Архіў нумароў:

Леанід Дранько-Майсюк

_____________________ У аўтобусе, слухаючы... Два апавяданьні	Інжынер, сяржант і немцы 1. У суботу беспрацоўны інжынер Б., зьбіраючыся ў краму, пералічыў свае грошы. Лічыць асабліва не было чаго, і ён гэта ведаў, але ўсё ж такі перабраў іх паперка за паперкаю, па-старэчы ўздыхнуў і папытаўся ў сына-ліцэіста: — Віцька, а ты колькі маеш? — Пяць тысяч. — Дай мне іх, сынок, а то ў мяне толькі сорак тысяч... Жонка тады параіла інжынеру: — Паглядзі якія цэны ў нашым гастраноме і якія пад «Пад гадзіньнікам»... Калі будуць недарагія батоны, купі. А ня будуць, тады вазьмі муку першага гатунку і кефір. Сьпяку аладкі і нейк да панядзелка дацягнем. У панядзелак у мяне аванс... Інжынер ужо стаяў у парозе, гатовы ісьці, як жонка, крыху зьнізіўшы голас, вінавата папрасіла: — Можа, куртку лепей надзеў бы? Яна ж крыху спраўнейшая за гэтае паліто... — Ай там! — адказаў па-дзіцячы... У «нашым» гастраноме недарагіх батонаў не было, а мізэрная — на адзін гам — сайка каштавала 6800 зайцоў, астатняе ж белае страляла па 7600 і нават па 8600. Заклапочана прыкусіўшы губу, інжынер захадзіў сюды-туды каля хлебнай паліцы, а тым часам нейкія дзьве стараватыя жанчыны, не зважаючы на яго, размаўлялі гэтак: — Надзька, бяры пляцёнку! — Што ты, дурная?! У мяне ж толькі пятнаццаць тысяч! — А я табе кажу бяры, смачная ж... — А я кажу, што ў мяне толькі пятнаццаць тысяч! Расьцягнуць жа да той пятніцы трэба... «Да той пятніцы?! Гэта ж без аднаго дня цэлы тыдзень! Не, не расьцягне...» — прыкінуў інжынер, шкадуючы жанчыну. Як і недарагіх батонаў, мукі першага гатунку ў «нашым» гастраноме таксама не было, а кіло вышэйшага выпірала аж на 18500... Падышоў тады, маракуючы, да кефіру. «I гэта, браце, занадта!» — сказаў сам сабе, убачыўшы ў гудлівай яміне халадзільніку блішчастыя чараватыя пакеты па 7900. «Не, купляць пакуль ня буду, а раптам «Пад гадзіньнікам» таньней?!.» Але ў гастраноме «Пад гадзіньнікам» кефір быў па той жа цане, таму (што тут было рабіць!) мусіў браць. Узяў яшчэ і два тварожныя салодкія сырочкі па 5200, бо з іх пачынаўся звычайна кожны ягоны сьняданак, а таксама ж знайшоў і муку першага гатунку па 14600; праўда, на папяровым пачку стаяла іншая лічба — 19100. «Пэўна ж, у гэтым пачку не кіло, а больш! — здагадаўся інжынер і пачаў падрахоўваць. — Так, 5200 і 5200 будзе 10400. Плюс гэтыя 19100, будзе 29500. I яшчэ літр кефіру за 7900... Разам, здаецца, 37400...» Касірка пацьвердзіла, што сапраўды трэба заплаціць 37400. З сарака тысячаў яна вярнула 2600... Дык вось, 2600, сынавыя 5000 ды скамечаныя 2100 (гэтыя грошы не-спадзявана для сябе выпараў з унутранай кішэнькі паліто — і як толькі забыў пра іх!) — словам, пасьля крамы засталося 9700. «Калі ў панядзелак жонка раптам не атрымае аванс, тады здам у біжутэрны аддзел «Цэнтральнае кнігарні» свой срэбны медальён!» — гэтак рашуча планаваў, вяртаючыся дадому... I тут, каля Нацыянальнага банку, сутыкнуўся са сваім даўнім сябрам (разам служылі ў войску, гаваркім і няшкодным, але трохі надакучлівым сяржантам, з якім ня бачыўся гадоў гэтак з дваццаць. Сяржант вельмі ўзрадаваўся сустрэчы; інжынер мусіў быў узрадавацца таксама. Як і ў тыя, савецкія, так і ў гэтыя несавецкія гады, лёгкі на язык сяржант пачаў, як той казаў, з курэй-гусей — карацей кажучы, за нейкую хвіліну нагаварыў-наўспамінаў усяго, такога і гэтакага, вайсковага і цывільнага, сямейнага і не зусім сямейнага, і сярод іншага не ўтаіў, лёгка расказаў і пра сваё калецтва — у адной рэстараннай бойцы яму выбілі вока, і вось так ужо неспадзявана выйшла, што вочы ў яго цяпер неаднаго колеру: здаровае — чорнае, а штучнае — зялёнае. Інжынер ажно здрыгануўся ўвесь, калі сяржант, паведаміўшы пра гэта, зьнянацку засьмяяўся бесклапотным сьмехам, нібыта нічога страшнага з ім і ня здарылася. А вочы ў яго і сапраўды былі рознай афарбоўкі. Інжынер хацеў спытаць — ці ня лепей пратэз было падабраць пад колер здаровага вока, але чамусьці пасаромеўся заводзіць такую гаворку і спытаўся пра звыклае: — З чаго, браце, хлеб ясі? — У Нямеччыне прадаю значкі і яшчэ сёе-тое... — I колькі зарабляеш? — У месяц бывае прыблізна па трыста зялёных... — Дык жа добра! — Апошнім разам, праўда, няўдала склалася... — А што такое? — У Польшчы нарваўся на рэкет... — А-а-а! — імгненна ўсё зразумеўшы, паспачуваў інжынер. — Ледзьве адбіўся газавым пісталетам... — Ідзі ты!!! — А пасьля польскія мытнікі пісталет забралі і яшчэ тыя даляры павыцягвалі з мяне, якія я не ўпісаў у дэкларацыю... — Шкада! — зноў паспачуваў інжынер. — А, кінь! Няма чаго шкадаваць! Тут згубіш, там знойдзеш... Я вёз яшчэ тры кантрабандныя кінжалы... — I правёз?! — А як жа, правёз! — устаўленае вока армейскага сябра авантурна бліснула... Змалку ад сваіх родных інжынер чуў бясконцыя скаргі на жыцьцё, на лёс, на благую ўдачу, таму ўзьненавідзеў усё, што хоць блізка нагадвала скаргу і зжыўся з думкаю: скардзіцца — усё адно, як даказваць, што Бог ёсьць ці Бога няма... Толку ніякага з гэтага ніколі не бывае. Вось жа ягоны даўні сябар — і паабтрапаны жыцьцём, і нават скалечаны, а — бач ты — ня жаліцца, жыве, можна сказаць, весела. Малайчына! Зрэшты, жыць так, як ён, даволі небясьпечна; жыць трэба крыху спакайней, без дурнога клопату: як бы там не было, а на кавалак хлеба зьбярэцца... — Ну, а ты з чаго хлеб ясі? — ужо ў свой чарод спытаў сяржант. — Я... Так... Ну, як табе сказаць... — раптам зьбянтэжыўся інжынер. — Ну, пакуль без работы я... — Э, стары! Адным сваім вокам і то бачу: паліто на табе даволі заношанае, зацяганае, сумка ў руцэ абшморганая, чаравікі стаптаныя і вочы твае нейкія бляклыя... Ці не бамжуеш ты ўжо трохі?! — Ну, ты й скажаш, бамжуеш! — пакрыўдзіўся інжынер. — Не крыўдуй. Магу ўзяць з сабою да немцаў! — Значкі прадаваць?! — Ня толькі значкі! — Не, я на гэта ня здатны! — Ня будзь лянівым, і станеш здатным на ўсё! На вось, вазьмі паперынку з маім тэлефонам. Калі зусім прыпрэ, дай знаць... 2. Нядзелю са сваімі хатнімі інжынер пражыў на 9700 зайцоў, а ў панядзелак жонка, калі настаў абед, пазваніла з работы і з гарачкай у голасе паведаміла: аванс, каб на іх вялікая халера, не далі, затрымалі... Інжынер супакоіў жонку, ласкава сказаў ёй: я ведаю, што рабіць! I сапраўды — ён ведаў... Спачатку патэлефанаваў у ашчадную касу, у якой, яшчэ з гарбачоўскага часу, знаходзіўся ягоны тэрміновы 9% уклад — у 1991 годзе на рахунку было 1420 савецкіх рублёў. З касы ж яму ветліва (без ніякага сьмеху!) растлумачылі, што пасьля дэнамінацыі ў яго засталася, можна сказаць, тая ж лічба, толькі без нуля — 142 беларускія зайчыкі; працэнты ж за гэтыя гады, самі разумееце, набеглі зусім ніякія... Вось так і не інакш. Пачуўшы такую навіну, інжынер Б. скрывіўся, але рукі не апусьціў — успомніў пра два сертыфікаты на валоданьне акцыямі Белбізнэсбанку; два гады таму ён атрымаў іх на сваёй былой рабоце ў якасьці прэміі; нейкія ж грошы за імі павінны быць, тым болей, што за мінулы 1997 год ён ніякія «дывідэнты» не атрымліваў... Дык вось, у 3-й касе Белбізнэсбанку акцыянер Б. атрымаў 22700 зайцоў, а ў біжутэрным аддзеле «Цэнтральнае кнігарні» за медальён, які ацанілі ў 390 тысячаў, выручыў 273 тысячы. Дзякуй Богу, пакуль да немцаў ехаць ня трэба... 2 лютага 1998 г. У аўтобусе, слухаючы... У ледзь не пустым аўтобусе гаманіла радыё: «... у настаяшчы мамент мы ўдумчыва падышлі да ўчасція ў сатруднічастве з нахадзяшчыміся ў налічыі чалавечаскімі срадствамі, но ані пачаму-та часцічна ісчазают... Часцічнае ісчазнавенне чалавечаскіх срадствоў, чэсна гавара, бальшая для нас праблема, но гавара па-таварышчаскі, мы вапракі чэрствасці пастаўшчыкоў, чэсна вырасцілі прагназіруямыя аб’ёмы... Мы саздалі напражэнне ў рабоце рукавадзяшчага састава і патаму можам удачліва работаць, как і раньша часта работалі, у очань трудных условіях разнаўрамённага сазравання хлябоў...» Мне было яшчэ ехаць і ехаць, то прамінаючы лес, то прабягаючы вачыма поле, то пракалыхваючы ў думках якое рэдкае балота; мне абяцалі тыдзень палескай цішыні і сонечны пакой, у якім нарэшце давяду да ладу адзін свой задаўнены празаічны шал; дарога напера­дзе ляжала няблізкая; на душы было добра, што ў аўтобусе — жменя пасажыраў, і я, прыміраны з самім сабой і дарожнай адзінотай, слухаў аўтобуснае радыё, цешыўся з мовы прамоўцы, але ўсё больш і больш прыслухоўваўся да вельмі вабнай гаворкі, што чулася ззаду мяне — там нейкая дападкая Старая паволі разгаварыла прыдушаную жыцьцём Маладзіцку... — ...а чаму ты з ім жыць ня хочаш, галубка? — А як жа з ім жыць, цётачка? Ліха яго ведае... Мяне рознымі словамі ганьбіць, і ты такая, кажа, і ты гэтакая. Брыдка вельмі гаворыць, а часам зусім тварынай на мяне кідаецца! А калі мне хочацца няўдалую прасьціну з ложка прыняць, ці штаны яго папраць або сарочку якую — то паспрабуй сьцягні з яго! Не даецца... А ён жа месяцамі ня мыецца! Мяне ўжо ў бакі ад усяго гэтага водзіць... — Вой, галубка мая, ня ведаю, што й рабіць табе... — А то можа цэлы тыдзень нічога не казаць... Я й так да яго падступаю, я й гэтак, а ён маўчыць, як дубіна якая. А калі загаворыць, то зноў абы-што ад яго чую, сорамна й казаць пра тое... — I што ж ён такое кажа? — Кажа, як жыў у маці сваёй, то кожнага дня спаражняўся, а як са мною стаў жыць, то па чатыры дні носіць у сабе, ня можа схадзіць за адрыну, і што гэта ўсё ад таго, кажа, што я ня ўмею варыць па-людску... — Бедная, мая галубка, бедная... — I маці ў яго такая ж... — Нічогая?1 — Вельмі. Перапіла нам на вясельлі трыста даляраў і ўсім пачала казаць пра мяне, што я благая, нічога ня вартая, што я ніколі такіх грошай і за год не зараблю... Я ёй тады ў вочы: «Калі вы так пра мяне гаворыце, то забірайце свой перапой!» I што ж вы думаеце, тут жа забрала, а людзям на базары языком сваім доўгім разьлёпала, што перапі­вала яна далярамі, а я вярнула ёй зайцамі... I гэта праўда, я аддала нашымі грашыма, бо тыя даляры ён жа забраў, я іх і ў вочы ня бачыла... — У кожнай хаце непарадак, мая галубка... Забраў даляры, кажаш? — Забраў... А што з маім татам-нябожчыкам зрабіў! — Што зрабіў?! — Старая выказала ў поўны голас непадманны страх. — Як тата памёр, то яго ногі ня гнуліся і карчом вытыркаліся з труны. I хай бы сабе вытыркаліся! Што тут такога? Ды не! Кажа: «... няхораша ад людзей будзе...» і сваімі ручышчамі зламаў тату ногі, роўнымі зрабіў... Ажно трэск па ўсёй хаце пайшоў! Гэты трэскат у маіх вушах і па сёньня стаіць... — А божачкі! — Ён такі, зусім бяз душы... Неяк я на базары была, а ён з дзіцям застаўся. А дзіця яно і е дзіця — усё плакала і плакала. Ніяк закалыхаць яго ня мог... Ну дык вось, каб ня плакала, узяў ды заткнуў яму роцік анучкай... Добра, што я нахапілася, а то б дзіця зайшлося б! — Хаця б мне ня бачыць такіх пакут! — неяк зусім па-маладому прамовіла Старая. — Каб ты запуставаў! — выказала свой бездапаможны праклён Маладзіцка. — I напраўду ж няхай запустуе нечалавечына такая! — Ня ведаю, цётачка, што далей рабіць? — Больш пра спакойнае думай і ўсё будзе добра, галубка... Скажы, а на вясельлі тваім жанкі багата пілі? — Пілі, не сядзелі ж рукі склаўшы. Па гарэлку так і цягліся, не па сітро ж... А што? — Гэта нядобры знак для маладой, калі на яе вясельлі жанкі багата п’юць... — А я й ня ведала, цётачка! — Ну, нічога, як-небудзь яно будзе... А ты дзеўка з віду вельмі спраўная! Ну, як тая хвоя — стой ды дзівіся... Я свайму сыну, калі жаніцца захацеў, сказала: не бяры спраўную, бо спраўная можа быць спраўнай і для некага. Бяры нехорузную1, такая будзе толькі для цябе... — Паслухаўся? — А як жа, паслухаўся... А ты, галубка, мусіць, падгульвала трохі, і твой на цябе, можа, за гэта і гневаецца? — Што вы, цётачка, і ў думках не было такога! — Ну, добра, добра... А якое ён рамяство мае? — Печы кладзе. — I мой стары некалі печы клаў... А твой п’е? — Не, і ў рот не бярэ. Мо каб піў, то не такім бы нарваным быў?! — Э, не кажы так, бо няможна казаць, ня знаючы! А я знаю, бо мой піў ды так піў, што ажно гай гуў!.. А я за яго дзеўкай пайшла. Яго жонка-нябожчыца двое дзетак пакінула яму. Ён мяне паклікаў, я й пайшла... — I як вы, цётачка, не пабаяліся на двое дзяцей пайсьці ды яшчэ за п’яніцу?! — У яго грошы вяліся. А пайшла б за беднага па тым часе — загінула б! А ён майстар быў, зарабляць злоты ўмеў і ўсё хваліўся, што хоць чарку любіць, а хату пабудаваў... I гэта ён праўду казаў, бо цяперашнім сьветам як бывае: піць п’юць, а пабудаваць нічога ня могуць, бо прапі­ваюцца. А мой піў і не прапіваўся... Раптам ззаду мяне заплакала немаўля — якраз там, дзе сядзелі мае гаваркія аднадарожніцы. — Чуеш, галубка, малое плача? I ці ня ў сумцы тваёй? — устрапянулася Старая. — Праўда, цётачка, у сумцы, — пакорліва адказала Маладзіцка. — Тваё дзіця? — Маё... — Хай ты жывая будзеш! Пакажы... — Вось, цётачка, глядзіце... Дзіця ў сумцы?! Тут я дзеля зразумелай цікавасьці азірнуўся і коратка, скоса пагля­дзеў у шчыліну паміж сьпінак аўтобусных крэслаў; на каленях у Маладзіцкі ўбачыў расшпіленую чорную базарную сумку, у якой, абкла­дзенае газецінамі, ляжала, плачучы, спавітае дзіця. Маладзіцка ўзяла яго на рукі, пяшчотна прытуліла да грудзей, і яно тут жа ўціхла. — Тваё? — нібыта не даючы веры, зноў спытала Старая. — Маё. Другое. Якраз еду з радзільні... — А чаму яго вязеш, як украўшы? — Бо мой, каб на яго прах найшоў, не прыехаў па мяне, а ў мяне пасьля родаў рукі чамусьці вельмі баляць! Не магу доўга дзіцятка на руках трымаць. Гэта з нерваў усё. Вось мне ў радзільні й далі гэту сумку... — А я гадавала трое, двое чужых і адно сваё! — Старая раптам запла-кала. — Усё ў цябе будзе па-божаму, я ведаю... Ён пабачыць гэтае дзіцятка і памякчэе душой, памяняецца да цябе, любіць пачне... А там і трэцяе родзіш... Чым больш дзяцей у злога, тым ён менш зьлейшым робіцца... Ты толькі не кідай яго, жыві... Цярпі, галубка, а жыві з ім, бо ён жа твой чалавек... Як разам са сваім чалавекам жывеш, то ўбачыш старасьці... — Дзякуй вам, цётачка, супакоілі вы маё сэрца... Маладзіцка даехала да сваёй вёскі, старая да сваёй, і я застаўся бяз іхняй цудоўнай балючай гаманы... Пэўна ж, Маладзіцка паверыла Старой, што ўсё будзе добра і таму ёй трэба жыць са сваім чалавекам давеку. I я паверыў Старой, і ўвогуле падслуханае мной раптам уявілася мне і цікавейшым, і важнейшым за мой пісьменьніцкі клопат, які выправіў мяне ў гэту дарогу... Тым часам аўтобуснае радыё не змаўкала: «... эта даёт уверанасць надзеяцца, што ўся ўборачна кампанія будзе саатвестваваць яё старту... Хачу асоба падчаркнуць, што очань многа імеяцца істочнікаў загразняюшчых вяшчэўств і па праімушчаству эці істочнікі ацечаственныя і ваабшчэ саабшчу ў парадке спраўкі: паля распублікі, как нікагда, засараны ўсёй нашай сорнай расціцяльнасцю...» 13 траўня 2005 г.