Чэславу Мілашу прысвячаецца

_____________________ Творы і пераклады пераможцаў конкурсу, прысвечанага 100-годдзю з дня нараджэнняЧэслава Мілаша: Юлі Аляксеенкі, Маргарыты Аляшкевіч, Алесі Башарымавай, Дар’і Вашкевіч, Асі Волкавай, Андрэя Вылінскага, Кацярыны Глухоўскай, Марыі Івановай, Паўла Капанскага, Уладзя Лянкевіча, Паліны Маслянковай, Анны Мананковай, Віялеты Пачкоўскай, Антона Рудака, Александра Филипенко, Ганны Янкута	Сёлета конкурс маладых літаратараў, абвешчаны Беларускім ПЭН-цэнтрам, быў прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння лаўрэата Нобелеўскай прэміі Чэслава Мілаша. Можна было дасылаць свае творы розных жанраў – паэзію, прозу, эсэістыку, а таксама пераклады. Гэтым разам удзел у конкурсе ўзялі 136 маладых літаратараў, якія мелі ўзрост не больш за 25 гадоў. Сябры журы, у склад якога ўваходзілі Ігар Бабкоў, Лявон Баршчэўскі, Марыя Мартысевіч, Барыс Пятровіч, Сяргей Сматрычэнка і Андрэй Хадановіч, уважліва прачытаўшы ўсе дасланыя творы, абсалютна аб’ектыўна (аўтары былі зашыфраваныя), назвалі лепшых з лепшых. Гэтым разам пераможцамі конкурсу сталі: Юлія Аляксеенка (пераклад) Маргарыта Аляшкевіч (паэзія, проза) Алеся Башарымава (паэзія) Дар’я Вашкевіч (проза, пераклад) Ася Волкава (паэзія) Андрэй Вылінскі (пераклад Кацярына Глухоўская (паэзія, проза) Марыя Іванова (паэзія) Павел Капанскі (паэзія, проза) Уладзь Лянкевіч (паэзія) Анна Мананкова (паэзія) Паліна Маслянкова (пераклад) Віялета Пачкоўская (паэзія, пераклад) Антон Рудак (паэзія) Аляксандр Філіпенка (проза) Ганна Янкута (пераклад) Дыплом другой ступені атрымалі: Яна Аляксеенка (паэзія) Саша Ветрава (паэзія) Алена Запарожац (проза) Алесь Емельянаў (паэзія) Алена Карп (паэзія) Марына Лугавая (проза) Кацярына Маціеўская (пераклад) Іна Мельнікава (паэзія) Ліда Наліўка (паэзія) Алесь Плотка (паэзія) Марыя Пушкіна (пераклад) Алена Пятровіч (пераклад) Уладзімір Садоўскі (проза) Мэры Сіндром (паэзія) Ганна Спорыш (пераклад) Максім Субач (проза) Алесь Танкевіч (паэзія) Зміцер Цярэнцьеў (пераклад) Вольга Чайкоўская (паэзія, проза) “Дзеяслоў” віншуе ўсіх маладых літаратараў, чые творы былі адзначаныя журы, зычыць ім плёну (раіць не спыняцца на дасягнутым, бо іх галоўныя поспехі і ўзнагароды яшчэ наперадзе!..), і, па добрай традыцыі, друкуе творы пераможцаў. Юлія Аляксеенка Паўліна Стэйнэр Соты ...а зранку апынуліся на ложку. Не ведалі пра існаванне жоўтых сот Між дрэвам і тынкоўкаю сцяны. Ужо стагоддзе пчолы зімавалі тут, і знявольвалі свой цукар у цнатлівы воск. У міжсезонны час – Вясну і восень – скалыналі дом дрыготкай крыльцаў. Ён далонь прыціснуў да сцяны, Быў ранак травеньскі, і ён адчуў згасанне іх юру: усё слабей. Слабей. Слабей, Ды нават ужо не праз адну зіму, Падносячы да свечкі запальніцу, Не мог забыць трымценне той пяшчоты Той першай раніцы пчаліную гуду. Саша Дагдэйл * * * На гарышчы ў шыбу лье святло, Наросхрыст дзверы, Ты ўвагі не звяртаеш. Стаіш у паліто глыбока ў думках. Скрозь дзверы ўлятае птушка, У паветры цёплым Набірае хуткасць, З вакна – ў нябёсы, і з вачэй знікае. Магло здарацца тое раз за разам: Паўколы цішыні, Жыцця струмені, Упэўненае дыханне планеты. Я там стаяла, моўчкі гледзячы, Ды ты мяне не бачыў. Я паклала табе далонь на плечы, Але ты не адчуў. Я хутка ад сябе сыду, я знікну На даляглядзе. Ты звернеш увагу? Ты ў паліто стаіш, і ты чакаеш. Кэтлін Райн Замова сну Каб у сне ён быў у небяспецы, Як ліст малады пры дрэве, Як птушка на моцных крылах, Як кветка ў сваім бутоне. Каб у сне ён меў абарону, Схаваны, бы выспа – злівай; Укрыты, бы горы – хмарай; Нябачны, бы дол у змроку. Хай сон прынясе свабоду: Свабоду марское хвалі, Свабоду вятрыскі ў стэпу, Свабоду вандроўных зорак. Шчэ дай яму, сон, моцы: Бы воблаку – свежы вецер, Нібы камяню марскому Дае надыход хвалі І адкрыццё пяшчотных вуснаў ружовых ракавінак. Спашлі яму, сон, лекі Ў ціхія воды ночы, У возера-люстра сненняў: Каб больш не балела памяць, Каб духу была палёгка, Каб сэрцу было ўтульна. Гвінэт Льюіс Вяртанне Дзве рэчкі, што злучыліся ў адну; менш словаў, больш на ўвазе; поле льну па звычцы родзіць; выйгрываць вайну трываннем; спусташэнне дзён звыш меры; вяселле; восень; даказаны верай і відавочны алгарытм; вяртанне ў дом да нібы новага, ды добра ўжо вядом- ага; не дзеянне – быццё, і так ісці цяпер у бясконцасць; кон знайсці адзін сярод шматлікіх, уласны кон: пад зліваю раскладзены агонь; моц кіраваць і тыграм, і сабой. Сайман Армітэйдж Крык Мы выйшлі ў школьны двор, я з тым хлапчынай, чыё імя ды твар не прыгадаю. Мы тэставалі моц крыку чалавека: ён мусіў крыкнуць так, як толькі мог, я мусіў узняць руку здалёк, каб даць сігнал, што голас быў пачуты. Ён крычаў праз парк – я ўзняў руку. З-за межаў нам дазволенай прасторы гукаў, з канца гасцінца, з падножжа кургана, з яго пляцоўкі для агляду – я ўзняў руку. Ён з’ехаў, каб памерці дваццаць год таму на захадзе Аўстраліі ад дзюркі, прабітай руляй стрэльбы ў паднябенні. Хлапец з імем і тварам паўзабытым, ужо до крычаць, бо я й дагэтуль чую. Пераклад з ангельскай. Маргарыта Аляшкевіч І. СУТКІ РАНІЦА Словы тоўпяцца на ганку зранку. Я сашчоўкну ім на згубу зубы. Не ўпалююць і не зловяць словы мой нявыспаны і голы голас. СЁННЯ Недапечаны ранак, сыры ды маркотны, прынеслі. Што рабіць з ім? Хіба ў кішэню да заўтра пакласці, мо даспее... А сёння – гарлаць зухаватыя песні і скакаць цераз лужыны коньмі гумовае масці. ВЕЧАР Льецца басанова ў цёплым вечары па пяску, слядамі пакамечаным. Вецер пазяхае ў рог бамбукавы, так ляжым, ахутаныя гукамі, танчым хвалям танцы пракаветныя, на тымпанах сэрцаў грэем рукі мы... Ноч плыве, бязгучнае каноэ, мнуць і месяць месяц нашы ногі. НОЧ Мне бачна поле ў жалезныя краты ложка: з матраса сыплецца выснелых мараў смецце, кастрыцу ў кайстру збірае на полі вецер, на зжатым полі самотна глядзяць валошкі. Ці прыйдзеш ты пільнаваць са мной зоры ў полі? Ці, можа, ты тут прынамсі забыўся вілы? Сплятаю коўдру з туману й балотнай цвілі, па ножцы вусень паўзе, пад’ядае хвілі… (хай вусень скажа вам – той не прыйшоў ніколі, вярнуўся ложак да роднай сцяны і столі) ІІ. ГОД ВЯСНА Заблытаўся клічнік да гукаў, працяглы ды гулкі ў дасюль безлістотным ды ўжо абясснежаным вецці. А заўтра пачне сакавіта-раскаціста булькаць і шчэбетам ліцца, травой лапатаць па-над смеццем, пакуль жа лунае над безданню мокрых завулкаў абронены клічнік да гукаў паўднёвага ветру. ВЯСНА-вандроўная Так абрыдлі бяссільныя капяжы, хоць бяжы і багаж пакідай на мяжы, і на жоўтым аўтобусе ў тым кірунку, дзе зямля выганяе не сокі – трункі, дзе сонца звісае з неба выспелай чэры, дзе сонца мяне зацалуе ў мой голы чэрап, дзе вецер густы ад спеваў, хоць маж на хлеб, дзе хлеба няма, чорнага хлеба, затое рыкае леў, дзе босая дзеўка смяецца і б’е ў тамтам – не плач па мне, хлопча, я буду шчаслівай там. ЛЕТА-рыцарскае Рушым хутчэй пад альховыя шаты! Трубы трубяць і знамёны – узняты, хрушч закаваўся ў блішчастыя латы, ставяць шацёр павучыхі заўзята – тут жамярыцы збярэцца багата: будзе абрынуты месяц рагаты, ўсыплюць і зоркам, яго памагатым, а на світанні, вясёлы і даты, рыцар зляціць пераможна дахаты, там – па язміне гайдалася плётка – прыз зачакаўся, красуня палётка. ЛЕТА-сепія Паважна лета вырасце за плотам, сланечнікі з’ядуць замшэлы дах, цыкады ладзяць фэсты па начах, а светлякі хіпуюць на балотах. Асфальтавая лужына, глядзіце, люстэрка смелае – пакажа твар няісных гарадоў, няздзейсных мар... Капае певень золата ў карыце. Дождж выбівае на лістоце скерца, і зіхаціць, і ўсё шкада крануць. У сепію вам раю загарнуць, Сусвеце, ваша залатое сэрца. ЛЕТА-лес Вільготным ротам лес цалуе хмару – яна, бязвольная, дрыжыць над ім; пяе ад шчасця ля шчакі камарык, між крыльцаў таньчыць ветрык слюдавы; у гэтым лесе спачывае Бог, Ён плавае ў зялёных вершалінах… Хачу па вушы закапацца ў мох і з мурашамі бегаць па маліны. ВОСЕНЬ У мяхі зграбае пазалоту дворнічыха. Срэбныя ўспаміны заплятае ветрык ёй у грыву.` Пасміхнецца дожджыку, што крыва пасміхнуўся ёй ды крочыў міма, заграбе ўсё – нам пакіне слоту. Скураныя зноў начысцяць боты сівер ды кудаса. Імяніны зладзіць гораду сняжок, арыве- дэрча скажа, пасміхнецца крыва, знікне да вясны. Па голых спінах брукаванак пешаходзяць роты, стомленыя, без якой ахвоты. Грып грызе іх, жвакае ангіна, СМІ сігналяць, бы псіхічных зрываў более. Кляне псіхолаг крыва тую, хто, ён лічыць, ва ўсім вінна. У мяхах пацвіла пазалота. ВОСЕНЬ Па ссівелым небасхіле ледзьве соўваюцца хмары што бароды адрасцілі да прамоклых тратуараў і аслеплае кранае сонца пальчыкам за плечы дабрыдзе да небакраю дзе ў тузе зязюля енчыць Панна Восень аксамітам – туманамі засціць вочы лета ў слоіку закрыта і схавана ў царства ночы ВОСЕНЬ (яшчэ адна, ага) З нябёсаў ссыпаюцца крылы й багі, б’е лужы люстэркі злы месяц з нагі, крышыцца ды коле крышталь дарагі, рыпяць у сусветаў іржавыя восі – цягаюць на возе памерлую восень. ЗІМА На крылах цішыні злятае снежань, крадзецца да канапы белы кот – прыйшоў на пругкіх лапах новы год і побач лёг глядзець, як лепіць вежы завея-волатка. Вакол яе вальсуюць сланяты, не шкадуючы пуант. Ад ветракоў шалее Расінант, мчыць за аблокі, што зіме пасуюць – на белай шыі мяккіх перлін нізка. А як расчэпіцца, дык паляцяць уніз, загрукацяць на дах і на карніз. Глядзі, мой кот. Вясна яшчэ не блізка. ІІІ. Пакуль нешта там цвіце ПРЫЗНАННЕ Вось я на тваёй далоні ідыётка сяджу нагамі боўтаю цябе кахаю СУСТРЭЧА Мне ў лесе стрэўся добры рыцар, ён ведаў шлях і смешна падаў, каб толькі пані не сумецца, што пані пешка й вершнік – ён. А потым ён вярнуўся ў цемру. Нашто здалася мне карона? У ёй няможна басаножыць і ў вочы добрыя глядзець ПАДАРУНАК Кудзелю блакіту ў хмызах расплятаюць сініцы вяжу капялюшык прыдумкі пятляюць па спіцах кавалачак сонца далонь пацалункам праніцаў і дорыць вязанцы агністыя цёплыя ніці вяжу капялюшык мой дружа ці будзе насіці? ІРЫСКІ Чакаю цябе на чыгунцы са жменькай ірысак Хачу на салодкае выманіць твой цягнік І – ён! наляцеў! пазяхнуў агнём твараў! ды знік На выспе самоты кішэні выпальвае прысак ЛЮСТЭРКІ Маё прагнае цела, што хоча і хоча, і хоча, – толькі вокладка духу, што хоча насамрэч больш. Не знайшоўшы цябе, які ведае гэты боль, пазавешу люстэркі – у іх канібальскія вочы. ІV. ЗАЎСЯГДЫШНЯЕ СТРАХ Спусціць з сябе тры скуры і трыццаць тры – і не знайсці нічога ўнутры. ДЫЕТА Ёсць Божы дар – а ёсць і пакаранне за ганарыстасць. Гэта як праз шкло глядзець на торты – слінкай пацякло, але не спраўдзіцца жаданне, паяданне. І вось, табе дазволена глядзець, і бачыць, і назваць інгрыдыенты – а не куснуць! З танталавай дыеты я вар’яцею – і муштрую хэнць. ПАРАШУТЫСТЫ Шмат(па)кутнікі выпасу аблачынак, прастрыгаю іх статак волкі, так – я падаю, самым нягеглым чынам, упусціўшы сваю вясёлку. А яна глядзіць на мяне, апусціўшы рогі, шчыра зычыць зямліцы пухам, слухай – крычу праз вецер – ну слухай, пагушкай яшчэ нямнога! КУФАР У шафе бабулінай куфар з дзівоснай разьбой, чырвонага дрэва, жалезам паўсюль акаваны – такія, напэўна, прывозяць здалёк караваны праз спёку і смагу пустыняў, самум і разбой. А што ў ім? Цікую, цягнуся з дрыготкаю рук... Духмянасці, спецыі, бутлі няведамых трункаў? Муар, ці муслін, ці запас найтанчэйшых карункаў? ....на пыльных вянках павуціны засохлы павук. ВЕЖА Рапунцель, Рапунцель, проснись, спусти свои косоньки вниз Я не крыўджу сланоў, каб сабе збудаваць сваю вежу, не шукаю і месца таго, што на свеце няма. Ды навошта? Пашыю для вокнаў цнатлівых адзежу, Незаўважна, ціхенька за рондлямі знікну сама. Ты не знойдзеш мяне ў іншасвеце, дзе пані аўсянка ладзіць балі на кіпні. А з вежы – не знойдзеш шляхоў. Ад пліты да лазенкі, ад зэдліка да фіранкі – гэй, Рапунцэль! – Рапунцэль штодня не чуваць галасоў. V. СВЯТЫ паганства ДЗЯДЫ Яна выходзіць з сваёй труны, калі сплывае крывёю ветах. Яна кладзе грым і пляце вянок з дзьмухаўцоў і папараць-кветак, каб у пыле пыльцы яе не пазналі мы, яна выходзіць з сваёй труны у мёртвым ззянні заклятых скарбаў, і лаюць лісы на звышнатуральнасць фарбаў, і перамінаюцца нецярплівыя груганы. Цішотка й джынсы паверх касцей, ядваб сатлелы ў старой камодзе, яна выходзе глядзець, а мо дзе жывое сэрца згубілася між асцей. Не стой, дурыла, бяжы хутчэй, як стрэнеш наўку пад чорнай грушай, цябе ў абдымках яна задушыць і вып’е смагу з тваіх вачэй. (Стрымайся, позна, не бі ў званы, салодкі мёд на бяскроўных вуснах, яе пацалункаў п’янкая вусціш, сухога верасу дываны…) РАДАЎНІЦА Калі ў горадзе ўсё дадзела, я іду на клады, да дзеда, там зязюля кувае звонка, паляжу і паслухаю ніцма, перад тварам у травах гронка – дзед працягвае мне суніцы. СЕРПЕНЬ (ТРОІЦА, РУСАЛЬНАЯ НЯДЗЕЛЯ) Ох, нядобрае ў серпеня вока! Пан рандо капытком выбівае, барадзёнка зіхціць смаляная ў лісці цемры – ці мроіцца? Гаю ноч ажурам жуду заплятае – ці ўсё морак? Жалейка рыдае – пэўне, вецер… Маркотна… І рокат нарастае… І з кожным паўкрокам безуважным – бліжэй… Відмы хораў кружаць голаў, і хутка ад скокаў набрыняе дурманлівым сокам жаху й жарсці саколка. У змроку, як націнку сярпом, абдымае морак-пан… Серпень вострыць вока КУПАЛЛЕ Кветка гаротная, ой на Купалу на Йвана, Мне на палын алергія здаўнаканавана. Ой, не цябе, кветка горка, я ўпарта шукала логамі й цёплымі доламі пана Купалы – кветку агністую ў косы калісь заплятала, лёты да стомы, нябёсаў лілейных замала, хвалі мяне калыхалі ды пелі мне ўхвалы… Тут на пагорку душу ўсю вятрыску расчхаю, Ну цябе, кветка, пайду я дадому да чаю. ПЕСНЯ ДУШЫ Шэрым шоўкам блішчастая скура, рвецца ў вецер калматая грыва, ён адліты з свабоды й парыву, седакоў адным зіркам прапсюрыць. Гартаваны віхурай і змрокам, ён не дасца нікому заброцаць – дзе б ні лётаў, трымайся далёка, а да нас не прыходзь, не прыходзь. (прыпеў) Наш наймоцны саўгас, слаўны трактар у нас – той, што мацае экспарту далі. Каб імпэт не пагас, з стайных коней кілбас мы саўгасцам па картках раздалі. Аж звініць поўны золата колас, як кранае яго рупны жыцень – уздымаюцца тыя, што ніца паваліла вядзьмарка ў заломе. Валасы твае – рудыя змеі, цела з цёплае плавіцца медзі – ты схавайся пакуль у суседзяў, а да нас не прыходзь, не прыходзь. Наш наймоцны саўгас, поўна дзевак у нас, бо не ўсіх жа той экспарт адолеў. Каб імпэт не пагас, раз на год дорым прас і мядзяху – медаль за надоі. Багавінне яму барадою, яго чорны калюжныя вочы, у трыснёг ён замовы шапоча – і ўжо сомам пільнуе прадонне. Голас твой то шапоткі, то звонкі, твая моц наталяе і гоіць – выбірайся ты з Прыпяці вонкі, шчэ да нас не прыходзь, не прыходзь. Наш наймоцны саўгас, мілярацыя ў нас – хоць на экспарт! А што журавіны, торф, самы і папас пераводзяцца ўраз – гэта контра паганая вінна. (брыдж) На Купалле яны прыляцяць, будуць родны куты аглядаць – там, набраўшыся, спяць камбайнёры. Хлеўнік, жыцень, вядзьмарка, амутнік, Чым спатоліць зямлі маёй смутак? Чы не ведаюць, чы – не гавораць… Наш наймоцны саўгас, чаша поўная ў нас, чым багаты – і вам перапала. Каб імпэт не пагас, кажуць зоркі нам клас па ўсіх трох тэлебачных каналах. НА КРАІ СВЕТУ Свет зацярушвае трухой, а я на краі свету жыву у вежы, пад страхой, і муж мой ветах. Заўсёды стомлены, стары, спаўзае мой дахаты і спіць па содні два ці тры пад зорным гафтам. Сляпіцай сонца лезе ў дом – і золата, і краскі, частую госця гарбузом і баю казкі. У невідочную пару душу самота цвеліць. Дрымель і красаўкі вару, густое зелле, Ты выпі, ясік мой, да дна маіх жывільных сокаў, каб зноў ад змроку да відна па небе скокаць. Паўзе туман, на дол глядзіць і долы доіць. Трасе рагамі маладзік над маладою. P. S. ТУТАВЫ Халодна дно студні і волка. Апоўдні далёка ўгары цікаўная зорка гарыць. Мы з ёю ў сусвеце дзве голкі, згубіліся – сонны кіроўца ўсё сена ціхенька растрос, а потым згубіўся і воз… Міргаю дарэмна зорцы: ляжацьму, пакуль не зматаю ў шаўковыя коканы час. А выкуклюся – якраз каб знічку злавіць з небакраю. Алеся Башарымава * * * ты прагнеш верным быць? – прагнí свой хвост пад сонца ледзяное і ноч пры ночы дзень пры дні нясі між безданню й сцяной а потым пакладзі ля ног таго хто дзякуе адданым і мае цэлы стос бліноў вялікіх зорак са смятанай * * * балотнае цеста ткнуць яго рукі – то й гнецца балота я статкі шукаў я ўзышоў на гару – і яго не было там я статкі знайшоў і закляў у каменне бо дзе ён пастух? зямля уздыхнула пры гэтакай змене хто жыў ёй той стух шурпатай расою жывіліся доўга пад павадыром як слухалі вы яго – чулі не тога гара чула гром а я чуў ягоныя крыкі свабоды я чуў яго песні пакуль вы смакталі скалу і усходы быллё елі з плесняй і вось я прыйшоў каб знайсці пры вас дзеда – ці ў шчасце? ці важна? паскіданы крокі, вятры з мяне здзеты о статкі! я ваш Гнеў Глухое прадонне падлогі – над ім махаю мятлою, матляю ілбом, набрынялым, нібыта рогам, адзінай упартай думкай – пусці на маю дарогу! – але не йду напралом. Гнілыя галовы гневу, і чорны вугаль, і сонца пад сінім павекам неба. Шапчу, уплятаючы ў крыкі ціхіх стогнаў лагчыны, маленняў храбты – мне хіба шлях не адкрыты, як гневу чужога ірты? Вісяць запэцканыя лычы, намаляваныя пэндзлем мятлы, здольным сягнуць долу – і не вырвацца з рук. На далонях маіх мазалі каляровыя, я па скронях размазваю іх, абціраючы пот, абціраючы грукат у скронях гарачых. Я крычу сабе – зараз! – і стомаю ўздрыгваю – потым! – гэты рух – паралюш, і раз’юшаных твараў рып скача ў цела маё па прагалах майго існавання: я глытаю паветра – і крыкаў асіплых лам’ё апускаецца ў цела маё – і знікае ў катле яго нетраў. Я матляю мятлой па-над нечым сатлелым, чорным вугалем, попелам, попелам белым, над сатлелым святлом, я ганяю паветра – сіні холад кладзецца на лоб, як на вока – павека… * * * ветах мружыцца вокам старэчым разьбяры на ім рэжуць зморшчыны іншым разам стары закрэкча высцілаючы мора мошчамі.. пыл на хвалях дыбіцца – але не хвалюйся марна яго змятае ў кучы – і марна ямы выкопвае ў моры вецер мінай іх не агінаючы іх лашчы бакамі сваёй судзіны ядваб юрлівай вады тузае хай віскуцень твой ветразь ветразь прымае гульню шторм слепіць хмарамі ветах і таму ты як выслепак верыш гатовы мільёны стыхіяў перамацаць кіем гатовы нечакана датыкнуцца да выспы – і здрыгануцца: ейны маяк працуе ? * * * вось такая беларусь багнай плясь лясамi хрусь птушкай чыўк завеяй шорк сонца мяккае як шоўк! Дар’я Вашкевіч Гісторыі маленькіх смерцяў *** Ён ёй: “Давай будзем кахаць адно аднаго да смерці!” Яна яму: “Не, дзякуй!” Ён: “Падумай толькі: у нас з табой наперадзе — вечнасць!..” Яна: “Донт проміс мі форэва, джаст лав мі дэй бай дэй…” – ну, класіку спявае, з Сашы Рыбака. Ён пайшоў і павесіўся. У іх ніколі не супадалі музычныя густы. *** Верачка атруцілася, бо бацькі не набылі ёй скутэр. Яна акуратна вывела “А вось атрымайце!” на снежна-белым хрусткім альбомным аркушы, выпіла тры пакункі парацатамолу, падумала і выпіла яшчэ два. Потым з’ела халодны пельмень, што самотна туліўся ў рондалі, пачысціла зубы, падфарбавала вусны драматычнай чырвонай памадай, апранула белую саколку з карункамі і прыгожа лягла на канапе. Потым раптам узгадала, што яшчэ варта было б памыць валасы, але ўжо не паспела. Так і памерла з нямытымі. *** Вераніка працавала балерынаю ў Тэатры. Трэніравалася штодзень па 10 гадзінаў, сцірала, як водзіцца, да крыві пальцы на нагах і снедала аўсянкай на вадзе. Бацька Веранікі быў галоўны дырыжор Тэатра, маці — памочнік рэжысёра. Яны абодва дужа ганарыліся дачкой, якая падавала неблагія надзеі. Вераніка, тымчасам, таемна марыла аб прафесіі кандытаркі. Ёй штоноч снілася, як яна залівае танюткімі нітачкамі карамелі амаль гатовы торт “Банофі”, прапітвае каньяком бісквітнае печыва для цірамісу, узбівае смятанку для фруктовага пірага і растапляе чорную чакаляду для фандзю. Аднак ніколі ў сваіх снах Вераніка не каштавала гатовых дэсертаў. Аднойчы Вераніка сасніла, што гатуе пірожныя “Бульба”: яна скручвала халодныя шарыкі ды ўкачвала іх у гарэхі і цукар. Шарыкі атрымліваліся такімі шурпата-прыязнымі ды пругкімі, што Вераніка, урэшце, не вытрымала спакусы ды паклала адзін з іх у рот. Гэткае феерыі смаку Вераніка не памятала ад часоў дзяцінства: ноткі ванілі перапляталіся з водарам какао, арэхаў і — зусім крышачку, ненавязліва — карыцы. Вераніка прыглынула шарык і ўзяла яшчэ адзін. Потым яшчэ. І яшчэ… Бацькі знайшлі здранцвелую Вераніку зранку. Патолагаанатам канстатаваў смерць ад завароту кішак. У страўніку Веранікі знайшлі рэшткі 48-мі пірожных “Бульба”. *** Пісьменнік Саша, насуперак модзе, быў філантропам: лёгка заводзіў знаёмствы, з гэткай жа лёгкасцю іх падтрымліваў і прывозіў сябрам з замежных паездак магніцікі. Сябры яго любілі — за магніцікі ў тым ліку. А яшчэ за тое, што Саша часцяком частаваў іх алкаголем. Аднойчы Саша піў з немаладымі літаратурнымі крытыкамі ў бары “Кефір”. “Чулі? Лёшка Грынько кніжку сваю апошнюю на амерыканскі грант надрукаваў. Няяя… Нешта зусім безгустоўны народ — амерыкосы, калі на такую бязглуздзіцу бабло выдаткоўваюць…” — мовіў літкрытык Раевіч і задумліва перакуліў унутр сябе чарку. “Не кажы, Рома,” — падтрымаў калегу літкрытык Кандрушэвіч і, хруснуўшы неабгрунтавана дарагім салёным агурком, дадаў: “Га...но гэтая Амерыка!” “Амерыку не трожце, сволачы!” — раптам схамянуўшыся, нема крыкнуў Саша, ударыў сябе кулаком у грудзі… згубіў раўнавагу і ляснуўся з высокага барнага зэдліка долу. Падчас падзення ён выцяўся скроняю аб востры край барнай стойкі ды вокамгненна сканаў. Літаратурны бамонд быў глыбока ўзрушаны Сашавай смерцю. За спачын ягонай мяцежнай душы пілі тры з паловай месяцы. *** Ніначцы жыццё абрыдла неяк нечакана і беспадставова, але моцна. Аднак, каб самой накласці на сябе рукі, Ніначка не адчувала патрэбнае смеласці. Таму яна вырашыла не валындацца з рознымі атрутамі-мыламі-вяроўкамі, а проста выклікала таксо, пад’ехала на ім да Цэнтральнага Сквера і, абняўшы нагу бронзавага Голуба Міра, голасна і абыякава крыкнула: “Не!” Спраўдзіўшы Ніначчыны чаканні, у ейны чэрап адразу ўпілася меткая куля. Было небалюча й хутка — як і марыла Ніначка. Праўда, балюча потым было ейным сваякам, але гэта не мае дачынення да Ніначкі, бо яна болей не жыве. І, магчыма, мае рацыю. *** Адзначыўшыся на прахадной а 9:07 у панядзелак, працаўнік Бягомльскага заводу мясных ды кілбасных вырабаў Алег Макаранка хістка рушыў у цэх №3. Алег быў не ў гуморы: усе ягоныя косткі нылі, галава гула стараславянскім звонам, у роце было нібыта напхана паперы і да горла падступна падкотваў камяк. Аднак суровыя мужчыны проста так не здаюцца, таму, лаючыся і глытаючы “Мінскую-4”, Алег закінуў у вялізны чан-мясарубку 35 кіло фаршу, каліва жэлаціну, 16 дробак цэлюлозы, 28 жменяў мукі, прыгаршчу крухмалу, тры пальцы селітры і заліў усё вадой (на вока). Потым Алега званітавала — акурат у варыва. Алег з палёгкаю абцер вусны і, збольшага задаволены вынікам сваёй кулінарнай творчасці, абаперся на чан і неўпрыкмет прыснуў. Мясарубка працавала ў аўтаномным рэжыме: яна была кітайская і вельмі працаздольная. Роўна праз тыдзень кавалак кілбасы “Сонечная” Бягомльскага заводу мясных ды кілбасных вырабаў ехаў у плацкартным вагоне цягніка “Полацк-Баранавічы”. Чэрвеньскі дзень ззяў адчайна-сінім небам, мігцеў палявымі рамонкамі за вакном і пасвістваў жвавым ветрам. Раптоўна ў летне-лянівай цішыні плацкарты прагучала бескампраміснае “Валя, наразай!” У паветры бліснуў нож. *** “…Госпадзе, ну што ж мне за дэбілы такія заўжды трапляюцца?..” – бедавала Душа, тушачы цыгарэту аб уласную падэшву і ў чарговы раз разгортваючы газету “З цела ў цела” на старонцы “Вакансіі”. Ася Волкава Верш пра хлебаробаў Калі-небудзь я напішу Верш пра хлебаробаў. Там будзе рэалістычна выпісаны Вобраз хлебароба, Ягоныя пот і кроў, Там будзе пра жытнёвы колас, Матуліны рукі, дзяжу І маленькае зярнятка, што стала хлебам. Калі-небудзь я абавязкова Напішу верш пра хлебаробаў. Але мне, чамусьці, Усё часцей і часцей Думаецца пра тыя зярняты, Што не здолелі прарасці. Хтосьці ўвесну шчодра рассеяў Тысячы тысяч зярнят. З пяцісот адно не дало парастка. І вось ляжыць яно ў зямлі, І так яму горка і крыўдна, Што яно пачынае плакаць. Зерне плача. На самоце я часта чую Гэты плач. Так плача безвыходнасць. Безвыходнасць, абцяжараная зямлёю. * * * Ш. В. Гэта як разношваць Новыя балетныя тапачкі. Зробленыя з натуральнай скуры, Спачатку яны крышку цесныя І муляюць вялікі палец. Я намагаюся цярпець гэты тупы боль, бо ведаю: Хутка скура пацягнецца, І тапачкі будуць добра сядзець на назе. Прыкладна такім жа чынам Перажываецца і растанне. Парадаксальна, але пройдзе час, І я завяду сабе Іншыя балетныя тапачкі. побытавы постмадэрнізм Кузьма Чорны аднойчы напісаў, Што ведае: “не можна так жыць, Абы жыць. Трэба шукаць таго, Каго трэба з замілаванасцю ведаць І каго трэба ненавідзець”. Вось і некаторыя мае асабліва дасведчаныя сяброўкі Кажуць, што файна было б Мыць тваёй кашуляй падлогу. Пакой Седзячы ў супрацьлеглых кутах Мы спачатку моўчкі пазіраем адзін на аднаго. Праз некаторы час мы пачынаем звыкацца з нашай прысутнасцю, Усё ж такі нам тут жыць разам… А ўжо на другім тыдні Мы пачынаем ссоўваць ложкі. Спачатку так, каб было магчыма трымацца за рукі, Але паступова мы прысоўваем нашыя ложкі адзін да аднаго вельмі шчыльна. У хуткім часе мы можам заснуць толькі абняўшыся. І чым далей, Тым мацнейшыя становяцца нашыя абдоймы. Па начох я адчуваю, Што мне цяжка дыхаць праз тое, Што ты абдымаеш мяне вельмі моцна. Потым высвятляецца, Што не так ужо і проста вызваліцца, А тым часам мне становіцца Усё больш горача і ўсё цяжэй дыхаецца. І вось я выбіраюся з ложка, Іду на кухню і наталяю смагу тым, што ёсць: Чырвоным віном з адкаркаванай пляшкі. Проста так, з рыльца. Босая, у адных майтках ды станіку З бутэлькай віна ў руцэ я выходжу з пакоя, Каб больш сюды ніколі не вярнуцца, Зачыняючы за сабой на ўсе магчымыя замкі. Я выкідаю ключы. На ўсялякі выпадак. * * * Бабуля расклала Карты і распавяла, Што бачыць полымя і мора. Мужчына-мора Такі шырокі і глыбокі, Што яго нельга ані зразумець, Ані абхапіць рукамі. Толькі прайсціся басанож Па ягоным беразе. Мужчына-полымя Нібыта перакідвае У далонях сонечны шар, А калі кранаецца скуры, То робіцца горача. У ім жыцця столькі, Што можна задыхнуцца Бабуля яшчэ раз Расклала карты і распавяла, Што мора – гэта мая душа, А полымя – плоць. * * * Што ні кажы, А ацтэкі ведалі жыццё. Нават іхні бог, што апякуецца творчасцю, Сядзіць на троне з марыхуаны. Час ад часу Сваімі белымі тонкімі пальцамі Адрывае каліўца, Размінае яго, Падносіць да носа, Глыбока ўдыхае пах, Кідае пакамечанае каліўца ў рот І доўга ганяе яго языком Ад шчакі да шчакі, Хвіліну сядзіць задуменны, Сплёўвае. І так гэты ацтэкаўскі бог Сядзіць праз усё сваё бясконцае жыццё: Адрывае і сплёўвае, Адрывае і сплёўвае… * * * Мужчыны-рамантыкі пахнуць дымам, Бо кожнага разу, уцякаючы, Яны пакідаюць за сабою папялішчы І калі крануцца скуры рамантыка языком, Можна адчуць у роце смак попелу. Мужчыны-курцы горкія на смак І калі пацалуеш такога мужчыну зраніцы, Да вечара можна так і не пракаўтнуць Гэтую горыч. Адно паэты, ад Байрана І да апошняга жывога постмадэрніста, Пахнуць дымам і пацалункі іх Горкія на смак, Бо паляць яны беспрабудна. І той самай запалкай Пакідаюць папялішчы рукапісаў. Андрэй Вылінскі Тэд Х’юз Песня пра існаванне Неяк жыў сабе Чалавек, жыццём Якога быў бег. Гэткім быў яго Лёс. Цяжкі лёс, Але які ўжо ёсць. Ён павінен быў бегчы няспынна. Ён пачаў разважаць пра Лёс І пра свой бег. Хто? Чаму? Няўжо ён проста нейкае Пудзіла труса для трэнавання ганчакоў? Урэшце ён вырашыўся. Болей яго ніхто не надурыць. Для гэтага спатрэбіцца неабыякая мужнасць Але ён можа гэта, ён гэта можа. Так, ён можа спыніцца. Агонія! Агонія, Вось што ён вытрываў, Каб вырвацца з гэтага бегу. Раптоўны і неабсяжны Спакой Пасярод бязмежнай пустыні. Там ён і стаяў – нерухомы. І паколькі не мог убачыць нікога На поўнач ці захад, усход ці поўдзень Ён падняў кулакі І засмяяўся ў агіднай радасці. І пагразіў імі Сусвету. І яго кулакі адваліліся прэч, І яго рукі адваліліся прэч. Ён пахіснуўся і яго ногі таксама адваліліся. Ён ужо не паспеў зразумець, Што гэта ганчакі рвалі яго на часткі, Што ён быў насамрэч толькі Пудзілам труса для іх трэнавання, А жылі насамрэч адны ганчакі. Уладар Падлы Палац яго з чарапоў. Карона яго ёсць апошнія трэскі Карабля жыцця. Трон яго ёсць эшафот з касцей, усякаму павешанаму Шыбеніца і ўсіхная дыба. Мантыя яго ёсць чэрань апошніх кропель крыві. Царства яго пустое – Пусты свет, з якога апошні енк Вышумеў прэч цяжка і безнадзейна У слепату і немату, у глухату заліва, І вярнуўся, згарнуўшыся, змоўклым, Каб правіць над цішынёй. Малакровік О малакровік, ты ў гарах хаваешся ад гор, Паранены зоркамі, ты ліжаш цень і ясі гаючую зямлю. О малакровік, маленькі бяскосцік, маленькі бясскурык, Ты арэш канаплянчыным шкілетам, Жнучы вецер і малоцячы камяні. О малакровік, ты барабаніш у каровін чэрап, Танчыш на маскітавых ножках, З слановым хобатам, з кракадзілавым хвастом. Ты стаў такім мудрым, ты стаў такім жудасным, Пакуль смактаў сплеснявелыя грудзі смерці. Сядзь мне на палец, праспявай мне на вуха песню сваю, О малакровік. Кацярына Глухоўская Так пахнуць рукі Ігнат заўжды прачынаўся перад світаннем, у самай цемры. Проста расплюшчваў сухія вочы і глядзеў перад сабой: чакаў, покі прызвычаецца зрок. Потым уставаў ціха, набліжаўся да вакенца, якое ніколі не зачынялася, намацваў на падваконні цыгарэты, запальнічку… Пасля шчаўчка пакой пранізваў маленькі сполах. Здавалася – яркі, але святло яго было цьмяным і слабым. Ігнат звяртаў больш увагі на шчаўчок, слухаў яго і чуў па-рознаму. Часам гук раздражняў, часам радаваў. Быў то лёгкім, як шоргат крылаў, то гучным, як выбух. Сёння – сухім. Такім жа сухім, як Ігнатавы вочы, і такім жа пустым. Было моташна. Сівы дракон узнімаўся пад столлю, на ўдыху казытліва аддавалася ў носе пахам гары. Дым заўходзіў унутр і запаўняў пустэчу ў галаве нейкімі туманнымі думкамі, тлумам. Чаго яму не хапала? Ігнат не ведаў. Але ноч за ноччу ў самую цёмную гадзіну перад світанкам яго ахоплівала дзіўная туга. Ігнатава маці памёрла некалькі год таму. Яна жыла ў вёсцы, адна. Муж не вярнуўся з вайны, першая дачка з’ехала ў Штаты, другая наведвалася да яе хаця б раз на тыдзень, але тады якраз трапіла ў лякарню. А сын проста рэдка прыязджаў: ці то часу не хапала, ці то розуму. У ліпені працавала на полі. Дзень быў спякотны, душны – не дзіва, што забалела сэрца. Старая страціла прытомнасць і засталася ляжаць на раллі, ніхто не заўважыў нават. Толькі пад вечар, да яе зайшла суседка, і выклікала “хуткую дапамогу”. Але было ўжо позна. Ігнат помніў, як цёпла і смачна пахлі матчыны далоні свежаспечаным хлебам, калі яна гладзіла яго, малога, па галоўцы, і туліла да сябе. Вялікія, спрацаваныя, мазолістыя рукі. Яшчэ яны пахлі, бывала, бульбаю з укропам і маслам, са смятанкаю і кіслым малаком, пахлі сырадоем, пахлі яблыкамі ды слівамі, моцна пахлі вільготнай зямлёй… Рукі Ігнатавай жонкі пахлі, з большага, крэмамі… Ён зацягнуўся, апаліў пальцы, з прыкрасцю, злосна затушыў недакурак. Як казала некалі яго матуля, так ці інакш чалавек атрымлівае тое, чаго варты. Яго ўласныя рукі былі ніякімі. Ад іх нават цыгарэтамі не пахла… Да катэгарычна шчырага ідыёта Гэтыя словы магла казаць любая жанчына, якая была знаёмая са “шчырым ідыётам” і любіла яго. Не мае значэння, кім бы яна прыходзілася: матуляй, сястрой, сяброўкай, каханай, дачкой… кім заўгодна. Трошкі стамілася баяцца за цябе. Кожны дзень для мяне прыходзіць з тупым, звыклым жахам замест словаў “добрае раніцы”. Я ніколі не ведаю дакладна, дзе знайду цябе. І ніколі не ведаю, ці будзеш ты яшчэ жывым…. Не купляючы кватэр, ты падарыў мне незлічоную колькасць месцаў жыхарства: у лякарнях і моргах я бываю часцей, чым персанал гэтых гасцінных устаноў… Да міліцыянтаў звыклася – яны ўжо нагадваюць хатніх жывёл… Раней я думала, што не пераношу тэхналогіі, што можна абысціся без іх. А зараз гэта – мой паратунак… Навіны па тэлебачанні, асабліва крымінальная хроніка, даюць мне магчымасць падлічыць мінімальную колькасць устаноў, па якіх буду бегаць сёння. З дапамогай кампутара тая колькасць папаўняецца настолькі, што… Калі ты не бярэш тэлефон – ахоплівае сапраўдная паранойя. Ведаеш, мне не будзе значна лягчэй ад таго, дзе я знайду тваё цела: у калектары ці на чарговым апазнанні ў чарговым мед-склепе… А, яшчэ не магу пісаць у сваім дзённіку асадкай – рукі дрыжаць, асадка замест нармальных літар малюе нейкія «зю». Таму… з клавіатурай куды як прасцей. Учора ў краме бачыла расфарбаваную пародыю на Барбі. Перасмыкнула: было яе шкада… Асабліва ўражвалі вочы, намаляваныя, напэўна, па няўдалым эскізе мішэні, бо знаходіліся яны ў колах фіялетавых ценяў. І на вуснах – вар’яцкая ўсмешка. Жах. Перасмыкнула яшчэ, бо ў гэтай пошлай і жудаснай квазі-Барбі раптам спазнала сябе. Толькі калі пра цацку некаторыя яшчэ могуць сказаць, што цені – упрыгожванне, а ўсмешка на твары – усмешка какоткі, тое мяне гэта ніяк не тычыцца. Хаця вочы глыбока ў ліхтарах колеру індыга, а вусны скрывіла ў ліслівай сутарзе... Калі ты ідзеш да парога, хачу кінуцца ў ногі і закрычаць ад нясцерпнага болю, каб застаўся, каб нікуды не хадзіў. Але не кідаюся і ніколі не кінуся. Бо ты правы. Заўсёды. Неправая я, таму што мне ад тваёй праваты не лягчэй ані кроплі. У кожным забітым, у кожнім зніклым без вестак я спяшаюся пазнаць цябе, хаця недзе ў глыбіні адчайна веру: тое – не ты. Проста ў грамадстве, дзе з чатырох трое – нармальныя баязліўцы, а чацвёрты – шчыры ідыёт і твой брат па розуму, заўсёды будуць граць рэквіем па кожным чацвёртым… Развучылася плакаць, навучылася нястомна хадзіць, шукаць, трываць, чакаць. Навучылася маўчаць і хлусіць. Потым убачыла твае вочы… развучылася… Толькі праўду. Я сама так заўсёды хацела. “Што нас не забівае – тое робіць нас мацней”. Не хапае часу нават на цынізм і сон. У галаве засталіся толькі любоў да чалавека, які ідыёт, надзея і вера. Маліцца я, дарэчы, так і не навучылася, але малюся. Малюся бясконца. Страціўшы сорам, спрабую дакрычацца да Божай Маці, да нашай Заступніцы, каб яна, тая, што ведае, як гэта: аддаваць любімага чалавека натоўпу і губляць яго, абараніла цябе. Каб, калі камусьці – лёсу, людзям, некаму яшчэ – патрэбныя ахвяры, замест цябе ахвяраю стала я. Ты жывы – я не стамляюся дзякаваць Богу. Ты жывы. Госпадзе, якое ж шчасце… Кожнае імгненне думаю: калі ты захочаш стацца новым Хрыстом, я ж не здолею забараніць табе гэта. Бо ты заўсёды правы для мяне. Заўсёды… Нехта думае, што гонар мець такога. Бедакі. Гэта не столькі гонар, колькі боль… А можа, я проста зараз не магу прызнацца табе, што ганаруся і люблю менавіта такім. Бо сапраўды – люблю… Зямля на Талерцы Чалавечак сядзеў на белым краі велізарнай фаянсавай Талеркі, мятляў ножкамі і пільна ўзіраўся ў чорна-сінюю глыбіню, расшытую зоркамі. Апрануты Чалавечак быў у бэзавы выходны фрак з кароткімі рукавамі ды паношаныя блакітныя джынсы, а на галаве яго ўладкаваўся бэзавы цыліндр. Ловячы срэбныя зоркавыя зайчыкі, фрак і цыліндр цьмяна паблісквалі. – Не дрыгай нагамі: дрэнная прыкмета. Нагамі мятляеш – чорта люляеш… Вітаю! – Чалавечак азірнуўся, пачуўшы з-за спіны лагодны дзявочы голас. За ім стаяла невялічкая Стракатая Дзяўчынка. Яна была такая, якіх зусім не бывае і якіх нельга сустрэць, але можна спазнаць. Стракатыя валасы; стракатыя вочы з вялікімі чорнымі зрэнкамі і доўгімі цёмнымі веямі, што глядзяць на свет ды адлюстроўваюць вельмі стракатыя пачуцці; стракатая ўсмешка на гожых дзявочых вуснах і стракатая палявая кветачка ў стракатых працавітых руках. Вопратка вельмі простая і таксама стракатая. Чалавечак не здзівіўся яе прысутнасці Яна прыходзіла тады, калі хацела і калі магла прыйсці, і, нават не вельмі заўважная, заўсёды заставалася недзе побач. Дзяўчынка падышла да Чалавечка, прысела. Ён уздыхнуў і ўсміхнуўся: – Вітаю. Даўно не бачыліся? – Гэта табе вырашаць. А што: няўжо хацелася? – страката спытала Дзяўчынка, са стракатым сумненнем зірнуўшы на Чалавечка. – Ды я не ведаю нават. Я не магу прадказаць, якая ты будзеш пры наступнай сустрэчы, і мне гэта не зусім падабаецца. – Так. Прадказаць не можаш, але ты ж ведаеш, што я буду Стракатая. Заўсёды-заўсёды. – Вось таму я ніяк не зразумею: хачу ці не хачу бачыць цябе. Толькі ты мне патрэбная. – Дзякуй… Чым займаешся? – Раблю папяровыя самалёцікі, каб не думаць. Гады ідуць, а словы мудрацоў застаюцца дакладнымі. Не, я, канечне, яшчэ шмат чым займаюся, ды гэты занятак лепш за ўсе астатнія дзейнічае так, як я таго чакаю. Хочаш разам са мной кідаць самалёцікі? – Я не супраць, давай! – Стракатая Дзяўчынка страката засмяялася. Чалавечак усміхнуўся і выняў з кішэні маску-рэспіратар і зялёную паперку, з якой незадаволена глядзеў твар нейкай амерыканскай Вельмі Значнай Асобы. – А дзе сапраўдная папера? Чалавечак збянтэжана развёў рукамі: – Крызіс, – памаўчаў трохі і засмучона дадаў, – даляр усё хістаецца, як акрабат пад купалам цырка… Працуеш, працуеш, карак надрываеш: дзеля чаго? А! Што там! – Ён хуценька згарнуў даляр у самалёцік і кінуў яго. – Хай лятае!.. – Няхай… Колькі ўжо было гэтых крызісаў… Жывем жа! А тое, што працуеш шмат – не зусім праўда. Табе толькі здаецца, што працуеш зашмат. Раней і не столькі працаваў – не скардзіўся. Пра што гэта сведчыць, як лічыш?.. Чалавечак маўчаў. Ён нічога не лічыў: ён рабіў папяровыя самалёцікі, каб менш разважаць. І ўвогуле: свет пачаў выходзіць з крызісу. Ва ўсякім разе так кажуць. А што там насамрэч – хто ведае? Калі перабоі былі і да крызісу, і падчас крызісу – напэўна, застануцца і пасля. А як працаваў плённа, зарабляў грошыкі свае, так і зарабляш далей, бо сумленнае выйсце знойдзецца, калі пашукаць. Чалавек увогуле трывалая істота, таму праблема для яго не столькі праблема, колькі магчымасць паскардзіцца каму-небудзь на што-небудзь. Выправіць немагчыма толькі смерць – усё астатняе паддаецца выпраўленню. Стракатая Дзяўчынка нахіліла галаву, дакранулася да смарагдавай тканіны рэспіратара: – А гэта што? – Гэта маска… У нас жа тут пандэміі кожны год. – Колькі ўжо новых хваробаў нарадзілася на маіх вачах… Яны страшныя, пакуль новыя. І з цягам часу яны становяцца звыклымі… – Мажліва… – Чалавечак пачаў старанна складаць маску ў самалёцік. – А яшчэ з прыродаю нешта робіцца. І яшчэ… – Ведаеш, з ёй заўсёды нешта робіцца. З табой таксама… У большасці сваіх праблем ты сам вінаваты, прыгадай... Нават у тым, што залежала ад мяне, а не ад цябе. Я ж толькі жанчына: самая моцная і самая слабая. А ты – іншы… І, калі ты мяне крыўдзіш, я не заўсёды магу стрымацца, хаця і цярплю да апошняга… Не трэба мяне тлумачыць: мне ад гэтага не лягчэй. Проста ты… ты нешта не тое робіш… І сам жа гэта адчуваеш…. Можаш не пералічваць “заганы” году дзеля таго, каб папоўніць мой слоўнікавы запас. Кожны год адбываецца нешта. І добрае, і дрэннае. І цудоўнае, і жудаснае. Вось скажы мне: няўжо толькі сусветнае дрэннае запомнілася табе?.. Чалавечак задумліва глядзеў у бэзавую прастору. Нарэшце, ён зняў цыліндр, дастаў з кішэні чыстую хусцінку, акуратна змахнуў кропелькі поту са лба: – Не… Проста, напэўна, дрэннае прасцей і запомніць, і пералічыць. Ды і трэба так: хвалявацца за сусветнае дрэннае, пакутаваць... Але я за гэты год шмат разоў быў… шчаслівы? Так, шчаслівы… І што дзіўна – шчасце прыходзіла праз зусім простыя рэчы. Такія простыя, незаўважныя амаль што… Гэта вельмі добра – быць шчаслівым. Тады вакол усё расцвітае. Тады становішся здольным рабіць нешта добрае і светлае, каб астатнія таксама былі шчаслівыя. Тады твая ўсмешка – самая шчырая і самая сапраўдная – выклікае шчырыя і сапраўдныя усмешкі іншых… – Чалавечак усё болей і болей узбуджаўся. Яго голас быў натхнённы і... стракаты. Ён нібыта раптоўна стаў мацнейшы, прыгажэйшы, лепшы. Быццам вырваўся з чорнага квадрата Малевіча, у які сам сябе заганяў. – У маёй свядомасці ўсё зблыталася. Усё зблыталася ў маёй душы. Год як карціна: шмат фарбаў розных адценняў узята з палітры СМІ і яшчэ болей – з палітры маіх уласных дзён. Карціна, канечне, шэдэўр – а як жа інакш, калі малявала Жыццё?.. Вось толькі хай усё дрэннае ляціць прэч адсюль, з майго жыцця! Ляціць разам з гэтай зялёнай анучкай рэспіратара і крохкімі грашамі з добрай, трывалай паперы…. Ляціць разам з гэтай зменлівай модаю, з гэтым бліскучым бэзавым фракам і цыліндрам, бэзавым, абыякавым, ад якога толькі галава пацее… Гэта ўсё такое несапраўнае… Гэта не жыццё – толькі п’еса. Жыццё, яно ў іншым, я ведаю і веру. Ад мяне залежыць, наколькі сапраўдным і шчаслівым будзе маё жыццё. Нельга здавацца – і тады ўсё будзе сапраўдна, сумленна, шчасліва… Нельга здавацца – трэба стукацца ў зачыненыя дзверы, каб іх расчынілі. Нельга здавацца – трэба казаць, каб пачулі. Трэба проста жыць сумленна. Нават калі гэта складана. Сумленнае жыццё і шчасце такія падобныя… Простыя і складаныя. І такія патрэбныя мне. Чалавечак ператварыўся ў Чалавека. Ён ускочыў і цяпер стаяў без фрака і цыліндра ў стракатай кашулі і тых жа самых блакітна-стракатых паношаных джынсах. Вельмі добрых і зручных. Ён не пераапранаўся – проста скінуў залішняе. Ён не змяніўся – проста пазбавіўся хваробаў нуды і скарджання. Стракатая Дзяўчынка глядзела на Чалавека з павагаю і пяшчотаю – таксама яшчэ стракатымі, але ўжо вельмі зразумелымі. – Усё дакладна… Што ж – давай, наперад. – Тут Чалавек змяніўся ў твары і зноў пачаў нагадваць Чалавечка. Яшчэ адна хвароба не давала яму спакою – хвароба няўпэўненасці, хвароба баязлівасці. – Ведаеш… Кажуць, што жыццё нагадвае кола, што ўсё паўтараецца. Шмат разоў я спрабаваў нешта змяніць, але не атрымлівалася. І зараз, напэўна, не атрымаецца. Можа, я ніколі не стану Чалавекам?.. Стракатая дзяўчынка страката ўздыхнула. А потым вельмі страката засмяя­лася: – Жыццё-кола, жыццё-пярсцёнак, – у руках яна трымала маленькі пярсцёнак і спружынку ад асадкі, – націск у тваіх словах павінны падаць не на “кола”, а на “нагадвае”. Толькі нагадвае… Павер мне: жыццё выглядае не як кола, а як спі­раль. Як спружына. Ты, Чалавек-Чалавечак, можаш сціскаць яе ці расцягваць – па законах фізікі ды нават без гэтых законаў спружына ўсё роўна прыме пачатковую форму… Колы гэтай спружыны нечым падобныя, так. Але яны не аднолькавыя. І ты можаш змяніцца і змяніць наступнае колца. Чалавек кіўнуў. Цяпер ён паверыў. Падышоўшы бліжэй да краю талеркі, ён угледзеўся ў зоркі: – Планаваў злётаць на Луну. Але ў мяне і тут шмат працы яшчэ. І шмат шчас­ця... Ці ж не? – Ён азірнуўся, але Стракатая Дзяўчынка знікла: ён стаяў ужо зусім не на краі Талеркі, а на сваёй добрай і лагоднай стракатай зямлі. І ён, Чалавек з вялікай літары, мог усё. Мог перажыць любы крызіс і ачуняць ад любой хваробы, мог стаць разумным настолькі, каб шчыра прызнаць сябе дурным і стаць дарослым настолькі, каб не саромецца сваёй дзіцячасці, мог сказаць праўду ў твар уладным несумленным людзям і мог абараніць сябе і іншых… і Стракатую Дзяўчынку, якая сядзела на краі белай Талеркі, кранаючыся зорак пальцамі босых ног. Талерка ляжала на трох Сланах, якія стаялі на трох Кітах, што знаходзіліся на велізарнай Чарапасе, якая мірна спала сярод бясконцасці. З-за дзявочага стракатага ззяння Талерка здавалася стракатай. Як Зямля. Марыя Іванова Дзeнь нeзависимасти [канцэптуальная арфаграфія] не парься: ты видишь, сколько мужиков готовы оплатить тебе выпивку. пяць сукенак. у маёй шафе віселі пяць сукенак. пяць, як пальцаў на руцэ. пяць, як вострых вяршыняў гранатава-чырвонай зоркі на савецкай ёлцы. пяць, як дваццаць пяць дзяліць на пяць. у панядзелак я апранала паркалёвую ў хатнюю клетку, у аўторак – белую з чырвонай атласнай стужкай, у сераду – малахітавую з жоўтым, у чацвер – белую, у пятніцу – чорную. у суботу я ірвала ўсе сукенкі на шматкі. а ў нядзелю садзілася за кросны ткаць новыя. але бог забараніў працаваць у нядзелю – а я сядзела і шыла сабе новыя сукні, не звяртаючы ўвагі на тое, як іголка час ад часу ўзрывае белыя барозны з чырвонымі кроплямі пасеваў на маёй скуры, – таму ён пакараў мяне тым, што паслаў мне пяцёх мужчынаў. першым быў мой бацька, і кожны панядзелак я сустракалася з ім, каб атрымаць належныя аліменты, бо згодна з артыкулам 92 кодэксу аб шлюбе і сям’і гэты чалавек не меў іншага выйсця. другім быў старшыня моладзевай партыі, з якім я сустракалася па аўторках, каб адкрыць танную візу ў еўропу, бо закон аб парадку выезду з рэспублікі не дазваляў адкрыць гэтую візу на тыя аліменты, якія я атрымлівала ад бацькі па панядзелках. па серадах я бачылася з трэцім – перкусіяністам, што дапамагаў мне трапіць на імпрэзы па-за межамі рэспублікі – на тыя імпрэзы, якія грамадскі савет па маральнасці забараняў у межах нашай краіны. да чацвёртага – доктара – я ездзіла па чацвяргах на кансультацыі наконт пазбаўлення ад нікацінавай, алкагольнай і харчовай залежнасцяў, бо міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь хоць і гарантавала бясплатную медычную дапамогу кожнаму грамадзяніну Рэспублікі Беларусь, часцяком гэтая дапамога апыналася дапамогай сярэднявечнаму чалавеку трапіць у іншасвет, каб пазбавіцца ад пакутаў гэтага. у пятніцу да мяне завітваў апошні, інтарэсы і род прафесійнай дзейнасці якога мы ніколі не абмяркоўвалі, – але ён, апошні, нарэшце наладзіў мне хатні інтэрнэт, бо я стамілася хадзіць па кампутарных кавярнях, дзе, згодна з указам прэзідэнта № 60 аб мерах па ўдасканаленні выкарыстання нацыянальнага сегмента сеткі інтэрнэт, патрабавалі пашпарт. у суботу я ні з кім не сустракалася. я жыла, таму што так было прынята. прачыналася, закідвала ў плэйліст трэкі тома уэйтса і плёскала некалькі кроп­ляў каньяку ў ранішнюю каву. а потым сыходзіла з дому і выкідала ключ ад кватэры ў сметніцу, ведаючы, што на ягоны выраб сыдзе не меней за содні, цягам якіх я буду хадзіць, спрабую­чы беспадманна дабыць грошай, то бок – збіраючы бюракратычныя паперкі на грашовую дапамогу з нагоды пражывання ў чарнобыльскай зоне. 24 гадзіны служэння ўладам у чыстым выглядзе, уключаючы чаканне зялёнага колеру святлафора. спыняцца нельга, іначай можна было вельмі моцна задумацца і перастаць рухацца – а я павінна была рухацца няспынна з нагоды патрэбы грошай на лазерную карэкцыю зроку, і чым хутчэй, тым лепей. у гэтую ж суботу ўжо ад поўдня ўсё пайшло ўпоперак. як звычайна, я не думаючы ўскочыла ў трамвай, не думаючы ўчапілася ў сацыяльную пятлю, якая звісала з поручня, і не думаючы ўтаропілася ў акно – не думаючы, у прыватнасці, пра жанчыну, якая расплюшчыла маё цела аб шкло і, натуральна, – пра кантралёра, які прымусіць мяне сысці на чарговым прыпынку, бо, згодна з правіламі праезду пасажыраў у грамадскім транспарце, распрацаванымі на аснове пастановы савета міністраў № 972 ад 30.06.2008, за праезд у грамадскім транспарце кожны грамадзянін павінен зрабіць унёсак вартасцю сямсот рублёў. і тут трамвай спыніўся. – якое трасцы? – выдыхнула я, калі кіроўца нешта зашыпеў у гучнагаварыльнік, і людзі мурашамі пасыпаліся з трамвая на вуліцу праз расчыненыя дзверы. – у цэнтры горада дэманстрацыя, – сказала жанчына, што ўціснула мяне ў шкло, – рух спынены. я набрала нумар бацькі, хоць была субота, а нашыя з ім сустрэчы даўно рэг­ламентаваныя строга па панядзелках. – послушай, как мне добраться до плеханова? – я на демонстрации. – что ты там делаешь, чёрт возьми? – не задавай идиотских вопросов: если я слечу с работы, то, боюсь, в ближайшее время нам уже не случится встречаться по понедельникам. к тому же есть на что посмотреть в… галоўнае – своечасова націснуць чырвоную пімпачку, не даведаўшыся, на што можна паглядзець на дэманстрацыі. але тэлефон ажыў зноўку, нервова пачало біцца яго электроннае сэрца. – алё? вы ведаеце хлапца <… >? – не ведаю, – кажу я. – а што з ім? канечне, ведаю. гэта той, з кім я сустракаюся штосераду, апранаючы малахітава-жоўтую сукенку. аматар ірваць струны на гітары так, што яны разлятаюцца па ўсёй зале, уласны голас – так, што прабарытоненыя аскепкі гукаў таксама разлятаюцца – па ўсіх суседскіх фортках, уласныя пальцы – так, што разлятаюцца пырскі крыві, трапляючы на мае вусны, і я, зглытваючы ком у горле і прыціскаючы да рота даланю, моўчкі выходжуў суседні пакой, бо не ведаю, што трэба казаць пасля такога гуказліцця,душазліцця, кровазліцця праз дотык да інструмента. аматар зрываць бусы з маёй шыі, біць шкляныя вазы і тушыць цыгарэты ў маміных вазонах з кветкамі падчас сварак. – памёр сёння раніцай ад перадазіроўкі какаіну. мільёны шкляных вазаў разбіліся аб сценкімаіх скроняў і сотні нацягнутых струнаў паадляталі ад грыфа нервовай сістэмы. суботні бюракратычны шопінг адмяняецца. мне патрэбна таксоўка, каб дабрацца да доктара і мець з ім сур’ёзную раз­мову. я хачу, каб анатамаванне зрабіў ён. я хачу, каб ён адказаў – колькі трэба зжэрці какаіну, каб выправіцца ў рай, ці колькі трэба зжэрці жыцця, каб апынуцца ў пекле. мне патрэбна была таксоўка, каб дабрацца да доктара, але ў мяне ніколі не было ўласных грошай – акрамя адкладзеных на аперацыю – і я рашылася патэліць таму, з кім сустракалася па аўторках у белай сукенцы з атласнай чырвонай стужкай. – паслухай, мілая, я страшэнна заняты хаця б з тае прычыны, што знаходжуся зараз у аддзяленні міліцыі. – ты можаш бавіць свой час менш аднастайна? мне патрэбна машына! – а ты ўпэўненая ў тым, што табе патрэбна машына чалавека, на якога пачэпяць умоўны тэрмін за блазенскі сцяг, павешаны на перакрыжаванні Камуністычнай і Свабоды нікому невядомымі апантанымі падлеткамі? паварочваюся: сто адсоткаў. на вышыні пяцідзесяці метраў лунае штандар. – бог з табой, каханы. не затрымлівайся. і аддаю апошнія грошы на таксоўку. мінус пяць долараў ЗША на аперацыю. таксіст, гэты чароўны бяззубы дзяцюк, што па-заліхвацку круціць стырно, уключае радыё. салон пачынае поўніцца галасамі: – …независимасци. – а аткуда эта наша нацыанальная спакойнасць, стрэмление не ввязывацца ва всякие канфликты, сяргей макаравич, как вы шчытаеце? я хапаюся за скроні. – выключите, пожалуйста, приёмник, у меня раскалывается голова. – панимаеце, макар сергеевич, я вам аб’исню, пачыму так праисходзит, – працягвае іншы радыёголас. – истарычэски наш народ – аграрнае, крэсцьянскае обшчаства, каторае палицикай не инцерэсуецца. так слажылась истарычэски. – эй, вы слышите меня! – я пачынаю тармасіць кіроўцу, ледзь не выбіваючы стырно з ягоных рук. – астарожна, мадам! – …паздравляю вас, дарагія саацечэ… – таксіст прыхапкам ляскае па ўсіх кнопках прыёмніка, і радыёгаласы затыкаюцца. – что за день сегодня?! что вообще происходит? – у знясіленні я адкідваюся на сядзенне. – севодня же дзень независимасци, – радасна паведамляе дзяцюк. – остановитесь возле клиники. з доктарам мы пазнаёміліся, калі мне паставілі паршывы дыягназ, і ніхто з лекараў не змог мяне вылечыць. доктар таксама мяне не вылечыў. лайно, а не доктар. і вось я сяджу і тры гадзіны чакаю яго ў прыёмнай, таму што звычайны дзень, у які мы з ім сустракаемся – чацвер. ён аперыруе. выратоўвае чалавечыя жыцці. а я сяджу і прыкладаюся да бутэлькі каньяка ў яго чаканні. – прывіт, – выходзіць з аперацыйнай і па ягоным выглядзе зразумела, што ён дзівіцца, чаму на мне апранутая не белая сукенка, а расцягнуты швэдар і старыя джынсы, – я жудасна галодны: увесь дзень у працы. зранку давялося прааперыраваць шаснаццацігадовае дзяўчо з кровазліццём у страўнік, а толькі што – нейкую бабцю з ракам прамой кішкі. дзе будзем вячэраць? глытаючы каньяк, я думаю пра тое, што калі нарадзілася мая прамаці, ішла вайна, і да шаснаццаці год прамаці ела толькі дзве стравы: спечаны ў печы хлеб і суп са спечаным у печы хлебам. таму зараз, са з’яўленнем грошай, яна есць з хлебам і пюрэ, і макарону – і таму ў яе таксама рак прамой кішкі. калі нарадзілася мая пляменніца, вайны ўжо не было, і да шаснаццаці год яе маці, у апазіцыю сваёй прамаці, карміла дзіця толькі адной стравай – карыснай для здароўя аўсянкай, таму з шаснаццаці год мая пляменніца, выкінуўшы на сметнік ўсе скрынкі з аўсянкай, есць толькі ГМА з улюбёнымі Е131, Е142, Е153, Е210,Е211-Е216, Е219, Е230, Е240, Е249, Е252, Е280-Е283. ЕЗЗО, Е954, Е338-Е341,Е343, Е450-Е454, Е461-Е463, Е465-Е466 – і цалкам гэтым задаволеная, толькі што пакутуе два разы на год у перыяды абвастрэння хранічнага гастрыту, чарговае абвастрэнне якога таксама можа прывесці яе на аперацыйны стол майго доктара. – nevermind. дарагі, – кажу я, разважаючы пра тое, якое прамежкавае звяно мы займаем паміж пакаленнем прамаці і пляменніцы і робячы стаўку на патэнцыйнае ўласнае захворванне. мы выходзім з лякарні і зрэшты апынаемся ў самым сэрцы шайтанскага балявання, на ўзровень якога не пацягне ніводнае з язычніцкіх святкаванняў. “народныя пацехі” – рэкламуе плакат, перацягнуты церазусю плошчу. вакол блазны – без грыму, маскарадных масак і адзенняў, у сваім натуральным абліччы. справа. злева. справа. – я тут пасадзиу усе дзярэуя, усе дамы пастроиу, я прэдседацель этава дома! ну? севодня мой праздник, так сказать! я тебе сейчас усё раскажу! – цягне мяне за руку мужчына досыць прадстаўнічага выгляду – і досыць прадстаўніча п’яны, але док мякка і рашуча вызваляе маё цела з ягоных лапаў. – милая, дай руку. ну дай руку! – настойліва перахоплівае руку кабета, – я тебе всё расскажу! всё расскажу! загадай желание. ну загадай желание! ооо, жизнь твоя непростая, кругом завистники! адбіваючыся, мы подбегам уцякаем у рэстарацыю, куды ўвальваемся як у бом­ба­сховішча. – ты што, не хочаш есці? – трохі пазней пытаецца мой доктар, гледзячы, як апатычна я калупаю відэльцам сурвэтку. я не хачу есці, а хачу сказаць: “паслухай, док, сёння памёр мой мужчына, памёр ад перадозу, і я ведаю, чаму гэта адбылося: таму што ён быў чараўніком і з дапамогай цудадзейнага парашка захацеў выйсці з сістэмы, якая нас акружае, і апафеоз святкавання якой адбываецца тут і зараз, калі мы з табой ямо жульен, а па рэстарацыі ходзяць міліцыянты і заглядаюць у кожны рондаль, – а за акном адбываюцца народныя святы. док, ты ж як ніхто іншы ведаеш, што нарката ды п’яныя буянствы – гэта горкі бунт самаразбурэння, але ўсё, чым адрозніваецца чалавек ад каменя, – дык толькі здольнасцю разбураць сябе і смяяцца з сябе. і гэты мой мужчына надта доўга з сябе смяяўся, так доўга, што сёння гэта яго разбурыла”. але я кажу: – перасолена, док. здаецца, першым разам – на шчасце, зноўку пульсуе тэлефон. – добры вечар, спадарыня <…>. вы ведаеце хлапца <…>? – не, – кажу я. – а што з ім? у адказ – прадыктаваны адрас. устаю. – пакуль, док. убачымся. – няўжо ты з’явілася сёння проста так, без аніякай падставы? – проста так. у пастарунку я пільна ўглядаюся ў фотаздымак неўрастэніка. адзіночка. аматар тыднямі нічога не есці і не спаць па начах. аматар выпіваць увечары шклянку тэкілы ў дарагім бары, а заканчваць уранні ў выцвярэзніку пасля паўскрыні посттэкілавага пладова-ягаднага, і апоўдні тэлефанаваць мне і абяцаць, што калі-небудзь ён з’едзе адсюль назаўжды і здыме сабе кватэру ў ісландыі або здыме свой касцюм і апране манаскія рызы ў кляштары святой барбары. для яго я апранала і здымала па пятніцах маленькую чорную сукенку ў стылі коко шанэль. суіцыд сёння ў пасляпаўдзённы час, – зацягваецца папіроскай лейтэнант і пранізліва глядзіць мне ў вочы. – не, я не ведаю гэтага хлопца, – кажу я і выходжу на вуліцу. наркаманы. аскеты. алкаголікі з душою манахаў. першымі выбываюць з гуль­ні. на іх першых абвальвальецца пінкфлойдаўская сцяна. “адкрый рот і скажы: аааа”, – сістэма тыцкае ім пад нос лыжку з маннай кашай, а яны па-дзіцячы тупаюць ножкамі і махаюць рукамі, марачы вярнуцца ў матчына ўлонне і стаць недасягальнымі для машыны кармлення маннай кашай. сёння ў гэтае ўлонне вярнуліся двое. 5 сукенак – 2 сукенкі = 3 сукенкі засталіся замураваныя ў сцяну бацька і доктар, якія знаходзяць манную кашу карыснай для здароўя. “і не дадумайцеся прамываць крупы перад гатаваннем! крый божа, вымыеце з іх усе вітаміны!” – крычаць яны і нецярпліва стукаюць лыжкамі па стале. 3 сукенкі = 2 сукенкі + … засталіся змагары супраць адной сцяны за будаўніцтва іншай сцяны. мужчына, дзеля якога пашытая белая сукенка з чырвонай атласнай стужкай, абярочвае стульцы, залазіць на стол, складвае рукі рупарам і прамаўляе: “спадарства! нас кормяць атрутай. смерць маннай кашы! я выбіраю груцу. будзьма з груцай”. … +1 сукенка і інертная масса – я. +-∞. зноў гэты пракляты тэлефон. тэлефануе мой летуценнік, які не жадае маннай, а хоча груцы. тэлефануе з іншай краіны – створанай Быкавым і Караткевічам, краіны, якая існуе ў свядомасці купкі інтэлігенцыі і перадаецца ў спадчыну, тэлефануе мне сюды – у краіну, дзе пачынае накрапваць дождж, дзе ў дапалудзен­ны час паміраюць ад перадозу, у пасляпалудзенны час здзяйсняюцца суіцыды, а сялянская нацыя ў гармідары адзначае дзень незалежнасці ні ад чаго. – мне не нужна свобода, – прамаўляю я ў слухаўку, яшчэ не пачуўшы з таго боку ні адзінага гука. – што? – я говорю, мне на хрен не нужна свобода. мне не нужно перекраивать мир по-своему, вымащивая благими намерениями дорогу в ад и изобретая очередное добро. полная фигня. мне плевать на свободу, потому что я знаю, что это такое. ты знаешь, что это такое? я знаю. свобода – это когда ты сам осознанно выбираешь несвободу. я хочу несвободы. я хочу вкалывать десять часов в день и ни о чём не думать, а потом возвращаться вечером домой – и снова ни о чём не думать – от усталости. чай. телек. двести вина. телек. не знаю. а потом я заработаю денег на то, чтобы съездить в амстердам, где все передвигаются на велосипедах и жуют желатиновый мармелад с марихуаной на ступеньках своего дома с видом на каналы, мерцающая голубая сетка которых пронзает весь город. или в париж – чтобы выпить кофе за сто евро на елисейских полях, глядя на триумфальную арку. я сделаю кучу фотографий. привезу домой и буду всем хвастаться. я буду очень счастлива. мне плевать на свободу. мне нужны свежие фрукты в холодильнике, тёплое одеяло, новый фен и бабки, за которые можно всё это купить. і, прамовіўшы гэта, выкідаю тэлефон у сметніцу, як зрабіла зранку з ключом ад кватэры. здымаю мокрыя ад дажджу туфлі. заўтра нядзеля. працы няшмат: пашыць тры сукенкі – гэта вам не пяць. удалечы чуецца святочны гоман. мокрыя іскры шыкоўнага, доўгачаканага і аплочанага працай грамадзянаў салюту сыплюцца на горад. у гэты ж момант з нябёсаў абрынулася ўніз вада. мокрыя іскры шыкоўнага, доўгачаканага і нікім не аплочанага ліўня пасыпаліся на горад разам з каляровымі іскрамі феерверку. плынямі вада абмывала мае шчыкалаткі, бруілася скрозь пальцы на нагах, суквецці ліпы чапляліся і вязлі ў спражках басаножак, фіялетавыя пялёсткі невядомых кветак, прынесеныя вадой, прыліпалі да каленняў. я стаяла, прыхінуўшыся спінай да дому парламента, заплюшчыўшы вочы, і адчувала, як ваніты падступаюць да маёй глоткі. я стаяла. cамая залежная ў дзень незалежнасці. Павел Капанскі План захопу Балгарыі Сам я быў аднойчы ў Балгарыі, здаецца ў Бургасе. Быў я маленькі і мала што памятаю з тых часін, але засталіся ў памяці нібы такія слайды. Першы слайд – гэта пекла. Спёка спякотная. А навокал жоднага дрэўца, толькі тры дамы на голым ўзвышшы і пустэча. Але дамы высотныя, з ліфтам. Наступны – гэта ўсё тое ж пекла, але да таго булка ў хот-дога горш за гумовую, крычаць усе навокал па-балгарску, а я разумею толькі “бон-бон” і “на морето”, ну і башню вавілонскую меней народу будавала, чымсьці на гэтым рынку таргавала. Слайд трэці – я з голай піпіськай на перавес бегаю па беразе блакітнага мора, але мне, ясная справа, да дупы якога яно колеру і што не відаць іншага берага, і што ўвогуле мяне павінна ахапіць шчасце толькі ад таго, што я на моры. Бегаю я доўга, бо пясок, най яго халера возьме, гарачы. Выбару амаль што няма, альбо ўвесь час сядзець пад мостам, дзе цень, альбо не вылазіць з мора. Дылема, я вам скажу, не дай Божанька каму яе вырашаць. Слайд чацьвёрты – ядзім з Хрысцінам піцу зробленую дома з лечо, запіваем яе кіслым мляком. Спяваем з поўным ротам адзіную песню, якая аб’яднала на тую маладую пару нашыя славянскія сэрцы. Песню з мультсерыяла чарапашкі-ніндзя. Уступную, што з першых хвілін ідзе. Па-англійску, дарэчы. Вось. Болей я там не бываў. Але Балгарыя прыехала да мяне ў Брэст. Хрысцін, дарэчы з канчаткам “чо”, яшчэ малы, а не дарослы, на два гады малодшы за мяне. Яшчэ з адзінага майго наведвання краёў Бургаса, мы з ім працавалі на кантрасце. Ён – поўны бландзін на галаву ніжэйшы ад мяне. З цягам часу я як быў худы, нібы драбіна, як кажа мая бабця ў Львове, так і застаўся, а вось Хрысцін”чо” апгрэйдзіў свой бампер даволі феерычна, ад чаго кантраст толькі выграваў, а я дзівіўся. Ёкаламэнэ, гэта ж мой брат! Трэба адзначыць, што выпісала з далёкай Балгарыі Хрысціна мая бабця, каб на ўнука паглядзець. Я думаю, што калі яна яго пабачыла, адразу падумала, вось малайчына хлопчык, поўненькі, румяненькі. Калабок, ёшкін кот. Каб было больш зразумела, найлепшае што я змог выдумаць для яго характарыстыкі, гэта параўнанне з Картманам з Паўднёвага Парку. Я вам скажу, ну вось адзін у адзін, толькі не такі падступны і шкодны, але і тут ёсць свае тэндэнцыі. Яшчэ ў Мінску-2 брацельнік выказаў, як гэта сказаць, хваткасць. Прывёз бутэлек на 6-7 болей свайго віна, чым можна ўвогуле. Яшчэ тады да мяне дайшло – у балгар карак крэпкі, такіх не зломіш: пацягнуць удвое больш, чым могуць, і ўтрое больш, чым трэба. Але хвалявацца не прыходзілася, бабця аплочвала весялуху, таму казённыя еўра пайшлі адразу ж у расход яшчэ ў аэрапорце. Потым паўстала пытанне моўнага кантакту. За доўгія гады майго пільнага ігнаравання балгарскай мовы, мае веды не палепшыліся, а англійская, як і заўжды трымалася на ўзроўні “ту гоў”, “ту іт”, ту сліп” і “донт воррі, а эм э сцьюдэнт”. Хрысцін не выказваў амаль што ніякіх паліглоцкіх дараванняў, таму на англійскай і сышліся. Яшчэ неяк бегла ў таксі мы абмазгавалі дзясятак з гакам гадоў нашага існавання. Я вучуся, гуляю ў баскетбол, жыццё нявартае ўвагі. Увасоблены Эрык Картман выказаў зацікаўленасць дзі-джэінгу, більярду (пулу), кампутарам і піву. Але я вам скажу так, як сказаў і яму адразу. Будзь ты хоць Папа Рымскі, калі ты ў Брэсце, ты ўсё роўна пойдзеш у Брэсцкую крэпасць. Амінь, партызаны і партызанкі палесскага краю! Бо Брэсцкая крэпасць, фортрэс ё-маё, гэта як Эйфелева башня ў Парыжы, як Калізей у Рыме, як Біг Бэн у Ландоне, ну і гэтак далей. Адным словам, на хуткім цягніку мы прыехалі ў Брэст. Слёзы шчасця, сюсі-мусюсі і ўсе такія соплі я прапушчу, бо, здаецца мне, кожны ведае такія сітуацыі, кожны іх унікае, як можа, але, курча ляга, усё роўна трапляе ў іх. Далей трэба было прыдумаць праграму “досуга” для дарагога госця. Першым пунктам крэпасць, дзе, дарэчы, нельга катацца на ровары. Аднаго разу мне ледзь колы не папрабівалі. Мемарыял, атож. Другім пунктам Акадэмія більярда, зараз дарэчы закрытая, там, па чутках, нейкая двайная бухгалтэрыя вялася. Пунктам трэцім кафэ “Венецыя”, дзе Хрысціну давялося пакаштаваць піцы, чацвёртым баскетбольная пляцоўка, дзе міламу браціку прыйшлося ўспацець і пратрэсціся, але па прычынах больш празаічных, чымсьці хацелася б, і нарэшце пятым пунктам “гоў хоўм, янкіз”. Асобным пунктам адзначалася, што ўся праграма планавалася за кошт бабці, таму хвалявацца наконт фінансаў не было сэнсу. Ведаеце, калі жывеш поруч з нечым такім выбітным ад самага дзяцінства, тады тое выбітнае не здаецца такім ужо мегакрутым, як усім іншым. Яшчэ малым хлопчыкам я бегаў па казематах Брэсцкай крэпасці і ўяўляў сябе салдатам, што шмаляе з аўтамата па немцах і спыняе “бліцкрыг”. З цягам часу ваенная рамантыка спыніла сваё існаванне ў маёй галаве, і з галоўных успамінаў тых часін засталася практыка, якую мы праходзілі аднаго разу на тэрыторыі мемарыялу. Спачатку нам шукалі працу. Працы не было, акрамя як палоць траўку альбо сядзець пад дрэвам, чакаючы пакуль траўка падрасце, каб яе палоць. Але на тую раніцу недалёка ад гістарычнага музея з’явілася вялікая яма. Нам далі рыдлёўкі і мы капалі. Як я жартую, я многафункцыянальны працаўнік – магу капаць, магу не капаць. Мы засыпалі яміну пяском да абеду. А пасля абеду пад’ехаў экскаватар і засыпаў тую частку, што мы не паспелі, і нават разраўняў. Цікава было глядзець на тое, як працу, ад якой ты напружваўся і пацеў некалькі гадзін запар, робіць за некалькі хвілін механічны монстр. “Тваю ж маць”, – менавіта так думалі ўсе мае сябры, мякка кажучы. І вось мой капіталістычны брацельнік быў прыведзены на тэрыторыю славутага мемарыялу. Фоткаліся там і тут, залез ён на пару гармат, паглядзеў на Штык, але самае цікавае выявілася ў казематах. Мы спусціліся, каб паблукаць у іх трошкі, але Хрысцінчо не спадабалася і ён вырашыў хутчэй з іх выйсці. Але сходы там няроўныя, павышчарбленыя. Дык вось ён хуценька так пасемяніў да іх, каб падняцца. Не забываем пра ягоны рост, вагу і фразу Гамера Сімпсана, калі нешта не так выходзіць “Доў”. Ну, думаю, трэ і мне выбірацца, але пайшоў у іншы бок, толькі чую за спіною гамеравы выкрык. Азіраюся: брат падымаецца з зямлі, нешта мармыча сабе пад нос па-балгарску, на правым локці відаць драпіну. “Нід сам хэлп?”, – пытаюся, а сам шкадую, што не пабачыў гэтага феерычнага падзення. “Айм файн”, – чую у адказ і зноў іду ў свой бок. Імгненне і той самы гук зноў дасягае маіх вушэй. На гэты раз левы локаць, трошкі падраныя шорты і больш гучная балгарская лаянка. Я нават нічога не пытаў, проста глядзеў і садыстычна пасміхаўся. А што вы думаеце, замест таго, каб сядзець зараз у кафэ і піць гарбату, я павінен быў цягацца з малодшым братам. Хто калі ўвогуле ад гэтага атрымліваў асалоду? Але ў той момант я адкрыў для сябе адну ісціну: нам не патрэбны сходы, каб падняцца. Неяк нават так сакральна выйшла. Увечары таго ж дня мы пайшлі пагуляць у більярд. Хрысцінчо прыехаў нават са сваім асабістым кіем і расказаў нам, што з вялікай ахвотай удзельнічае ў розных змаганнях у сваім родным Бургасе і некаторыя нават выграе. Спецыялізаваўся ён менавіта ў гульні пул, што з аднаго боку было зручна, бо наш дылетантскі ўзровень яшчэ дазволіў з ім змагацца. Гулялі б мы ў рускі – пішы прапала. Цікавае назіранне: меншы шар, большая луза – але нават тут ёсць значная магчымасць прамазаць. Увесь вечар Хрысцінчо як на каня падсеў: вырабляў розныя фінты, піў паўлітрамі піва, лятаў над більярдным сталом, нібы шэф-повар над сваёй стравай, жвава і натхнёна. Нарэшце я дагадзіў свайму браціку і ад таго было прыемна. На наступны дзень планаў было няшмат, толькі Венецыя і піца на вечар. Зразумела, што ўдвух мы туды не пайшлі, і я запрасіў яшчэ сяброў. Піца брату вельмі не спадабалася, таму пэўна ён з’еў у адзін рот амаль што дзве, ну і салат на закуску. Трэ сказаць, што Хрысцін любіў пажэрці… прабачце, паесці. Неяк за сталом ён прызнаўся, што нават працаваў некаторы час у дзюнернай. Нашую адзіную берасцейскую дзюнерную зачынілі, такім чынам найлепшы хуткі перакус у горадзе знішчылі, нават не папярэдзілі. Мяса і булка, трошкі зялёнага гарніра, трошкі соуса… Я ўвогуле на такія рэчы рабіў бы рэферэндум, а чаму б не. Ці жадаеце вы, каб дзюнерную знеслі, а на пустым месцы нічога так і не пабудавалі? Так, Не, Ваздзержусь. Карацей, працаваў ён у балгарскай дзюнернай і там, чэснае балгарскае, былі найлепшыя дзюнеры на ўвесь Бургас, а можа і ўсю Балгарыю. Немагчыма было не браць пад увагу заявы такога мілага пузіка, як у майго брата. Гэта калі вось як на таго кашака са Шрэку, у вочы яму глядзіш і нібы так прасякаешся да яго цеплынёй і паразуменнем. Тое самае з маім братам, толькі глядзець на пуза трэба. Як ні круці, мне ўсё роўна вельмі імпанавала, нягледзячы на мой татальны недавер і сарказм, што мой малодшы брат ужо працаваў, ды яшчэ ў індустрыі фастфуду. Мне нават болей імпанавала не тое, што ён там працаваў, а магчымасць таго, што адтуль можна было б стыбзіць. З заводу па частках тэлевізар альбо “Камаз”, а з дзюнернай, сябры мае, гэта сапраўдная казка, мяса. Неяк чуў я маналог Карцава, як ён салат сабе рабіў і смажыў яешню ці што. Ай, не, ну не магу далей згадваць і таму мяняю тэму. Наступны дзень быў без грашовых марнаванняў, затое гэтым разам з маім спартыўным трыумфам. Мы гулялі ў баскетбол. Гулялі не так доўга, бо фізічная падрыхтоўка Хрысцінчо яўна не даганяла ягоныя магчымасці ў паглынанні піцы і піва. Перад гульнёй я спытаў, ці займаецца ён нечым, акрамя більярда, які таксама не з’яўляецца самым рухомым відам спорту. Некалі даўно бегаў у баскетбол, але потым падключылі кабельнае і перайшоў на “Еўраспорт”. Ну, як тут не замілавацца будучыняй пакалення тэлебачання? І тады ў мяне з сябрам узнікла геніяльная і простая, як усё геніяльнае, ідэя, а канкрэтней цэлы план захопу Балгарыі. Заўважу, што гэты план распрацоўваўся выключна з цікавасці без ніякага жадання выгады, таму калі хто яго выкарыстае, на мяне спасылацца не абавязкова. Сутнасць плана ў тым, што трэ пачакаць, пакуль уся балгарская моладзь, выхаваная на еўраспорце і дзюнерах падрасце, а потым проста з клічам “Сцеражыся, Балгарыя, я цябе заваюю!” бегаць вакол яе ўздоўж мяжы. Не могучы нічога зрабіць з хуткімі і моцнымі бегунамі, балгарскія войскі павінны фактычна ўпасці на каленні. Ох, як напэўна, чытаючы гэты кавалак, кенійскія бегуны затурбаваліся і пачалі наканечнікі сваіх коп’яў ядам курары змазваць. А брату на пляцоўцы стала дрэнна і, каб не справакаваць сняданак і абед, я адвёў яго дадому рыхтавацца да ад’езду. Падчас ад’езду я зразумеў, наколькі балгары падобныя да мураўёў. Толькі адзін Божанька ведаў, навошта яму спатрэбілася на маім гарбе з Брэста цягнуць стары кілім, што бабця захавала для ўнука, а на сваім гарбе галоўку сыру і беларускую гарэлку. Я так сабе падумаў, што калі б у яго была магчымасць, дык ён бы і ванну пацягнуў у самалёт. А можа, проста ў іх там такі закон выжывання “бяры ўсё што даюць, не пытай за што, не думай навошта яно табе”. У майго дзеда іншы закон: “выкідвай на хер усё, што дрэнна ляжыць, і ты не памятаеш, навошта яно табе”. Шмат рэчаў прапала такім чынам з нашай кватэры, затое жыць прасторна. Толькі вось думаю, як бы гэта мой “Аіст” зберагчы… Развітаўся з братам. Некалькі дзён, некалькі высноваў і назіранняў адносна балгараў і беларусаў. Мы не купі-прадай, бяры-цягні, мы хутчэй схавай-выкінь, падумай-не вазьмі. Шмат што здаецца мне смешным і забаўным у маім браце, але ж ясна, што калі каго моцна высмейваеш, відаць і ў табе самім ёсць ад гэтага нешта. І цяпер вельмі прыемна думаць, што недзе далёка ёсць брацельнік Хрысцінчо, невысокі пузаты бландзін, што аддае перавагу “Еўраспорту” перад сапраўдным спортам, як я выбіраю “ралтоны”, а не сапраўдныя макароны, што працаваў у дзюнернай, у якой я хацеў бы перакусваць час ад часу, а не труціцца гэтымі галімымі хот-догамі, і нарэшце той Хрысцінчо, што, нібыта Картман, кожны вечар, бліжэй да ночы, крычаў па-ангельску: “Айм цінэйджэр ту, ай вонт ту плэй ол найт!”, на што я адказваў, што нічога не разумею і вёў яго да бабці, каб здаць дзяжурства. Сам жа ішоў шпацыраваць з сябрамі. Бо, калі ты не адолеў фортрэс удзень, ці здолееш ты вытрымаць Брэст уначы? Уладзь Лянкевіч * * * плач у сэрцы маім знаёмыя словы круцяцца пад нагамі як маленькі сабачка, што хоча пагуляцца здаецца, што ў гэтым свеце рухаюцца толькі мошкі, а ўсё астатняе застыгла ў чаканні я спрабую заглушыць цішыню уключаючы музыку гучней і гучней безвынікова тады я спрабую змагацца з цішынёй часам і хуткасцю я ўключаю спачатку павольныя песні, потым хутчэйшыя і яшчэ хутчэй яшчэ хутчэй а цішыня – больш шчыльная, больш працяглая яшчэ пусцейшая каб прыцішыць яе – мыю валасы, а потым доўга расчэсваю іх, мокры марна каб заглушыць цішыню, я разглядаю мапу ваколіцаў горада, дзе цяпер жыву каб заглушыць цішыню, я спрабаваў напівацца, а потым наядаўся шакаладу я спрабаваў заляпіць цішыні рот, вывучаючы іншыя мовы я спрабаваў заторкнуць ёй рот, уключыўшы усё святло ў кватэры, нібыта я не адзін тут, маўляў, можа, пойдзеш прагуляешся, ты ж бачыш: я не адзін (не павялася, халера) я спрабаваў вырваць ёй язык – удалося, але яна, трасца, як пачала мычаць, давялося прышыць назад я адціскаўся і разглядаў крошкі, маленькія нітачкі, часцінкі паперак і валасінкі, драбязу якая вырастае на дыване, калі доўга не прыбірацца я пстрыкаў асадкай, покуль тая не зламалася я перамалёўваў абрысы краіны з мапы на прасвет, праз шкло, як у дзяцінстве я расчыняў вокны і спадзяваўся што скразняк прыглушыць цішу, але прахалода заходзіла і бралася падпяваць, падвываць, падтакваць цішыні тады я зачыняў вокны, замыкаў дзверы і накручваў батарэю так, што цяпло перарастала ў спёку вось яно гук паведамлення з далёкага места прымусіў яе змоўкнуць гэта ты – на хвіліну ці дзве і цяпер, калі цішыня вярнулася, у ёй адчуваецца твой прысмак * * * калі мы пакрыўдзілі змей першы раз яны выдумалі нам нітку мы меркавалі: от бязглуздыя, дарунак за крыўду а яны думалі: цяпер як ні круці будуць нас помніць калі мы пакрыўдзілі змей другі раз яны падаравалі нам валасы мы меркавалі: от дзе дурні, нам цёпла яны думалі: мы з іх выпаўзаем калі мы пакрыўдзілі змей трэці раз атрымалі пальцы от ёлупні, мы можам іх злавіць яны: цяпер кожны іхні рух – няўдалая спроба паўзці мы папрасілі прабачэння яны засмяяліся і падаліся у бок меднай гары прыхапіўшы з сабой нашы языкі нам засталося адно: мы збіралі іх засохлых на сонцапёку і плялі кошыкі * * * незнарок стаўшы мне на нагу дзяўчына якая прыносіла каву просіць мяне ўзаемна ёй наступіць – наступаю. усіх рассмяшылі кавярня сыходзіць за ёю пад’ехаў тралейбус пыл на падлозе пакою ў куце застыгне бы тлушч на пакінутай пад нахілам патэльні надышла паравіна з занадта зацёганым імем што агаляе нешта ў тваім асабістым дрэве з усіх нумароў памятаю адно кватэрны і сцежку якая да дому вядзе ад прыпынку званю ў дамафон: ало адчыняць не трэба колісь табе наступіў цяпер наступі і ты мне * * * вароны крычаць галасамі капрызных дзяцей вялікі сметнік кароны дрэў ровар па лужынах у двары апісвае адно за адным васьмёрка кола васьмёрка кола васьмёрка кола варонкі й барозны дарожнага покрыва аб’язджае начамі ад людзей падалей катаецца прывід ровара па бульвары самі круцяцца руль і педалі кола праколата кола праколата кола праколата вараны ровар здань мара прывід веласіпедны абяцаны табе ў маленстве але не падораны немаведама колькі ён ужо так ездзіць вакол дома коламі вакол дома коламі вакол дома коламі класічны выпадак пакуль мяне не было у пакой заляцела галубка не ведаю якім ейнае заканчэнне але цельца на паркеце шпалерах аконных рамах узяў паперчыну нешта маркерам пазначана паклаў ёю птушку ў пакет з супермаркета выйшаў аддаў дзецям – пахавайце пад клёнам сам назіраў з вакна: толькі шуфлікам ямка – на працэсію пачалі злятацца галубы з суседняга парку і дзіцячых пляцовак лапаталі – у гармідары я перастаў бачыць назаўтра ўсё ўсеяна белымі пацеркамі перлінамі ўпярэмешку з пер’ямі – галубы калі хавалі сваю цароўну выплёўвалі сэрцы пеючы вітальныя гімны хорам сёння ноччу я сплю нехта поруч буркоча нешта нутро топча і я гатовы табе сваё выплюнуць градзінай дзічкай шарыкам для пінг-понга пакоцаным а ты не бяры да галавы не пераймайся у нас з галубамі па два так што яшчэ адно ў запасе песня прамільгаюць рэйкі нібы кінастужка бліскавіцай дзеліць лінія шашу не магу на месцы мне на месцы душна крочу па каменні утвараю шум кожны наступны горад які я наведваю чапляецца за ногі сваімі карэннямі кожны наступны горад які я наведваю пачынаецца з апошняе літары папярэдняга і ў гэтым цьмяным дзіўным падарожжы неўпрыкмет з кішэні выпадае час спадзяюся пошук не дарма быць можа проста захапляе роля ўцекача кожны наступны горад які я наведваю чапляецца за ногі сваімі карэннямі кожны наступны горад які я наведваю пачынаецца з апошняе літары папярэдняга прага Дваццаць гадоў мінула – і вось, ляжу на кушэтцы сябра-псіхааналітыка, што зламаў аб мяне некалі швабру: “Ты тут ні пры чым. Я не верыў Светцы. Дзеўкі няверныя. Здрада не абміне”. А. Хадановіч. Калі гэтым разам я разам з усімі падаваў пашпарт у амбасаду на візу, то не спадзяваўся, не планаваў нічога і тым больш не пакаваў валізу. Бо старонка была апошняя, і не працавала ўжо сяброўка матчына там, карацей, не было аніякага сэнсу рыпацца і пагатоў збіраць чамадан. Але нечакана займеў пропуск за мяжу, на халяву з даволі стрэмным турам, што быў зладжаны маладым літаратарам ды іншым творчым натурам. Сядаю ў аўтобус, а побач двое былых аднакласнікаў часоў фоткі на пашпарце: “здарова-здарова” – “мы збіраліся неяк, чаго не адказваў, калі званіў Паша це?” І ўсю дарогу ў два бакі пад шумавое суправаджэнне паэтаў-пісьменнікаў, гаманіў з тым, што дзеўку адбіў, якой я спяваў пад гітару хіты з песеннікаў. .................................................................................................................................. Па вяртанні, адным з вечароў, як колісь на школьніку, ад вандроўкі ўражанні я лузгаў і перажоўваў разам з купленымі ў бабулькі семкамі пражанымі. Паліна Маслянкова Рэй Брэдберы Найвышэйшая асалода Двое мужчынаў сядзелі побач, моўчкі пахістваючыся ў такт колам электрычкі, што рухалася скрозь марознае снежаньскае сутонне, раз-пораз спыняючыся на станцыях. Калі дванаццаты прыпынак застаўся адзаду, старэйшы з мужчынаў выгукнуў: “Ідыёт! Ну ідыёт!” – Што? – малодшы адарваў вочы ад “Таймс”. Старэйшы змрочна заківаў. – Ты не бачыў ёлупня, што памкнуўся, спатыкаючыся, за паненкай з водарам “Шанэль”? – Ах, за ёй? – Маладзён не ведаў, ці ўсміхацца яму, ці хмурыцца. – Я і сам аднойчы сігануў быў за ёй. – І я… гадоў пяць таму, – хмыкнуў стары і заплюшчыў вочы. Маладзён паглядзеў на старога як на сябра па няшчасці. – І з табой адбылося тое самае, калі ты дайшоў да краю платформы? – Бадай што так. А як было з табой? – Я быў за дзесяць крокаў ад яе, калі да платформы падруліў ейны муж з плоймай дзяцей! Хлоп! Дзверы зачыніліся. Толькі і пабачыў у заднім шкле аўтамабіля ейную чэшырскую ўсмешку. Прачакаў з паўгадзіны, прамерз да касцей, пакуль прыйшла наступная электрычка. Далібог, гэта было мне навукай. – Ды якая там навука, – суха запярэчыў стары. – Дурныя самцы! Усе мужыкі без вынятку. Трапечамся ў інстынктах, як тыя жабы паддоследныя: толькі ткні – затрымціць. – Мой дзед заўсёды казаў: “Мужык топча як певень, а мазгоў – як у курыцы”. – Мудры ў цябе дзед. Але ты мне скажы, што ты думаеш пра яе цяпер? – Пра яе? О, гэтая кабета любіць трымаць у трымценні. Яе, мусіць, цешыць думка, што спакуслівая гульня яе вачэй прымушае вар’яцець увесь вагон электрычкі. Для яе гэта найвышэйшая асалода, ці ж не так? Муж, дзеці, прывабная вопратка і касметыка – вось сакрэт поспеху, у якім яна запэўніваецца па пяць разоў на тыдзень у электрычцы. А калі шчыра, то і няма на што глядзець. Проста вельмі прыемна пахне. – Лухта, – сказаў стары. – Папросту яна жанчына. Жанчыны ёсць жанчыны. А ўсе мужыкі – казлы. Калі гэта ўсвядоміш, тады ўтаймуеш уласную пажаду. Калі ж не, то не будзеш мець спакою гадоў да сямідзесяці, а то і болей. Між іншым, самакантроль напраўду неабходны ў падобных склізкіх сітуацыях. Але нават прыхільнікі гэтай непазбежнай, фундаментальнай ісціны часам не ў стане захаваць раўнавагу. Калі запытаць любога мужчыну, ці шчаслівы ён, то ён абавязкова падумае, што ты маеш на ўвазе, ці задаволены ён сваім сэксуальным жыццём. Здаволенасць – рай для мужыка. Я ведаў толькі аднаго, хто дасягнуў найвышэйшай асалоды, калі ўжо казаць тваімі словамі. – Няўжо ж, – здзівіўся маладзён. Ягоныя вочы заіскрыліся. – Цікава. – Ну, час, здаецца, яшчэ ёсць. Гэты хлопец – сапраўдны шчасліўчык, самы легкадумны распуснік, якіх я толькі бачыў. Цэлая калекцыя жонак і каханак, так бы мовіць, у асартыменце. І аніякіх згрызотаў сумлення, бяссонных начэй, скаргаў, пагрозаў і слёз. – Неверагодна! – здзівіўся маладзён. – Нельга есці пампушкі і не таўсцець! – А ён еў, есць і будзе есці! І аніякіх слядоў разгайданасьці пасля ўсяночнай гайданкі на хвалях жарсці. Паспяховы бізнесмэн. Апартаменты ў элітным раёне Нью-Ёрка, на паважнай вышыні ад гарадскога тлуму, да таго ж уласны маёнтак у Бэкінгэме, дзе ён па выходных пасе сваіх козачак. Шчаслівы фермер! Я сустрэў яго ўпершыню летась у ягонай нью-ёркскай кватэры, адразу пасля ягонага вяселля. На абедзе была ягоная жонка – шыкоўная жанчына: беласнежныя рукі, сакавітыя вусны, а цела – пульхная глеба – толькі каня запрагай. Не жанчына, а рог дастатку, кадушка спелых яблыкаў узімку! І шчаслівы ўладальнік не мог стрымацца, каб не паляпаць яе па клубах, калі яна праходзіла міма. Адыходзячы апоўначы, я спыніў сваю руку на шляху да кумпячка гэтай дароднай цёлачкі. Едучы ў ліфце ўніз, я адчуў п’янкі жар недзе ўсярэдзіне – і зарагатаў. – Ну ў цябе і стыль, – вымавіў спадарожнік, цяжка дыхаючы. – Кручуся ў рэкламным бізнесе, – адказаў апавядальнік. – Але слухай далей. Я сустрэў яго зноў (назавем яго Сміт) пару тыдняў таму. Цалкам выпадкова на вечарынцы, куды мяне запрасіў адзін сябар. Калі я прыехаў у Бэкінгэм, аказалася, што вечарынка адбывалася акурат у Сміта! А каля яго, у цэнтры гасцёўні, красавалася смуглая італьянка, гэткая цемнаскурая пантэра, апранутая ва ўсе тоны і колеры шчодрай ураджайнай восені – ад залаціста-жоўтага да барвова-карычневага. У вясёлым тлуме я не расчуў ейнага імя. Пасля я заўважыў, як Сміт сціскае яе ў абдымках, быццам выціскае п’янкае віно з сагрэтых сонцам вінаградных гронак. Дурны ёлуп, падумаў я. Шчаслівы кабель, пазайздросціў я. Жонка ў горадзе, каханка за горадам. А ён выціскае віно – і не п’янее. Шыкоўна! Але я вырашыў не заставацца да канца віннага фэсту і незаўважна выслізнуў за дзверы. – Мне ўжо не церпіцца ведаць развязку, – сказаў спадарожнік, спрабуючы адчыніць вакно. – Не перабівай, – сказаў апавядальнік. – На чым я там спыніўся? – Як ён выціскаў віно. – Ну, вось. Калі вечарынка скончылася, я дачуўся такі, як завуць тую красуню-італьянку. Місіс Сміт! – Ён зноў ажаніўся? – Наўрад ці. Не паспеў бы. Агаломшаны, я падумаў быў, што ў яго два колы сяброў. Адны ведаюць гарадскую жонку, а другія – загарадную каханку. Сміт не такі дурань, каб мець дзвюх жонак! Іншага тлумачэння быць не магло. Загадка! – Далей, далей, – нецярпліва прыспешыў маладзён. – Сміт тае начы быў у гуморы і падвёз мяне да чыгункі. Па дарозе ён у мяне спытаў: – Як табе мае жонкі? – Жонкі? А іх у цябе шмат? – здзівіўся я. – Канечне, шмат! У мяне іх было каля дваццаці за апошнія тры гады, кожная наступная лепшая за папярэднюю. Калі хочаш – падлічы. Калі ласка! Калі мы спыніліся ля чыгункі, ён дастаў таўшчэзны фотаальбом. Сміт гартаў фоткі і пільна ўзіраўся ў мой твар. – Не, не, – смяяўся ён, – я не Сіняя Барада і няма ў мяне сутарэнняў, набітых маімі колішнімі прыгажунямі! Зірні ўважлівей! Я разглядаў фотаздымкі – яны змяняліся, быццам у анімацыйным фільме. Бялявыя, чарнявыя, рыжа-кучаравыя, звычайныя і экзатычныя, неверагодна дзёрзкія і надзвычай пакорлівыя глядзелі на мяне то з хмурынкай, то з усмешкай. Мігценне фотаздымкаў загіпнатызавала мяне, пасля стала пераследаваць. У кожнай фотцы я бачыў нешта жахліва падобнае. – Сміт, – сказаў я, – ты, відаць, надта багаты, калі ўтрымліваеш столькі жонак. – Далібог, не багаты. Зірні яшчэ раз. Я зноў прагартаў альбом – і разявіў рот. Я здагадаўся! – Місіс Сміт, якую я бачыў сёння ўвечары, гэтая красуня-італьянка і ёсць адзіна магчымая місіс Сміт, – сказаў я. – І ў той жа час, жанчына, якую я бачыў два тыдні таму ў Нью-Ёрку таксама адзіна магчымая місіс Сміт. Значыць, абедзве жанчыны – гэта адна асоба! – Малойца, – выгукнуў Сміт, здаволены маёй кемлівасцю. – Неверагодна! – Я не мог у гэта паверыць. – Але, – прамовіў Сміт з асалодай. – Мая жонка – проста цуд. Яна была найлепшай драматычнай акторкай калі мы пазнаёміліся. Але я, па натуры эгаіст, паставіў пытанне рубам: або ты кідаеш сцэну, або я кідаю цябе. І яна абрала мяне! Бразнула дзвярыма тэатра і пусцілася за мной па цёмных алеях жыцця. Дзікая пантэра ператварылася ў хатнюю котку. Першыя шэсць месяцаў нашага шлюбу зямля не круцілася – яна неслася і трэслася ў шалёным рытме. Але я, па натуры бабздыр, зноў пачаў заглядацца на іншых жанчын, хістаўся паміж імі, як той ківач. А пасля стаў заўважаць, з якім сумам мая жонка заглядаецца на тэатральныя афішы. Неяк я застаў яе за праглядам тэатральнай калонкі ў “New York Times”. Яна плакала ў роспачы. Крызіс. Якім чынам можна было паяднаць такія магутныя амбіцыі, як таленавітая жарсная акторка і блудлівы марцовы кот? – Неяк увечары, – працягваў Сміт, – я адчыніў вакно і згледзеў апетытную пампушку, што праплывала пад вокнамі. У той самы момант у вакно заляцела падхопленая ветрам старая тэатральная афіша і прызямлілася акурат на калені маёй жонкі. Гэтыя два імгненныя здарэнні разрубілі вузел нашых непаразуменняў і сталіся нечаканым адкрыццём найвышэйшай асалоды, якую толькі можна ўявіць. Жонка раптам схапіла мяне за руку. – Акторка я ці не акторка ўрэшце? – Вядома, акторка! – Вось і файна! Яна выправіла мяне прэч з кватэры і загадала не вяртацца праз усе дваццаць чатыры гадзіны, пакуль яна займалася нейкімі таемнымі пераўтварэннямі. Калі назаўтра я вярнуўся дадому ў шарую гадзіну, як кажуць французы на сваёй цьмянай мове, жонкі не было. Цемнаскурая лацінаамерыканка працягнула мне руку і назвалася сяброўкай маёй жонкі. Яна кінулася на мяне з такой жарсцю, што ў мяне захрусцелі рэбры, і казытліва пакусвала мае вушы, пакуль я не адштурхнуў яе і, у раптоўнай здагадцы, не ўскрыкнуў: “Гэта не сяброўка, а мая законная жонка!” І мы абое са смеху пакаціліся па падлозе. Але, гэта была мая жонка – толькі іншы макіяж, іншы стыль, іншыя манеры і інтанацыі. – Мая акторка! – казаў я. – Твая акторка! – смяялася яна. – Ты мне толькі скажы, якой я павінна быць, і я буду такой. Кармэн? Калі ласка, я буду Кармэн. Брунхільда? Чаму ж не? Я вывучу ролю, пераўвасоблюся, а калі табе надакучыць, сыграю новую ролю. Я пайшла на танцы. Я вучуся сядзець, стаяць, хадзіць на тысячы ладоў. Я таксама запісалася на курсы красамоўства і ў секцыю дзюдо. – Божа мой, – здзівіўся я. – А гэта табе нашто? – А вось нашто. І так мяне кіданула, што я паляцеў дагары нагамі ў ложак. – З гэтага дня, – сказаў Сміт, – пайшло салодкае, бесклапотнае, шчаслівае, размаітае… адным словам, не жыццё, а найвышэйшая асалода! Незлічоныя выдумкі маёй жонкі стварылі для мяне цэлую галерэю жанчын розных колераў, формаў, памераў і тэмпераментаў. Мая жонка, у пошуках сябе на адмысловай сцэне, нашай гасцёўні, і свайго гледача, мяне, стала для мяне найлепшай акторкай на зямлі. Ці не занадта для аднаго гледача? Не! Я, са сваімі перакідлівымі густамі, гатовы сустрэць яе ў любой ролі, якую б яна ні абрала. Мой талент аматара жанчын нарэшце з’яднаўся з яе шматбаковым геніем пераўвасаблення. Зняволены, я атрымаў волю – кахаючы яе, кахаць увесь свет. Гэта найвышэйшая асалода, павер мне, сябра, найвышэйшая асалода! Наступіла хвіля цішыні. Электрычка грукацела па рэйках у снежаньскім цемрыве. Абодва спадарожнікі, стары і малады, задуменна сядзелі, асэнсоўваючы толькі што расказаную гісторыю. Нарэшце маладзён зглытнуў і ўтрапёна заківаў. – Твой сябар развязаў свае праблемы, гэта так. – Ага. Маладзён хвілінку падумаў і заўсміхаўся. – У мяне таксама ёсць сябрук. У яго падобная сітуацыя, але іншая. Назавем яго Квілан? – Добра, – паспешліва адказаў стары, – толькі хутка, а то я зараз выходжу. – Аднаго разу, – пачаў маладзён, – я бачыў Квілана ў бары з казачнай рудавалосай красуняй. Натоўп расступаўся перад ёй, як мора перад Майсеем. “Проста цуд!” – падумаў я, акрылены. Праз тыдзень я сустрэў Квілана ў Грынвічы, з ім была маленькая тоўстая кабета ягонага ўзросту, гадоў каля трыццаці двух, але такая недагледжаная, што выглядала старэйшай за яго. Рохля дый годзе, як сказалі б ангельцы, таўсматая, насатая, няўмелы макіяж, спушчаныя панчохі, валасы што павуціна, але такая ціхая і слухмяная, нібыта для яе найвышэйшай асалодай было ісці поруч з ім і маўчаць. “Авохці мне! – падумаў я, – вось гэта і ёсць ягоная бедная жонка, што багоміць зямлю, па якой ходзяць ягоныя ногі. А вольнымі гадзінамі ён забаўляецца з чароўнай рудавалосай красуняй. Які сум! Які сорам!” І я пайшоў сваёй дарогай. Праз месяц я зноў сустрэў Квілана, калі той хацеў быў занырнуць у адзін з пад’ездаў на Мак-Дугал-стрыт. “О, Божа! – гукнуў ён, спатнелы ад хвалявання. – Маўчы! Не выдавай мяне маёй жонцы!” Я гатоў быў паабяцаць маўчаць, калі раптам аднекуль зверху Квілана паклікаў жаночы голас. Я ўзняў вочы і аслупянеў. З вакна выглядала тая самая маленькая таўсматая кабета!!! Усё раптам стала на свае месцы. Рудавалосая красуня – ягоная жонка! Бліскучая інтэлектуалка, яна і танцавала, і спявала, і тактоўна ўмела падтрымаць гутарку. Тысячарукая багіня Шыва, найлепшы рушнік, калі б то ні было вытканы смяротнай рукой! І ўсё ж яна надакучыла. І мой сябра Квілан мусіў здымаць гэты катушок на паддашку, дзе два разы на тыдзень ён мог спакойна пасядзець і памаўчаць ці прагуляцца па цьмяных завулках з гэтай добрай, цёплай, хатняй, утульнай, маўклівай торбачкай, якая была яму зусім не жонкай, як я раней думаў, але каханкай! Я паглядзеў на Квілана і на ягоную мажную сяброўку ў вакне і паціснуў яму руку з нейкай новай цеплынёй і разуменнем. – Ні слова, будзь пэўны, – сказаў я. Апошні раз я іх бачыў у кулінарыі, Квілана і ягоную каханку, яны сядзелі моўчкі, трымаліся за рукі, пяшчотна глядзелі адно на аднаго і елі бутэрброды з вяндлінкай. Па-мойму, і ён знайшоў для сябе найвышэйшую ў свеце асалоду. Электрычка затрубіла, засвістала і запаволілася. Абодва мужчыны, падымаючыся, спыніліся і зірнулі адзін на аднаго ў здзіўленні. І адначасова выгукнулі: – Ты выходзіш тут? Абодва кіўнулі і заўсміхаліся. Яны моўчкі прайшлі да выхаду і, калі электрычка спынілася пасярод золкай снежаньскай ночы, выйшлі і парукаліся. – Шчасліва, перадавай прывітанне містэру Сміту. – І ты маё містэру Квілану! Два сігналы аўтамабіля пачуліся з абодвух бакоў станцыі. Абодва мужчыны паглядзелі на адну з машын. У ёй сядзела прыгожая жанчына. Абодва паглядзелі на другую. І ў ёй сядзела прыгожая жанчына. Яны разышліся, азіраючыся крадком, як школьнікі, углядаючыся ў машыну, да якой набліжаўся колішні суразмоўца. “Цікава, – падумаў стары, – гэтая панна ў машыне ягоная…” “Цікава, – падумаў маладзён, – гэтая пані ў машыне ці не ягоная…” Але абодва ужо беглі да сваіх машын. Ляпнулі дзверы, як стрэльба ў апошняй дзеі. Машыны паехалі. Станцыя апусцела. І снежань апусціў на дол сваю снежную заслону. 1963 Пераклад з ангельскай. Анна Мананкова Возвращение к истокам Лилии, плавные берега Золотистых озер, язычки лампад. Небо. Путаница. Река. Тихий приют городских наяд. Звезды. Молчание в их лучах, Дивный орган и небесный свод. Статуя Бога, алтарь в цветах. Бог, который меня спасет. Лекарство от бессонницы Летняя ночь предъявляет свои права Луна, ухмыляясь в окна, мурлыкает хабанеру. Сон, помахав лепестками роз, вылетает из рукава Маленькой тучки и кружится, как химера. А я возьму и придумаю целый безумный мир В нем будут только слоны и бабочки (максимум-антилопы) А еще карусели, шары, бананы, большой пломбир В виде Пизанской башни. И устрицы из Европы. И слоны будут думать о самых простых вещах: Поливать газоны, выращивать лук с морковью. А бабочки будут кружиться в цветных полях И взмахами крыльев стирать все грехи слоновьи. И бабочек будет больше, чем звезд над морским песком, Чем глупых китайцев под радужным небосводом. И будут они резвиться в саду моем, Пока горемыки-слоны проклинают свои невзгоды. Но только однажды под золотой луной, Слоны поднимут восстание в духе Брута. И в полночь придут посоветоваться со мной, Что лучше: сачки, кинжалы или цикута. Они столпятся в комнате у дверей, И так и застынут – одной разноцветной стаей И будут стоять, как груда больших камней. И вот тогда, наконец, я их пересчитаю. А после ко мне вернется желанный сон, Который расскажет, как летней ночной порою Отряд угнетенных слонят возглавил розовый слон Затеял восстанье, сразился – и пал героем. * * * Слышишь? Это Щелкунчик карабкается по струнам арфы; она ему показалась гигантским орехом Это значит: адажио, значит, задорным и юным Воротился декабрь, и разлился серебряным эхом. Видишь? Что-то уже происходит. Занавес чуть трепещет И дыханье Мышильды слышится где-то рядом. Как сказал бы классик, в райке нетерпеливо плещут. Значит, что-то не так. Нет, видимо, так и надо. И вот, наконец, началось. Поднимают кулисы. Нет, кажется, все-таки правда что-то не так. Артисты сбились со счета, у них безумные лица И только за сценой худрук отбивает такт. Принц запутался в парике, с парика посыпалась пудра (Вот вам и танец снежинок, вот вам и все метели) – Зацепился за бусы примы нежнейшего перламутра, И они порвались на части и разлетелись. И рассыпались, и угодили по носу Марфы – Толстой флейтистки из Гродно, – и по очкам скрипача. Закатились за сцену, зазвенели по струнам арфы – Танец Феи Драже пришлось танцевать сейчас. Дирижером какой-то лях. Лев Лях, а так он вполне «тутэйшы» Вот он чинно правит оркестром. Но что там за спор? Из-за дырявых кулис внезапно врывается гейша (Зачем? Ведь это китайский танец?), спотыкается, бьет фарфор, Задевает статисток, а те, сбиваясь с шагов ма- шинально еще продолжают свой вальс цветов. Из седьмого ряда партера зло ухмыляется Гофман И гладит сову, украденную из часов. Русский трепак – это Чайковский в погоне за дирижером С мыслью о мести за фальшь (или роман с актрисой) Галерка смотрит на них и возмущается хором – И дирижер с Чайковским скрываются за кулисой. Худрук, осознав, что балет не спасти уже Забрался скорей в гримерку и смотрит телик, Размышляя о том, что же нужно носить в душе, Чтоб родить отряд полоумных танцующих карамелек. Но спектакль продолжается. Плачет виолончель (Или томно вздыхают дамы во мраке ложи?) И звучат кастаньеты (или чей-то мобильный выводит трель?) Это значит, испанский танец еще возможен. Что происходит здесь – объяснить бы мог только Гофман, Но он слишком занят – кормит свою сову. Жена дирижера от горя почти оглохла, А тот, не веря, что правда действует наяву, Сломал свою палочку, как разъяренный колдун – чик! – И зал неспеша превращается в грецкий орех. Спокойно. Это Щелкунчик. Просто Щелкунчик. Значит, скоро ударят морозы и выпадет снег. Febris erotica (шизоидная поэма) Маразм крепчал. Синели горы Рассудок молча уходил Навстречу северной Авроре И без руля, и без ветрил. Толпою чудищ ночь глядела (А просто меньше надо пить), Ромео с Лиром оголтело Орали: “Быть или не быть”? Бальмонт и Блок смешались в кучу, Вниманье дружбы возлюбя; Смешались Пушкин, Фет и Тютчев – И это все из-за тебя! Ночь, улица, фонарь, аптека – Все было просто и легко. Зачем ты в наш колхоз приехал? Зачем нарушил мой покой? Почти что Ленский. Но не Ленский. (Такое тоже может быть) С душою прямо гетингенской – Ну как тебя мне не любить? Мне не к лицу и не по летам, Пора, пора уж быть умней! Куда ж я ткнусь с любовью этой? А что-то надо делать с ней. Уйду в запой на две недели... Но что скажу друзьям тогда? “Года, увенчанные хмелем, Еще прекрасны года?” Иль, в горизонт далекий вперясь, На Тринидад направлю курс, А то еще впаду, как в ересь, В шизофренический дискурс: Смысла нет читать газеты, Лазить в Сеть, смотреть кино, Ибо все на свете этом Говорит лишь об одном. О тебе, как ни странно. А не о группе “Нео”, аш два о, це два аш пять о аш, Саади, Саркози, Саддаме Хусейне Хусейне Саддаме, Адаме – Потсдаме – татами – тамтаме – вигваме – фигваме фиг с вами. Так-то. Куда, куда ж Вы удалились? Я ж за тобой не добегу! И перья страуса склонились Уже давно в мое мозгу. Я чувствую, как едет крыша И мачта гнется и скрыпит, А милый друг меня не слышит И сам от счастия бежит. О, как убийственно мы любим! И цуккерброд не лезет в рот Не потому, что плохи зубы, А от любви несчастной. Вот. Уж стали мне навеки чужды И трюфли, роскошь юных лет. Не искушай меня без нужды: Я изменилась, я поэт. * * * Если к земле наклониться и В ямку шептать секрет, То беззаботный болтун-тростник Вырастет или нет? Если Толстого с небес позвать Поговорить со мной, Сможет ли, выслушав, промолчать Праведный Лев Толстой? Если писать под твоим окном Мелом свое “люблю”, Сверху соседи меня потом Чем-нибудь не польют? Вот заведу себе пулемет – Он в чистом поле сам Выпалит, выкричит, пропоет Все, что нельзя сказать. Віялета Пачкоўская * * * А лепшым быў той, што кідаў манеты жменямі ў стары аўтамат, быццам залатыя зярняты. І цэлыя вечары расла, квітнела, запаўняла сваім водарам спачатку стромкія сходы, пасля ўвесь старасвецкі шынок, а ўрэшце ўвогуле адчыняла дзверы і выходзіла ў густы берлінскі дождж музыка. Я прыходзіла толькі дзеля яго. Замаўляла каву й каньяк і разбівалася аб прывідныя мелі яго чарадзейства. Прыходзілі адныя і тыя ж, між сабой не знаёмыя, вымешвалі лыжкай сваю адзіноту, і ніводзін не асмельваўся зрабіць хоць крок у бок бога і ягонага музычнага аўтамата. Ноч расла ракавай пухлінай, напірала на дзверы, а крэслы прырасталі да людзей, як нагавіцы да наркамана, і множыліся каменныя глыбы, і дым падаў снегам, і бог ставіў рэчы, якіх не было. А потым А потым ён не памёр, проста скончылася віза, а лыжка сама залезла ў кішэнь, быццам палец святога. Так, на памяць. Смерць Дзеда Мароза Дзед Мароз памёр. Ф. Ніцшэ. Снег валіў за каўнер Хоць быў толькі пачатак зімы Ён ішоў і нервова паліў Захінаючы вочы зсівелымі мокрымі патламі “Што за трасца!” Таксоўкі стабільна міналі старога ў недарэчным чырвоным паедзеным моллю плашчы Дзед махаў ім кійком Дзед кійком моцна грукаў у ходнік Праклінаючы снежань І снег, і бязглузды ў такое надвор’е Парыж І бясконца падпальваў ўжо мокры ушчэнт недапалак “Гэты горад мяне даканае Гэты горад, халера, мяне ўсё ж даб’е” у вітрынах – хваінкі і бляск перламутравых зорак і бялізна з карункамі быццам з узораў на шкле а стары ухапіўся за слуп і паволі спаўзае у агідную мокрую вату “ўсё. канец. хто цяпер павіншуе дзяцей?..” падарункі на бруку у брудзе хтось кліча паліцыю нехта з скрынкай падпахай дварамі ўцякае дамоў а алені са скрыллем ўздымаюць уверх чалавека што ўсяго 20 дзён не дажыў да уласных Народзінаў Антон Рудак раманс а цягнікі спяшаюцца і пралятаюць станцыю, горад маўчыць насцярожана і назірае з маста. помніш, як першыя месяцы ён сустракаў іх танцамі, потым праводзіў песнямі, потым зусім перастаў. давераснёўская лірыка не дажыве да кастрычніка, коратка ў прозу пастрыгшыся сухім каляндарным лістом. стане мінулае выракам, добрае зробіцца рызыкай – прымеш усё, як звыклае, будзеш пісаць у стол. з гэткай кепскаю звычкаю лёгка зрабіцца цынікам – зрэшты, цурацца нечага – гэта цынічна не менш. кінеш выходзіць на вуліцу. вуліца стане засмечанай. ты задаволішся вынікам, вершык няўцешны складзеш. восеньскія вакацыі пройдуць у паняверцы. у небе бездапаможна лётаў апошні анёл. помніш, як перад старасцю ён ратаваў іх смерцю. потым не атрымалася. потым і сам памёр. Мова дажджу Засынае зямля, і калючымі пальцамі вуліцы кратае снег, Завіруха сляды замятаючы, ходзіць па краі – Дарагая мая, ты не станеш чакаць мяне далей, як чакала раней, Я падумаў аб тым, і цябе назусім адпускаю. І адкінуў сум назаўсёды пазбыўшыся гора, Месяц і зоры ззялі ўваччу… Вершалінаў шум астравоў забытага мора Назовы паўторыць на мове дажджу. Не пазначаны на чарцяжы, асцярожна ступаю па краі ляза І губляць не жадаю гісторыяй дадзены шанец: Я прызнаўся даўно, што мужык, але гэта няблага было б даказаць – Я спяшаюся йсці да сваіх, што памоўклі ў адчаі Што ніколі ўжо не ўцячы ім з замкнёнага кола – Холадам золак значыць мяжу. Ім служылі мшу і спявалі на небе анёлы, І плакалі ўголас на мове дажджу. …Апускаем дэталі: і спеў кулямёта, і шротам прастрэлены сцяг, І над полем апошняй атакі дрыготкае рэха, Дзе яны паміралі між сініх сумётаў і штосьці гукалі ў абсяг, І чакалі яго да сябе… Але ён не паехаў. Пахаваліся птушкі й звяры ў патаемныя сховы, Сціхлі дубровы, і вецер пачуў Скрозь палёў імжу і заслону завеі кляновай Апошнія словы на мове дажджу. Краіна канюшыны Сыпле залева картоплямі дробнымі, Долу па вымаклых стрэхах бяжыць. Дзіўна, але мы з табою падобныя Нібы дзве кроплі вады у дажджы. Нас раскідала абапал Еўропы, Мы бачым аднолькава розныя сны, Нашыя межы ляжаць між акопамі, Як незагойныя раны вайны. Войнамі, бойкамі, доўга, стагоддзямі, Нішчылі нас, але нам цэлы час Бокам усе перамогі выходзілі І ратавалі паразы не раз. Нашы дзяды – партызаны і волаты, Нашая вера – агонь на вятры, Нашай зямлі не набудзеш за золата, Нашае неба – у нас унутры. Краіна канюшыны, далінаў, яроў, Ранішняй расы і тужлівых туманоў. Адрэналінам ты лінула ў кроў, Клінам жураўліным пракурлыкала. Краіна журавінаў, балотаў, імхоў, Чыстых азярынаў і імклівых ручаёў. Ад пупавіны да дамавіны – Далёкая і блізкая, малая і вялікая. дзень паэзіі варшава, макотаў, вуліца польна, побач поле – нібыта футбольнае. пачатак матчу – а пятай увечары: дэрбі, рашаючая сустрэча. напад… удар! “свечка”. снайпер арбітрам на каланчы. тры раны ў крыстыны ў левым плячы, і немагчыма дапамагчы – дарма: ёй ужо сняцца ляхавічы. потым мінае вечнасць, і: можна шукаць маладыя тэатры, можна маліцца ў баніфратраў, можна ў паліцыю трапіць за краты, можна паліць і лаяцца матам, можна чытаць верлібры дзяўчатам – марна: крыстыны няма там. Паштоўка ад моладзі Дарагі і любімы Валодзя, наш заўжды малады літаратар! Гэты радасны дзень надыходзіць. Размяняўшы дзявяты дзясятак, Ты дагэтуль у нашым балоце – найзапатрабаваны аўтар (І гэтак будзе заўсёды, хто б і што там ні квакаў). З табою малююць коміксы і фільмы здымаюць на “кодаку”, Табою нароўні з Астрожскім цяпер ганарыцца Ворша, А Элвіс дагэтуль з гонарам у “Хрысце” паказвае зноску, Дзе ты згадаў яго прозвішча (хаця й пераблытаў трошкі). Быццам усё ты маеш: вуліцы, шыльды, помнікі, Наш прэзідэнт штогадова цытуе цябе ў прамовах, А міністр культуры раіць чытаць штодзённа, каб Пераадолець дэпрэсію і дасягнуць гармоніі. Што пажадаць – не ведаем: хочацца нечага новага, Але ж адначасова і чаканага і дарэчнага… Жадаем табе паслядоўнікаў – такіх, як ты заслугоўваеш. На гэтым дазволь завершыць, застаемся твае навечна: Сева Будрыс, фасоўшчык-укладчык; Мая Раўбіч, студэнтка гістфаку; Стася Рэчыц, фатограф-фрылансер; Юра Братчык, сістэмны адміністратар. Уборкі Абмінаючы шэры дом, недарэчны, цяжкі, грувасткі, сонца звесілася ліхтаром са званіцы пажарнай часткі і спынілася на мяжы недарэчных каменных джунгляў, дзе хацінкі, як міражы, прытуліліся ўздоўж чыгункі, дзе ўспамінаў і мараў схоў, дзе маўклівая яблынь варта, дзе адбіткі дзіцячых сноў, не нанесеныя на карту, дзе ў калодзежах спяць вякі, не прыдушаныя бетонам, дзе завулкі і тупікі захавалі свае імёны, дзе надзеі на лепшы збег не разбураныя дашчэнту, дзе вяртаюцца да сябе дзеці гораду без легендаў… Дзень да вечара ціха мкне, сонца ў небе даўно паснула. Вецер песні спявае мне між панішчаных часам вулак. Сяброўцы Сэрца тваё згубілася між скурчаных дрэваў на траўцы, Вушы твае – у локшыне рачных заблытаных водарасцяў, Вочы твае калючыя ляжаць засталіся на лаўцы Каля стаптанае сцежкі няшчаснага парку ў Лошыцы, Куды няможна вяртацца, каб зусім не звіхнуцца. Што табе адказаць? Слухай, мая харошая, У нас яшчэ шмат наперадзе і досыць нагодаў для працы, Але куды мы прыедзем, калі не толькі па Лошыцу – Мы ужо і пра Кунцаўшчыну пачалі забывацца – Там людзям няма куды ехаць, і адпаведна – вяртацца. А прагнучых маем процьму: усе ненавідзяць горад, Мараць адсюль зваліць – пакарысталіся й годзе, Дружным крокам на захад, сотнямі, нібы ў прорву – Горад не плача з гора і не ладзіць праводзінаў. Ніхто з іх чамусьці не згодны аднойчы ўстаць пад бульдозер. Давай сустрэнемся дзесьці у транспарце ці на вуліцы – Але дзея адбудзецца ў Менску, калі ты, вядома, не супраць І не вызначыш іншае месца. Ды й калі, наогул, адбудзецца. Магу прапанаваць пяць пераназваных вуліц. Зубная карта горада Малочныя гараджане ўсмоктваюць ў кроў з малаком Бяссонне, якое цурком павольна цячэ па венах, І не разагнаць іх ні Ігаравым, ні нейкім іншым палком – Нават палком міліцыі адмысловага прызначэння. Карэнныя гараджане бароняць сваіх двароў Ад недапалкаў, варонаў і неўладкаваных парковак. Іх дзеці ніколі не ўведаюць, чаму ў іх бяссонная кроў, З радзільні адразу трапляючы ў панельны шматпавярховік. І горад не спіць уночы – гуляе, пакуль малады, Міргаючы ў цемры гарэзліва ілюмінацыяй вуліцаў, Але ён таксама хоча, як іншыя гарады, Каб урэшце ў яго прарэзаліся свае гараджане мудрасці. калыханка мы пахаваліся без навігатараў безвынікова шукаць нас на картах не варта там белыя плямы на тварах не змыеш слязамі і непадпісаныя вуліцы льюцца насустрач з экранаў глядзяць віртуальныя вокны вачыма іх зрэнкі напальвання колер фіранак і белыя лініі промняў за імі ужо немагчыма спыніць гэты момант калі да свабоды яшчэ пару крокаў але мы заўжды прачынаемся дома няхай сабе позна і надта далёка і нават аблокі паснулі па комінах ціха навокал і ў гэтым спакоі шэраму воку нічога новага неба без колеру гарадское Пра дзеда, бабулю і танцы Гэта была першая ў горадзе акцыя “музыка замест бомбаў”: Гэтаксама, як некалі хрысціяне збіраліся ў катакомбах – Варта было праставіць флан вартаўніку Пятровічу, І вас ужо чакала зямля з ключамі ад бамбасховішча. Дзверы жалезныя адмыкаліся: унізе расшпільвалі гузікі, Пілі віно і гулялі ў карты – а ўгары грала музыка. Раён тады толькі яшчэ будаваўся, але людзі здалёк прыходзілі, А першым героем на гэтым дансе быў мой дзядуля Валодзя. Вова быў ва ўсім піянер, і, вядома ж, касіў пад Элвіса, Год ён меў столькі, як я цяпер – тады яны і сустрэліся. Дзед быў як я – цыбаты й худы, бабуля была прыгожая (Тут можна было б напісаць “як ты”, але гэта занадта пошла). Словам, разлік быў марны, без шанцаў на вынік – але на шчасце Дзед быў нумар адзін па танцах – не ў прыклад няўдзячным нашчадкам. Гэтым, між іншага, ён і скарыў сэрца красуні-камвольшчыцы. Мараль тут простая будзе, сябры: без усякага перабольшання Можна з адказнасцю заявіць, сыходзячы з вышэйапісанага – Калі б не рок-н-рол ды твіст, фіг нарадзілася б мама. А значыць, і я таксама. Аляксандр Філіпенка Вытеснение Вокруг пили чай, играли в нарды. Я заказал кебаб и свежевыжатый гранатовый сок, взял журнал. Многие правоверные мусульмане посчитали бы его грязным. Впрочем, ничего постыдного в нем не было – одна лишь глупость. Перелистывая страницы, я разглядывал одинаковые картинки, читал бессмысленные заголовки. Плохие фотографии, ужасная верстка. Много рекламы. Журнал подходил к концу, когда вдруг я порезался о ее лицо. Острое. Воспоминание, словно молния арабскую часть города, осветило меня. До этого момента я мог с уверенностью сказать, что помню всех своих женщин. Время от времени, каждая из них возвращалась ко мне. Близость отношений сменялась близостью воспоминаний. В телефонном разговоре, сплетне, газетной колонке, нижнем белье. Они приходили ко мне. Я встречал их в Шишли и Бейоглу, Фатихе и Байрампаше. Они заходили в те же кафе, что и я. Строгие, надменные и глупые. Не подозревавшие о существовании друг друга. Случайные встречи. Их лица белели, как дешевая штукатурка. Мы улыбались и расходились, чтобы встретиться через год или два. Не важно. Так или иначе я помнил каждую. Первую, вторую, тридцатую. Помнил имена, адреса, телефоны. Переулки, дома, спутниковые тарелки. Накрытые скатертями телевизоры и фотографии отцов. Квартиры близ мечетей, рынков и акведуков. Я мог бы составить список, расчертить в тетради колонки, разрезать их на рост, вес, красоту. Составить графики встреч, определить лучшие и худшие места Стамбула и их тел. Вернуть признания в любви, крики чаек, автомобильные гудки, стрекот цикад. Если бы Аллаху было угодно выдумать кость, стороны которой украшают не числа, но имена моих любовниц, даже ему, Всемогущему, не хватило бы граней. Несмотря на это я помнил каждую. Вне моей памяти оставалась только она, одна, словно Девичья башня, вне берегов Второго Рима. Я никогда не думал о ней. Не вспоминал. Ни разу с того дня ее призрак не возвращался ко мне. Царица теней, она не снилась мне, не оживала, когда я заходил в душ. Между тем, женщина, которая в тот вечер посмотрела на меня со страницы ненужного, глупого, созданного закомплексованными людьми журнала, обладала незабываемой внешностью. Глядя на нее вы не могли с уверенностью сказать уродлива она или прекрасна. Мелодия Шостаковича. На ее лице не было конца, ухватившись за который, вам удалось бы размотать клубок ее облика. Как два течения Босфора, лик ее был грубым и мягким одновременно. Вырвав страницу, я бросил несколько лир и пошел вверх по трамвайным путям. Начинался вечер. Со всех сторон, точно мухи залитую медом рану, меня облепляли люди. Чумазые мальчишки, как и в любой другой день, пытались вскочить на подножку уходящего трамвая. Продавец убеждал прохожих, что со времен Константинополя не было лучшего мороженого, чем у него. Мужчины собирались вокруг телевизоров – до финала лиги чемпионов, который позже нарекут “Стамбульским чудом”, оставалось всего несколько минут. Разглядывая бронежилет полицейского на площади Таксим, я пытался вспомнить, как познакомился с ней. Увидел ли ее в такси, или на палубе ветхого корабля, в музее Модерна, или в “Красном” кафе. Весь вечер я думал о ней, думал всю ночь. И не уснул. Следующее утро я провел в кабинете знакомого журналиста. Француз, но в общем-то не плохой человек. Он долго говорил о футболе, страсти, желании побеждать. Описывал матч, воссоздавал голы. Когда длинный монолог закончился, француз взял принесенную мной страницу и попытался съязвить на общем для нас языке: – Что, красавчик, даже тебе не по зубам такая рыба?! – Я знаю ее... – Конечно знаешь, все ее знают! – Я знаю ее больше, чем все... но не могу вспомнить как и при каких обстоя­тельствах мы познакомились. – Ты познакомился? С ней? Не смеши меня! Между вами Дарданеллы! – Я помню только ее лицо и лопатки... – Глупость! Ты посмотрел на фотографию и теперь тебе кажется, что ты знаком с ней! – Ты можешь достать ее телефон? – Думаю да, но что это даст тебе? – Я позвоню ей... – И что скажешь? Здравствуйте, я не могу вспомнить откуда знаю вас? – Именно... – Зачем тебе это? – Это сводит меня с ума. Зуд. Она словно из другой жизни. Это как реинкарнация. Я понимаю, что у меня есть прошлое, но не могу его вспомнить. Разве тебе не интересно кем ты был? – Нет! Потому что я и сейчас никто. – Она постоянно со мной. Вчера, всю ночь, сегодня. Каждую секунду я пытаюсь вспомнить ее, но ничего не выходит! Представь себе женщину, которая перед смертью делает на своей спине татуировку. Мастер обстоятельно излагает события ее жизни. Она умирает и в это же мгновение на другом конце земного шара рождается младенец с татуировкой на спине. Ее читают врачи. Приезжает полиция, репортеры, родителей и хирурга обвиняют в шарлатанстве. Проходят дни, малыша приглашают на разные развлекательные программы. Известные журналисты устраивают собственные расследования и оказывается, что такая женщина действительно жила и в самом деле умерла в тот день, когда родился чудо-малыш. Его родители вдруг становятся богатыми, покупают дом на берегу пролива, нежданное богатство делает их наркоманами, они умирают, а он продолжает жить в неведении. Он не может прочитать татуировку – слишком мал. В конце концов мальчишка подрастает. Любовник подносит ему зеркало. Втроем, вместе со словарем, они читают то, что написано на его спине – хотя в этом нет необходимости – родительская комната завалена газетными вырезками. Он читает свою татуировку снова и снова, однако в этом нет никакого смысла – он не может вспомнить ту женщину. Он знает, что она была, но никак не может связать ее с собой. Между ними нет ничего общего. – А как же татуировка? Любовь к мужчинам? – Татуировка не в счет. Татуировка, как эта страница. Она ничего не дает. Я не могу сдвинуться с места. Прошу тебя, достань мне телефон. – Да хорошо, хорошо! Я получил номер. Тем же вечером. И позвонил. Без репетиций и прогона. Она сняла трубку и я заговорил, сразу: – Здравствуйте, это... – Я знала, что однажды ты позвонишь... – Как мы познакомились? – Какое это имеет значение? – Я не могу вспомнить. Это мучит меня. Болит в груди. – Мы не занимались любовью, если ты об этом... – Но мы были вместе? – Вечер... – Долго? – Достаточно. – Не может быть, чтобы мы провели вместе много времени и я не попытался овладеть тобой. Ты слишком красива. – Раньше ты говорил, что не можешь понять: уродлива я или красива. – Теперь я понимаю, что очень красива. Откуда я могу знать тебя? – Мы опять на ты? – Да. – У нас есть общие знакомые... – Круг наших общих знакомых не может красить ни тебя, ни меня... – Как ты можешь говорить об этом, если ничего не помнишь? – Я не помню ни одного порядочного человека, среди моих знакомых... – Это была почти пустая комната, с большим окном... – Еще! – Я не помню месяца, но ты был в куртке... кажется... в белой рубашке... был доволен собой... – Еще! – Ты гладил мою шею... и вел себя так, будто лучше меня... – Еще! – Я подыгрывала тебе... – И? – Что и?! Что ты хочешь знать?! – Все. Как мы познакомились? Где? Как ехали до тебя? На каком этаже твоя квартира? Что мы делали? – Я читала тебе свои рассказы... – Наверняка дерьмо... – Тогда ты сказал тоже самое... – И что было потом? – А что могло быть? – Я уверен, что между нами что-то было... – Да, я встала на колени... Это ты хотел услышать?! Я бросил трубку. Потому что вспомнил. Круг замкнулся. Татуировка сработала и мальчик стал женщиной. Вечер вернулся. Я по прежнему не помнил как и при каких обстоятельствах познакомился с ней, как приехал и уехал от нее, но вспомнил самое важное, вспомнил то, что тревожило меня, вспомнил то, что делал с ней... и стало безразлично. Глупо. Я высморкался. Она пыталась перезвонить. Несколько раз. Я не брал телефон. Вокруг пили чай. Играли в нарды. Я курил кальян и смотрел на брошенный журнал с вырванной страницей. Ганна Янкута Тон Тэлеген Ад усяго сэрца Святочныя апавяданні пра жывёлаў Шэрая гусь ніколі не святкавала свой дзень нараджэння. І нават не ведала, як гэта робіцца. Аднаго ранку, калі ў гусі акурат быў дзень нараджэння, сустрэла яна лебедзя. Гусь павіталася з ім і запытала, а ці не ведае ён, як святкуюцца дні на­раджэння. Лебедзь крыху падумаў і адказаў: – Трэба кагосьці запрасіць. – І ўсё? – здзівілася гусь. – І ўсё, – пацвердзіў лебедзь і паплыў далей, занураны ў думкі. Шэрая гусь задуменна паглядзела яму ўслед. І адразу ж пачала рассылаць усім запрашэнні. Потым заплыла ў чарот і пачала чакаць. “А што яшчэ мне застаецца рабіць?” – думала яна. Але хутка яна атрымала адказ: Дарагая шэрая гусь! Я прыйду. А які будзе торт? Мядзведзь. “Які будзе торт?” – задумалася гусь. Нічога такога лебедзь ёй не казаў. Сэрца гусі моцна забілася. “Значыць, павінен быць яшчэ і торт, – думала яна. – Дакладна павінен быць. І дзе я яго вазьму?” Гусь вырашыла спытаць пра торт у паганкі, ці ў чаротніцы, ці ў крыжанкі, але нідзе нікога не знайшла. Усе сядзелі дома і рыхтаваліся да яе дня нараджэння. Прымяраліся капялюшыкі, запакоўваліся падарункі, развучваліся перад люстэркамі танцавальныя па. Шэрая гусь знервавана плавала туды-сюды. “Торт, торт, дзе ўзяць торт?” – думала яна, аглядаючы возера, у якім жыла. Раптам ёй у галаву прыйшла ідэя. Гусь паплыла да берага, з усяе моцы б’ючы хвастом па хвалях, пакуль не з’явіліся белыя пеністыя грабеньчыкі, а потым замяшала сваімі перапончатымі лапкамі водарасці і салодкі пясок са дна. Усё возера пачало дыміцца і струменіць прыемныя пахі. Тады гусь напісала мядзведзю маленькі лісцік: Дарагі мядзведзь! Будзе вадзяны торт. Шэрая гусь. Крыху пазней сабраліся госці – яны прыбывалі з неба, з ракі і з возера. Прыйшлі ўсе. А наперадзе бег мядзведзь. – А яго на ўсіх хопіць? – пракрычаў ён яшчэ здалёк. – Хопіць! – пракрычала гусь у адказ. Яны выплыла ў цэнтр возера і шырокім жэстам абвяла ваду наўкола. “Вось я і святкую свой дзень нараджэння”, – падумала яна і сама сабе кіўнула. А вакол ледзь заўважна плёскаў і пабліскваў у святле вечаровага сонца вадзяны торт. *** Калі вавёрка яшчэ спала, вецер прынёс ёй ліст і прасунуў яго пад дзвярыма. Пачуўшы шолах паперы, вавёрка тут жа ўскочыла з ложка і ўскрыла пасланне. Гэта быў зусім маленькі шэры ліст з лёгкім саланаватым пахам. І вось што прачытала ў ім вавёрка: Дарагая вавёрка! Запрашаю цябе на маё свята. Гэтае свята будзе зусім маленькае. Я не запрашаю нікога, апроч цябе. Прыходзь, калі ласка, зараз жа. Мідыя. Вавёрка хутка апранулася, схапіла гаршчочак з салёнымі букавымі арэшкамі і з усяе моцы пабегла на бераг. Там у бухце жыла мідыя. Вавёрка пагрукала ў яе ракаўку. – Ц-с-с-с! – прашаптаў хтосьці ўсярэдзіне. – Гэта я, вавёрка, – ціха сказала вавёрка. Мідыя прачыніла ракаўку і праз шчылінку зірнула на вавёрку. – О! – сказала мідыя. – Віншую! – прамовіла вавёрка. – У мяне ёсць для цябе падарунак. – А пастаў яго сюды, – папрасіла мідыя. Вавёрка прысела. Цёплая марская вада калыхалася вакол яе хваста, а побач пагойдвалася на хвалях мідыя. Некаторы час яны маўчалі. Потым мідыя спытала: – Табе ж падабаецца маё свята? – Ага, – адказала вавёрка. – Ведаеш, – прамовіла мідыя, – на вялікіх святах увесь час даводзіцца смяяцца. – Угу, – пагадзілася вавёрка. І зноў запанавала ціша. Неўзабаве мідыя выцягнула з ракаўкі лакрычную цукерку. – У мяне ёсць для цябе пачастунак, – сказала мідыя. – Здорава, – узрадавалася вавёрка і засунула цукерку ў рот. – Ведаеш, сёння ў мяне няма дня нараджэння, – сказала мідыя яшчэ праз некалькі хвілін. – Праўда? – здзівілася вавёрка. – Праўда, – пацвердзіла мідыя. – Я ніколі не святкую дзень нараджэння. Бо да яго трэба рыхтавацца. – Ага, – пагадзілася вавёрка. – Сёння ў мяне проста свята. – А-а-а. Потым надоўга запанавала цішыня. Мідыя неадрыўна глядзела на вавёрку, а вавёрка падстаўляла пыску сонечным праменьчыкам, якія адлюстроўваліся ад хваляў і гулялі ў лапту. – Табе ўтульна? – спытала яна. Мідыя кіўнула. Бліжэй да вечара мідыя сказала: – Ну, можаш ісці. Пакуль. Яна зачыніла ракаўку і паплыла прэч. – Вялікі дзякуй, – крыкнула ёй вавёрка, але мідыя ўжо не чула. Задаволеная вавёрка марудна даплёхала да берагу і пабрыла ўздоўж вады назад у лес. *** У лесе, як заўсёды, надарылася вялізнае свята, і, як заўсёды, гэтае свята было найвялікшым святам усіх часоў. Яго ладзіў слон, і ўсе мусілі прыйсці туды пераапранутымі. Вавёрка доўга думала, у каго ёй пераапрануцца, і ўрэшце вырашыла пайсці туды мурашом. Яна ведала самога мураша так добра, што лёгка магла ў яго пераапрануцца. Калі вавёрка ўжо збіралася ўвайсці ў святочную залу, яе спыніў слон: – Мураш, я пушчу цябе ў залу толькі тады, калі ты ў каго-небудзь пераапра­нешся. – Але слон... – Ніякіх “але”! Схадзі спачатку дадому і паклапаціся пра касцюм, у якім я цябе не пазнаю, а потым вяртайся. У нас тут, між іншага, ёсць смачныя цукровыя палачкі... “Цукровыя палачкі, значыць”, – падумала расчараваная вавёрка і пакрочыла дадому. Там яна села перад люстэркам і надоўга занурылася ў думкі. І вырашыла пераапрануцца ў асу. Яна часта сустракала асу на сваёй галінцы, разам з ёй зазірала ў кветкі і шторазу любавалася шыкоўным асіным касцюмам у жоўта-чорную палоску. “Штосьці такое ў мяне ёсць”, – падумала вавёрка. Так хутка, як толькі магла, вавёрка зрабіла прыўкрасны касцюм асы са смалы і некалькіх шкарлупінаў ад букавых арэшкаў. Але яе зноў выправілі дадому. – Аса, – сказаў слон, – я пушчу цябе ў залу толькі тады, калі ты ў каго-небудзь пераапранешся. Я вось нядаўна мураша таксама адправіў. А таму зрабіць для цябе выключэння не магу. – Але... – Мураш мне казаў тое самае! Але нічога ў яго не атрымалася! Гэта найвялікшае свята ўсіх часоў, і я не дазволю табе яго сапсаваць. Вось жа, прыйшла без касцюма! Ідзі і пераапраніся, а ў каго – няважна. Засмучаная вавёрка зноў паплялася дадому. У яе не было ніякага жадання вяртацца на свята, да таго ж было ўжо позна, і ўсё самае смачнае даўно, мабыць, з’елі. Тут яна пачула ўдалечыні тупат лапак сараканожкі, але падумала, што гэта танчыць дажджавы чарвяк: “Каля самых сталоў, а на сталах – талеркі з тортам...” Яна прыспешыла крок, адначасова сцягваючы з сябе касцюм асы. Дома яна кінула ўбранне ў кут, абкруцілася сваім хвастом, з дапамогай смалы сваім жа вухам заляпіла вока і зноў выправілася на свята. – Ого, – сказаў слон. – Паглядзім-паглядзім, хто гэта да нас прыйшоў!.. Неверагодна, проста неверагодна! Я не магу цябе пазнаць! Пакуль слон вагаўся, хто б гэта мог пераапрануцца ў вавёрку – мураш ці аса, вавёрка ўжо з прыемнасцю каштавала першы кавалак арэхавага торта, а дажджавы чарвяк элегантна слізгаў па танцпляцоўцы. *** На свяце насарога мядзведзь і мураш сядзелі адзін насупраць аднаго. А паміж імі стаяў торт. Мядзведзь размашыстым рухам падсунуў торт да сябе і пачаў яго есці. Праз хвілінку мураш папрасіў: – А можна і мне кавалачак? Мядзведзь, закінуўшы ў рот чарговы кавалак, зірнуў на мураша і паспрабаваў адказаць. Але рот у яго быў поўны, і таму ён узяў паперку і напісаў: У мяне поўны рот торта. Што ты там сказаў? Мураш закрычаў: – Можна і мне кавалачак?! Мядзведзь, не перастаючы жаваць, напісаў у адказ: Калі ты хочаш нешта спытаць, напішы гэта на паперцы. Мае сківіцы занадта гучна трашчаць, і я амаль нічога не чую. Мураш узяў паперку і нашкрэбаў: Дык можна і мне кавалачак? Мядзведзь, узяўшы яшчэ адзін велічэзны кавалак, крыху задумаўся і напі­саў: Кавалачак чаго? Мураш зарыпеў зубамі і зноў узяўся за асадку: Ці магу я ўрэшце атрымаць кавалачак гэтага торта? Мядзведзь, які акурат засунуў у рот апошні кавалак, невыразна прамармытаў: “Ням-ням, смаката”, дажаваў яго і крыкнуў насарогу: – Гэй, а што гэта быў за торт? – З салодкай травы. – Ого, – прамармытаў мядзведзь, потым павярнуўся да мураша і здзіўлена спытаў. – А ты што, таксама хацеў паспрабаваць? Але мураш ужо падняўся з-за стала і з панылым выглядам стаяў, апусціўшы галаву, у куце за галінкай вярбы. Мядзведзь уздыхнуў і, крэкчучы, марудна споўз з крэсла. *** На ўскрайку лесу, пад кустом ружаў, чмель адчыніў крамку. Крамка была зусім маленькая: ні табе вітрынаў, ні прылаўка. Але тавар для продажу быў – збольшага рэчы, якія амаль нікому і ніколі не былі патрэбныя: хваінкі, пушынкі, кропелькі вады, былінкі, кавалачкі букавай кары, падвялыя кветачкі скрыпню і некалькі пылінак. Калі хтосьці пытаў у чмяля, ці часта ў яго што-небудзь купляюць, ён адказваў: “Здараецца час ад часу...” Аднойчы леапард ладзіў свята, на якое запрашаў толькі самых акуратных жывёлаў, а таму ні прусак, ні дажджавы чарвяк, ні авадзень, ні нават насарог альбо вавёрка з мурашом туды не трапілі. Затое трапілі аса, лебедзь, змяя-акулярніца, фламінга, фарэль і конік. Ужо з самага ранку конік стаяў перад люстэркам і старанна вывучаў сваё адлюстраванне: ці выглядае ён дастаткова акуратна? Ён папраўляў крыссё свайго пінжачка, захінаючы яго як мага шчыльней, адводзіў плечы крыху назад, раз за разам чысціў вусікі і трэніраваў адпаведную выпадку ўсмешку. – І ўсё ж, – казаў ён сабе, уяўляючы, як будзе заходзіць у дом леапарда, – і ўсё ж чагосьці мне не хапае, чагосьці такога высакароднага, такога... Раптам ён зразумеў, чаго менавіта. Ён яшчэ раз агледзеў сябе, расчыніў шуфлядкі, перагледзеў шафы, аблазіў усе вазы ў доме і правёў пальцам у кожным кутку. Але нідзе не было таго, што ён шукаў. Тады ён выбег з дому і папрасіў дапамогі ў ластаўкі, якую леапард у апошнюю хвіліну таксама вырашыў запрасіць і якая цяпер прасавала свой касцюм. Але і ластаўка не змагла яму дапамагчы. Тады конік пабег да крамкі чмяля. Запыхаўшыся, ускочыў ён у крамку. – Мне патрэбная адна пылінка, – сказаў ён. Яго вусікі дрыжалі ад хваля­вання. – Пылінка, значыць... – задуменна прамовіў чмель. – Помніцца, дзесьці ў мяне тут ляжала адна... Ён адвёў коніка ў кут крамкі, дзе за шыльдачкай “Не кашляць!” ляжалі пы­лінкі. Конік уважліва агледзеў пылінкі і сказаў: – Мне, безумоўна, хацелася б лягчэйшую пылінку, але што ёсць, тое ёсць, – бяру. Колькі з мяне? – Хвіліначку... – прамармытаў чмель. – Адзін, значыцца, капітал! На свой вялікі жаль, конік не ведаў, колькі гэта – адзін капітал. Больш за тое, у яго ўвогуле нічога не было. “Але сёння вечарам, – падумаў ён, – я сустрэну столькі важных жывёлаў, што нехта напэўна будзе мець пры сабе пару-тройку капіталаў, адзін з якіх захоча падараваць мне”. – Заўтра ранкам я прынясу табе капітал, – паабяцаў конік чмялю. – Цудоўна, – адказаў чмель і ад радасці праляцеў да столі і назад. Конік забраў пылінку і пакінуў крамку. Вечарам ён увайшоў у залу, дзе леапард ладзіў свята. Некаторы час пачакаў ля адчыненых дзвярэй, дазволіўшы сабе спачатку агледзець прысутных. Ён убачыў фламінга, які вельмі выхавана паглядаў у акно, убачыў газель, якая абмахвалася асінавым лістом, а таксама лебедзя, які занурыўся ў думкі і з усяе моцы там нырцаваў. Леапард расшаркаўся з высакародным аленем і падышоў да коніка. – О, конік! – сказаў ён, гасцінна працягваючы лапу. – Вітаю, вітаю! Конік ледзь заўважна кіўнуў яму, схіліўшы галаву набок, а потым з мяккай і абаяльнай усмешкай лёгкім рухам строс з пляча пылінку. *** Аднаго ранку вавёрка атрымала ліст: Дарагая вавёрка! Заўтра ў мяне дзень нараджэння. Я буду адзначаць яго пісьмова. Даслаць табе майго пісьмовага торта? Птушка-сакратар. Вавёрка глыбока задумалася і напісала ў адказ: Дарагая птушка-сакратар! Абавязкова дашлі, але толькі дакладна пазнач, які ў яго смак. Вавёрка. Наступнага ранку вавёрка атрымала ад птушкі-сакратара ліст з дакладным апісаннем смаку торта. Гэта быў вельмі тоўсты ліст, і ветру давялося дзьмуць з усяе моцы, каб праціснуць яго пад дзверы вавёркі. Калі праз гадзіну вавёрка скончыла апошні аркуш, яна кіўнула і напісала птушцы-сакратару, што торт быў проста цудоўны. “Я смакавала кожнае слова, – пісала яна. – І асабліва мне спадабаліся печаныя каштаны, узятыя ў двукоссе”. Яна адправіла птушцы-сакратару падарунак – маленькі пісьмовы стол, а таксама цёплую зімовую шапку, якую сама звязала. Яна ведала, што птушка-сакратар больш за ўсё любіць пісьмовае жыццё. Вечарам яны яшчэ станчылі вальс у лістах, але хутка ў іх зусім закруціліся галовы, таму яны адклалі асадкі. Пакуль, вавёрка, падумала птушка-сакратар. Пакуль, птушка-сакратар, падумала вавёрка. *** Калі свята зебры было ў самым разгары, мышка паднялася, каб зрабіць прамову. Жывёлы павіталі мышку такімі гучнымі апладысментамі, што вавёрка звалілася разам з крэслам. Тыя ж, хто ў гэты час спаў, прыснілі, што загрымеў гром, і хуценька пахаваліся ў бяспечных кутках сваіх сноў. – Дарагія сябры! – пачала мышка. Жывёлы зноў радасна павіталі мышку апладысментамі. Ніколі раней яна яшчэ не казала прамоваў. Але чамусьці (а чаму – невядома) лічылася, што прамаўляе яна надзвычай прыгожа. Мышка папрасіла цішыні. – Я вельмі засмучаная, – сказала яна. І тут раптам на лясной палянцы, дзе сядзелі і ляжалі жывёлы, зрабілася вельмі ціха. Месяц ззяў з неба проста на зямлю і асвятляў устрывожаныя пыскі. – Так, я вельмі засмучаная, – паўтарыла мышка, – бо хутка я скончу прамову. І тады ўсё, што я хацела яшчэ сказаць, застанецца нявыказаным. – Ох, – уздыхнулі звяры. – Шкада... – Для гэтага зусім не застанецца часу. – А ты кажы бясконца! – закрычаў вожык. – Бясконца – гэта колькі? – шэптам пацікавіўся чорны дрозд у голуба. – Гэта да таго часу, пакуль будзе магчыма, – ціха адказаў голуб. – Не, – запярэчыла мышка, – бо нават калі я буду казаць бясконца, я ўсё адно не змагу знайсці словаў, каб прамовіць усё, што я хачу прамовіць. Хтосьці з жывёлаў апусціў галаву на талерку, хтосьці прыхінуўся да пляча свайго суседа. Ласось падплыў бліжэй да асятра, а слон прыціснуўся хобатам да лася. – Дзякую за ўвагу, – ціха скончыла прамову мышка і, па-каралеўску махнуўшы правай лапкай, села на сваё месца. І ўсе жывёлы пачалі з сумам думаць пра тыя прыўкрасныя рэчы, якія засталіся непрамоўленымі. З усіх бакоў чулася: – Мышка і праўда цудоўна ўмее гаварыць! – Якая прамова! – Як кранальна! – Прыгажосць! І толькі жаўрук раптам залапатаў крыламі, узляцеў над сталом і ўскрыкнуў: – Але ж яна нічога не сказала! Нічога! Усе замаўчалі і паглядзелі на мышку. Але яна, спакойна грызучы кавалачак вытрыманага сыру, прамовіла: – Я ж пра гэта і казала. – Яна ж пра гэта і казала! – закрычалі ўсе жывёлы, злосна пазіраючы на жаўрука. – Нічога! – працягваў крычаць жаўрук. – Нічога! Нічога! Яна не сказала зусім нічога! Ён падымаўся ўсё вышэй і вышэй, пакуль не знік у аблоках. – Пайду я, мабыць, дадому, – сказала вавёрка. – У мяне яшчэ справы. – І ў мяне, – сказаў жук. – Прычым вельмі важныя. Праз некалькі хвілінаў палянка апусцела – там засталіся толькі зебра і мышка, якая працягвала грызці сыр. – І што ты скажаш цяпер? – асцярожна спытала зебра. – Нічога. Я ж пра гэта і казала. Зебра замаўчала. А мышка разабралася з вытрыманым сырам і ўзялася за тлусты, які ляжаў побач з маладым, абястлушчаным, цэльным і старым сырамі. І спакойна ела далей. *** Аднаго ранку шчупак атрымаў такі ліст: Дарагі шчупак! Заўтра ў мяне дзень нараджэння, але я цябе не запрашаю. Спадзяюся, гэта не вельмі кепска. Карп. Шчупак, прачытаўшы ліст, не мог зразумець, што яму пра гэта думаць. Назаўтра шчупак праплываў непадалёк ад карпавага дамка. Там ён убачыў тунца, ляшча, верхаводку, ската і шмат іншых гасцей. Убачыўшы шчупака, карп закрычаў: – Здароў, шчупак! Ты ж атрымаў мой ліст? – Атрымаў, – адказаў шчупак. – Ну, тады добра, – паспрабаваў перакрычаць святочны шум карп. На свяце карпа танчылі, елі і смяяліся, ажно булькатала навокал рачная вада. Кожны раз, калі карп заўважаў шчупака, ён крычаў: – Гэй, шчупак! Тут так здорава, так здорава! – Ага, – крычаў яму ў адказ шчупак. – Ты мабыць, лічыш, што з майго боку было кепска не запрасіць цябе? – спытаў запыханы карп крыху пазней, праслізгваючы міма разам з акунём. Шчупак на момант задумаўся, як бы адказаць найветлівей, і прамовіў: – Ды не... – Нам так весела, шчупак, каб ты толькі ведаў! – ускрыкнуў карп праз некалькі гадзінаў, калі пачало змяркацца. Госці разышліся па дамах толькі позна вечарам. Шчупак таксама вярнуўся ў сваю лукавіну, дзе жыў ля самага дна ў зарасніку чароту. Ён не прапусціў ніводнага моманту свята. Ноччу ён не мог заснуць. Гадзінамі ўзіраўся ён уверх, туды, дзе над цёмнай вадою высілася неба. У вадзе танчылі зоркі, а побач з імі асцярожна купаўся месяц. Калі ўзышло сонца і ў рачной вадзе заблішчэлі яго прамяні, шчупак напісаў такі ліст: Дарагі карп! Сёння ў мяне дзень нараджэння, і я запрашаю цябе аднаго. Шчупак. Ранкам карп прыйшоў да яго на дзень нараджэння. – Як гэта міла з твайго боку, шчупак! Як міла! – закрычаў ён яшчэ здалёк. Карп уручыў шчупаку доўгае чорнае паліто на зіму, калі самы мароз, і агле­дзеўся. Больш нікога не было. Потым яны залеглі адзін насупраць аднаго ў цёмнай вадзе, у зарасніку ча­роту. Шчупак не падрыхтаваў ніякага пачастунку. – На жаль, – сказаў ён, – мяне на мой дзень нараджэння таксама не запра­сілі. – Нічога страшнага, – супакоіў яго карп. Шчупак паведаміў, што праз хворы плаўнік ён не можа танчыць. – Нічога страшнага, – зноў супакоіў яго карп. Потым запанавала цішыня. – Як ты ставішся да спеваў? – запытаўся шчупак крыху пазней. – М-м-м... – прамармытаў карп, – як табе сказаць... – Вось я, напрыклад, стаўлюся адмоўна, – сказаў шчупак, – проста адмоўна. – Вось як, – прамовіў карп. Яшчэ крыху пазней шчупак зноў запытаў: – Табе падабаецца маё свята? – Ну так, – адказаў карп. – Праўда-праўда падабаецца? – Праўда-праўда. Шчупак паведаміў, што ён моцна ахрып, а таму чым менш ён гаворыць, тым лепей. Карп час ад часу азіраўся навокал, спадзеючыся, што раптам прыйдзе хто-небудзь яшчэ. Але ніхто не прыходзіў. – А доўга мы яшчэ будзем святкаваць твой дзень нараджэння? – спытаў ён, калі пачало заходзіць сонца. – Не ведаю, – адказаў шчупак. – Аднак у любым выпадку да сярэдзіны мы яшчэ не дабраліся. Калі зусім сцямнела, карп пачаў бачком рухацца на дно. – Больш я не вытрымаю, – мармытаў ён. – Але мой дзень нараджэння яшчэ не скончыўся! – закрычаў шчупак. – Яшчэ далёка не скончыўся! Карп захрас у глеі, брушкам уверх, фізіяноміяй уніз. “Больш я не вытрымаю, – час ад часу мармытаў ён, – больш я не вытрымаю...” Ноччу шчупак выцягнуў урэшце карпа з глею і павёў яго дадому. – Ну і дзень нараджэння! – прашаптаў карп. – І не кажы, – пагадзіўся шчупак. Больш яны нічога не сказалі, але разышліся сябрамі. *** На свой дзень нараджэння вавёрка атрымала ад цвыркуна падарунак. – Гэта сюрпрыз, – сказаў цвыркун. – Здорава! – узрадавалася вавёрка. – Вялікі дзякуй. Сюрпрыз быў запакаваны ў чырвоную паперу і абвязаны вяровачкай, замацаванай зверху банцікам. Вавёрка пачала развязваць банцік. – Не трэба! – ускрыкнуў цвыркун. – Але ж я хачу паглядзець... – сказала вавёрка. – Не трэба, гэта мусіць застацца сюрпрызам, – запярэчыў цвыркун. – А-а-а... – прамовіла вавёрка. Яна паставіла пакунак да іншых падарункаў. Наперад выйшаў насарог, павіншаваў імянінніцу і ўручыў ёй капялюш. Потым усіх пацясніў слон і працягнуў вавёрцы бляшанку са змолатымі букавымі арэшкамі. Вавёрка з усмешкай прыняла падарункі і лапкай запрасіла гасцей сядаць за сталы, застаўленыя тортамі і печывам. Але калі свята скончылася і ў гасцях застаўся толькі мураш, вавёрка выцягнула з кучы падарункаў сюрпрыз і агледзела яго з усіх бакоў. – Што б там магло быць? – спытала вавёрка. – Як ты думаеш, мураш? – Мабыць, я ведаю, што там, – сказаў мураш. – Але калі я скажу, гэта ўжо не будзе сюрпрызам. – Не, не будзе, – пагадзілася вавёрка. Яна ўздыхнула, паклала сюрпрыз у шафу і паспрабавала адразу ж пра яго забыць. Аднак вавёрка проста не магла не пазіраць на яго кожныя некалькі хвілін. “Ах, – думала яна, – якая ж я цікаўная!” Аднойчы да яе зазірнуў цвыркун, і яны спытала, калі можна будзе распакаваць сюрпрыз. – Ніколі, – адказаў цвыркун. Часам вавёрцы здавалася, што сюрпрыз пачынае ззяць, а шчылінка на яго баку – пыхаць агнём, часам снілася, як з пакунка высоўваюцца ногі і рукі, як чуецца шэпт: “Памажыце, памажыце...” – і як рукі гэтыя самі развязваюць банцік. Тады яна страшэнна палохалася і вельмі своечасова прачыналася. Урэшце цікаўнасць вырасла настолькі, што вавёрка не ведала, куды падзецца. Яна выцягнула сюрпрыз з шафы і пабегла ў лес. На беразе ракі яна сустрэла чаплю. – Вось, калі ласка... – сказала вавёрка. – Гэта табе, чапля! – Але ж у мяне сёння няма дня нараджэння! – усклікнула чапля. – Гэта сюрпрыз... – працягвала вавёрка. – Ну калі ласка... – Ого, – сказала чапля і нерашуча ўзяла пакунак. Вавёрка штосілы пабегла прэч і спынілася толькі каля вярбы, каб паглядзець, што будзе рабіць чапля. – Хутчэй жа, хутчэй, – прамармытала чапля. Яна адкашлялася і пачала разблытваць дзюбай вяровачку. Рывок – і вось вяровачка з абгортачнай паперай ужо ляжаць на зямлі. – Гэта крэсла, – прамармытала чапля. Яна прыпадняла лапкай цяжкое дубовае крэсла і са здзіўленнем паставіла яго на зямлю. – Ну і што мне з ім рабіць? – прамармытала яна. Чапля не магла згадаць, каб хоць раз у жыцці ёй давялося куды-небудзь прысесці. І цяпер не хацелася. Вавёрка вялікімі вачыма сачыла за тым, як чапля кінула крэсла ў раку, у зараснік чароту. – Можа табе, жабка, спатрэбіцца, – крыкнула чапля. – Гэта сюрпрыз! Праз некалькі хвілін з вады пачулася задаволенае кумканне. Бо жабка любіла сядзець і ўжо даўно не бачыла такога добрага крэсла. Вавёрка марудна пайшла дадому. “У любым выпадку, – змрочна сказала яна, – я магу хаця б уздыхнуць з палёгкай”. *** Авадзень святкаваў свой маленькі змрочны дзень нараджэння. Прыйшла толькі вавёрка. – Давай сюды, – закрычаў авадзень, як толькі вавёрка ўвайшла да яго, і тут жа вырваў з яе лапак падарунак. – Што гэта? – Ну, гэта... – пачала вавёрка. – Так-так-так! – перарваў яе авадзень і замест таго, каб распакаваць падарунак, разарваў яго на кавалачкі і выкінуў у акно. Потым насмешліва дадаў. – Значыцца, падарунак. Вавёрка ўсё яшчэ стаяла на парозе, працягваючы лапку, каб павіншаваць авадня. – Адкрый рот! – сказаў ёй авадзень. Вавёрка адкрыла рот, і авадзень увапхнуў туды кавалак торта. Гэта быў вельмі злосны торт, які авадзень спёк некалькі гадоў таму, каб раз і назаўсёды разабрац­ца з тортамі. – А ну глытай! – закрычаў ён. Вавёрка адным махам праглынула кавалак торта і сама сабе заўважыла, што непрыемнасці часам здараюцца: напрыклад, град падае, альбо хвост баліць, альбо ўвогуле без дай прычыны робіцца сумна. Яна змахнула з вуснаў горкія крышкі. Авадзень схапіў вавёрку, укусіў яе, сагнуў папалам, падкінуў уверх, потым злавіў і шпурнуў у кут. – Гэта мы танчылі, – патлумачыў ён. – Святкавалі дзень нараджэння. Потым адкрыў рот і прамовіў: – Грвгр грвгр грвгр! Снвгр снвгр снвгр! Схрмфст схрмфст схрмфст! Тшмклфст тшмклфст тшмклфст і гэтак далей! Потым кашлянуў і сказаў: – Гэта мая святочная песня. Вавёрка асцярожна паднялася. На яе ілбе выскачыў вялізны гуз. Авадзень схапіў яе за талію, расчыніў лапкай дзверы і выкінуў вонкі. – Прэч адсюль! – крыкнуў ён і зачыніў дзверы. *** Дарагія звяры! Можа, хтосьці святкуе сёння дзень нараджэння? Калі ніхто, то можа, хтосьці жадае адсвяткаваць яго загадзя? Калі зноў жа ніхто, можа, нехта хоча адсвяткаваць штосьці яшчэ і запрасіць мяне на торт і печыва? Калі ўсё яшчэ ніхто, можа, хтосьці мае ахвоту проста спячы торт (пажадана з мёдам і вяршкамі, а яшчэ салодкім жэле і плаўленым цукрам) і паклікаць мяне дапамагчы гэты торт з’есці? Калі ніхто не хоча, то што тады? Можа, ведаеце, што можа разбурыць? Хачу што-небудзь разбурыць. Дапамажыце мне. Мядзведзь. І тады ва ўсіх раптам надарыўся дзень нараджэння, альбо яны вырашылі адсвяткаваць яго загадзя, ці адзначыць штосьці яшчэ, ці проста так спячы торт. Мядзведзь хадзіў ад дому да дому, пакуль ужо нічога не магло ў яго змясціцца. Сапучы і крэкчучы, ён лёг пад вярбой і ў святле вечаровага сонца марудна занурыўся ў глыбокі сон. *** Ібіс святкаваў свой дзень нараджэння так, як не святкаваў ніколі раней, але чаму – ніхто не ведаў. Мёду, дубовага соку і арэхавага напою было нашмат больш, чым на звычайным дні нараджэння. Цёплым вечарам ібіс сядзеў за сталом на лясной палянцы ў пяшчотным святле ветаха на самым пачэсным месцы і сам падкладаў і падліваў гасцям усё новае і новае смакоцце, кожны раз выдаючы штосьці накшталт “Ах!”, ці “О!”, ці “Хм”. Усе сядзелі з кім хацелі, і ўсё было проста цудоўна. Калі кожны атрымаў у два разы больш ежы, чым мог з’есці, ібіс пастукаў па сваёй талерцы. – Дарагія сябры, – пачаў ён. Жаванне і сёрбанне тут жа сціхла. – Сёння нас чакае незвычайны спектакль, – прадоўжыў ён, – спектакль без словаў. Жук будзе танчыць з мурашом. – Але ж гэта ніякі не спектакль! – закрычаў са сваёй балеі лешч. – Яны будуць не проста танчыць, – сказаў ібіс. – Яны крануць нас. – Крануць? – перапытала жабка. – Гэта як – падыдуць і паляпаюць па плячы? Ха-ха-ха! Але ніхто не засмяяўся, і жабка прысаромлена замаўчала. Тады святляк, які стаяў ля стала, пагас, і на ўзвышэнні пад дубам, асветленым светлякамі, што звісалі з галінкі, жук і мураш раптам пачалі свой танец. Святла было больш, чым звычайна. Жук быў апрануты ў чорнае, мураш жа абсыпаўся чымсьці белым, і цяпер гэтыя белыя кропачкі мігцелі ў светляковым ззянні. – Ох... – толькі і змаглі прамовіць госці. Потым запанавала цішыня, і на суседнім хмызе заспяваў салавей. Жук паклаў лапку на талію мураша, і яны паплылі па ўзвышэнні. Яшчэ ніколі дзве істоты не танчылі такога прыўкраснага танца і яшчэ ніколі на вачах гледачоў не блішчэла столькі слёз адначасова. Больш за ўсіх танец крануў вавёрку, бо час ад часу мураш цішком на яе паглядаў. Тады вавёрка думала пра падарожжа, якое яны збіраліся здзейсніць, і пра тое, як гэта было б цудоўна, і не магла зразумець, чаму па яе шчоках цякуць слёзы. Гэтыя двое, яны танчылі вельмі доўга. І калі ўрэшце салавей узяў апошнюю ноту, на палянцы запанавала цішыня. Ніхто не варухнуўся, нічога не сказаў і не запляскаў, пакуль ібіс не пра­шап­таў: – Кранулі? Усе кіўнулі, нават жабка, якую танец крануў так, што яна ажно пабялела, і лешч, які плаваў ва ўласных слязах. Вочы жука заблішчэлі, мураш кіўнуў і неяк дзіўна выцягнуў вусны трубач­кай. Ібіс паставіў на стол торт, які быў такім неверагодным, што яго цяжка было ўявіць, але ніхто нават не паспрабаваў. – Як шкада! – усклікнуў мядзведзь. Але ўсе астатнія госці ўсклікнулі “Ого!” і вырашылі ніколі не забываць гэты дзень нараджэння ібіса. *** – Гэты мёд проста цудоўны! – сказаў мураш. – Гэты мёд – проста брыдота нейкая! – сказаў чмель. Яны сядзелі за доўгім сталом сярод іншых жывёлаў. Святкаваўся чыйсьці дзень нараджэння, хтосьці ўжо сказаў прамову, і цяпер яны ўрэшце ўзяліся за ежу. Мураш пакаштаваў яшчэ кропельку мёду і сказаў: – Ты меў рацыю: гэты мёд – нейкая брыдота. Чмель таксама пакаштаваў кропельку і сказаў: – Не, гэта ты меў рацыю. Мёд – цудоўны. – Глупства нейкае, – запярэчыў мураш. – І зусім я не меў рацыі. Гэта ты яе меў. – Няпраўда! – усклікнуў чмель. – Ты меў рацыю. А я абсалютна, проста-такі цалкам і канчаткова яе не меў. – Табе здаецца, – сказаў мураш. – Не дачакаешся – рацыю меў ты! Тут чмель узляцеў, пнуў мураша і закрычаў: – Гэта ты меў рацыю! Вось! Мураш няўклюдна ўстаў і схапіў чмяля за крыло. Чмель пацягнуў мураша за вусік, а мураш схапіў чмяля за талію і з усяе моцы ўшчыкнуў. – Аяй! – закрычалі абодва. – Але ты ўсё ж меў рацыю! Чмель учапіўся за кончык абруса. Мядзведзь, карп, дрозд і іншыя госці толькі і паспелі заўважыць, як па стале папаўзлі стравы і праз імгненне зваліліся на зямлю. Мураш перавёў дыханне і хрыпла, з перапынкамі, закрычаў: – Я... не меў... рацыі... – Я таксама не меў, – дзіка прагудзеў чмель і, моцна напружыўшыся, запхнуў мураша пад стол. – Цудоўнае свята... – прабурчаў мядзведзь – адзіны, хто паспеў уратаваць са стала сваю лыжку. Карп тым часам расчаравана разглядаў пустую ваду. А мураш з чмялём працягвалі біцца пад сталом. Ніхто не хацеў прызнаваць сваю рацыю, нягледзячы на колькасць параненых ног і слупы пылу, выбітага імі са спінаў адзін аднаго. Астатнія звяры, змрочныя і галодныя, пачалі разыходзіцца па дамах. На зямлі паўсюль валяліся рэшткі найсмачнейшых пачастункаў, і ніхто больш не помніў, хто і што сёння святкаваў. Позняй ноччу змучаныя мураш і чмель ляжалі побач на зямлі. Сабраўшы апошнія сілы, чмель агарнуў мураша сваім крылом. – Замерзнеш яшчэ... – сказаў ён. – Ды не, мне зусім цёпла, – запярэчыў мураш і пачырванеў. – Ты маеш рацыю, – адказаў чмель, але крыла не прыбраў. Мураш больш нічога не сказаў, а толькі абняў чмяля адзінай не параненай лапкай. Пасля дачакаўся, пакуль чмель засне, і тады, дрыжучы ад холаду, прашаптаў: – Ты таксама. *** І вось усе зноў сабраліся на банкеце. Яны не ведалі, што святкуюць, затое добра ведалі, што ядуць. Абапершыся на локці, вавёрка прысёрбвала густы сок з букавых арэшкаў праз чарацінку, зрэзаную на беразе ракі. Побач з вавёркай сядзеў мураш, які трымаў у лапках велізарны кавалак цукру, які ён смактаў, а часам нават грыз, пасля чаго мармытаў: “М-м-м...”, – але здавалася, што гэта ён бурчыць. Трошкі далей сядзеў алень. Перад ім на талерцы ляжалі лісты падбелу, парэзаныя з дапамогай нажа і відэльца на маленькія кавалачкі, якія алень адзін за адным запіхваў у рот. Такі стан справаў аленя відавочна задавальняў. Насупраць яго сядзела пчала з кубкам, зробленым з ясноткі. Пчала нікога не слухала і ні на кога не звяртала ўвагі, а толькі піла найсаладзейшы мёд. – Пчала, пчала, гэй, пчала! – крычаў часам дзік, што сядзеў побач з ёй, але пчала не звяртала на гэта ўвагі. На талерцы дзіка ляжала каша, а калі яна скончылася, яму далі вядро кіслага малака з пакрышаным туды хлебам. Побач з дзіком ся­дзела тля, якая прынесла з сабой свой пачастунак, далей штосьці клявала варона, упрыгожаная чорнай бліскучай стужкай, яшчэ далей акунь ляніва плёскаўся ў балеі, дзе плавалі салодкія водарасці, якія ён час ад часу пачынаў жаваць. Зрэдку акунь штосьці нашэптваў на вуха жырафе, якая на хвіліначку адрывалася ад дэсерту з ружовых ружаў і дзядоўніку і прыязна ківала галавой. Далей за сталом сядзеў слон, які расклаў на яловай талерцы вялікія кавалкі дрэўнай кары па алфавіце: там была кара бука, бярозы, вяза, вярбы, дуба, каштана, ліпы і сасны. Далей сядзела разгубленая гіена з пустой талеркай і калі-нікалі хіхікала. Камар засунуў нос у кубак, змесціва якога яму відавочна падабалася. На самым пачэсным месцы сядзеў жук, які выцягваў са скрынкі кавалачкі чорнай стравы, і жабка з рапухай, якія першы раз апынуліся побач, а таму пілі за здароўе адна адной і дамаўляліся сустракацца часцей. Неба над лесам было блакітным, а сонца тысячакроць люстравалася ў бліскучых шклянках, якія падымалі бясконцыя шэрагі гасцей. Калі кагосьці цягнула на прамову, ён абмяжоўваўся адным словам. “Сябры!” – сказаў голуб. Госці пляснулі ў далоні і працягнулі есці. – Мы! – сказала аса. – Ого! – сказаў насарог. Калі б хтосьці пачаў гаварыць даўжэй, многія стравы астылі б, і гэта было б кепска. Бо любое свята існуе для таго, каб добра наесціся, ну і, магчыма, яшчэ для чагосьці менш важнага – але чаго менавіта, ніхто дакладна не ведаў. Калі надышоў вечар, светлякі запалілі свае агеньчыкі. Леапарду дазволілі зыркаць над сталом вачыма. Дрэвы і вецер паклапаціліся пра музыку. Калі паднялося сонца, жывёлы яшчэ не разышліся, але большасць ужо драмала. Праз некаторы час не спаў толькі мураш, які ўсё яшчэ смактаў свой велізарны кавалак цукру. Цёплыя сонечныя прамяні растапілі апошняе марожанае ў кубку маржа. *** На свята цвыркуна ўсе мусілі прыйсці ў зялёных пінжачках і барвовых капелюшах. Планавалася, што дрозд выканае адну са сваіх песняў. Ён доўга трэніраваўся, але, апынуўшыся перад гэтым стракатым зялёна-барвовым натоўпам, адчуў, як моцна забілася яго сэрца. Цвыркун кіўнуў, і дрозд пачаў песню. Ён узяў першую ноту, але адразу ж замоўк, бо нота была не тая. Тады ён узяў іншую ноту, потым яшчэ і яшчэ, але кожны раз штосьці было не так. – Я не магу знайсці правільнай ноты, – сумна сказаў урэшце дрозд. Жывёлы, што дагэтуль сядзелі стаіўшы дыханне, тут жа пачалі гэта абмяркоўваць: – Нота кудысьці знікла. – Хто-хто знік? – А чаму ён не шукае яе за спінай? – Можа, ён проста забыў яе дома? – А чаму гэта ён не ў барвовым капелюшы? Пытанні, пытанні – і ніякіх адказаў. Вавёрка з мурашом (яны акурат сядзелі побач) пахіталі галовамі. – Яна не магла так проста знікнуць, – сказаў мураш. – А гэта была выпадкова не нота “соль”? – спытала вавёрка. – Не, – адказаў дрозд. Тады слон спытаў, ці не была гэта нота “цукар”, конік прыцягнуў скрынку, поўную нотаў, а жаўрук нават праспяваў цэлую песню. – Ці не было гэтай ноты ў маёй песні? – скончыўшы спяваць, спытаў ён. – Не, – адказаў дрозд. Першую ноту яго песні ўсё яшчэ не знайшлі. А без песні дразда свята цвыркуна працягвацца не магло. Урэшце цвыркун папрасіў усіх разыходзіцца па дамах. “На жаль”, – дадаў ён з уздыхам. Галодныя звяры, шоргаючы лапамі і буркочучы, пайшлі па дамах. Застаўся толькі дрозд, бо праз слёзы на вачах ён ніяк не мог знайсці яшчэ і правільную дарогу дадому. Цвыркун паляпаў яго па плячы і сказаў: – Не пераймайся, дрозд. Такое часам здараецца. Схаладнела, і цвыркун пайшоў спаць. Дрозд ад холаду скурчыўся на галінцы і дазволіў думкам ляцець куды ім заманецца. Бліжэй да ранку ён урэшце знайшоў першую ноту сваёй песні. Гэта было так, нібыта ён пачаў падаць з неба. Дрозд неадкладна заспяваў, і яго песня была прыгажэйшай і цяплейшай за любую іншую песню ў свеце. Але пачуў яго толькі святляк, які часта ўставаў начамі, каб пры ўласным святле крышачку падумаць. І гэтая песня так яго кранула, што ў яго на вачах з’явіліся слёзы і хутка пагасілі яго святло. І таму ён адразу ж пайшоў спаць. І не было ўжо нікога, хто мог бы пачуць шчаслівага, захопленага дразда на цёмнай галінцы. *** Камару хацелася адсвяткаваць дзень нараджэння на хуткую руку. “Самы кароткі дзень нараджэння, які толькі існуе”, – падумаў ён. Адным махам – і ўсё. Таксама яму хацелася атрымаць самы маленькі падарунак. Напрыклад, адну цукрынку. А яшчэ лепей – кавалачак цукрынкі. І нават кавалачак кавалачка цукрынкі. “Ага, не больш”, – падумаў камар. За ружовым кустом ён адшукаў самы цёмны куток, дзе і вырашыў святкаваць дзень нараджэння. Потым спёк такі маленькі торт, што даводзілася добра так прыглядацца, каб яго ўбачыць. Але потым камар выпадкова здзьмухнуў гэты торт са стала. І не змог знайсці – такі ён быў маленькі. Нарэшце надышоў ранак. “Вось у мяне і дзень нараджэння”, – падумаў камар. Але пакуль ён разважаў, каго б запрасіць (бо яго палохала думка пра любых гасцей, нават пра святляка ці страказу), дзень нараджэння ўзяў і скончыўся. “Нічога я, значыць, не адсвяткаваў, – падумаў камар. – Карацей ужо немаг­чыма”. Ён кіўнуў і задаволена зазвінеў. І ўсё ж камар вырашыў у наступным годзе святкаваць дзень нараджэння крыху даўжэй. “Свята мусіць быць кароткім, але не настолькі”, – падумаў ён. Тады ён спячэ торт і прывяжа яго да стала нітачкай, а яшчэ папросіць, каб яму падарылі дзве цукрынкі, ці нават сто, ці нават цэлую горку. Эх, чаго гэта ён сёння нікога не запрасіў? Ад хвалявання крылы камара пачырванелі, і ён на ўсёй хуткасці ўляцеў у ружовы куст. Прайшло ўжо некалькі хвілінаў яго новага года. *** Набліжаўся дзень нараджэння цвыркуна, і яму вельмі хацелася, каб усе прыйшлі на яго свята. Усе, апроч мядзведзя. І тады ён напісаў мядзведзю ліст: Дарагі мядзведзь! Я не хачу, каб ты прыходзіў на мой дзень нараджэння. Ты праглынаеш увесь пачастунак. Ты ўсё разліваеш. Падчас танца ты наступаеш усім на ногі. Ты дорыш падарункі, ад якіх няма ніякае карысці. Ты спяваеш фальшыва і занадта гучна. Ты заўсёды гаворыш, што ўсё цудоўна, нават калі яшчэ не ведаеш, ці напраўду ўсё цудоўна. Ты адціскаеш усіх убок, каб далезці да торта першым, і калі не бачыш на стале мядовага торта, то адразу крычыш: “Гэй, а чаму няма мядовага торта?!” Калі пачастунак ужо скончыўся, ты дзесяць разоў перапытваеш, ці праўда ён зусім-зусім скончыўся. І калі ён скончыўся зусім-зусім, ты перапытваеш, а чаму гэта няма яшчэ чаго-небудзь. Ты завальваешся спаць, калі хтосьці кажа прамову. Як толькі ты завальваешся спаць, то адразу падаеш з крэсла і пачынаеш задаваць храпака. Калі ўсе ўжо разыходзяцца па дамах, ты ўсё яшчэ валяешся на зямлі і даеш храпака, а як толькі прачынаешся, адразу ідзеш шукаць рэшткі пачастунку. Ты... ну ды ладна. Усё адно прыходзь. Напраўду здорава, калі ты прыходзіш. А ў мяне заўтра дзень нараджэння. Я буду вельмі рады, калі ты прыйдзеш. Дык да заўтра? Цвыркун. *** Аднаго вечару ў дзверы вавёркі хтосьці пастукаў. Вавёрка адчыніла. На парозе ў доўгім чырвоным паліто стаяў амар і трымаў у клюшні сумку. – Вы тут жывяце? – спытаў ён. – Ну так, – адказала вавёрка. – Дазвольце, калі ласка, адсвяткаваць тут мой дзень нараджэння, – папрасіў амар. – Бо я цяпер падарожнічаю і не магу адсвяткаваць у іншым месцы. – Ого! – здзівілася вавёрка. – Ну, тады святкуйце. Амар зняў паліто – на ім быў аранжавы касцюм з белымі ўстаўкамі. Потым крышачку адсунуў крэсла і сеў за стол, паставіўшы побач сумку і мармычучы сабе пад нос: “А я ўжо сябе павіншаваў? Не? Ну, тады віншую”. Потым агледзеўся. Вавёрка адкашлялася і спытала: – А як вы збіраецеся святкаваць свой дзень нараджэння? – Гэта мой клопат, – сказаў амар. Паставіўшы локці на стол, ён зірнуў на вавёрку і дадаў: – Заставайцеся там, дзе цяпер стаіце. Вавёрка засталася стаяць ля парога. – І лепш за ўсё, калі вы будзеце маўчаць, – дадаў амар. Ён дастаў са свае сумкі пакунак, паклаў яго на стол і з цікаўнасцю агледзеў. “Што б гэта магло быць?” – прамармытаў ён і падняў бровы. Потым усміхнуўся і дадаў: “А ты раскрый яго”. І ён раскрыў пакунак. Там ляжаў ярка-чырвоны гальштук. Амар задаволена кіўнуў і павязаў яго на шыю. – Вялікі дзякуй, амар, – сказаў амар. – Мне было надзвычай прыемна. Пасуе, праўда? Так-так, вельмі пасуе. Потым ён дастаў з сумкі маленькі блакітны торт, адрэзаў ад яго некалькі кавалкаў і схаваў рэшту ў сумцы. – Цудоўна, – прамармытаў амар і з асалодай уцягнуў у рот некалькі крышак. Потым адкінуўся на крэсле, заплюшчыў вочы і на некаторы час застыў у такой позе. Потым прамармытаў: “Гэта было проста здорава”, – і расплюшчыў вочы. Вавёрка ўсё яшчэ стаяла ля дзвярэй і маўчала. – Ну вось, – сказаў амар. Ён падняўся з крэсла і падышоў да акна. Месяц ужо амаль выкаціўся з-за дрэваў, і непадалёк ад вавёрчынага бука акурат у гэты момант слон выпадкова зваліўся з дуба. – А-а-а! – пракрычаў здзіўлены слон, махаючы вушамі і хобатам. А потым гучна пляснуўся на зямлю. – А ў цябе адсюль прыгожы від, – зазначыў амар. Але вавёрка прамаўчала, думаючы, што амар усё яшчэ хоча цішыні. Амар зноў надзеў паліто і прайшоў міма вавёркі, выходзячы з дому. – Цяпер я магу падарожнічаць далей, – сказаў ён. – Пасталелы і задаволены. Будзьце здаровыя! І ён саслізнуў уніз па букавым камлі, а потым, не азіраючыся, знік у кустоўі. *** Аднойчы цвыркун адчыніў краму, дзе прадаваліся спісы пажаданых падарункаў, бо жывёлы звычайна не ведалі, што менавіта яны хочуць атрымаць на дзень нараджэння. Цвыркун сядзеў у крэсле за прылаўкам і, нецярпліва кусаючы локці, чакаў першага пакупніка. Ім стаў насарог, які планаваў на наступным тыдні адсвяткаваць дзень нараджэння і не ведаў, якія падарункі хоча атрымаць. – Ага! – усклікнуў цвыркун. Ён дастаў аркуш і напісаў: Спіс пажаданых падарункаў для насарога Потым цвыркун выйшаў з-за прылаўка, некалькі разоў абышоў насарога, прамармытаў сабе штосьці пад нос, прыпадняў адно насарогава вуха, паглядзеў, ці няма за ім чаго, і зноў пакінуў яго ў спакоі. Пасля занатаваў у спісе: Травяны торт – Травяны торт? – перапытаў насарог. – Ён-ён, – адказаў цвыркун. – Яго ты атрымаеш ад мяне. Торт з жорсткай травы. З казяльцамі і салодкай канюшынай. – Някепска, – сказаў насарог. – І яшчэ, калі ласка, з парачкай кветак дзядоў­ніку. Тут цвыркун зажмурыўся, глыбока і надоўга задумаўся, потым кашлянуў і пад травяным тортам напісаў: Усё астатняе – А гэта што такое? – спытаў насарог. – А ты што, не ведаеш? – здзівіўся цвыркун. – Не-а, – сказаў насарог. – Ну-у-у-у... – пачаў цвыркун. – Гэта значыць, што спіс гатовы. Але ты ж не павінен ведаць, што там. І таму я называю гэта “ўсё астатняе”. Ён радасна паскакаў уверх-уніз так, што яго пінжачок затрапятаў. А насарог узяў спіс пажаданых падарункаў і пайшоў паказваць яго іншым. Праўда, травяны торт быў там ужо выкраслены – яго паабяцаў прынесці цвыркун. І праз тыдзень, у свой дзень нараджэння, ён атрымаў ад цвыркуна травяны торт з дзядоўнікам, а ад іншых жывёлаў – усё астатняе, чым застаўся цалкам задаволены. *** Надышоў чарговы дзень нараджэння мядзведзя, і ён зладзіў вялікае свята. Яго мінулы дзень нараджэння адзначаўся ўсяго тыдзень таму, але ён не лічыўся. Сёння, менавіта сёння быў яго сапраўдны дзень нараджэння. Тым больш што сябры не мелі нічога супраць таго, каб дні нараджэння мядзведзя здараліся так часта. Свята хутка набірала абароты. Варона з салоўкам паклапаціліся пра музыку, і вось на танцпляц выйшлі першыя танцоры: конік у сваім самым новым пінжачку і слон, які з гэтай нагоды добра памыўся і цяпер цудоўна глядзеўся ў сваёй бліскучай шэрай скуры. Яны пратанчылі з аднаго кута танцпляцу ў другі, наступаючы адзін аднаму на ногі, часам падаючы на стол перад тым ці іншым госцем праз нечаканае паскарэнне мелодыі, а часам коцячыся па зямлі, калі музыка патрабавала грацыёзных паваротаў. Тым не менш, госці бурна пляскалі ім у далоні. На просьбу мядзведзя пчала прагудзела сумную песню пра асу, якая залезла ў кветку, і згубілася там, і знайшлася толькі праз некалькі дзён, змучаная і пакрытая слоем пылку, і з таго часу больш ніколі не насмельвалася выпраўляцца па мёд. Падчас песні расчулены мядзведзь некалькі разоў уставаў і пачынаў пляскаць у далоні. Урэшце ён даў волю слязам і пралапатаў: “Дзякуй табе, пчала, дзякуй вялікі...” Потым надышла чарга жырафы: яна здабыла дзесьці пару хадуляў і цяпер хацела паказаць сваё ўменне на іх хадзіць. Гэта была цудоўная карціна: разгубленая жырафа, якая прахаджваецца на хадулях. Калі б яна залезла крышачку вышэй, то абавязкова захрасла б галавой у даху, зусім не разлічаным на жывёлаў з хадулямі. І тады мурашу з дзятлам давялося б умяшацца і вызваліць яе. Усе, абсалютна ўсе ад душы весяліліся, зноў і зноў віншавалі мядзведзя і зычылі яму найхутчэйшых новых дзён нараджэння. На канапе сядзела вавёрка і кавалак за кавалкам ела торт, ад чаго жывот яе ўсё больш і больш рос, а сама яна паступова спаўзала на спіну. Урэшце жывот зрабіўся такім велічэзным, што з-за яго нічога не было бачна. Жывёлы з павагай стоўпіліся вакол вавёркі, якая ўсё яшчэ ела, але і стаўшы на дыбачкі, і нават на крэсла, ніхто не мог ахапіць яе неверагодны жывот адным позіркам. Яны добра чулі, як вавёрка з чвяканнем паядае торт, але маглі толькі здагадвацца, што там напраўду адбываецца, ці бачыць яна далей за свой жывот і як туды яшчэ штосьці змяшчаецца. Пераклад з нідэрландскай.