Алесь Масарэнка

_____________________ Двое. Апавяданьне	Міколу Сазонаву, вандроўніку, паэту. 1 — Лежань!.. Падымайся — ужо восем настукала. — Не гудзі, Захаравіч... — Канчай дрыхнуць!.. Я табе кажу, цецярук сонны! — Ды ўстаю... — Прыгатуй чай, разагрэй булён, яшчэ там чаго... А я тым часам «Буран» запраўлю, нарты ўпарадкую. Бярэм соль, муку, крупы й хлеба дзесяць буханак. А ўсякая там смажаняціна — хай пакуль бегае, нагульвае тлушчык... На шашлычок гэты раз пастараемся казулю ўпаляваць. — Цукар не забудзь. I паколькі тая твая, як ты кажаш, смажаняціна недзе бегае, то ня лішнімі будуць бляшанак дваццаць тушонкі. — На цукар, чай і каву не забыў... А тушонкі хопіць і сямі банак, ды плюс сем пляшак сьпірту... Мы там доўга ня будзем. Лічы, у разьведку едзем. Мясьціны мне хоць і знаёмыя, але не скажу, каб надта. Ты нядаўна быў у Шлёпы, так што — увесь спадзеў на цябе... Ну! Чаго ляжыш, лябюг?!. Дзе шляўся ўсю ноч? — Зусім і ня шляўся. — Чаму так позна прыйшоў?!. — Я на гадзіньнік не глядзеў... — А я паглядзеў — роўна ў тры прывалокся. На перапіхоне быў? — Гэта цябе ня тычыцца... Я ў твой інтым не сую нос. — Як гэта — мяне ня тычыцца?!. Сабраліся на паляваньне, а ён да бабы пабег. I цяпер маем тое, што маем: соннай цяцерай будзеш за рулём ся­дзець... Ладна, прачуханку ў дарозе атрымаеш. — I ўсё ж — не сьпяшайся... — Ну-ну... Якое ў цябе алібі, малады чалавек? — Хм, алібі? Напаткаў я, знаеш, такую дзяўчыну, такую... Не дзяўчо — загадка. І разгадаць яе, здаецца, немагчыма. — Ды ня можа быць: ты — і не разгадаў!.. Жмецца, нябось? Не дазваляе лыжкай хлябаць? — У-у, грубіян! — Дапусьцім... Я інстытутаў не канчаў — усяго толькі будаўнічы тэхнікум. — У тым і закавыка, што я — першы ў яе... Ёлы-палы! Сарваў куш нявіннасьці. Во пацешыўся! I на душы цяпер — нейкая муць, квашаніна... Ды што я кажу — вабная жарсьць: цяга маёй душы — да ейнай... А ўвогуле — такое ўпершыню са мной. Мусіць, гэтак і прыходзіць сапраўд­нае каханьне... Разумееш, от, недзе ў сэрцы тлее агонь і, здаецца, во-во ўсхопіцца полымем... I адначасна — нейкая невядомасьць бязьмежная... I такі ж невядомы страх... Каця... Кацярына... — Дачка ўчастковага?!. — Кацярына ў пасёлку адна. — Які ж ты дурань!.. То ўжо хоць з жаніцьбай не сьпяшайся. Цябе яшчэ слаба ламала жыцьцё, і ў віроўню сямейную з бухты-барахты няма чаго кідацца... Можна зламаць шыю. — Ах, якія вочы — загадка: то пяшчотныя, то пагардлівыя, то насьмешлівыя... I сапраўды — віроўня... — Усё ясна — юрлік! — Ня чуў пра юрліка. — Ну, Вадзя!.. Ня чуў, то пачуй: ты — палавы разбойнік, чорт бы цябе ўбрыкнуў! — Сам ня лепшы... — Ладна, канчаем базарыць. 2 — I што там у нас на сьняданак? — Гатоўка такая: тушонку ўспароў, сьвіную, і булён учарашні. — Няблага. Сала сагравае. — Сьпірт сагравае лепей. — Сьпірт не падыходзіць — мы за рулём. — Правільна. У дарозе сьпірт — вораг, а пасьля дарогі — лекар. — Вось што... Праверым балок Трахімыча. Калі свабодны — спыняемся там. — А калі балок — развалюха струлехлая?.. Ці ня два гады ўжо як Трахімыч памёр, і з таго часу там ніхто ня жыў. — Развалюха?.. Падрамантуем. — Ты што — захварэў?.. Сьветлага часу — шэсьць гадзінаў... Давай так: праверым балок, а калі пабачым, што нікудышны — гонім да Шлёпы. I жывем там, палюем. Шлёпа мяне запрашаў... Ён неблагі мужык. — Ды ведаю я Шлёпу... Праўда, супольнічаць з ім не даводзілася. Але можна і да яго падацца. Ён сьпірт любіць, пару тыдняў пацерпіць нас — нават калі з жонкай будзе. А выцудлім сьпірт — што ж, прыйдзецца балок Трахімыча абжываць. Ну, баста... Сядзім хвіліну-дзьве і — з Богам! — Хоць бы пурга не пачалася... — Не ламай галаву — як пачнецца, так і ўтаймуецца. — «Хе» не бяры. — Дудкі. Ён — мой. Дзе ж яго тут схаваю? — Тады добра змаж верацёнкай... Барабан заржавеў. — Змажу... Ня твой клопат. — Ты мне скажы: навошта табе наган? — Гм — навошта?.. Купіў у чувака аднаго, мільтона былога. Самаўзвод... Кажуць, зручна ад мядзьведзя адбівацца. У тундры ўсякае можа быць: ружжо — ружжом, а калі раптам касалапы падмяце пад сябе, дык гэтая штучка — у самы раз. — А чаму — «хе»? — А каб такі вось, як ты, хрэн маржовы, не распускаў свой язык... I больш не дакучай парадамі: не бяры, змаж. Па-мойму, так: убачыў — маўчы. — Ужо год маўчу. — I далей маўчы. Паміраць буду — табе перадам. Як лепшаму сябру, хе-хе-хе... Ну, лады, паехалі. — Чорт, з карбюратара бензін сочыцца... — Нічога. Прыедзем — спынім цечку, хе-хе-хе. — Холадна... Ватнікі б нацягнуць. — У ватніках добра толькі спаць. — Акалеем жа! — А мы так: я вяду «Буран», ты — сьледам. Потым — ты руліш, я — наўпагон... Снег зьляжаўся, правальвацца, думаю, ня будзем. — Згода. — Ну, кранаемся... Зьязджаем з людскіх вачэй! 3 — Недзе ж тут балок... Ты глядзі, і куды ён мог падзецца, ядрона вош! — А казаў, што ведаеш... Давай вызначайся хутчэй. А то ў цемры не балок убачым, а воўчыя вочы... Многа вачэй. — Чакай... Дай агледзецца. А-а!.. Вунь там нешта чарнее. — Дзе? Дай бінокль... I праўда — балок! 4 — I што я казаў!.. Печы няма... I дзіркі кругом, прарэхі ў столі. Поўны завал. — Нешта ж прыдумаем. — Нафіг!.. Едзем да Шлёпы. — Куды ехаць? Цямнее! — А давай — напрасткі! — А раптам — пурга?.. Заблукаем. Яно ж, калі яна ўсходзіцца, кудаса, то не на дзень-два, а будзе ўвесь тыдзень шалець, а то і больш. Я ў пургу дрэнна пачуваюся: шугавей з выцьцём вымотвае нервы, пачынаеш блытаць дзень з ноччу. — А я ў пургу — чытаю... Джэка Лондана. I на ўсё забываюся. — Шчасьліўчык... Мне дык анічога ня хочацца рабіць. Якая работа — выйдзеш з балка, і адразу гарляк сьціскае. Дыхаць цяжка. У балку седзячы, у цяпле-сьвятле, стараюся знайсьці сабе занятак. Любы. Толькі б забавіць час. Лепшае выйсьце — якое-небудзь думаньне... Манатоннае, непрыкаянае. Ад мысьляў такіх нудна. Яны цёмныя. Лезуць і лезуць у галаву, поўняць яе нікчэмнай дрэньню. Нават калі й самгнеш вочы, дык сьпіш кепска і мала... Але тут нам часу на сон, спадзяюся, ня будзе... Так, едзем поймай. Дасягнем рэчкі. Робім круты паварот направа і шуруем скрозь па распадку кіламетры з два, дзе якраз і ўбачым, калі пашанцуе ня зьбіцца з тропу, перад скаламі, на ўзвышшы, балок. — Глухая мясьціна, дзікая... Шлёпа ня дурань — забраўся ў самую глухамань. I пясец там ёсьць, і вавёрка. I мядзьведзяў стае. — А я, знаеш, не хацеў бы зрывацца адсюль. Пакуль не сьцямнела — можна б тое-сёе, збольшага, давесьці да ладу і атайбавацца. — Не дуры, Захаравіч... Нам трэ было адразу да Шлёпы ехаць. Лішні круг далі. Шкада часу. — Шлёпа — зух яшчэ той: нябось, ужо і нашых пясцоў пералавіў і абскурыў... Два тыдні на промысьле. Ён — ня мы, ня сьпіць у шапку. Дый пясца там мала. — А тут — многа?.. Ніводнага сьледа. Ат, не хачу я тут спыняцца!.. Едзем, Захаравіч. Трымайся. — Ну, валяй... 5 — Што гэта?.. Зноў наш сьлед. — Куды ж ты глядзеў, вадзіла?.. Дзе нам цяпер начаваць? — У Шлёпы, канешне. — Але да яго яшчэ ехаць ды ехаць... Стой... Акурак. У памадзе. I яшчэ не занесла сьнегам. Э-э, справы нашыя дрэнь — жонка да Шлёпы паехала. — Мала бычкоў з памадай... З чаго відаць, што яе недапалак? — Учора пры мне ўзяла цэлую ўпакоўку «Космасу»... Любіць баба гэтыя цыгарэты. I ніякія іншыя. Вось і гадай, як лепей: прыедзем, а там... ідылія сямейная. Усё — па тваім сцэнары, Вадзя! — Завідкі бяруць? — Потрах чортаў, заводзь «каня»! Асабіста я залажу пад брызент... I папярэджваю: рэзка не паварочвай — нарты перакуліш, мяне ў сьнег вытрусіш. — А бензін падцякае-такі... — Увесь ня выцеча... Дзьве каністры, думаю, хопіць. — Едзем яе сьледам? — Кружна будзе. Бяры ўлева — поймай гані. 6 — Глушы тарахцелку!.. Эйш, сьвятла няма. Падобна, мы й напраўду ня ў час прыкапыцелі. — Ладна... Я тут пастаю. Ідзі — стукайся. — Ты навошта пушку дастаў?.. Убачаць. — Не пытайся... Дастаў. А навошта — ня ведаю. Прывычка. Я цяпер, прызнацца, нікому не давяраю. Год таму земляка майго, Каляна, п’яны ненец сякерай засек... У гасьцініцы. Балок звычайны, на пяць ложкаў. Дзьверы не замыкаліся... Вярнуўся Калян з тундры — паляваў на пясца... Нарыхтаваў больш за паўсотню шкурак. Прыёмшчык адразу і гелты падрыхтаваў. Грошы нармальныя былі... Зямеля сабраўся старых сваіх наведаць, на роднай зямельцы з месяц пабыць, але... усё абарвалася. — Па п’яні засек?.. Як жа так? — Нібыта, прыняў за рускага... Тут ня ўсе абарыгены рускіх любяць. — А за што іх любіць?.. Дужа дападныя чалавекі. — Яно ж і мы з табой ня лепшыя — грабем чужое толькі так, га?! — Ня ўсё ж ім хапаць... Столькі войска было на нашай тэрыторыі, столькі тэхнікі, начыненай электронікай — і расейцы ўсё прысвоілі... Шушкевіч тут прашляпіў. Гаспадар з яго не атрымаўся. — А з каго атрымаўся? — Ну, нешта ж робіцца... — Сёньня ў Расеі па пяцьсот баксаў даюць рабочаму чалавеку. А ў нас — зарплата нізкая... Пры савецкай уладзе я нідзе і ніколі ня бачыў, каб нейкі стары калупаўся ў сьметніцы. А цяпер? Скрозь, куды ні глянь, бамжы ды бамжыхі... Людзі ў метро самотныя. Адно, праўда, дзівіць — бадай усе спраўна апранутыя. Нават і тыя, хто сьметнік патрошыць... Даношваюць свае колішнія сьвяточныя апраткі ці што?.. Гм... Дык слухай пра ненца. Быў суд... I забойца толькі й блюзьнерыў: маўляў, хопіць рускім зьнішчаць тундру — гэта ня іх вотчына, ня іх багацьце... I яго, канешне, прызналі зьвіхнутым, псіхам, дый запраторылі ў дурдом... Справу закрылі. Метода правераная. — Вунь нават як!.. I на БАМе цяпер нешта падобнае дзеецца. Быў я ў Забайкальлі. Хочаш вер, хочаш не — падпалы пайшлі... Беларусы такі палац культуры адгрохалі: зала шыкоўная, паркет, вітражы... I нехта падпаліў — нічагуткі не засталося. Тыя, з першых камсамольцаў, хто прыехаў на БАМ, займелі сем’і ды засталіся там жыць, а сёньня вымушаныя пакідаць свае абжытыя хаціны... Вяртаюцца на радзіму. — Цяпер мне ясна адкуль «падсьнежнікі» браліся... — Падсьнежнікі? — Забітыя кімсьці камсамольцы-бамаўцы... Зьнікалі самыя актыўныя, баявыя хлопцы. Іх, трэба сказаць, і ня надта шукалі — думалі, проста зьбеглі, ня вытрымаўшы цяжкасьцяў. У першую бамаўскую вясну было шмат трупаў знойдзена ў тайзе... Ладна. Нешта мы языкі разьвязалі. А давай сьвятло ўключым — навядзем прамень на акно... Калі салодкая парачка тут — убачаць. Сонны чалавек сьвятла баіцца. Па сабе ведаю. Сьвяці. А то неяк непрыемна ламіцца ў замкнёныя дзьверы. — Сьвячу... Вось так, га?.. I з прагазовачкай! — Выдатна!.. Няхай пагарыць. — Эйш, падсьнежнікі... Слоўца якое падабралі. — Ну, канешне ж, нехта з маскоўскіх газетчыкаў пастараўся. А за ім — астатнія... Я адно ўсёк: нам тут, адчуваю, небясьпечна заставацца. Ты — як хочаш. А я так-сяк гэты сезон адбуду — і хопіць, драпану адсюль, двору падамся. Жанюся — і нікуды больш. Мяне ў Менску прываба чакае... Скажу табе, вучоная ў мяне будзе палавіна. Дзеўка на трэцім курсе фізфаку. Няхай яшчэ з годзік адна пакантуецца, пасьля і захамутаю. Уступіў я, знаеш, у кааператыў, будуюся. Дык яна там за кантралёра — напісала, што дом наш ужо гатовы, ідуць аддзелачныя работы... Аформлена кватэра на яе, маю прыўкрасную. Двухузроўневая трохпакаёўка. — Не баішся страціць свае «кроўныя»?.. Што да мяне, дык я жанчынам не давяраю. — I нават Кацярыне, у якой ты першы? — Ну, ня ўсё адразу... Ты ж супраць, каб мы пабраліся. — Дуралей... Бесталач. Хіба ж — супраць?.. Проста я агаломшаны тым, што цябе нават бацька ейны не спалохаў. Ды ладна. Гадкоў гэтак праз пяць і ты пасталееш. На ўсё інакш будзеш глядзець... Душа — яна змоладу няўцерпна вялікая, ёй усё ня так і ня гэтак — падавай радасьць-пацеху... Не аблізвайся, з Кацярынай у цябе пацехі не атрымаецца: участковы прымк­не вас кайданкамі адзін да аднаго — і ўся ваша пацеха, хе-хе-хе... — Захаравіч, канчай палохаць!.. Бач, на сьвятло не рэагуюць. Бедныя, ад празьмернага інтыму залеглі ў непрабудны кайф... Іду стукацца. — Ламіся... А я падстрахоўваць буду. Шлёпа — ён такі: з перапою не разьбярэцца дый бабахне праз акно... Балок яго хітры — акно лёгка прачыняецца, і з яго відаць дзьверы... Свайго першага мядзьведзя ён так і ўпаляваў — праз акно. Касалапы ўсхадзіўся і роў — сабаку на бой выклі­каў. I, як чалавек, ламіўся ў дзьверы. Акурат. — Гэй!.. Хто ў цераме жыве?!. Адчыняй, Пруцікаў, свае харомы! Чуеш, хопіць дрыхнуць — сустракай гасьцей!.. Да цябе сябры твае прыехалі: Чураха і я, Капіч... Адкрывай! — Хопіць — дзьверы высадзіш. Правер тайнік — можа, там ключ... Сышлі, відаць, у тайгу. — Я ня ведаю ніякіх яго тайнікоў — ідзі сам правер... Ты — майстар на сховы. — Дзякуй за камплімент. 7 — Ну і Шлёпа!.. Гарыдавец, а не чалавек. I навошта было печку разбураць? — Захаравіч, я думаю — не яго гэта работа. Нехта іншы пастараўся. Па-мойму, Шлёпу павязалі... Як браканьера, скажам. У яго ж нават паляў­нічага білета няма. Ружжо зарэгістраваў.... Але ж дзе ты ўчастковага правядзеш... От, і наляцеў — затрымаў на месцы злачынства. Тут і шкуркі, і капканы, а галоўнае — мялкашка... I так, спадар Чураха, што будзем рабіць? — Назаўсёды выкінь гэтае «спадар» са свайго лексікону — далёка табе да дэмакрата. — Спадар Чураха, я згодны вярнуцца ў балок Трахімыча. Дарма там не засталіся. У-у, калі б мы на дзень раней сюды прышуравалі ды засяліліся... Было б і нам тое ж самае, што і Шлёпу. Ляснуў бы твой «хе» — як піць даць. — Па-твойму, Шлёпа загрымеў на курасадню? — Ды ня стаў бы ён печку бурыць... Гэта — раз. I другое — от, глядзі, буханка хлеба, расьціснутая. Хутчэй за ўсё — казённым валенкам, з падэшвай скураной і абцасам з падкоўкай. Якраз у такіх юхтавіках і шчыгаляе мой будучы цесьць. — А што тут белае — ці не мука рассыпаная?.. Дай ліхтарык... Соль... Ну во, кадоўбец з сольлю раструшчаны!.. У-у, ды з цябе, Вадзя, атрымаўся б сьледчы монстр-супер... А соль падграбем. Прасолка шкурак — справа сур’ёзная. Гэты Шлёпа не такі ўжо і ахламон. Перш, чым высушыць шкурку, соліць. Ня ўсе так робяць. — Бо лішні клопат. — Ды ня лішні... Прасоленым ні моль, ні плесень ня страшныя. — Дзелавы мужык!.. Шкада мне яго. — А можа, і ня ўзялі... Тое, што жонка тут пабыла, няма сумневу. Высьлізнуў ён толькі ў тым выпадку, калі яна апярэдзіла ўчастковага. Мондры нюхач адзін ня езьдзіць. Яго «сьнегавік» трохмесны — і некага ж з сабою прывёз. Пакуль зьбіраў каманду, Пруцікава магла дачуцца, каго намерыліся прыхлопнуць. — А, па-мойму, спадарыня Пруцікава спазьнілася... Ня мог сам Шлёпа ключ у тайнік пакласьці. Яму не да ключа — кайданкі на руках, а там, можа, і юшкай крываваю падмыўся... Тут пабоішча было. Шлёпа змагаўся... О, паглянь — акурак... — Цю-ю, з памадай. Бычок вялікі. Закурыла — і пасьля дзвюх-трох зацяжак кінула. Ад злосьці... Жанчынка яўна сьпяшалася: хуценька начапіла на дзьверы замок — і дадому. Недзе ўжо змагаецца за мужа, адваёўвае ў мільтонаў. — Калі адшкадуе ўчастковаму належную суму, дык той Шлёпу тыдні з два патрымае і выпусьціць... Хаця — хто ведае: яна — такая ж скуперда, як і муж ейны. Наўрад ці што ў яе з участковым атрымаецца. Калі толькі ляжа пад бугая... Ён падкі да баб — такі ж, як і ты, Вадзя. Прызнайся, хоць ведаеш, што Кацярыну тваю ў крапіве знайшлі? I ня тут, кажуць, а ў Саратаве. Гэта пасьля ўжо маці сюды прыехала. I ўцякач у міліцэйскіх пагонах апраўдваўся: маўляў, не ўцякаў — на службу сюды паслалі... Што ж выходзіць урэшце? I ты з Менску ўцёк... Двое ўцекачоў на адзін капыл робленыя. Сабраліся да купы два казалупы. — Ну, Захаравіч, і язык у цябе — памяло. Лепей скажы, што нам рабіць? — Заўваж, комін нярушаны... Эйш, вісіць труба, ня ўпала — умураваў у столь. Маладзец Шлёпа, для сябе рабіў. Карацей, бярэмся за печ. Але спачатку распалім цяпельца. Падлогу разьбярэм — от нам і дровы. Вёдры ёсьць. Нагрэем вады, замочым гліну... Твая задача абчысьціць усе цаглінкі... Да раніцы гліна разьмякне. А недзе апоўдні печка будзе стаяць. Усёк? — Хай сабе і так. — Недзе там цесьць твой думае, што цяпер сюды ніхто носу ня суне. А мы якраз і сунулі, не пабаяліся г...ка. — Захаравіч, ну які ж ён г...к?.. Чалавек выконвае службовыя абавязкі, стараецца, каб не папёрлі з міліцыі... У яго двое дзяцей — дагледжаныя, абутыя, адзетыя. — Ну, канешне — не была б Кацька яго дачкою, то і дзявоцкасьць сваю для цябе не ўберагла б... Знаеш, тут усё проста: хлопцы-зухі ня лезьлі на ражно. А табе, ашавурку, удалося закрыць амбразурку... Ды цябе, галубок ты мой, акалпачылі. Думаеш, так улесьціў, так ахмурыў — і дзеўка на ўсё плюнула і адпусьцілася: рабі са мной, любчык, што пажадаеш?.. Ды яны ўсёй сям’ёй распрацавалі план-персьпектыву. Папомніш мяне: як толькі пабярэшся з Кацярынай і народзіцца караед, недзе праз год-два павязеш ты гэтае сваё шчасьлівае сямейства ў Менск, дзе цесьць на працягу месяца ўладкуецца ў якую-небудзь каманду АМАПу... А ты пойдзеш на свой зачуханы гістфак давучвацца. — Захаравіч, маўчы: не будзі ўва мне зьвера. — У цябе яго і блізка няма, зьвера. Сысунок ты яшчэ. Замалады. — У Каляна быў зьвер? — Каляна не чапай... I вось што — умова такая: як толькі сьнег сы­­-дзе — бярэмся за помнік яму... Калянаву магілу як сьлед трэба ўпарадкаваць. А можа, і зусім перавязем яго прах і пахаваем побач з суродзічамі. — Перавязем і пахаваем па ўсіх правілах... Няма праблем. — Праблем якраз хапае... Трэба грошы. Настаў час скалаціць такі-сякі капіталец, а то шэсьць гадоў у тундры — і ні капейкі лішняй. Многа планаў — нешта ж ды атрымаецца. I пасьля ўсё — каюк! Сюды болып ні нагой. А пакуль — мусім добра папацець. Не дарма ж накупляў шроту, куляў, назапасіў пораху і гільзаў. Карацей, трэба рыхтавацца і рабіць... Замінулым летам я наведаў «родную зямельку». Але ад гэтага мне ня стала лягчэй: бацькі старыя, пенсіі — з гулькін нос... Езьдзіў, глядзеў. А навошта? Для таго, каб разьвярэдзіць душу?.. Тое, што далося ў вочы, лепей ніколі б ня бачыць і ня ведаць... Выпусьцілі людзей на вуліцу, а перад імі паставілі войска з дубінкамі й газам... На перыферыі — ня лепей. Хоць там, у глыбінцы, здавалася б, нічога і не чуваць, нічога не відаць. А напруга — такая ж, гнятлівая... Людзі запалоханыя, зацятыя. Што атрымліваецца — чорт яго ведае. Ніхто ўжо ні ўва што ня верыць, хоць і былі нейкія парасткі... Добра тым, хто хоць на нешта ды спадзяецца. А як быць табе: ні ў людзей ня верыш, ні ў Бога, ні ў чорта... Як жыць, Вадзік? — Жыві, Захаравіч, як жывецца. Проста — глыбей дыхай. Не кладзі плюс на масу. Па-мойму, жытка пачала цябе ламаць. З чаго б гэта? Ты нейкі палахлівы стаў, ва ўсім і паўсюль бачыш здраду. Нікому не давяраеш, нават — сам сабе. Як карабель, зьбіўся з курсу — рыскаеш то ў адзін бок, то ў другі. А чаго рыскаць — ідзі сваім курсам! — Табе давяраю... Табе адзінаму. Інакш ня ўзяў бы з сабой. А ведаеш, чаму ўсё так? Ня стала тых хлопцаў, з якімі падымаўся на ногі. Раней мы былі адной запрэжкай ездавых сабак, цягнулі лямку бадзёра і дружна. Часам сьвядома ішлі на яўную дзёрзкасьць... Але тыя, хто нас баяўся і зайздросьціў, зрабілі ўсё, каб нас раскідала. Усё ў іх атрымалася. Я апынуўся ў адзіноце. Ды чалавек ня можа быць адзін — патрапіў у шоблу гэткіх жа, як і сам (людзі — зьвяры). Тут многа такіх. Ямал іх любіць. Яны тут асядаюць. Гуртуюцца. А закон зьвярынай гайні вядомы: каму дрэнна, хто аслаб — таго зьнішчаюць. У мяне — іншае: дамогся таго за год, да чаго яны дзесяцігоддзямі паўзьлі. Абставіў іх, апярэдзіў. А маладых ды раньніх паўзуны ня любяць — б’юць спадцішка чужымі рукамі. Наўпрост сілаў не стае. Заходзяць ззаду — высочваюць любы твой промах. Адсюль і атрымліваецца: пры сустрэчы — прыязныя ўсьмешкі, рассталіся — кожны сам па сабе... Падпаілі прыдурка — ён і грохнуў Каляна. — Быць у гэтых крута завернутых на пабягушках — я таксама не зьбіраўся... Адразу дапетрыў: мне з імі не па дарозе. Таксама ж, лічы, адбегаўся. Добра — цябе сустрэў. I ты мне, Захаравіч, здорава памог. Ня ведаю, як бы я тут жыў без тваёй падтрымкі. — Ты, Вадзік, якраз своечасова падвярнуўся... Зьбіраць сяброў доўга, дый узрост ня той. Позна пачынаць усё спачатку. I ахвоты няма. — Нічога... Галоўнае — ня лезьці на скалы. Адпачнем — і капаем далей і глыбей. Двое — не адзін. Мы дужыя. — Ты, бачу, неблагі суцяшальнік... Слухай, што я зразумеў: ня стала Поўначы з вялікай літары. Ня стала Поўначы Джэка Лондана. Схадзі, хаця б спытай цыгарэтаў. Раней і пачак дадуць, і нават апошнюю. А цяпер — дулю. Дажыліся — ужо з балкоў гоняць. Тваіх сяброў старых. Бітых і загартаваных. З якімі прайшла маладосьць... Гэта — канец. Усяму. Ня стала лю­дзей, якія раней тут ня проста ўкалвалі, а жылі й рабілі тое, што ўмелі добра рабіць. Прыехалі рвачы. Гэтыя жывуць адным днём і трасуцца за сваю шкуру. Як бы чаго ня выйшла. Як бы не раструсіць лішнюю капейчыну. I ня дай Бог — на іншага, не на сябе. Яны толькі браць спрактыкаваліся. Аддаць — ніколі. Іхняе крэда: «Трэба, каб да нас ішлі з паклонам!» Шлёпу яны ж і «шлёпнулі» — здалі мільтонам... Гады! Не разумеюць, што тут — Поўнач, і трэба памагаць адзін аднаму не з карысьці, а проста па-чалавечы. — Гэй, спадар Чураха!.. Плюй на ўсё і беражы нервы. Сам жа сказаў: патрэбны грошы... Вось мы й паспрабуем іх зарабіць. — Тады — за работу, таварыш плутакрат. — Лягчэй на паваротах! Я са спадаром Зянонам на «ты»... Бэнээфавец былы! Калі што — курду магу любому загнуць. А ля цябе апынуўся па адной прычыне: мяне зьнялі на плёнку якраз на тым самым мосьце падчас бойкі з амапаўцамі... Па мяне прыходзілі, маму чуць да інфаркту не давялі — патрабавалі выдаць ім сына! Ды я своечасова змыўся... Дзякуй Сьвятлане Мікульчык, яна папярэдзіла. А яе малодшага братца зграбасталі. У яго пра мяне распытвалі: маўляў, дзе жыве вось гэты і хто ён... Фотку паказвалі. Ён ім нічога не сказаў. Але нехта ўсё ж такі мяне выдаў... Хтосьці з маіх аднакурсьнікаў. На гістфаку ў нас многа было такіх, хто патрапіў ва універсітэт па накіраваньні мясцовай вертыкалі. Лічы, тыя ж самыя ленінцы, толькі ў новага крою лёльках... Нехта, значыць, з іх. — Пасьля разьбярэшся... Трушчым падлогу. Сякеру прынясі — яна там у мяшку з посудам. — А давай спачатку перакусім. — Ня будзь абжорам — пасьля сёмага поту паямо. Тады й на бакавую можна. — Што ж, спадар Чураха, пацярплю. — Ну і дзяўбур — заладзіў... Вушы надзяру. Не называй мяне спадаром! — Добра — угаварыў. Буду босам зваць. Ты ж скора багатым станеш. I я гэтага вельмі хачу. Толькі не адпрэчвай мяне — і табе пашанцуе. Дарэчы, я на гістфак без аніякіх там пратэкцый паступаў, сяброў не прадаю. — Няўжо дэкану ў лапу даў? — Медаліст, ішоў бяз конкурсу... Дэкан усяго толькі пагаварыў са мной. — Заўчасна памрэш — буду несьці твой медаль на падушачцы. — Ціпун табе на язык!.. Але ж — сьмех і грэх: медаль я ножычкам шкрабянуў — і бачу, што золата там ані блізка... Танная падробка. — Ня хныч... Вучыўся ня дзеля медаля. Та-ак... Мігам па сякеру — бярэмся за падлогу.