Архіў нумароў:

Змітрок Кузменка

_____________________ Што такое Свабода? Вершы	* * * Да апошніх часоў, Аж пакуль не астыне Над магільнай труной Беларуса астатняга кроў, Падзяляць з намі лёс Будуць нашы святыні Незалежна ад волі Тутэйшае правадыроў. Даастатку ні час, Ні бяздушных вандалаў напады Нашы храмы і цвержы не зрушаць З-пад нашых нябёс. Разам з намі яны Пройдуць здзекі часін заняпаду, Разам з намі паўстануць, Калі нам спрыяць будзе лёс. А пакуль што званы Будуць біць у набат па краіне, Будуць нашы крыжы Захінаць нас аберуч ад бед, Як трывожна гудзе І цяпер кожны комін Хатыні, Як крыжы Курапатаў Бароняць ад цемрадзі свет. * * * Што такое свабода? — Я пытаўся ў самога сябе. — Дзе мяжуе яна Са свавольствамі і беззаконнем? І чаму за яе Ў безнадзейнай, падчас, барацьбе Столькі светлых людзей Ахвяруюць сабой да сягоння? Колькі гінула іх Цягам доўгіх стагоддзяў не ў час У каменных мяшках, Пасярод эшафотаў крывавых. Каб краіну дзядоў Не здратоўваў чужынскі абцас, Каб нашчадкаў ніхто Не змушаў да ганебнае справы. І не трэба казаць, Што свабода міфічна амаль І прыводзіць адно Да распусты і вакханалій. Бо заўсёды стаіць На ахове свабоды мараль. Бо свабоды няма, Не бывае яе без маралі. Яны поруч заўжды, Пры любой дзён зямных варажбе, Асвятляюць шляхі З самых змрочных гісторыі нетраў... Што такое свабода? — Я спытаўся ў самога сябе. — Гэта права душы Дыхаць чыстым і вольным паветрам. Апрычнікі Пэўна ўжо, такі закон прыроды, Змацаваны тысячамі ран: Знойдуцца апрычнікі заўсёды, Як на троне з’явіцца тыран. Непрыкметна ціхія дагэтуль, Невукі, дапяўшы да пасад, Выканаюць з радасцю за гэта Нават самы жудасны загад. Будуць шчыраваць і без загаду, Каб сваю адданасць паказаць. Выгрызаць прыдуманую здраду, Іншадумства чыста вымятаць. Будуць услаўляць тырана гучна, Называць празрыстай каламуць… А калі настане момант зручны — Першымі ж тырана прададуць. І напішуць успаміны потым, Як нягоднік, кат і цемрашал Ледзьве не штодзённа іх, гаротных, Да нядобрых справаў прымушаў… Так і дажывуць беспакарана, Ціха скончаць лік гадам сваім. Знікнуць. Да наступнага тырана, Каб ізноў з’явіцца разам з ім. Наведнікам Лініі Сталіна У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года ў сутарэннях менскай унутранай турмы НКУС было расстраляна каля 100 чалавек. Амаль усе — прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі. Сярод расстраляных было 22 пісьменнікі... А крыху раней, жнівеньскім днём, на турэмным двары было спалена некалькі дзясяткаў тысяч канфіскаваных рукапісаў. Колькі тады было забіта геніяў і знішчана шэдэўраў — вядома аднаму Богу... Дваццаць два. У адну толькі ноч. Мо, і сёння жалезныя краты Помняць рэзка-загадныя «Кроч!» І халодныя позіркі катаў. Дваццаць два. У падвал. На расстрэл. Ад жуды аж мурашкі па скуры. Раз за разам даносіўся стрэл У патыліцу літаратуры. А ў гнятлівым турэмным двары, Адпаведна з прысудам суворым, Інквізітары новай пары Пасылалі на вогнішча творы. Кажуць, рукапісы не гараць... Толькі словы прыгожыя гэта. Бо гараць яны ў зыркіх кастрах, Там, дзе кат вынішчае паэтаў. І ўзнімаліся з дымам шматкі На вачах ачарсцвелых забойцаў. Нажывую палілі радкі — Забівалі пісьменнікаў двойчы. І ні помнікаў ім, ні крыжоў. І ніяк не ўцячы ад задухі, Ад тугі ненапісаных слоў У прастрэленых кулямі душах. Я маўчу... Я адчайна маўчу, Сцяўшы зубы падчас ад бяссілля. Знервавана маўчу, Хоць тут варта было б галасіць — Белай птушцы жывой Падразаюць свабоднае крылле, Каб з яе, заняволенай, Чучала потым зрабіць. І гучыць увушшу: «Усё роўна не жыць ёй на свеце, Падрыхтуйма таму Дасканалы ў музей экспанат. Каб пабачыць маглі Праз стагоддзе дарослыя й дзеці, Што за птушка спявала Калісьці пад стрэхамі хат». І, падрэзаўшы крылы, Саджаюць у клетку за краты, Каб, крый Бог, не ўцякла Нейкім цудам насустрач вятрам. На абураны люд Паглядаюць, нібы на вар'ятаў: «Ім абы пакрычаць. Белай птушкі шкада дзівакам! Не ўратуюць яе. Дый навошта яе выратоўваць — Птушак шмат у прыродзе: Ад сокала да салаўя...» А ў мяне на шматкі Часам сэрца парвацца гатова: Тая птушка ў бядзе — Гэта ж родная мова мая. * * * Яны хочуць, каб мы занядужалі, Ў чорнай скрусе аселі на брук, Упусціўшы агеньчык прастуджаны Са стамлёных знявераных рук. Каб ляцелі з паверхаў зацемненых, Каб тапіліся ў шклянцы з віном... А яны — нетаропка і ўпэўнена Ператвораць у стайню наш дом. І таму, па сатрапавым звычаі, Б'юць па кожнай чуллівай душы. Адымаюць мажлівасць вучыцца і Адбіраюць магчымасць вучыць. Яны хочуць, каб мы апусціліся Незваротна на самае дно. Толькі ўпартыя мы, Божай міласцю, Гэткай радасці ім не дамо. Будзьма жыць ім на злосць і пра светлую Нашу справу настойліва дбаць, Як і ў цемрані непрыветнае Точыць камень жывая вада.