Архіў нумароў:

Вітаўт Мартыненка

_____________________ Незвычайныя перыпетыі звычайнага шоў-бізнэсу. Рок-гісторыя	Ігар Варашкевіч (“Бонда”), 1988.. Пару гадоў таму нехта з вельмі пакрыўджаных на сучасную журналістыку музыкаў падарыў мне «эпахальны сшытачак», прэтэнцыёзна названы «Залатыя дыскі беларускага рок-н-ролу». Пад грыфам «Беларускага калегіюму» выдаў гэтую брашурку гурток журналістаў, прыхаўрусаваны да ґазеты «Наша ніва». Нягледзячы на татальную блытаніну ў галовах юных абітурыентаў пяра (напрыклад, яны дапускаюць, што беларускамоўны рок-гурт з Польшчы мэтазгодна далучаць да беларускага року, але англамоўны гурт з Беларусі самі... залічваюць таксама да беларускага, як, зрэшты, і рускамоўны), я ўсё ж адважыўся пагартаць тую працу, бо шчыра прызнаюся: ужо дваццаць гадоў мы з сябрам, журналістам Анатолем Мяльгуем, марым, калі ж зьявіцца новае пакаленьне цьвярозых дасьледчыкаў нацыянальнай мас-культуры ў нацыянальным асьпекце. Мы ж не прэтэндуем на адзінаасобныя лаўры ў гэтай галіне. Але так выйшла, ці то Бог паспрыяў, каб тая брашурка разгарнулася на старонцы 17 і... далей чытаць не захацелася. Я адразу зразумеў і пачуцьці пакрыўджаных музыкаў: за напісаньне гісторыі ўзяліся людзі, якія гісторыі гэтай проста ня ведаюць. Вось што, напрыклад, яны напісалі пра нас з Анатолем: «Пры канцы 80-х наступіла другая «рок-адліга». Цяпер музыканты маглі даваць канцэрты й не баяцца, што іх разгоняць. Гэтую ака­лічнасьць адразу скарысталі музычныя журналісты Анатоль Мяльгуй і Вітаўт Мартыненка. Улетку 1989 году яны даслалі ліст на маскоўскую студыю гуказапісу «Мелодия» і прапанавалі зра­біць запіс песень таленавітых музыкаў з гурту «Мроя». Дзіва, але факт – кіраўнікі «Мелодии» адрэагавалі даволі хутка і праз некалькі месяцаў даслалі ў Менск вялікую перасоўную студыю МСА...» «Во, аказваецца, як лёгка тады было», – падумае малады чытач, не здагадваючыся, што аўтары нават не далі сабе пра­цы пагаварыць з тымі, пра каго пішуць. А дзе ж крыніца інфармацыі? Я зірнуў на ўдзячны сьпіс таго выданьня і ўбачыў нямала знаёмых прозьвішчаў: Юрый Цыбін, Дзьмітрый Падбярэзскі, Сяржук Сахараў, Алесь Анціпенка... «Час, – падумаў, – самому брацца за выкладаньне беларускай рок-гісторыі, пакуль яе канчаткова не перакруцілі навыварат, бо кніга «Праз рок-прызму», напісаная мной і Анатолем больш за 15 гадоў таму, наўрад ці многім даступная цяпер у Беларусі». Пачну – з заканчэньня сваёй адукацыі на факультэце журналістыкі БДУ ў 1982 годзе. Яшчэ студэнтам я пісаў у моладзевай прэсе кампілятыўныя нататкі пра заходніх рок-зорак на ўзор рэцэптаў, закладзеных нашымі папярэднікамі – тым жа Падбярэзскім, Цыбіным. Першы творчы вопыт і спроба больш сур’ёз­нага асэнсаваньня ролі музычнага журналіста ў маёй дып­ломнай працы «Сапраўдныя і ўяўныя каштоўнасьці ў музыцы. Крытэры крытыкі» адкрылі мне амаль адразу шлях у газету «Чырвоная змена», дзе з цягам часу мне даверылі нават стварыць музычны дадатак «Нотны аркуш» (ён праіснаваў ад 1983 да 1994 г.г.). Мой старэйшы сябар Толя Мяльгуй па-добраму зайздросьціў мне, што я абраў такую цікавую прафесію. Сам ён тады, адслужыўшы ў войску і скончыўшы энергатэхнікум, паступіў у політэхнічны інстытут. Але захапленьне музыкай ня кідаў. Мне, маладому журналісту, акурат не хапала дапамогі такога ўдумлівага фана, як Анатоль, таму я нярэдка, выпрошваючы ў галоўнага рэдактара каман­дзіроўкі на фестывалі, на гастрольныя канцэрты, браў іх на дваіх. Памятаю нашыя першыя інтэрв’ю з эстраднымі сьпявачкамі Сьвятланай Кульпа і Ганнай Вескі, са славутым рок-музыкам Эстоніі Гунарам Грапсам («Magne­tic Band»), з польскай экстра-мега-зоркай Малгажатай Астроўскай («Lombard»), з вугорскай рок-легендай Габарам Прэсарам («Locomotiv GT»). Толя казаў тады, што адно дзеля сустрэчаў з такімі людзь­мі ён удзячны лёсу за сяброўства са мной. Ведаў бы ён, што гэтае сяброўства было наканаванае самім лёсам, бо па маці я – таксама Мяльгуй, хоць ніякіх сваякоў агульных між намі няма. Я таксама дзякаваў Анатолю ня толь­кі за дапамогу ў працы (колькі артыкулаў у той час мы напісалі разам!), але й за самаахвярнасьць: я неяк бэмкнуў яму, маўляў, шкада, што ён зашмат часу аддае сваёй інжынернай будучыні, тармозячы журналісцкія персь­пектывы, і... тым жа летам ён кінуў політэхнічную акадэмію ды падаў заяву на журфак, ва універсітэт. Я сам жахнуўся тады: «Толя, ты ж ужо амаль быў сьпецыялістам з вышэйшай адукацыяй, а цяпер зноў абітурыент... А калі не паступіш?» Але ён пасьпяхова прайшоў творчы конкурс (балазе ж столькі сур’ёзных публікацыяў меў ужо), здаў экзамены і – паступіў. Адным з важных этапаў сваёй уласнай творчай біяграфіі я лічу дзень (дзесь­ці ў 1983-м годзе), калі Анатоль зайшоў да мяне ў рэдакцыю і сказаў: «Вітаўт, а табе самому не надакучыла быць вечным летапісцам заезджых гастралёраў у нашую рэспубліку?» – «Надакучыла, – кажу. – Але пра каго яшчэ пісаць будзеш: ці не па рэстаранах музыкаў шукаць?” Мы ведалі ўжо, што ў Піцеры пачаў дзейнічаць рок-клуб, а ў беларускай Лі­дзе хоць і быў так званы КАРМ (клуб аматараў рок-музыкі), але займаўся толькі распаўсюдам самаробнай прадукцыі піцерскіх творчых ін­тэлектуалаў. Праўда, зрабілі яны таксама пару рок-фэстаў «Лідскі кірмаш» (1981, 1982), але шырокага розгаласу гэтая ініцыятыва не атрымала. Яшчэ я прыгадаў сваю трохдзённую камандзіроўку ў 1983 годзе на фестываль “Юнацтва Палесься” ў Салігорск, дзе літоўскі рок-гурт “Eldija” ўра­зіў ня толькі літоўскім рок-н-ролам, але і цікавай інтэрпрэтацыяй беларускай песьні «Там, каля млына». А яшчэ ў Салігорску быў барысаўскі рок-гурт «Ге­лі­кон» яўна не рэстараннага кшталту. Жу­ры ўганаравала яго дыпломам ІІ ступені, а лідэра Алеся Сацукевіча – адмысловай узнагародай за кампазіцыю. Запомнілася ягоная песьня «Гістарычная балада» на верш Максіма Багдановіча. Тады я мо ўпершыню адчуў, як ажыўляе рок-музыка нашую класічную паэзію, і адзначыў гэты факт у сваім ілюстраваным рэпартажы (“ЧЗ” № 126 ад 02.07.1983). Але спробы потым адшукаць гурт «Гелі­кон» у Барысаве не далі вынікаў. Іншых жа беларускіх гуртоў мы ня ведалі. І вось аказалася, што Толя знайшоў адзін і хоча запрасіць мяне на яго рэпетыцыю ў «творчы падвал» у інстытуце народнай гаспадаркі. Там рэпетаваў, аказваецца, рок-гурт «Блізьняты». Наведаўшы некалькі рэпетыцыяў, я зразумеў, чаму мне так і не ўдалося наладзіць кантакты з барысаўскім «Геліконам»: рок-гурт у той час проста ня мог мець сталага адрасу. За нейкую галачку аб актыўнай культ-масавай рабоце тагачасныя адміністратары маглі даць прытулак такім энтузіястам (яны ж і на пэўным конкурсе маглі ВНУ прадстаўляць, і танцулькі для студэнтаў сыграць), але першы ж лёгкі павеў партыйнага ветрыку (ці то ў бок змаганьня з заходнімі ўплывамі, ці то ў бок узмацненьня камсамольскай дысцып­ліны) мог кардынальна зьмяніць лёс калектыву. І сапраўды, пакуль мы з Анатолем дамовіліся з тэлепра­дзюсерам Сяргеем Вінаградавым наконт падрыхтоўкі сюжэту пра гурт «Блізьняты» (тэлебачаньне асабліва заці­кавіў нібыта апалітычны стыль гурта: сімфа-рок), яны ўжо зьмянілі прапіску. Цяпер гэта быў ужо не калектыў Беларускага інстытуту народнай гаспадаркі, а рок-гурт АН БССР. Аказваецца, прафкаму беларускай акадэміі спатрэбілася птушачка аб павелічэньні культурна-масавай работы. «Што ні робіцца, усё да лепшага, – казаў тады лідэр «Блізьнятаў», гітарыст Андрэй Іваноў. – Мы там туліліся ў звычайным падвале, а тут ёсьць шанц абсталяваць сапраўдную студыю». Менавіта ў той студыі і была запісаная канцэптуальная сімфа-рок-паэма «Сёмая хвіліна» на вершы паэта з Паставаў Алеся Касьценя. Модная ў тыя часы антываенная тэматыка не замінала музыкам узьняць і сур’ёзныя агульначалавечыя праблемы: Плыві бліжэй да вечнасьці, Зямля! Люляй аратых, дойлідаў, паэтаў! Хай зорнае сьвятло над сьветам гэтым Ва ўсім Сусьвеце бачыцца здаля. Памятаю, калі мы загружалі ля Акадэміі Навук тэлевізійны мікрааўтобус абсталяваньнем, патрэбным для здымак сюжэту ў папулярную моладзевую тэлепраґраму «Гасьцінны двор», дапамагаць нам узяліся нейкія два хлопцы. Я скеміў, што гэта не «Блізьняты», а іхнія сябры. Рэч у тым, што на нас з Анатолем ляжала адказнасьць замовіць для ўсіх пропускі на БТ (ужо ў новы корпус на вуліцы Макаёнка). Таму запомніў імёны тых хлопцаў – Сяржук ды Ігар. Калі запіс быў ужо ў разгары: рэжысёр С.Вінаградаў сядзеў у сваёй кабіне, а гурт пыхцеў над візуалізацыяй сваёй фанаграмы, да мяне падыйшоў акурат Сяржук. Пазнаёміліся. Аказваецца, ён грае на бас-гітары (гэта быў С.Краўчанка). А сябар ягоны Ігар (Варашкевіч) – вакаліст. Сяржук кажа: – Ты стала працуеш на тэлебачаньні? – Не, я з газеты. Але мы з Анатолем пазаштатна для тэлебачаньня сюжэты рыхтуем. – А ня мог бы папрасіць рэжысёра, каб ён і наш запіс паслухаў? – Добра, а што за гурт? – «Студыя-7». – О, дык гэта вы нядаўна фестываль «На Доўгім бродзе» выйгралі? Дачакаўшыся перапынку, мы зайшлі ў аператарскую. Кажу, вось будучыя кандыдаты на сюжэт, чуў іх пару разоў і па радыё, і на гарадскіх фэстах. Пайграйце. Калі палілася песьня, нават я не чакаў такога эфекту: валасы на галаве заварушыліся. Тое, што тысячы маладзёнаў так прываблівала тады ў польскім року («Lombard», «Maanam», «Lady Pank», «Republika»), мы ўпершыню чулі па-беларуску. Менавіта ґарманіч­нае зьяднаньне мелодыкі беларускай мовы з аранжыроўкамі моднай тады гітарнай new wave. Нават назвы твораў, што мы слухалі тады, запомніліся на ўсё жыцьцё – «Песьня падарожніка» і «Тата мае рацыю»: Вазьмі з сабою компас і бадзёрасьць духу, Забудзь свае няўдачы, злыбяду і скруху, Паветра прагна будзем піць на золку. Што ёсьць на сьвеце лепей за вандроўку? Забягаючы наперад, скажу, што тады я адразу вырашыў, хто будзе героем майго першага канцэптуальнага эсэ ў «Нотным аркушы» на тэмы нацыянальнага року: раз Толя Мяльгуй рыхтуе да друку нешта пра «Блізьнятаў», дык я напішу пра вось гэты гурт... – Толькі, хлопцы, вы не хацелі б зьмяніць назву? Ну, што за «Студыя-7»? На кожным фестывалі абавязкова сустрэнеш адну-дзьве «Студыі». – Не, за «Студыяй-7» ужо стаіць вялікая гісторыя, як бы нам самім ні здавалася банальнай такая назва. Мы і па радыё гучалі, і на фестывалях перамагалі. Мы – «Студыя-7». А «Студыя-7» – гэта мы. – Ну вы ўсё ж падумайце... Усё яшчэ займаючыся тады ў прэсе асьвятленьнем гастрольных наездаў на Беларусь тагачасных суайчыньнікаў і замежнікаў («Vitamiin», «Арсенал», «Автограф», «Nouemis Rock Cirkus»), мы пачалі ўжо «вяртацца дамоў», як трапна скажа потым легендарны наш гурт «Ulis»: Толя раскапаў недзе былога музыку паў­міфічных «Пані-Братоў» Ула­дзіміра Кандрусевіча ды расказаў пра ягоныя наватарскія электронныя праекты, прадстаўленыя ажно ў парыжскім цэнтры імя Жоржа Пампіду (“ЧЗ” №184 ад 24.09.1983). А я сьпярша няўдала паспрабаваў вылузаць пачатак беларускага року з творчасьці гурта «Сузор’е» (“ЧЗ” № 236 ад 11.12.1982), але сам расчараваўся мізэрнай колькасьцю менавіта беларускага кантэксту. Гэта былі толькі спробы намацаць свой шлях у музычнай крытыцы, але сапраўдным пачаткам нацыянальнай рок-крытыкі, пачаткам той самай прыгаданай ужо кнігі «Праз рок-прызму» (New York, 1989, выдавецтва «BіNiM») сталі канцэптуальныя эсэ з выразна акрэсьленымі героямі: «На пачатку шляху» і «Не згубіць сваю ноту» А.Мяльгуя пра гурт «Бізьняты» і мае – пра «Студыю-7», якая хутка стала «Бондай» і пра «Маґістрат». Цікава, што ўжо летам 1986 году, калі «Бонду» запрасілі на буйнейшы савецкі рок-фестываль «Lituanika» ў Вільню, дзе яны выступалі побач з легендарнымі «Magnetic Band», «Sipoli», «Аквариум», маладой тады Жанай Агузаравай («Браво»), была сярод навічкоў на сцэне і лі­тоўская каманда «Studio». Але не бяда: беларусы ўжо былі «Бондай» і такой наз­вы не магло быць ні ў кога. Можа скласьціся ўражаньне, што ад пачатку ўсё ішло па накатанай дарозе. Але пільны дасьледчык заўважыць, што «рэгулярны» музычны выпуск галоўнай камсамольскай газеты рэспублікі выходзіў тады то раз на месяц, то раз на паўгода, а то й прарывала яго на штотыднёвасьць. Дый арганізаваныя намі ў газеце першыя хіт-парады 80-х хоць і называліся «штоквартальнымі», але нярэдка выходзілі раз на паўгода, а то й на год. Чаму? Прычыны былі розныя, але аднолькава-ідэалагічнага плану: «Вітаўт, ты з Мяльгуем занадта патрапілі пад уплыў заходняй мас-культуры», – ня раз казаў мне намесьнік рэдактара В.Шы­ханцоў. А бывалі й іншыя заўвагі: «Нешта вас абодвух у нацыяналізм панесла...». Або такое: «Увесь твой “Нотны аркуш” – гэта навязваньне масам нейкіх келейных думак. А дзе голас народу, дзе шырыня аўтарскага актыву?» Я выкручваўся, як мог: то хаваўся пад псеўданімамі (Вінцук Гуненка, Рыгор Дамінюк), то прасіў пі­саць артыкулы сваіх далёкіх ад журна­лістыкі аднадумцаў (мастак Юрась Мурашка, кіроўца Сева Крамушчанка), то проста зьбіраў у асобную папку выкрэсьленыя Шыханцовым абзацы, каб потым дзе-небудзь паўтарыць недайшоўшыя да народу думкі (мы з Анатолем дамовіліся аб выпрацоўцы ўласнай метадалагічнай канцэпцыі рок-крытыкі, якую назвалі «Слухаць і разумець», а што за канцэпцыя, калі думкі прасейваюцца праз цэнзарскае сіта). Цікава, што пазьней той жа Шыханцоў, калі я распавёў яму пра тую сваю тактыку, прызнаўся мне: «Во хітрун, а то ж я думаю, што думка нібыта й крамольная, але ж я яе недзе чытаў раней, а раз быў прэцэдэнт, значыць можна дазволіць. А потым дзіў­люся, чаго гэта мяне на бюро ЦК КПБ адчытваюць... Ты хоць разумеў, што падстаўляў мяне». – «Не», – шчыра казаў я. Тыя самыя перапынкі ў выхадзе музычных выпускаў і хіт-парадаў здараліся менаві­та тады, калі ў лідэры выходзіў апальны гурт або зьяўляўся артыкул пра нешта «крамольнае». А калі ўлічыць, што «Нотны аркуш» тады быў ці не адзіным музычным выпускам у газетах той краіны (беларускамоўную «Чырвонку» з-за яго выпісвалі нават у Маскве і ва Ула­дзівастоку), то рэзкія скачкі накладу даволі хутка падказвалі кіраўніцтву, што мае погляды для іх – ня зло, а дабро. Да таго ж, дзякаваць Богу, афіцыйна ў рэдакцыі тады я працаваў не музычным крытыкам, а адказным сакратаром. Як музычны аглядальнік я не атрымліваў пры Саветах ня толькі зарплаты, але й прэміяў за звыш­планавыя радкі ў графі­ку рэдакцыйнага сацыялістычнага спаборніцтва. Плюсам тут было толькі тое, што кіраўніцтву й націснуць на мяне не было як. Што да згаданых перапынкаў, дык я знаходзіў іншае выйсьце творчаму натх­неньню: друкаваў свае забароненыя – рэпрэсаваныя – артыкулы ў газетах і часопісах Расіі, Польшчы, Балгарыі (пакуль не дайшло ажно да Амерыкі). Уявіце: неяк я паспрабаваў раскалоць у «Чырвонай зьмене» чужацкі амерыкана-расейскі маналіт рубрыкі «Рок-музыка: контуры стыляў» і... мой агляд айчыннага стылю new wave выйшаў такім абкарнаным, што я мімаволі падумаў аб ягонай рэстаўрацыі. Выпісваў тады на хатні адрас балгарскі часопіс «ЛИК» («Литература, изкуство, култура»), які зьяўляўся дайджэстам сусьветнай прэсы на названыя тэмы. Там было ўсё – і перадрукі з мадрыдскага «Cambio 16», і парыжскага «LeMonde», і рымскай «Republikі», і варшаўскага «Projekt», і гамбургскага «Geo», і лонданскай «Sun­day Times Magazines», нават нью-ёрскага «ArtNews». Вось толькі ніколі не было нічога беларускага. Але не было, ды сталася: сьпярша ў траўні 1985 году я апублікаваў там сваё інтэрв’ю з Андрэем Макарэвічам, а потым і той забаронены агляд беларускай новай хвалі з шыкоўнымі фотавідарысамі непрыдатнай для беларускай цэнзуры «Бонды» і вечнага эксьперыментатара Уладзіміра Кандрусевіча. Было чым пахваліцца перад рэдактарам: во, маўляў, вы мне ўсё крылцы падразаеце, а праз мяне «Чырвоная зьмена» (там была спасылка на газету) загучала на роўні з «New York Times» у сусьветным рэйтынгу прэсы. Думаеце, усе ўзрадваліся? Наадварот. Асабліва, як заўважылі, што за кардонам мае артыкулы выходзяць больш поўнымі, чым на ра­дзіме. На рэдкалегіі вырашалася пытаньне: «Што рабіць з гэтым неслухам Мартыненкам?» Нехта нават прапаноў­ваў проста звольніць, але не маглі знай­сьці зачэпкі: а ў чым вінаваты адказны сакратар? Хіба ён кепска макеты маляваў у газеце?.. Вырашыць патавую сітуацыю дапамог... агляд лістоў у галоўнай тады маскоўскай газеце «Правда», дзе не цытаваўся, але згадваўся нейкі менскі журналіст В.Мартыненка («Ну і што?, – сказаў тагачасны рэдактар аддзелу культуры Ігар Аўдзееў. – Гэта нам не дапаможа»). Але на імя галоўнага рэдактара з Масквы прыйшла просьба накіраваць В.Мартыненку на здымкі дыскусій­най тэлепраграмы «Мир и молодежь» на тэму тае публікацыі «Правды». І пытаньне пра звальненьне «забылася». Мяне ня толькі накіравалі ў Маскву, але і сходу запусьцілі ў друк усе мае затрыманыя «Нотныя аркушы» й хіт-парады. І хоць сюжэт з маім удзелам так і не зьявіўся ў эфіры, маё журналісцкае жыцьцё ў Менску палагаднела вельмі істотна, а ў друк цугам пайшлі самыя кантраверсійныя (невядома з якой прычыны) артыкулы пра менскую «Мрою», наваполацкі «Рокаш», гомельскі «Белы крук», віцебскую «Грамаду», менскі «Рэй», пра першы беларускі хэві-метал гурт «Магістрат», полацкую дэз-металёвую «Дзіду». Гэта былі ня толькі мае ці Мяльгуя артыкулы. Да кола актывістаў «Нотнага аркуша» й ягонай нацыянальнай канцэпцыі далучыліся маладыя журналісты Сяржук Шупенька, Усевалад Крамушчанка, Аляксандр Лейтман, Мікола Супрановіч (цёзка вядомага цяпер прадзюсера Віталя Супрановіча). Пра музыку пачаў пісаць нават Анатоль Сыс (прыгадаем хоць бы ягоны агляд рок-тэкстаў «Сабака на эскалатары» ў “ЧЗ” № 67 ад 06.04.1986, які быў адмыслова ўхвалены нават на ўзроўні ЦК камсамолу. альбо прыгадаем яшчэ адное ягонае эсэ пра папулярную песьню – «Зорачкі»Міхася Забэйды-Суміцкага, дзе паэт упершыню для савецкага чытача публічна назваў імя беларускага салаўя з Амерыкі Данчыка ў “ЧЗ” № 198 ад 15.10.1986). А колькі цудоўных тэкстаў напісаў А.Сыс для гурта «Магістрат», колькі выканаўцаў потым зрабілі песьнямі ягоную паэзію (гурты «Новае неба», «Сем герц», бард Вальжына Цярэшчанка)! Але ня толькі захапленьне выклікала тагачасная нацыянальная арыентацыя творчага кола «Нотнага аркуша». Памятаю, калі ў газеце выйшла грунтоўнае эсэ Усевалада Крамушчанкі «Мроя» і яе вытокі» пра першы нацыянальны рок-гурт, у той жа дзень да мяне ў кавярні сталічнага Дому друку падышоў мой калега й папярэднік Дзьмітрый Падбярэзскі. – Вітаўт, спыніся, – кажа. – З гэтых невукаў нічога ня будзе. Навошта вы лажаеце сваю газету? – Мы проста зазіраем ў заўтрашні дзень, – адказваю я. – Так, сёньня ў хлопцаў няма добрай апаратуры, але паводле духу яны маюць тое, чаго няма ў ані­воднага іншага гурта. Прыйдзе час – яны набудуць сабе апаратуру, а вось іншыя... мазгі ня купяць. У нас з Дзьмітрыем і ў прэсе бывалі спрэчкі-дыскусіі, але я разумеў гэта як ягонае жаданьне падахвоціць мяне да больш актыўнай дзейнасьці. А мы з Анатолем і без таго не супакойваліся аднымі музычнымі рэцэнзіямі. Рэч у тым, што, калі ў Піцеры пару гадоў ужо актыўна дзеіла творчая суполка – рок-клуб, дык у нас усё ніяк не ўдавалася стварыць нешта падобнае, каб забясьпечыць хаця б захаваньне творчых набыткаў нашага пакаленьня (прыгадайце, што засталося ў нацыянальным рэчышчы ад папярэднікаў – беларускіх гуртоў 70-х «Дойліды», «Шпакі», «Пані-Браты». Дзякаваць Богу, хоць «Лявонаў» узяла ў абарот дзяржава, і яны сталі славутымі «Песьнярамі»). А.Мяльгуй прапанаваў арыгінальную ідэю раскруткі праблемы: трэба пачаць змагацца з тым, чаго яшчэ няма. У той час камсамол і партыя акурат патрабавалі ўзмацненьня кантролю над песьнямі, якія слухае моладзь, каб не было нічога падобнага накшталт «Дзеўчына танцуе ў бары,/А на ёй крутыя штаны./Дзеўчыну казыча погляд/Той, што ніжэй ад сьпіны». А слухалі ж менавіта гэта, а ня тое, што гвалтам упіх­вала моладзі ра­дыё («За себя і за того парня»). 23 красавіка 1985 году А.Мяльгуй апублікаваў у “ЧЗ” артыкул «Пусты гук у альбоме», дзе аналізаваліся рэчы рэальна існуючыя, але па-за зонаю грамадскага ўплыву – песьні адной невядомай беларускай каманды на вершы пацыентаў Навінкаўскай вар’ятні. Выснова была такой, маўляў, калі не стварыць рок-клуб пры моладзевым цэнтры «Крыніца», які толькі пачаў сваю дзейнасьць, дык такія альбомы як «Рок-тэрапія», «Кот у мяшку», «Вынік аперацыі» засьмецяць усю Беларусь, як гурт «Прымус» Расію (дарэчы, было меркаваньне, што блатняцкі расейскі «Прымус» быў створаны рок-інтэлектуаламі якраз дзеля аналагічнага спрыяньня разьвіцьцю рок-руху ў краіне). Мяльгуй на беларускім матэрыяле паказваў у сваім артыкуле, што ў сучасных умовах ніхто ня стане чакаць дазволу мастацкай рады фірмы «Мелодия», каб выйсьці да свайго слухача, бо тэхналогія запісу істотна спрашчаецца. Пакуль у Вільні, у Таліне, у Пі­церы, у Тбі­лісі праходзяць буйныя рок-фестывалі, дзе афіцыйна вызначаюцца лепшыя, у Беларусі рок загнаны ў падпольле, а таму лепшых вызначае вольны (хоць і чорны) рынак. Ці спраўдзіліся разьлікі Анатоля? Цалкам. Калі ня верыце, дык пачытайце ягоны наступны артыкул з гэтага цыклу – «Рок-клуб: якія персьпектывы?» (“ЧЗ” № 182 ад 22.09.1985). Праз нейкі месяц у кавярні «Сузор’е» адбылося першае арґанізацыйнае паседжаньне менскага рок-клубу, дзе выступілі «Бонда», «Блізьняты», «Магістрат». Ана­толя абралі прэзідэнтам рок-клубу, а мяне – ягоным намесьнікам. Да ідэі далучыліся ўжо многія гурты з рэгіёнаў, мімаволі выкрышталізавалася і назва клубу – «Нямі­га» (як сімвалічная нашая рака ў падпольлі). А да вясьны быў падрыхтаваны фестываль адкрыцьця рок-клубу «Няміга», які мы назвалі «Тры колеры». Планавалася тры дні канцэртаў у Палацы культуры чыгуначнікаў з удзелам гуртоў «Бонда», «Менск», «Ма­гістрат», «Блізьняты», «Архіў» і інш. (на жаль, бяз «Мроі», бо амаль усе хлопцы з гурта, апроч басіста Юрася Ляўкова, тады былі ў войску). Канцэрты былі прызначаныя на 28-30 красавіка 1986 году. Але ў самы пярэдадзень мы раптам натыкнуліся на татальны адкат афіцыёзу: забараняліся адзін канцэрт за другім, забаранялася клеіць гатовыя афішы (а мы ўсё адно клеілі іх), скарацілі праграму да двух дзён, пазабаранялі выступы некалькіх гуртоў, а тым, што засталіся істотна абкарналі праграму... Ніхто яшчэ тады ня ведаў, што ў мястэчку Чарнобыль 26 красавіка выбухнуў ядзерны рэактар... Артыкул пра тое, што засталося ад першага агульнабеларускага рок-фестывалю так і не дазволілі надрукаваць, хоць у моладзевых газетах таго перабудовачнага ўжо часу нават былі адмысловыя рубрыкі, якія асьвятлялі вольны час моладзі па-новаму: там не абмінулі адкрыцьцё клубу філафаністаў, адкрыцьцё клубу бардаўскай песьні, футбольнага фан-клубу, нават паведамленьне пра ўрачыстасьць з нагоды распачацьця афіцыйнай дзейнасьці клубу «Талака» неяк праскочыла праз цэнзарскае сіта, а вось рок-клубу «Няміга» не пашанцавала. Ці мо наадварот: пашанцавала. Рэч у тым, што ў мяне ж быў ужо досьвед пераадоленьня забаронаў, таму я пера­слаў забаронены тэкст у Польшчу. І вось 17 жніўня 1986 году атрымліваю бела­стоцкі штотыднёвік «Ніва» (№ 33) і на першай жа старонцы бачу шыкоўны здымак «Бонды» і пачатак майго рэпартажу «Рок-клуб «Няміга»: заяўка на жыцьцё». Працяг быў на другой і пятай старонках, і там жа – ня менш эфектныя здымкі іншых удзельнікаў канцэрту («Магістрат», «Менск»). Я яшчэ ня быў асабіста знаёмы ні з кім у той рэдакцыі, таму вельмі зьдзі­віўся, калі неўзабаве на мой хатні адрас дайшоў ліст ад славутага пісьменьніка Сакрата Яновіча (ягоныя кнігі «Biaіoruњ, Biaіoruњ» і «Miniatures» былі сярод самых улюбёных у маёй хатняй калекцыі, як потым і «Доўгая сьмерць Крынак»). Ён пісаў у лісьце: «Маем просьбу да Вас: мы тут анічога ня ведаем пра беларускі рок. Напішыце ў «Ніву» пра яго, ахвотна апублікуем». І далей P. S.: «Калі гэта магчыма, дашліце нам песьні беларускага року, ахвотна будзем зьмяшчаць і іх час ад часу». А потым яшчэ ліст: «Толькі ўчора вярнуўся я з Лондану, дзе дасьледваў ангельскія матэрыялы на беларускія тэмы дзеля працягу кнігі «Беларусь, Беларусь», дык вашыя артыкулы позна здаў у друк. Але ўсё выйдзе абавязкова... Дасылайце наступныя свае тэксты і артыкулы Мяльгуя, Крамушчанкі... І больш песьняў з нотамі». Натуральна, я хутка заслаў у Беласток асобныя тэксты пра «Бонду», «Магістрат», «Грамаду»... Потым пайшлі артыкулы пра Касю Камоцкую, Вальжыну Цярэшчанку, Зьмі­це­ра Сідаровіча, «Зарціпо» з Алесем Камоцкім, «Мрою» з адноўленым залатым складам, «Рокаш», «Мясцовы час»... Карацей кажучы, ад 1987 году ў газеце стала выходзіла рубрыка «Молада, сучасна, па-беларуску». Ганарары за публікацыі я скіроўваў як ахвяраваньне на будаў­ніцтва беларускага музею ў Гайнаўцы. Назапасілася, відаць, істотная сума, бо неўзабаве я атрымаў з Польшчы пасьведчаньне Ганаровага будаўніка таго музею, з правам пасьля адкрыцьця ўбачыць сваё імя на адмысловай мармуровай пліце перад уваходам. Але для мяне важней было іншае: Сакрат Яновіч далучыў да перапіскі са мной знакамітага перакладчыка Яна Максімюка, які напісаў мне напрыканцы 1988 году з Беластоку: «У нас тут зарэгістраваны БАС – Беларускае Аб’яднаньне Студэнтаў. Нарэшце ажыцьцявілася ідэя, якую я выпестваў яшчэ ў 1981 годзе». А потым, у кожным сваім лісьце, Ян абмяркоўваў са мной магчымасьці выезду беларускіх гуртоў у Польшчу, дзе польскія беларусы надумалі наладзіць цэлы вялікі фэст, такі, які ў Савецкай Беларусі тады быў немагчымы. Цяпер мы ведаем, што ў чэрвені 1989 БАСу так і не ўдалося арганізаваць першы фэст. Мерапрыемства ж, якое мы так доўга задумлялі й абмяркоўвалі, потым атрымала назву фестываль музыкі Маладой Беларусі «БАСовішча», адбылося роўна праз год, у ліпені 1990 году. Гурт «Рэй», як і «Бонда», і «Белы крук», і некаторыя іншыя героі майго цыклу «Молада, сучасна, па-беларуску», пасьпелі зьнікнуць да таго часу з творчых даляглядаў. Але заставаліся іншыя: «Мроя», «Грамада», «Ulis», былі Сокалаў-Воюш, Шалкевіч, Эля Бэзюк, Алесь і Кася Камоцкія... З юбілейнага XV «Басовішча» ў 2004 годзе рэпартаж для радыё «Свабода» рабіў Дзьмітрый Падбярэзскі. На той час я ўжо не лічыў яго сваім калегам і настаўнікам, бо ў 1986 годзе ледзь толькі рок-клуб «Няміга» аправіўся ад чарнобыльскага ўдару, Д.Падбярэзскі, узброіў­шыся падтрымкай «Советской Белоруссии», тады галоўнай газеты беларускай Вандэі, накінуўся на ўвесь нацыянальны рок-рух у артыкуле «Найти свое лицо», а найперш – на ягоных ідэолагаў, згуртаваных вакол «Нотнага аркуша»: «Колькасьць публікацыяў на тэмы рок-музыкі апошнім часам вырасла ў дзесяткі разоў... не таму, што раптам зьявілася вялікая колькасьць адмыслоўцаў, а таму, што сама тэма выйшла з шэрагу забароненых. Дый рок, на жаль, цяпер рэч проста модная. Удзельнікам гуртоў, што нядаўна паўсталі на нашай эстрадзе («7 герц», «Маґістрат», «Мроя») не знаёмы пакутлівы шлях папярэднікаў да творчай сталасьці. Яны проста з’арганізаваліся, без асаблівых цяжкасьцяў здалі праграмы і адразу атрымалі магчымасьць заявіць аб сабе са сцэны. Эфект быў нечаканы: аказваецца, ім проста няма чаго сказаць сваім слухачам. У іх няма ні яснай праграмы, ні цьвярозай мэты – хіба што патрафіць сумніўным густам сваіх фанаў. Мне было балюча бачыць музыкаў гэтых гуртоў пасьля канцэрту ў межах культурнай праграмы зьезду ЛКСМБ – нічога пазітыўнага яны прапанаваць аўдыторыі ня здолелі. Яны проста глухія адзін да аднаго, элементарна не валодаюць інструментамі. А выкананьне гуртом «Мроя» каляднай песьні ў стылі рок я ўвогуле назваў бы прафанацыяй музыкі». Такая вось цытата. Не сказана ў артыкуле толькі хіба тое, што ўсе кепскія гурты – беларускамоўныя. І гэта – ці не адзі­ная іхняя хіба. Але аўтар, каб даць і станоўчы прыклад, называе процьму рускамоўных, выяўляючы выразна скіраваную тэндэнцыю (ня будзем цытаваць далей, бо назвы тых «надзеяў» сёньня ўжо нікому нічога ня скажуць). Нядзіва таму, што потым Падбярэзскі накідваецца «Нотны аркуш» толькі за тое, што мы зрабілі заўвагу «геніяльнаму» гурту «Сузор’е» наконт таго, як прыніжае каштоўнасьць іхняй творчасьці адсутнасьць беларускага кантэксту. Зрэшты, мо Дзьмітрый зноў хацеў падахвоціць нас да дзейнасьці? Можа, але ягоны клопат пра беларускі рок так зьбянтэжыў музыкаў, што для многіх пасяджэньне рок-клубу «Няміга» пасьля выхаду той публікацыі стала апошнім (хтосьці, расчараваўшыся ў марных змаганьнях, наканаваных гэтай краіне, назаўсёды зьехаў у Поль­шчу, хтосьці – ў ЗША, у Канаду). Дый тыя, хто застаўся... нядоўга маяліся ў высакавольтных дратах жорсткай камуністычнай прапаганды. Ужо ў 1988 годзе клуб быў пазбаўлены памяшканьня і перайшоў на паўлегальнае становішча. Праўда, другі фестываль «Тры колеры-88» мы здолелі падрыхтаваць з дапамогай таленавітага прадзюсера Васіля Астроўскага нават у такіх умовах. А быў жа яшчэ «Тры колеры-90». Аднак гэта ўжо была дзейнасьць пасьля сьмерці. І тыя, хто арганізоўваў гэтую сьмерць, з цягам часу сталі... апірышчам нацыянальнага руху ў газеце «Наша ніва», на Радыё Свабода, на сайце «Тузін хітоў». Ці ж варта зьдзіўляцца, што беларуская справа ніяк не дасягне посьпеху... Нядзіўна, што мой артыкул у адказ «Советская Белоруссия» тады публі­каваць адмовілася. Дзіўна іншае: такую ж адмову я атрымаў і ў сваёй пакрыў­джанай газеце, ды нават у сьмелай дэмакратычнай «Літаратуры і мастацтва». Гэтак правалэндаўшыся па рэдакцыях (а да замежных выдаўцоў у гэтым выпадку зьвяртацца было нелагічна – што ж за дыскусія па розныя бакі муру), я нарэшце зайшоў напрыканцы вясны 1988 году да рэдактара сваёй «Чырвонай змены» (на той час гэта быў В.Плюскоў), паклаў яму на стол папкі з гатовымі матэрыяламі будучых “Нотных аркушоў”, фотаархіў, базу аўтарскіх дадзеных і сваю заяву на звальненьне... 1 чэрвеня 1988 году мой артыкул «Бервяно ў воку» нарэшце выйшаў у сьвет. І хоць праз дзесяцігодзьдзі згаданы Сяржук Сахараў назваў усё гэта «метадалагічнай дыскусіяй па разгалінаваньні паняцьцяў «беларускі рок» і «рок з Беларусі», якая нібыта нават атрымала назву «Бервяно ў воку» (гл. кнігу «Дэмакратычная апазіцыя Беларусі 1956-1991», стар. 60-61), ніхто й не здагадваецца, што гэтая дыскусія прахо­дзіла з зашытымі на адзін бок варотамі: ужо праз месяц, 12 ліпеня Юры Цыбін вы­ступіў у абарону свайго сябра Падбярэзскага, размазаўшы ў «Чырвонай змене» саму ж «Чырвоную змену». Мажліва, я зноў учыніў бы нейкі дэмарш, каб дзейнасьць мая не прывабіла тады радыёпрадзюсераў з Мюнхену. Ад 1989 году, пасьля выхаду кнігі ў Амерыцы, я пачаў рэґулярнае супрацоўніцтва з Радыё Свабода, дзе чакала й магчымасьць больш гучнай раскруткі беларускіх гуртоў, і магчымасьць правядзеньня рэальнага хіт-параду. На сумесны праект «ЧЗ-Радыё Свабода» згадзілася нават былая камсамольская ґазета. Яшчэ пару гадоў пасьля таго я займаўся тым самым міжнародным беларускім рок-праектам «ЧЗ-Радыё Свабода». Але расчараваньні, якія раз-пораз агортвалі мяне, усё згушчаліся, і ад 1994 пачаўся татальны застой: пяць гадоў я прызвычайваўся абыходзіцца без журналістыкі. Нейкім неверагодным чынам у коле маіх сяброў апынуліся нават сур’ёз­ныя бізнэсоўцы з кола былых маіх чытачоў, якія давалі мне добрую працу, а значыць і прыстойны заробак. Хто ж вярнуў мяне зноў у журналісцкі шыхт? Ніколі б сам не падумаў: аказваецца, за гэтыя дзесяцігоддзі нібыта безвыніковай працы з маіх першых чытачоў вырасла пакаленьне сур’ёз­ных музыкаў і выдаўцоў, якое да справы падштурхнула ня толькі нейкая грунтоўная канцэпцыя (як вакаліста панк-гурта «Правакацыя» Міколу Бахарэвіча), а ледзь не адна дробная нататка, што ў Амерыцы прынята выдаўцамі да разгляду касета менскага гурта «Бонда»... На гэтай высокай ноце можна, відаць, і спыніцца, бо працяг нашай з А.Мяльгуем канцэпцыі чытач знойдзе ў новай кнізе «Праз рок-прызму-2», якая ўжо гатовая да друку, і яе выдае той самы Віталь Супрановіч. І такой ужо бяды, што «Басовішча» ўсё часьцей ушаноўвае англа- («Hasta la fillsta») і рускамоўныя гурты («Taxi»), ня страшна, што й Радыё Свабода вуснамі сваіх новых карэспандэнтаў шкадуе, што не запрашаюць на «Басовішча» іншамоўных выканаўцаў. Галоўнае, што зьявілася «БМАgroup», зьявіўся буйны фэст «Ґенералы беларускага року», зьявіліся ўжо сотні дыскаў беларускамоўных выканаўцаў, рэйтынг якіх паводле староньніх водгукаў звычайных гандляроў значна пераўзыходзяць сваіх здрад­лівых апанентаў. Значыць, народ усё ж мае ґуст лепшы за некаторых дамарослых прарокаў. Значыць, варта жыць!