыхнуў. – Божа мой, – сказаў ён, – дарагая Рына, гэта ўсё мне прыйдзецца выразаць. Будзь ласкавай і намаўчы мне яшчэ прынамсі пяць хвілінаў. – Намаўчы, – паўтарыла дзяўчына, і яна сказала гэта такім чынам, які трыццацігадовы чалавек назваў бы грубым. – Намаўчаць, ты вынайшаў гэта слова. Я б ахвотна нагаварыла запіс – але намаўчаць… Мурке падняўся і выключыў магнітафон. – Ах, Рына, – сказаў ён, – калі б ты толькі ведала, наколькі каштоўнае для мяне тваё маўчаньне. Увечары, калі я стомлены сяджу дома, я стаўлю сабе запіс з тваім маўчаньнем. Калі ласка, намаўчы мне яшчэ хаця б тры хвіліны, каб не прыйшлося выразаць; ты ж ведаеш, што значыць для мяне рэзаць. – Як хочаш, – адказала дзяўчына, – але дай мне хоць цыгарэту. Мурке ўсьміхнуўся, працягнуў ёй цыгарэту і сказаў: – Так у мяне тваё маўчаньне будзе ў арыгінале і ў запісе, гэта проста выдатна. Ён ізноў запусьціў стужку, і абодва сядзелі адно насупраць аднаго ў маўчаньні, пакуль не зазьвінеў тэлефон. Мурке падняўся, бездапаможна паціснуў плячыма і зьняў слухаўку. – Так, – гэта быў Гумкоке, – абодва даклады прайшлі без заўвагаў, шэф не сказаў нічога дрэннага… Вы можаце ісьці ў кіно. І падумайце пра сьнег. – Пра які сьнег? – перапытаў Мурке і вызірнуў на вуліцу, залітую яркім летнім сонцам. – Божа мой! – сказаў Гумкоке. – Вы ж ведаеце, што мы мусім пачынаць думаць пра зімовыя праграмы. Мне спатрэбяцца песьні і вершы пра сьнег – мы ж ня можам заўсёды выязджаць на Шубэрце ды Штыфтэры. Ніхто нават не разумее, наколькі нам не хапае менавіта песьняў і вершаў пра сьнег. Уявіце, што будзе халодная і доўгая зіма і шмат сьнегу: дзе мы возмем нашыя выданьні пра сьнег? Таму пастарайцеся прыдумаць што-небудзь сьнежнае.” – Добра, – адказаў Мурке, – я пастараюся што-небудзь прыдумаць. Гумкоке паклаў слухаўку. – Хадзем, – звярнуўся Мурке да дзяўчыны, – мы можам ісьці ў кіно. – Можна мне цяпер размаўляць? – запытала яна. – Так, гавары! Прыкладна ў гэты ж час памочнік рэжысёра з аддзелу радыёсьпектакляў праслухоўваў выданьне на сёньняшні вечар. Тое яму падабалася, вось толькі яго не задавальняў канец п’есы. Памочнік рэжысёра сядзеў у трынаццатай студыі побач з тэхнікам, жаваў запалку і вывучаў рукапіс. «(Акустыка, як у вялікай пустой царкве) Атэіст: (гаворыць гучна і ясна) Хто будзе думаць пра мяне, калі я стану здабычай чарвякоў? (Маўчаньне) Атэіст: (троху гучней) Хто будзе чакаць мяне, калі я зноў ператваруся ў пыл? (Маўчаньне) Атэіст: (яшчэ гучней) І хто будзе думаць пра мяне, калі я зноў стану лісьцем? (Маўчаньне)» Было ўсяго дванаццаць падобных пытаньняў, якія атэіст выкрыкваў у царкве, і адказам на кожнае было маўчаньне. Памочнік рэжысёра дастаў з рота разжаваную запалку, узяў новую і запытальна паглядзеў на тэхніка. – Так, – сказаў тэхнік, – калі вам цікавая мая думка, то тут троху зашмат маўчаньня. – Я таксама так мяркую, – адказаў памочнік рэжысёра, – нават сам аўтар так лічыць і даў мне дазвол гэта зьмяніць. Голас проста мусіць прамаўляць “Бог”, але ж гэты голас мусіць гучаць ня як у царкве, а ў, так сказаць, пакоі з іншай акустыкай. Але скажыце мне, дзе я вазьму цяпер гэты голас? Тэхнік пасьміхнуўся, дастаў цыгарэтны пачак, які ўсё яшчэ ляжаў наверсе на паліцы. – Вось, – сказаў ён, – тут голас, які ў пакоі без акустыкі прамаўляе слова “Бог”. Памочнік рэжысёра ажно ледзь не праглынуў запалку ад нечаканасьці, але пасля здолеў яе выплюнуць. – Усё ў парадку, – пасьміхнуўся тэхнік, – мы мусілі выразаць іх з аднаго дакладу, дваццаць сем кавалкаў. – Так шмат мне ня трэба, толькі дванаццаць, – сказаў памочнік рэжысёра. – Гэта проста – выразаць маўчаньне і дванаццаць раз уклеіць слова “Бог” – пад вашую адказнасьць. – Вы проста анёл, – сказаў памочнік, – пачынаем! Тэхнік усьміхнуўся, бо ён радаваўся кавалкам маўчаньня, якія зможа падарыць Мурке: а гэта было шмат маўчаньня, амаль цэлая хвіліна. Столькі ён ніколі яшчэ не дарыў Мурке, а той яму падабаўся. – Выдатна, – адказаў ён з усьмешкай, – пачынаем. Памочнік рэжысёра дастаў з кішэні свайго пінжака пачак цыгарэтаў; адначасова ён ухапіў зьмяты аркушык, расправіў яго і працягнуў тэхніку: – Ну ці ня дзіва, якія кічавыя рэчы можна знайсьці на радыёстанцыі? Я знайшоў гэта ў сваіх дзьвярах. Тэхнік узяў карцінку, агледзеў яе і сказаў: – Так, дзіўна, – і гучна прачытаў тое, што было напісана ўнізе: “Я малілася за цябе ў царкве Сьвятога Якуба”. Пераклад з нямецкай мовы. Анка Упала. Магілёў. Руал Дал Скура У тым годзе — 1946-тым — зіма затрымалася надоўга. Нягледзячы на тое, што ішоў красавік, ільдзяны вецер гуляў па вуліцах гораду, а па небе паўзьлі сьнежныя хмары. Стары, якога звалі Дрыолі, шорхаў па тратуары вуліцы Рыволі. Зьмёрзлы і бездапаможны ён, як вожык, хаваўся ў заношанае чорнае паліто, па-над узьнятым каўняром былі бачныя толькі вочы і макушка. Адчыніліся дзьверы кафэ, і ў паветры зьявіўся намёк на смажаную курыцу — страўнік адгукнуўся на яго балючым спазмам. Стары пайшоў далей, без цікавасьці сузіраючы тавары на вітрынах: парфума, шаўковыя гальштукі і кашулі, брыльянты, парцалянавыя сервізы, антыкварная мэбля, кнігі ў выдатна аздобленых вокладках… Мастацкая галерэя. Яму заўжды падабаліся мастацкія галерэі. Тут, на вітрыне, было выстаўленае толькі адно палатно. Ён спыніўся паглядзець. Ужо было павярнуўся, каб ісьці далей. Але затрымаўся, зірнуў назад; і цяпер неспадзявана адчуў лёгкае хваляваньне, штосьці варухнулася ў памяці, цьмяная ўзгадка пра нешта, падалося, што недзе, некалі, ён гэта ўжо бачыў. Ён паглядзеў ізноў. Гэта быў пейзаж: купка дрэваў звар’яцела хілілася ў адзін бок, нібыта ад жахлівага ветру, вакол крывілася і круцілася неба. Да рамы была прышпіленая картка з подпісам: “Хаім Суцін (1894-1943)”. Дрыолі разгублена ўзіраўся ў карціну, не разумеючы, што менавіта падавалася ў ёй знаёмым. “Нібыта вар’ят маляваў, — падумаў ён, — але мне падабаецца… Хаім Суцін… Суцін… Гэта ж калмык, дальбог! — выкрыкнуў ён раптоўна. — Вось хто гэта! Карціна калмычонка выстаўляецца ў найлепшай краме Парыжа! Падумаць толькі!” Стары шчыльней прыціснуўся тварам да вітрыны. Ён памятаў хлопца. Так, памятаў даволі добра. Але калі яны маглі сутыкацца? З падрабязнасьцямі было цяжэй. Даўнавата гэта было. Наколькі даўно? Дваццаць? Ды не, болей, недзе трыццаць год таму… Чакайце хвілінку. Так — гэта было за год да вайны, першай сусьветнай, у 1913-тым годзе. Дакладна. А гэты Суцін, гэты нязграбны калмычонак, замкнёны, задумлівы хлопец, які яму падабаўся, якога нават амаль любіў праз тое — іншай прычыны ён ня бачыў, — што юнак умеў маляваць. І як ён ўмеў маляваць! Цяпер з большай пяшчотай узгадалася тая вуліца, кантэйнеры для сьмецьця ўздоўж яе, гнілы пах, рудыя каты, што далікатна хадзілі па сьметніцах, а яшчэ цёткі, узмоклыя тоўстыя бабы, што сядзелі на прыступках каля дзьвярэй, паклаўшы ногі на брукаваную дарогу. Што гэта была за вуліца? Дзе жыў той хлопец? Сітэ Фальг’ер — яна самая! Стары некалькі разоў сьцьвярджальна кіўнуў, задаволены, што ўзгадаў назву. У тыя часы там знаходзілася майстэрня, дзе было толькі адно крэсла і брудная чырвоная канапа, на якой хлопец спаў; п’яныя кампаніі, таннае белае віно, гарачыя спрэчкі і заўсёды, заўсёды надзвычай пануры твар хлопца ў роздуме каля ягонай працы. “Дзіўна, — падумаў Дрыолі. — Як лёгка ўсё ўспомнілася, як кожная ўзгаданая дэталь адразу ж пацягнула за сабой іншы ўспамін.” Недарэчнасьць з татуіроўкай, напрыклад. Калі яны і зрабілі дурасьць, то менавіта тым разам! З чаго ж ўсё пачалося? О так, аднойчы ён разбагацеў, дакладна, і купіў шмат віна. Увайшоў тады ў майстэрню з пакункам бутэлек пад пахай. Хлопец сядзеў побач з мальбертам, а ягоная (Дрыолі) жонка стаяла пасярэдзіне пакою — пазіравала для партрэта. — Сёньня мы будзем сьвяткаваць, — сказаў ён. — Маленькае сьвята для нас трох. — Сьвята ў гонар чаго? — запытаўся хлопец, нават ня ўзьняўшы вачэй. — Вырашыў разьвесьціся з жонкай, каб яна магла выйсьці за мяне? — Не, — адказаў Дрыолі. — Сёньня мы сьвяткуем, бо мая праца прынесла мне вялікія грошы. — А мая не прынесла ніколькі. Таксама можам адзначыць. — Як табе заманецца. Дрыолі стаяў ля стала, разгортваючы пакунак. Ён стаміўся і хацеў дабрацца да віна. Дзевяць кліентаў за адзін дзень — гэта, вядома, добра, але для вачэй пякельнае выпрабаваньне. Ніколі раней ён не рабіў дзевяць. Дзевяць п’яных салдафонаў, і, што незвычайна, ня менш за сем з іх змаглі заплаціць гатоўкай. Гэта зрабіла яго надзвычайна багатым. Але на вачах праца адбілася жахліва. Вочы Дрыолі былі паўзаплюшчаныя ад стомы, на паверхні бялкоў праступіла чырвоная сетка. Прыкладна на цалю за кожным вочным яблыкам было па кропцы, дзе канцэнтраваўся боль. Але зараз быў вечар, і ён быў багаты, што кажух валахаты, а ў пакунку — тры бутэлькі: адна — для жонкі, другая — для сябра, трэцяя — для сябе. Ён знайшоў штопар і павыцягваў коркі з бутэлек, кожная з іх зрабіла маленькі “хлоп”, калі выходзіла з рыльца. Хлопец адклаў пэндзаль убок. — Божухна! — сказаў ён, — Як можна працаваць у такіх умовах? Дзяўчына падышла паглядзець на малюнак. Дрыолі — таксама, у адной руцэ трымаючы бутэльку, у другой — шклянку. — Не! — закрычаў хлопец, раптоўна прыйшоўшы ў лютасьць. Я прашу ня трэба! Ён сарваў палатно з мальберта і разгарнуў да сьцяны. Але Дрыолі пасьпеў яго ўбачыць. — Мне падабаецца. — Гэта пачварна. — Чароўна. Як і астатнія твае працы. Проста чароўныя. Я ў захапленьні ад усіх. — Праблема ў тым, — нахмурыўся хлопец, — што імі нельга харчавацца, для страўніка ніякай карысьці. — У любым выпадку яны чароўныя. Дрыолі працягнуў яму куфаль, поўны сьветла-бурштынавага віна. — Выпі, гэта зробіць цябе шчасьлівым. “Ніколі, — падумаў ён, — не сустракалася мне чалавека больш няшчаснага, і твару больш змрочнага.” Сем месяцаў таму ён зьвярнуў на яго ўвагу ў кавярні, бо хлопец піў у самоце і выглядаў, як рускі, ці нейкі азіят. Дрыолі падсеў за ягоны столік і загаварыў. — Ты рускі? — Так. — Адкуль будзеш? — Менск. Дрыолі падскочыў, каб абняць яго і закрычаў, што таксама нарадзіўся ў гэтым горадзе. — Дакладней не зусім Менск, — дадаў хлопец, — але даволі блізка. — Адкуль? — Сьмілавічы, гэта ў дванаццаці мілях. — Сьмілавічы! — крыкнуў Дрыолі, абдымаючы яго зноў. — Калі я быў маленькі, бываў там некалькі разоў! Ён прысеў, з замілаваньнем разглядаючы твар новага знаёмца. “З выгляду ты не падобны да заходняга расейца. Хутчэй татарын, ці калмык. Выліты калмык.” Зараз у майстэрні Дрыолі ізноў разглядаў хлопца: той перакуліў шклянку і ўліў яе зьмесьціва сабе ў горла. Так, у яго сапраўды быў калмыцкі твар, вельмі шырокі, з высокімі скуламі і буйным пляскатым носам. Адтапыраныя вушы рабілі твар яшчэ больш шырокім. Да таго ж у яго былі вузкія вочы, чорныя валасы, тоўстыя, незадаволена выгнутыя калмыцкія вусны, але вось рукі… Рукі кожны раз зьдзіўлялі, такія мініяцюрныя і белыя, як у паненкі, з маленькімі тонкімі пальцамі. — Налі мне яшчэ, — папрасіў хлопец. — Калі ўжо мы сьвяткуем, дык давай зробім гэта як мае быць. Дрыолі разьліў віно па шклянках і сеў у крэсла. Хлопец — на старую канапу побач з жонкай Дрыолі. Бутэлькі паставілі паміж імі на падлогу. — Сёньня будзем піць, пакуль ня лопнем, — сказаў Дрыолі. — Я выключна багаты. Думаю, магчыма, мне варта пайсьці і набыць яшчэ некалькі бутэлек. Толькі ня ведаю, колькі. — Бяры шэсьць, — параіў хлопец. — Дзьве на кожнага. — Добра, зараз здабуду. — Я табе дапамагу. У бліжэйшым бары Дрыолі купіў шэсьць бутэлек белага віна і прынёс у майстэрню. Паставілі іх на падлогу ў два шэрагі, Дрыолі дастаў штопар і адкаркаваў усе шэсьць. Яны селі ізноў і працягнулі піць. — Толькі вельмі заможныя людзі,— заўважыў Дрыолі, могуць дазволіць сабе сьвяткаваць гэтак па-багатаму! — Так і ёсьць, — падтрымаў хлопец. — Ты згодная, Джозі? — Вядома. — Джозі, ты як? — Нармальна. — Пойдзеш ад Дрыолі, каб выйсьці за мяне? — Не. — Цудоўнае віно, — адзначыў Дрыолі, — Добра п’ецца. Паступова і метадычна яны пачалі набірацца віном. Справа была паўсядзённая, але ўсё адно трэба было прытрымлівацца пэўнай цырымоніі, каб адчувалася ўрачыстасьць моманту, шматкроць казаць усялякае рознае, адпаведнае моманту. І віно трэба было пахваліць, і павольнасьць яго ўжываньня была істотная, бо тады можна было насалодзіцца трыма найдалікатнейшымі момантамі перахода з аднаго стану ў іншы. Для Дрыолі асабліва важным быў той, калі ён пачынаў “плыць”, а ногі станавіліся чужымі. Гэта была найпрыемнейшая стадыя: ён глядзеў на ногі і адчуваў, што яны далёка-далёка, і было дзіўна, што гэтыя ногі могуць належыць камусьці, і незразумела, чаму яны ляжаць там, на падлозе. Праз пэўны час ён устаў, каб уключыць сьвятло. Было дзіўна бачыць, што ногі пайшлі разам з ім, асабліва таму, што ён не адчуваў, як яны дакранаюцца да падлогі. Гэта выклікала прыемнае адуваньне лунаньня ў паветры. Потым ён пачаў хадзіць па пакоі, цішком кідаючы позіркі на карціны, прыстаўленыя да сьценаў. — Паслухай, — сказаў ён пасьля доўгай паўзы. — я штосьці прыдумаў. Дрыолі прайшоў праз пакой да канапы і стаяў, зьлёгку пахістваючыся. — Паслухай, мой калмычонак. — Ну, што? — Прыдумаў геніяльную рэч. Ты слухаеш, увогуле? — Я слухаю Джозі. — Ты мяне паслухай, калі ласка. Ты мой сябар, мой брыдкі калмычонак з Менску, і ты для мяне такі мастак, што я хацеў бы мець тваю карціну, прыгожую карціну... — Бяры ўсе. Усе што знойдзеш, толькі не перашкаджай мне размаўляць з тваёй жонкай. — Ды не, не, ты толькі паслухай. Я маю на ўвазе карціну, якая б засталася са мной назаўжды… Куды б я ні пайшоў… што б ні здарылася… заўсёды са мной… карціна, намаляваная табой. Ён падышоў бліжэй і патрос хлопца за калена. “Ну, паслухай мяне, калі ласка.” — Выслухай яго, — сказала дзяўчына. — Вось што. Намалюй карціну на маёй скуры, на сьпіне. А паверх таго, што намалюеш, зрабі татуіроўку, каб яна засталася там назаўжды. — Ты захварэў. — Я пакажу табе, як рабіць тату. Гэта лёгка. Нават дзіця зможа. — Я не дзіця. — Ну, калі ласка. — Ты вар’ят. Што ты ад мяне хочаш? — Мастак паглядзеў у п’яныя, цёмныя, бліскучыя ад віна вочы суразмоўцы. — Што, напрамілы Бог, табе трэба? — Ты б лёгка мог гэта зрабіць! Мог бы! — Татуіроўку маеш на ўвазе? — Але, татуіроўку! За дзьве хвіліны цябе навучу! — Немагчыма! Па-твойму я ня ведаю, пра што кажу? Не, хлопец ніяк ня мог так лічыць, бо калі і быў хтосьці, дасьведчаны ў тату, то гэты быў ён, Дрыолі. Ці гэта ня ён месяц таму накалоў аднаму дзядзьку на ўвесь жывот цудоўную, выкшталцоную кампазіцыю, якая цалкам складалася з кветак? А як наконт таго кліента з валасатымі грудзьмі, на якіх Дрыолі зрабіў выяву грызьлі такім чынам, што валосьсе на грудзях падавалася футрам мя­дзь­ведзя? Ён быў здольны намаляваць жаночы партрэт і зьмясьціць яго на руцэ кліента так лоўка, што, калі той зьгінаў яе і напружваў біцэпс, паненка ажывала і рабіла ашаламляльныя рухі целам. — Я проста думаю, — сказаў хлопец, — Што ты зараз п’яны, і ідэі ў цябе такія самыя. — Джозі магла б папазіраваць, а ты б яе намаляваў на маёй сьпіне. Я што, не маю права мець партрэт жонкі на сьпіне? — Джозі? — Але, — Дрыолі ведаў, што варта яму ўзгадаць жонку, як цёмныя вусны хлопца перастануць быць такімі суровымі, і ён завагаецца. — Не, — сказала дзяўчына. — Джозі, мілая, калі ласка. Дапі гэтую бутэльку — і ты палагоднееш. Ідэя проста супер, ніколі ў жыцьці мне не прыходзіла ў галаву нічога лепей! — Якая ідэя? — Каб ён намаляваў цябе ў мяне на сьпіне. Няўжо нельга? — Мяне? — У аголеным выглядзе, — удакладніў хлопец, — Тады ідэя нішто сабе. — Толькі ня голай, — не пагадзілася дзяўчына. — Ідэя супер, — паўтарыў Дрыолі. — Ідэя, чорт яе бяры, ідыёцкая, — запярэчыла дзяўчына. — Так ці інакш, гэта ідэя, — сказаў хлопец. — Ідэя, якая патрабуе, каб яе адзначылі. Яны расьпілі яшчэ адну бутэльку. Затым хлопец сказаў: — Нічога не атрымаецца. Я, напэўна, ня здолею зрабіць тату. Лепей проста намалюю гэты партрэт у цябе на сьпіне, і ён будзе з табой, пакуль ты ня прымеш ванну і ня змыеш яго. Калі ты ўвогуле больш ня будзеш мыцца, ён застанецца з табой назаўсёды, да канца тваіх дзён. — Не, — адказаў Дрыолі. — Так, і ў той дзень, калі ты вырашыш памыцца, я буду ведаць, што мая карціна табе болей не патрэбная. Пагляджу, наколькі ты цэніш маё мастацтва. — Мне гэты варыянт не даспадобы, — умяшалася дзяўчына, — Ён у такім захапленьні ад твайго мастацтва, што шмат год ня будзе мыцца. Лепей ужо татуіроўку, але ня ў голым выглядзе. — Тады толькі твар, — сказаў Дрыолі. — У мяне не атрымаецца. — Гэта надзвычай лёгка. Бяруся навучыць цябе за дзьве хвіліны. Вось пагля­дзіш. Зараз дастану прылады. Іголкі і чарнілы. Там шмат розных колераў. Столькі ж колераў, колькі ў цябе фарбаў, і яны нашмат прыгажэйшыя… — Немагчыма. — У мяне шмат чарнілаў. Джозі, хіба ў мяне няма вялікай колькасьці чарнілаў розных колераў? — Ёсьць. — Вось убачыш, — сказаў Дрыолі. — Зараз прынясу. Ён узьняўся з крэсла і мэтанакіравана, хоць і няцьвёрдай хадой, выйшаў з пакою. Праз паўгадзіны Дрыолі вярнуўся, размахваючы карычневай валізай, крыкнуў: “Я ўсё прынёс! Тут, у сумцы, усе прылады для тату!” Ён паставіў валізу на стол, адчыніў і павыцягваў электрычныя іголкі і маленькія бутэлечкі каляровых чарнілаў. Уключыў іголку і націснуў на гузік. Іголка загула, верхняя яе частка стала мягка вібраваць уверх-уніз. Мастак скінуў куртку і закатаў рукаў. “Цяпер сачы за тым, што я буду рабіць, пакажу табе, наколькі гэта проста. Зраблю малюнак на руцэ, вось тут.” Ягонае перадплечча ўжо было прыкрытае блакітнымі меткамі, але ён знайшоў цудоўны лапік чыстай скуры, каб паказаць, як гэта робіцца. — Перш за ўсе абіраем чарнілы, ну, возьмем для прыкладу звычайныя блакітныя. Акунаем у іх іголку… Так… Далей, трымаючы яе проста, лёгка вядзем па паверхні скуры… Такім чынам… Электрычны матор прымушае іголку рухацца ўверх і ўніз, рабіць праколы ў скуры і ўпырскваць туды чарнілы, вось і ўсё. Паглядзі як лёгка… Зірні, якога грэйхаўнда я намаляваў на плячы... Хлопец быў заінтрыгаваны. — Давай я паспрабую на тваёй руцэ. Прыладай, якая гула, як пчала, ён правёў блакітныя лініі на руцэ Дрыолі. — Гэта проста. Падобна да маляваньня чарнільнай асадкай. Розьніцы аніякай апроч таго, што гэта марудней. — Няма тут нічога складанага. Ты гатовы? Можам пачынаць? — Зараз жа. — Так, мадэль! — крыкнуў Дрыолі. — Хадзі сюды, Джозі! — Ён нецьвяроза хістаўся па пакоі ў запале, аддаючы распараджэньні, падобны да дзіця, якое рыхтуецца да нейкай захапляльнай гульні. — Куды ты хочаш, каб яна стала? — Няхай становіцца каля туалетнага століка, распусьціць валасы па плячах і возьме грабянец. Намалюю, як яна расчэсвае валасы. — Крута, ты геній! Дзяўчына з неахвотай прайшла да туалетнага століка, не выпускаючы з рук шклянкі з віном. Дрыолі сьцягнуў кашулю і вылез са штаноў. З вопраткі на ім засталіся толькі майткі, шкарпэткі і пантофлі. Ён стаяў крыху хістаючыся, цела драбнаватае, мускулістае, беласкурае і амаль безвалосае. “Зараз”, — сказаў ён, — “Я палатно. Куды ты мяне зьмесьціш?” — Як заўжды, на мальберт. — Ты ў сваім розуме? Я ж палатно! — Адпаведна запрашаю на мальберт, туды, дзе ты і павінна быць. — Але якім чынам? — Дык ты палатно, ці не? — Зразумела, палатно. Ужо пачынаю сябе адчуваць цалкам палатном. — Тады, калі ласка, на мальберт. Складанасьцяў тут ня мусіць быць. — Сур’ёзна, гэта немагчыма. — Добра, сядай на крэсла, задам наперад. Так ты зможаш пакласьці сваю п’яную галаву на сьпінку. Пасьпяшайся, бо я ўжо пачынаю. — Я гатовы. Чакаю. — Спачатку, — сказаў хлопец, — я намалюю звычайную карціну. Потым, калі яна мяне задаволіць, паверх зраблю татуіроўку. — Шырокім пэндзлем ён пачаў маляваць на голай скуры. — Аяй! — закрычаў Дрыолі. — Гіганцкі вусень маршыруе па маёй сьпіне! — Цішэй! Сядзі ціха! — Хлопец імкліва клаў празрыстыя, каб потым не заміналі рабіць тату, мазкі блакітнай акварэлі. Як толькі ён пачаў маляваць, ягоная засяроджанасьць неяк выцесьніла сабой нецьвярозасьць. Мазкі ён клаў хуткімі ўдарамі пэндзля, трымаючы запясьце нерухома, і меней чым за паўгадзіны малюнак быў скончаны. — Вось і ўсё, — сказаў ён дзяўчыне, якая вярнулася на канапу, легла і адразу ж заснула. Дрыолі ня спаў. Назіраў, як хлопец бярэ іголку і акунае яе вастрыё ў чарнілы; потым ён адчуваў вострае казытлівае джала на скуры. Боль, непрыемны, але цярпімы, не даваў яму заснуць. Адчуваючы, як хадзіла ігла і назіраючы за колерам чарнілаў, якія абіраліся, Дрыолі забаўляўся тым, што ўяўляў тое, што адбываецца на ягонай сьпіне. Хлопец працаваў з ашаламляльнай апантанасьцю. Падавалася, што ён цалкам захоплены цудоўнай машынкай і тымі чароўнымі адбіткамі, якія яна пакідае. Іголка гула і не спыняла працу яшчэ доўга пасьля надыходу раніцы. Дрыолі ўзгадаў, што, калі хлопец адышоў і прамовіў “Гатова”, за вокнамі ўжо зусім разьвіднела, і было чуваць, як людзі ішлі на працу. — Хачу бачыць, што атрымалася. — сказаў Дрыолі. Мастак патрымаў люстэрка пад вуглом, і Дрыолі выгнуў шыю, каб паглядзець. — Клёва! — выгукнуў ён. Відовішча было дзівоснае. Уся сьпіна, ад верху плячэй да самага нізу зіхацела фарбамі: і залатой, і зялёнай, і блакітнай, і чорнай, і пурпурнай. Татуіроўка была накладзеная так шчыльна, што выглядала практычна намаляванай алеем. Хлопец як мага больш дакладна трымаўся лініяў пэндзлю і надзвычай удала пабудаваў кампазіцыю так, что выгін сьпіны і выступ лапатак пайшоў малюнку на карысць. Да таго ж, пры ўсёй маруднасьці працэсу, ён неяк здолеў дасягнуць непасрэднасьці. Партрэт атрымаўся даволі жывы. Акурат у той самай вывернутай пакутлівай манеры, адметнай для Суціна. Ня проста партрэт, а хутчэй схоплены настрой: твар мадэлі смутны і п’янаваты, фон віецца вакол галавы вялікай колькасьцю цёмна-зялёных завіткоў. — Неверагодна! — Мне і самому падабаецца. — Хлопец адступіў на крок, крытычна сузіраючы малюнак. — Ведаеш, — дадаў ён: — Думаю, ён варты таго, каб я паставіў свой подпіс. Ізноў узяўшы джала, мастак вывеў сваё імя з правага боку, над тым месцам, дзе была нырка Дрыолі. Стары, якого звалі Дрыолі, стаяў у своеасаблівым стане трансу, утаропіўшыся ў карціну на вітрыне мастацкай гелерэі. Усё гэта было так даўно, нібыта адбывалася ў мінулым жыцьці. А мастак… Што з ім здарылася? Зараз Дрыолі здолеў узгадаць, што пасьля таго, як вярнуўся з вайны, першай сусьветнай, ён сумаваў па хлопцу і пытаўся ў Джозі пра яго: — Дзе мой калмычонак? — Зьехаў, — адказала яна. — Ня ведаю куды, але чула, што ўладальнік галерэі адправіў яго ў Сэрэ, каб ён маляваў больш. — Магчыма, ён вернецца. — Магчыма. Хто ведае? Гэта быў апошні раз, калі яны ўзгадвалі пра яго ў размове. Хутка пасьля гэтага яны пераехалі ў Гаўр, дзе было больш маракоў, і справы ішлі лепей. Стары ўсьміхнуўся, узгадаўшы Гаўр. Гэта былі прыемныя гады, час паміж войнамі. Маленькі салон каля доку, утульныя пакойчыкі, і заўжды багата працы: кожны дзень прыходзіла тры-чатыры, а то і пяць маракоў, якія хацелі тутуіроўку на плячы. Насамрэч добрыя гады. Потым пачалася другая сусьветная, і забілі Джозі, і прышлі немцы, і гэта быў канец для ягонага бізнэсу. Пасьля гэтага ўжо ніхто не хацеў малюнкаў на плячах. І на той момант ён ужо быў занадта стары для якой-небудзь іншай працы. У роспачы ён вярнуўся ў Парыж, спадзяючыся на тое, што ў вялікім горадзе справы пойдуць лепш, але памыліўся. Цяпер, як вайна скончылася, у яго не засталося ні сілаў, ні прыладаў для таго, каб узнавіць свой маленькі бізнэс. Ня так проста старому чалавеку знайсьці выйсьце, асабліва пры ўмове, што прасіць міласьціну яму не даспадобы. Але чым яшчэ можна было жывіцца? “Добра, — думаў ён, усё яшчэ гледзячы на карціну, — дык гэта мой калмычонак. Як хутка адна маленькая рэч можа разварушыць успаміны.” Амаль толькі што ён нават ня памятаў, што мае на сьпіне татуіроўку. Гады прайшлі з таго часу, як ён пра гэта думаў. Стары наблізіў твар да вітрыны і зазірнуў у галерэю. На сьценах ён змог убачыць шмат іншых карцінаў. Выглядала на тое, што ўсе яны — працы аднаго майстра. На іх прыйшло паглядзець шмат людзей. Відавочна гэта была персанальная выстава. Паддаўшыся раптоўнаму імпульсу, Дрыолі павярнуўся, штурхнуў дзьверы ў галерэю і ўвайшоў. Гэта быў доўгі пакой з тоўстым дываном віннага колеру. Божа, такі прыгожы і цёплы! І ўсе гэтыя людзі хадзілі і разглядалі карціны, ахайныя і годныя наведвальнікі, кожны трымаў у руцэ каталог. Дрыолі стаяў проста перад дзьвярыма нярвова аглядаючыся, разважаючы, ці хопіць яму адвагі зрабіць яшчэ адзін крок наперад і зьмяшацца з гэтым натоўпам. Але раней, чым ён асьмеліўся, пачуў голас: “Што вам трэба?” Дрыолі стаяў нерухома. — Калі вам ня цяжка, — казаў спадар, — выйдзіце вон з маёй галерэі! — Мне нельга паглядзець на карціны? — Я вас папрасіў выйсьці. Дрыолі стаяў на сваім. Нечакана зьнявага не на жарт яго раззлавала. — Давайце ня будзем ствараць праблемаў, — шыпеў спадар. — Калі ласка, гэтым жа шляхам. Пухлай белай лапай ён схапіў Дрыолі за руку і настойліва пачаў выпіхваць таго за дзьверы. І тут Дрыолі сарваўся: — Рукі прыбяры ад мяне! — Ягоны голас празьвінеў нават у канцы галерэі, і ўсе наведвальнікі здрыгануліся, як адзін, усе зьбянтэжаныя позіркі былі накіраваныя на крыніцу шуму. І ўжо лакей бег на дапамогу, і два мужчыны спрабавалі выціснуць Дрыолі за дзьверы. Аматары мастацтва спакойна сузіралі сутычку. На іх тварах бачная была хіба толькі лёгкая цікавасьць і перакананасьць у тым, што нічога ня здарылася, небясьпекі ніякай няма, усё трымаецца пад кантролем. — У мяне таксама! — крыкнуў Дрыолі, — у мяне таксама ёсьць карціна гэтага мастака! Ён быў маім сябрам, і ў мяне ёсьць карціна, якую ён мне падарыў! — Нейкі вар’ят. — Псіх, проста трызьніць. — Хто-небудзь, выклічце паліцыю! Дрыолі раптоўна выкруціўся з рук, якія яго трымалі, і, пакуль яго не пасьпелі схапіць ізноў, ірвануў уздоўж галерэі з крыкам “Я пакажу вам! Пакажу вам! Пакажу!” Ён садраў з сябе паліто, потым — камізэльку і кашулю і разгарнуўся да людзей так, каб была бачная яго голая сьпіна. — Вось тут! — выгукнуў ён, дыхаючы часта. — Вы бачыце? Вось яна! У зале раптоўна ўсталявалася напружаная цішыня. Шакаваныя людзі нерухома глядзелі на тое, што ён рабіў. Глядзелі на татуіроўку. Яна ўсё яшчэ была там. Колеры не паблякнулі, але сьпіна старога зараз была худзейшай, лапаткі вытыркаліся болей, і праз гэта карціна выглядала недарэчна зморшчанай і памятай. Хтосьці сказаў: “Божа, але ж гэта праўда!” Усхваляваныя людзі рушылі наперад, каб паглядзець, загаманілі вакол старога. — Беспамылкова! — Ягоная раньняя тэхніка, так? — Ашаламляльна, ашаламляльна! — Паглядзіце, яна падпісаная! — Разгарніце плечы, дружа, каб карціна нацягнулася. — Старая… Калі яна была зробленая? — У 1913-тым, сказаў Дрыолі, не паварочваючыся. Увосень 1913-га. — Хто навучыў Суціна рабіць тату? — Я. — А жанчына хто? — Гэта мая жонка. Уладальнік галерэі праціскаўся праз натоўп да Дрыолі. Зараз ён быў лагодны, надзвычай засяроджаны, на твары — усьмешка. — Месье, — сказаў ён. — Я яе купляю. Дрыолі мог бачыць, як трэсьліся тлустыя складкі на твары, калі ён адкрываў рот. — Кажу: “Я купляю яе, месье!” — Як вы можаце яе купіць? — запытаўся Дрыолі ціха. — Даю за яе дзьвесце тысячаў франкаў. Вочы дылера былі маленькімі і цёмнымі, ноздры пачалі разьдзьмувацца. — Не рабіце гэтага! — выгукнуў хтосьці з натоўпу. — Яна ў двадцаць разоў даражэйшая! — Дрыолі адкрыў рот, каб штосьці сказаць, але паколькі слоў не знайшоў, закрыў яго. Потым ізноў адкрыў і марудна вымавіў: “Але якім чынам я магу яе прадаць?” Стары разьвёў рукамі. “Месье, якім чынам я магу яе прадаць?” У ягоным голасе адчуваўся сусьветны смутак. — Вось-вось! — зашумелі ў натоўпе, — як ён яе прадасьць? Гэта ж частка яго самога!” — Паслухайце, — сказаў дылер, наблізіўшыся. — Я вам дапамагу, зраблю вас багатым. Наконт карціны мы з вамі зможам дамовіцца ў прыватным парадку, так ці не? Дрыолі разгублена глядзеў на яго спалоханымі вачыма. — Але як вы яе купіце, месье? Што вы зробіце з ёй, калі купіце? Дзе будзеце захоўваць? Дзе будзеце трымаць сёньня? А дзе заўтра? “О, дзе я буду яе трымаць? Так, дзе буду трымаць? Цяпер дзе буду трымаць? Ну, цяпер… — дылер пастукаў сябе па пераносьсі тоўстым белым пальцам. — Падобна на тое, — сказаў ён, — што калі я набываю карціну, то набываю і вас таксама. Гэта некаторым чынам не зусім зручна. — Ён зрабіў паўзу і зноў пастукаў сябе па носе. Сама па сабе карціна ня вартая нічога, пакуль вы не памерлі. Колькі вам год, дружа?” — Шэсьцьдзесят адзін — Але здароўе, відаць, ня самае лепшае? Дылер адпусьціў свой нос і аглядзеў Дрыолі з галавы да пятаў, уважліва, як фермер ацэньвае старога каня. — Мне гэта не падабаецца, — сказаў Дрыолі, незаўважна адсунуўшыся. Шчыра кажучы, месье, мне гэта зусім не падабаецца. Ён адступіўся проста ў абдымкі да нейкага высокага спадара, які выцягнуў рукі і далікатна схапіў яго за плечы. Дрыолі азірнуўся і папрасіў выбачэньня. Спадар ўсьміхнуўся і суцяшальна паляпаў старога па плячы рукой у ярка-жоўтай пальчатцы. — Паслухаце, дружа, — сказаў незнаёмец, усё яшчэ ўсьміхаючыся, — вы любіце плаваць і загараць? Дрыолі паглядзеў на яго зьбянтэжана. — Вы любіце добрую ежу і чырвонае віно з вінаграднікаў замка Бардо? Спадар усё яшчэ ўсьміхаўся, паказваючы здаровыя белыя зубы, паміж якімі паблісквала золата. Словы ён вымаўляў мякка і пранікнёна, рука ў пальчатцы ўсё яшчэ ляжала на плячы Дрыолі. —Такія рэчы вам падабаюцца?” — Ну… так, — адказаў Дрыолі, усё яшчэ зьбіты з панталыку, — вядома. — А кампанія прыгожых жанчын? — Чаму не? — А адзежная шафа, поўная пінжакоў і кашуляў, меркі для якіх былі зьнятыя з вас? Бачу, што новая вопратка вам бы не перашкодзіла! Дрыолі глядзеў на гэтага абыходлівага спадара, чакаючы, чым той скончыць. — Для вас калі-небудзь шылі пантофлі на замову, адмыслова для вашай нагі? — Не. — Вам бы гэтага хацелася? — Ну… — А цырульнік, які б вас галіў і ўкладваў валасы зранку? Дрыолі стаяў, адкрыўшы рот. — А пампушка-манікюрка, якая б клапацілася пра вашыя пазногці? Хтосьці ў натоўпе хіхікнуў. — А званочак каля вашага ложку, каб выклікаць пакаёўку са сьняданкам? Вы б гэтага хацелі, мой дружа? Вас гэта прываблівае? Дрыолі моўчкі глядзеў на яго. — Справа ў тым, што я — уладальнік гатэля “Брыстоль” у Канах. Запрашаю вас туды жыць у раскошы і камфорце да канца вашых дзён! Спадар зрабіў паўзу, каб быў час ацаніць такую ўцешлівую персьпектыву. — Адзіным вашым абавязкам, я б нават сказаў вашым задавальненьнем, было б бавіць час на маім пляжы ў купальным касьцюме, гуляць паміж гасьцей, загараць, плаваць, частавацца кактэйлямі. Вам бы гэта спадабалася? Адказу не прагучала. — Хіба вы не разумееце? Такім чынам усе мае госьці змогуць бачыць гэту цудоўную карціну Суціна! Вы станеце вядомым, і людзі будуць казаць: “Глядзіце, вунь той хлопец з дзесяцьцю мільёнамі франкаў на сьпіне!” Такая ідэя вам падабаецца, месье? Як вам? Дрыолі глядзеў на гэтага высокага спадара ў жоўтых пальчатках з неда­верам. — Ідэя камічная, — вымавіў ён марудна. — Няўжо вы і праўда маеце гэта на ўвазе? — Вядома, так. — Пачакайце, — умяшаўся дылер. — Слухайце сюды, дзядуля. Вось рашэньне нашай праблемы: я куплю карціну і найму хірурга, які выража скуру ў вас са сьпіны. Вы зможаце ісьці куды хочаце і распараджацца вялікімі грашыма, якія я вам заплачу! — Бяз скуры на сьпіне? — Не, не, калі ласка! Вы ня так зразумелі. Хірург прышые новы кавалак скуры на месца старога. Гэта проста. — Хіба ён можа такое зрабіць? — А нічога асаблівага ў гэтым няма. — Немагчыма! — сказаў спадар у жоўтых пальчатках. — Ён занадта стары, каб перанесьці такую вялікую перасадку скуры. Гэта яго заб’е. Гэта заб’е вас, дружа! — Гэта заб’е мяне? — Натуральна. Вы ня выжывеце. Застанецца толькі карціна. — Божа літасьцівы! — крыкнуў Дрыолі. Ён агаломшана глядзеў вакол, на ўсе гэтыя твары, зьвернутыя да яго, і ў цішыні, якая ўсталявалася, пачуў шэпт кагосьці з тых, хто стаяў далей: “Напэўна, каб гэтаму старому хтось прапанаваў дастаткова грошай, ён пагадзіўся б сябе забіць. Хто ведае?” Некалькі чалавек фыркнулі ад сьмеху. Дылер усхвалявана переступаў з нагі на ногу. Рука ў ярка-жоўтай пальчатцы зноў паляпала Дрыолі па плячы. “Ну жа, — казаў спадар расьцягваючы рот у белазубай усьмешцы, — вы і я зараз пойдзем добра павячэраем і яшчэ пагамонім пра гэтую справу. Як вам прапанова? Хочаце есьці?” Дрыолі слухаў яго, насупіўшы бровы. Яму не падабалася доўгая гнуткая шыя гэтага фацэта і тое, як ён па-зьмяінаму выцягваў яе наперад, калі штосьці казаў. — Смажаная качка і сухое шамбертэн, — працягваў спадар. Словы ён вымаўляў з асаблівым націскам, глыбока і сакавіта, смакуючы кожнае. — І, магчыма, суфле з каштанаў, лёгкае і далікатнае. Дрыолі ўзьвёў вочы да столі, ягоныя вусны сталі бязвольнымі і вільготнымі. Бачна было, што гаротны стары ажно захлёбваецца сьлінай. Як вы хочаце, каб для вас пасмажылі качку? — працягваў спадар, — моцна, да залацістай скарынкі, ці каб… — Я іду, — хутка сказаў Дрыолі. Ён ужо падабраў з падлогі кашулю і рашуча няцягваў яе на сябе праз галаву. — Пачакайце мяне, месье, я іду з вамі! Літаральна праз хвіліну яго і ягонага новага знаёмца ўжо не было ў галерэі. Ня больш чым праз некалькі тыдняў на аўкцыёне ў Буэнас-Айрасе ўсплыла карціна Суціна: выкананы ў незвычайнай манеры жаночы партрэт, зьмешчаны ў цудоўную раму і пакрыты дарагім лакам. Гэта і той факт, што ў Канах няма гатэлю “Брыстоль” прымушаюць крыху насьцярожыцца і памаліцца за здароўе старога. І моцна спадзявацца на тое, што дзе б ён цяпер не знаходзіўся, пампушка-манікюрка паліруе ягоныя пазногці, а пакаёўка прыносіць зранку сьняданак у ложак. Пераклад з ангельскай мовы. Юлія Шадзько. Менск. Хорхэ Луіс Борхэс Разьвітаньне Паміж маім каханьнем і мною павінны падняцца тры сотні начэй як тры сотні каменных муроў. І мора намоваю чараўніка паміж намі. Ня будзе нічога, толькі ўспаміны. Ах, вечары, ацэненыя ў смутку, ночы, поўныя надзеі цябе ўбачыць, прасторы майго шляху, небасхіл, якія бачу і ўжо губляю… Непахісная, мармуровая твая адсутнасьць напоўніць сумам вечары. Адсутнасьць Мушу раскатурхваць разьлеглае жыцьцё, Якое нават цяпер – тваё адлюстраваньне. Шторанку мушу зноў яго складаць. Пасьля таго, як ты зьнікла, Колькі мейсцаў зноўку спусьцела, Страціла сэнс, спрасьцела, Як дзённае сьвятло. Вечары – паглыбленьне у тваім вобразе, Музыка – твая вечная пастка на мяне, Усе тыя словы Мушу рваць на шматкі. У якой прорве схаваю душу, Каб ня бачыла тваёй адсутнасьці, Што жудасным палярным сонцам Паліць бясконца й неміласэрна? Твая адсутнасьць Як вяроўка на горле, Мора, у якім тонуць. ЗГРЫЗОТЫ З НАГОДЫ СЬМЕРЦІ Вольны ад памяці і надзеі, Бязьмежны, абстрактны, амаль будучы, Памерлы – гэта ня проста памерлы, гэта сьмерць. Як Бог містыкаў, ад Якога Мусяць адмовіцца тыя, каму было адкрыта, Памерлы паўсюдна чужы, Ён толькі згуба ды непрысутнасьць сьвету. Мы ўсё ў яго крадзем, Не пакідаючы нават колеру ані гуку: Вось двор, якога вочы ягоныя ўжо ня бачаць, Вось ходнік, дзе ён адсочваў ход сваіх спадзеваў. І нават нашыя думкі мог бы думаць і ён; Як злодзеі, мы між сабой падзялілі Багацьце начэй і дзён. ХТОСЬЦІ Чалавек, спрацаваны часам, Чалавек, што зусім не чакае сьмерці (выпадкі сьмерці – статыстычная велічыня, і кожны мае шанец стаць першым несьмяротным), Чалавек, што навучыўся дзякаваць Сьціплай міласьціне дзён: Сон, завядзёнка, смак вады, Раптоўная этымалогія, Верш на лаціне ці англа-саксонскай, Памяць пра жанчыну, што пакінула Столькі год таму, І сёньня можна успомніць яе бяз горычы, Чалавек, што не ўнікае свайго цяпер, Якое ўжо будучыня і забыцьцё, Чалавек, які быў няшчырым І да якога былі няшчырымі, Можа раптам адчуць, пераходзячы вуліцу, Таямнічую радасьць, Што прыходзіць ня з боку надзеі, Але з колішняга прастадушша, З уласнага кораня ці расьцярушанага ідэалу. Ведае, што не павінен глядзець на яе зблізу, Бо існуюць прычыны крыважэрнейшыя за тыграў, Якія прымусяць яго Быць нешчасьлівым, Але ж прыніжана прымае Гэтае шчасьце, гэты сполах. Магчыма па сьмерці зробімся назаўсёды Калі прах стане прахам, Тым таямнічым зернем, З якога прарасьце навечна, Спакойна або нясьцерпна Наша самотнае неба ці наша пекла. EVERNESS Аднога сьвету існаму бракуе: У ім забыцьця няма па Волі Вышняй. І Бог мільёны поўняў — тых і прышлых У памяці прадбачлівай шыфруе. Паміж двума сьвітаньнямі праходзіць Тваё жыцьцё ў адлюстраваньні часу, І плынь ракі пакорліва адновіць Любую постаць і любую маску. Усё люструе вобразам адметным Крышталь шматграннай памяці Сусьветнай. Блукаеш ты ў бясконцых пераходах, У дзьверы стукаеш, шукаеш выйсьця: Пераступіць зьмярканьне, ўбачыць Існасьць І сьветлы водбліск велічнага Ўсходу. МОРА Яшчэ сусьвет расплюшчваў у вечнасьць вочы, А мары не сплялі ў карункі міты, А мора ўжо было ў нябыт разьліта, Раней, чым час пачаў з нябыту крочыць. Спрадвечнае стварэньне, што ўпотай Грызе слупы зямныя, смокча люта, Зьмяняе твар, адным абліччам скута, Прадоньне, провід, вецер; мора – хто ты? Хто б ні глядзеў, цябе ён будзе бачыць Заўсёды ўпершыню. Зьдзіўляцца сэрцам, Бо дзівіць простае: дождж грае скерца, Прывабны вечар поўню ў небе бавіць. Дык чым ёсьць мора, кім ёсьць я? Спазнаю, Калі апошняй бітвы цень растане. ІМГНЕНЬНЕ Дзе ў цемрадзі згасае шэраг крэўных, І чэзнуць сьненьні дзікія татараў, Дзе пыл муроў, стагоддзяў бледных твары, Дзе Сад Адамаў і Хрыстова Дрэва? Трывае ў адзіноце Сёньня. Памяць Скасоўвае цячэньне часу. Вартасьць Гісторыі нявартай віць ці варта? Гадзіньнік і цяпер, і заўтра зманіць. Сьвятло і цемру рве жыцьцёвай прорвай: Штодзённасьць, сьмерць, трыумфы і змаганьні; Глядзіся і ня вер адлюстраваньням – Люстэркі сьцерла ноч імжою зорнай. Імгненна сёньня мкне да вечных сьценаў; Ні Рай, ні Пекла ўсьцяж ня знаюць зьменаў. КОМПАС Існае – словы таемнае мовы, Ёй Невядомы ад ранку да ночы Піша лухту, неразборлівы почырк, — Гэта гісторыя сьвету, і знову, У вэрхале Рым з Картахенай, і мука Быць выпадковасьцю, шыфрам, загадкай, Быць Бабілонскаю спрэчкай і звадкай, — Незразумелая лёсу навука. Ёсьць неназванае па-за найменьнем, Сёньня я чуў, як яно задрыжэла У тонкай іголцы, бліскучай і лёгкай, Накіраванай у мора, ў памкненьні Стацца гадзіньнікам, бачаным у сьненьні, Птушкі абуджанай шпаркім узьлётам. ЕВАНГЕЛьЛЕ АД ЯНА 1, 14 Расказваюць усходнія паданьні Пра караля, прыціснутага гнётам Маркоты і раскошы, як употай Распачынае ён свае блуканьні, Адзін губляецца ў натоўпе люду, Ў віры імёнаў, брудных рук і твараў; Цяпер, як той Эмір, да нашых брамаў Прыходзіць Бог магутны і паўсюдны. Прыходзіць ў сьвет з жанчыны, як прыходзяць Нашчадкі тых, хто з пылу ў пыл сыходзіць, Ягоны ўвесь і бачны сьвет, і цьмяны, Вада і хлеб, сьвітанак, камень, квецень І кроў, карона мучаніцтва з церняў, Цьвікі і зьдзекі, воцат, крыж драўляны. САЎДЗЕЛЬНІК Мяне ўкрыжоўваюць – я мушу стаць цьвікамі і крыжам. Мне працягваюць келіх – я мушу стаць цыкутай. Мяне падманваюць – я мушу стаць маною. Мяне падпальваюць – я мушу стаць пеклам. Мушу ўзносіць хвалу і падзяку кожнай хвіліне. Мой пасілак – гэта ўсё, што навокал Ціск цяжкога сусьвету, зьнявагі, трыумфы. Мушу сказаць, што мяне раніць. Ня важна – шчасны ці няшчасны. Я – паэт. Пераклад з іспанскае мовы. Ганна Янкута. Менск. Фрэнсіс Брэт Янг *** Hic Jacet Arthurus Rex Quondam Rexque Futurus1 Артур сышоў... Трыстан у Карэоле Заснуў, мінуўшы свой апошні крэс, І сьпіць Ізольда побач, і ніколі Ня выплыве з глыбіняў Лаянэс. Паў Лансэлот... І іржавець бяз плёну Калісь зламаным дзідам ля магіл У безыменных землях Авалону: Гарэт, Гавэйн і Галахад – тло, пыл. Дзе флюгеры і вежы Камэлота? Дзе Тынтагель і дзе зьнікае сьлед Каханкаў, паннаў, даўніх іх журботаў? Ня ўведаць – Мэрлін свой схаваў сакрэт. І Гвінэвера... Не, ня кліч былое, Ня зблякла каб краса, якую час Даў імені – яно і боль, і мроя, Што салавей у песьнях зьліў ня раз. Лепш не капай, каб праўда не паўстала, Што ў Асталаце – бруд і цяжкі дух, Што рыцар быў ня лепшы за зухвала, Лілейная Элейн была са шлюх. Бо ткалі казкі, быццам габелены, Паэты, нібы з рэчываў сваіх Прадзе павук кудзелю. Вабяць зьмены Раней пустых легенд. Ды што нам з іх? У час, як гінуў Рым, бы дуб падгнілы, Які стагоддзі цягнуць да зямлі, Здалеў прабіцца цуд з апошняй сілы Атожылкам зялёным у гальлі. Ён – дух Брытаніі – прарос у тым народзе, Што нашых берагоў і плоць, і кроў: Калі і жыць – то толькі на свабодзе. Калі бяда ідзе з усіх бакоў. Яны ўстаюць і ў сэрца чорнай буры, Мячы падняўшы, скачуць напрасткі... Іх варвары адолелі ў віхуры І ўславілі герояў на вякі, Зрабіўшы іх легендай: самы сьмелы Артур, Амброзій – кім ён быў тады? – І вояў шыхт нібыта ацалелы, І слава іх перажыве гады. Іх так няшмат... Хавае час суровы, Як захапіла сьмерць іх у палон, Як несьлі ў ноч яны сьцягі Хрыстовы, Як вёў іх Гвэна вогненны дракон. Ды знаем мы: калі чужая сіла Іх зьмяла й саксы мкнулі стрымгалоў, Ноч сонца над Брытаніяй згасіла, І ў цемры чуўся шэпт: Артур сышоў. Пераклад з ангельскае мовы. Ян Якаб Слаўэрхоф Канец Калісь я чорнай жыў тугой, Яна – як сьлед ад ран, І думкай дыхаў я адной: Што абяцае мне спакой Далёкі акіян. І вось – ад берагу адплыў, Наўкол – марскі прастор адно, Алены болей не відно, І цень Да Кунья зьнік даўно, Ды цягне зноў, нібы прыліў. Зямля, прытулак цёмны мой. Я ўведаў, што спакой – падман: Ні суша і ні акіян, А дошкі сьлед, што зьеў туман, Ці змыў прыбой. Ар’ен Дэйнкер Верш для вярблюда Заўтра – дзень маленькіх рэчаў, Дзень шпілек і жоўтай фарбы. І будзе табе шчасьце. Заўтра – дзень самых маленькіх рэчаў, Дзень кропелек і каната. І будзе табе сяброўства. Заўтра – дзень блуканьня Ўздоўж плода ценю. Не чапай яго! Заўтра – дзень песенек, Якія пяюцца таемна. Ты іх прасьпяваеш з ювелірам. Заўтра – дзень маленькіх хлопчыкаў І іх абстрактнай валтузьні на вуліцах. Натапыр вушы! Яны крычаць: «Віват найлепшаму кірмашу ў сьвеце!» Яны крычаць: «Якія вечныя стромы вернасьці!» Яны крычаць: «Калі ты такі нікчэмны, бадзяйся адзін!» Пераклад з нідэрландскае мовы.