Архіў нумароў:

Мікола Купрэеў

_____________________ Жыць на высокай струне. Вершы. “Мяне – яшчэ нямала”. Прадмова Л. Галубовіча	“Мяне – яшчэ нямала” Нейк сядзелі мы з крытыкам Ціханам Чарнякевічам, пе­рабіраючы ў памяці дзіўноты беларускай паэзіі, ды па­гадзіліся на думцы, што яшчэ далёка не ўсе вершы аднаго з такіх дзівоснікаў, Міколы Купрэева, сабраныя з нашага правінцыйнага літаратурнага свету пад адзіную кніжную вокладку. Ды і колькі тых кніжак у яго – дзве ўласных (“Непазбежнасць”, 1967 і “Правінцыйныя фантазіі”, 1995) і адна калектыўная (“Я хацеў вам сказаць...”, 2008, з падназвай “Сны ля дарог”). Але не ўсе ведаюць, што вялікую частку свайго творчага плёну Мікола Сымонавіч расцерушыў па раённых газетах беларуска-украінскага Палесся. Шмат гэтых тэкстаў у тым “балоце” і канулі, нават сам аўтар пры жыцці не парупіўся сабраць іх ці хоць бы пакінуць чарнавікі ды рукапісы тых “чарнільных вершаў”, што нярэдка пісаліся адразу ж у нумар, у адзін прысест, пад надзорам знаёмага галоўнага рэдактара, які тут жа выдаткоўваў авансам тры рублі ганарару з уласнай кішэні. (Балазе амаль ва ўсіх райцэнтрах райрэдацыі і райкрамы былі праз дарогу. Да пекла было яшчэ далёка.) Часта ў такіх “тэрміновых” выпадках пісаліся рыфмаваныя аднадзёнкі, а, здаралася, выляталі ў свет і арыгінальныя паэтычныя шэдэўры, частку якіх вы зможаце тут прачытаць і ацаніць. Ёсць паэты, якія кожны вершаваны “пук” заносяць у аналы сваіх “выбраных твораў”, а ёсць тыя, што спакойна пакідаюць іх на волю лёсу. Купрэеў з апошніх. Арыгінальны творца з сусветнага шэрагу “выклятых паэтаў” так і не атрымаў, ужо прагаласаваную камітэтам, Дзяржаўную прэмію за 1996 год (зайздроснікі і пыхліўцы падказалі маладому прэзідэнту радкі з верша “Сустрэча з К. Крапівой у 1993 годзе”: “– Паразбрыдаліся мае камедыянты. А дзе Зіна Зёлкіна? – Паляцела з Лукашэнкам у Маскву да Хазбулатава. -- Пашлём усіх іх на... Кандрата”, і той зрабіў, аддамо яму належнае, абачлівы надпіс на рэзалюцыі: “В этом году не давать”), хоць сам паэт у інтэрв’ю “Народнай волі” ўпэўнена, па-лаўрэацку прымяраўся за “дармовыя грошы” купіць сабе новыя шкарпэткі... Добра ведаючы Міколу, памятаю, што ён абсалютна спакойна і нават іранічна ўспрыняў гэты чарговы ў ягоным жыцці і малазначны для яго паэтычнай біяграфіі “пралёт”. Ёсць надзея, што пры спрыяльным для нашага грамадства часе, мы да гэтага пытання яшчэ вернемся і “аддамо” належнае паэту Міколу Купрэеву, як тое пасмяротна было “вернута” Уладзіміру Караткевічу ды Міхасю Стральцову. Агулам да сваёй літаратурнай “працы” Мікола Сымонавіч ставіўся “па-барску” і даволі фрывольна. Пра тое гаворыць і тое, што толькі першы свой вершаваны рукапіс для выдавецтва ён сабраў САМ (бо падрыхтаваў і адрэдагаваў яго на грамадскіх асновах паэт Анатоль Вярцінскі). На астатнія не было часу, патрэбы, а пазней неставала сіл і здароўя. Рупіліся і выдавалі яго літаральна на каленях напісаныя тэксты прыхільнікі яго творчасці. А яны на абы-што свайго часу і здароўя траціць не будуць. Вось і гэтая нізка вершаў, бескарысліва сабраная крытыкам Ціханам Чарнякевічам у розных архівах са шматлікіх рэгіянальных выданняў, спадзяюся, не расчаруе нашых чытачоў часопіса ні ў Купрэеве-паэце, ні ў Купрэеве-чалавеку. ЛеГАЛ. Мікола КУПРЭЕЎ * * * Была восень і сцежка ў лузе Ля калін, залацістых ажынаў. У звычайнай заношанай блузе Хлопец крочыў паволі сцяжынай. Стала неба – спакойнае, строгае Найвялікшым сінім цудам. На плячы быў у хлопца зацёганы На раменьчыку вузкім эцюднік. Як сяўню, нёс яго ён турботна, – Зелянелі навокал атавы, – І, здалося, вось-вось на палотны Ён з яе сыпане зерні-барвы, – І сустрэнемся зноўку мы ў лузе – Залацістым, сінім, зялёным... Нібы сейбіту, хлопцу ў блузе Пажадаў я шчодрага плёну! штотыднёвік “ЛіМ”, 15.12.1964. * * * Ішоў па зямлі чалавек. Расцвітала вясна на зямлі. Ішоў па палях, каля рэк. І там, дзе вочы яго прайшлі, дзе добрае сэрца яго прайшло, пахлі хлебам палі, маладыя сады цвілі і неба спакойна плыло. “Чырвоная змена” – 07.02.1965.– № 26. * * * Галінкай сухою – не быць на дрэве, непрачытанай кнігай – не быць на полцы, семафорам разбітым – не стаяць ля рэек, цёмным чалавекам – не жыць пад сонцам. “Заря” – 19.04.1967, № 78. * * * У каханні тваім і маім згараю, попел з сэрца свайго страсаю, гарыць! І ідуць гады... Пагляджу – і дзіўлюся, нямею: сэрца новае з попелу вырастае, і я зноў – малады, малады. І зноў расцвітаюць сады-надзеі, і зноў на Палессі збіраю табе лілеі і ў вачах тваіх – век тануць. Толькі ў неба баюся глядзець: там аблокі плывуць – нібы вёсны плывуць. “Заря” – 19.04.1967, № 78. СЦЕЖКА Спачатку сцежка мяне вяла. Сярод хмызнякоў густых праз балота. Ішлося лёгка, Таму што сцежка грунтоўна зроблена – Маім дзедам пракладзена, Бацькам прытоптана. Сюдой хадзілі яны на працу, на паляванне, на войны, у госці. Ляжаць на сцежцы іх мазалі, іх любоў і нянавісць, пялёсткі пяшчотнасці іх і грудкі злосці. Таму мне ішлося лёгка. Ды раптам сцежка звярнула ўправа. А мне трэба – прама. І я пакланіўся сцежцы бацькоў. Ідзецца цяжка. штотыднёвік “ЛіМ”, 31.03.1967. * * * Давай будзем жыць на высокай мелодыі, давай будзем жыць на высокай струне! А калі штосьці там абарвецца, тады, раскалёныя, нашы душы шчэ доўга будуць звінець. Высока гарыш пад сузор’ем Вернасці, і я пад сузор’ем Чакання гару. Не абрывайся толькі раней за мяне. У вечнасці тады і я на паўноце замру. * * * Я крычу табе, чуеш, раніцай праз лясы і азёры, балоты, пяскі: дзе ты некалі ў жыце злавалася і смяялася, расцвілі сёння чыстыя васількі. Івацэвіцкая раённая газета “Кастрычнік”, 2 ліпеня 1968 года. * * * Прынёс рэдактару вершы. Кажа: – Не тое, брат, нешта не тое. Надта многа тугі... Ну, а што я зраблю, калі назаўсёды страціў самае найсвятое, паўсвета прайшоў, а нідзе не пачуў: – Сынок дарагі... Што я зраблю, калі ліст ад сястры б’е па сэрцу трывожна: “Дзесяць гадоў, як дома не быў... Прыедзь, Колечка... Так жа няможна... Дзед перад смерцю ўсё Бога прасіў, каб быў ты жывы й здаровы...” А што я зраблю, калі там будзе цяжка вельмі: там маці калісьці ішла над Дняпром... Дзе стаялі сляды яе – вырас ельнік... Ходзіць мама ў зямлі сырой. Ходзіць мама, шукае выйсця, рукамі-ценямі дакранаецца столі зямной... Што я зраблю, калі там мне цяжка вельмі? І ўсё-ткі паеду, пайду, паплыву туды, адшукаю балюча-гаючы ельнік, паблукаю там, дзе дагэтуль цвітуць маіх родных сляды. штотыднёвік “ЛіМ”, 21.10.1969. ВЯСКОВЫЯ ВЕРАБ’І Вераб’іная песня – простая, сярмяжная, сарамяжная, прапахла саломеннай вёскаю – учарашняю. І так вераб’ям спяваецца – так чырыкаецца, калі гной у двор выкідваецца – вясна шырыцца. Купаюцца ў шэрым нагрэтым пяску, шчасліва заплюшчваюць вочкі. “Я табе верабейчыкаў прынясу – дачок, чы-рык, і сыночкаў...” ...Ёсць на гэтай зямлі і вераб’інае свята: паляцелі – гняздзечка звілі пад страхою... Чацвёртае хаты. штотыднёвік “ЛіМ”, 28.03.1980. * * * Паважанаму Мікалаевічу з просьбай: каб верыў у гэта (а можа і так?)... 13.03.84*. Не, я не разбіўся ўшчэнт, я не стаміўся – вось толькі тут на некалькі зямных арбіт стаіўся, паміж палёў, лясоў, наўзбоч ад аўтастрады, каб падрахаваць спакойна свае страты. А іх нямала. Не, я не адыйшоў ад вас, сябры-паплечнікі, – хачу адзін пабыць пад небам вечным, каб дабраты і шчырасці набрацца – і потым зноўку з вамі прывітацца. А вас – нямала. Не, я не ўцёк ад вас, мае старыя ворагі – я толькі начыню тут сэрца сваё порахам, каб на абрыве зноў мог сутыкнуцца з вамі і кулакамі, й вершамі, й вачамі! А вас – нямала. Пасланнем гэтым пра сябе напамінаю: плыву тут Ясельдаю – пыл і бруд змываю, ды мускулы на хвалях правяраю, кладуся на спіну – і неба на грудзях трымаю. Мяне – яшчэ нямала. Івацэвіцкая раённая газета “Кастрычнік”, 1984 ЗАКЛЯЦЦЕ З трыбуны сышлі, на руках мне разбілі ланцуг, на нагах – кайданы і замок знялі з вуснаў. Сказалі: “Ідзі з плугам у поле сваё, з касой – у свой луг. Спявай і крычы што хочаш на мове сваёй беларускай”. Зноў на трыбуны ўзышлі. А самі ж рукі мае адвучылі араць і касіць, ногі – шырока і вольна хадзіць гасцінцам, звязалі свабоду па-свойму думаць і жыць і роднае слова казаць, і маліцца-хрысціцца. Прашу: зноў на рукі ланцуг падаць, вусны замкнуць і ногі скаваць кандаламі, зацягнуць на Незалежнасці пляц – пасадзіць там пад тымі нагамі. Стану каменны й халодны, як ён. Будзеце тут святкаваць свае святы – чорны ў яго не кідайце праклён, у выраджэнні сваім я быў сам вінаваты. З ГІСТОРЫІ ПАДНЯПРОЎЯ У траве начной ля Рагачова радзіміцкія дзеўкі так крычалі. На зямлі Міколы Сурначова іх красу жаўнеры ў гразь тапталі. Радзімічы іх чулі ў Рагачове, і габрэі рагачоўскія іх чулі, і цыганы кудлатыя ў Збарове, што ля Дняпра на вогнішчах начуюць. Як ноч пайшла сваёй дарогай і на Юдзею памаліліся габрэі, у Турскім лесе лёг Іван Купрэеў, і піў віно з турынага ён рога. А дзеўкі недзе плакалі, крычалі, Варшаве ж і Маскве было ўсё роўна. Расейска-польскія жаўнеры іх тапталі — пасля ўжо й продку твар здзяўблі вароны. * * * Я ўвайшоў у райскі сад, неба пада мной плыло блакітнае. І пачуў: дарогі мне назад няма. Бо Ева там вагітная рукі прасцірае да мяне, плача: “Што зрабіў са мной ты!” На маладыя рукі ўзяў яе, да Адама нёс самотнага. Ён хавацца за кусты пабег, кінуўшы той яблык у нябёсы. Тады нам Бог стварыў начлег у шалашы, раздзетым, босым. * * * Жорсткія дзіды з усходу і захаду білі Яе маладое цела. Няўжо на гвалт Яе кінуў Бог? І Пагоня ледзь чутна сапе з прадоння. Хачу крыкнуць-паклікаць, ды язык адарваны... * * * Выйшла з балота ў вянку з журавінаў чырвоных і белых туманаў. Выйшла з лесу ў вянку з багульніку горкага, ядлоўцу калючага. І сама пацягнула сябе за косы зноў у лес і балота — беларуская наша свабода. Усе гэтыя вершы друкаваліся некалі ў “ЛіМе”, але з палітычнай цэнзуры не змаглі ўвайсці ў калектыўны зборнік “Я хацеў вам сказаць...” (Мастацкая літаратура”, 2008).