Вінцэсь Мудроў (№22)

Вінцэсь Мудроў

_____________________
Самы прыгожы сьцяг.
Апавяданьне

— Вышэй падымі! І больш напружаньня ў руках! — загадаў Іван, рвучы на шматкі аркуш скрэмзанай паперы.
Васька, дванаццацігадовы вісус, перакрывіў мурзаты твар. Хлопец ужо цэлую гадзіну трымаў ва ўзьнятай руцэ пустую бутэльку, дарэшты стаміўся і глядзеў на Івана ўмольнымі вачыма, чакаючы той хвілі, калі мастак падхопіцца на ногі й дастане з кішэні парусінавых штаноў абяцаныя рубель пяцьдзясят на марозіва. Бутэльку партвейну, якую трымаў хлопец, Іван выпіў учора на самоце; сёньня ў мастака балела галава, зьлёгку трэсьліся рукі, і эскіз задуманай карціны пад назваю «Апошняя граната» ніяк не вымалёўваўся.
— Не... ну ты стаіш, быццам цьвікі забіваеш. Ты ж піянер-герой! Перад табою гітлераўская зграя... – мастак узяў вугальны аловак, правёў на паперы завілую рысу, а пабачыўшы мурзаты й дарэшты негераічны Васьчын твар, з нярвовым імпэтам тыцнуў алоўкам у паветра. – Ты не на мяне глядзі, а на дарогу. Уяві, што па ёй рухаюцца варожыя танкі, і ты павінен іх падбіць.
Васька паныла зірнуў на дарогу; Іван правёў яшчэ адну рысу, пакутліва ўздыхнуў.
— Вось што... глядзі і апавядай – што бачыш. Галавою толькі не круці.
— Ну гэта... варона на плот села, — прамармытаў падшыванец й Іван задаволена кіўнуў: — Та-ак.
— Цётка Ганна з сумкай ідзе. Відаць, з базару, — хлопец шморгнуў носам, і мастак, сьпехам накідваючы асноўны контур, торгнуў падбароддзем: — Ну-ну...
— Легкавушка з-за павароткі выехала, сюды едзе...
Рука мастакоўская набыла, нарэшце, патрэбную цьвёрдасьць, і вочы Іванавыя захоплена бліснулі.
— Ну, і хто там едзе? Ахрэм на «Пабедзе»? — легкавушка за сьпінай натужліва завуркатала і спынілася.
— Ды не... не «Пабеда». Чорная, бліскучая і фіранкі на вокнах.
Іван сьцепануўся, і вугальны аловак прабіў лядашчую паперу. Паволі, з хуткасьцю 8 румбаў у секунду, мастак павярнуў галаву. За сьпінаю стаяў, бліскаючы, што той гнаявік, ільсьнянымі бакамі, урадавы “ЗіС”. Халадзёнка непакою казытнула грудзіну. Іван увабраў голаў у плечы, стаў ліхаманкава крэмзаць алоўкам, прабіўшы паперу яшчэ ў двух мясьцінах, а калі ззаду ляснулі дзьверцы, пудліва падскочыў і намаляваў на месцы галавы піянера-героя квадратную загагуліну.
— Таварыш Гусянок? Іван Мікалаевіч? — мужчына ў шэрым палітоне скасіў вока на ліст з мастакоўскімі крамзолямі.
— Я... Гусянок, — пралепятаў мастак, не пазнаўшы ўласнага голасу.
— Вы не маглі б з намі праехацца?
Сэрца ўраз абамлела. Іван Мікалаевіч падняўся, выцер аб штаны вільготныя далоні, пашкандыбаў на нягнуткіх нагах і, ужо ля самай машыны, азірнуўся і гукнуў апалым голасам: — Скажы там... маім.
Мурзатаму падшыванцу, якому былі прызначаны гэтыя словы, толькі ўчора стукнула дванаццаць, але ён ужо ведаў: калі дарослага дзядзьку запрашаюць праехацца, паездка можа зацягнуцца на доўгія гады. Пагатоў, і Васькавага бацьку, паэта Алеся Блізьнюка, зьвезьлі летась у невядомым накірунку. Таму хлопец разьвітаўся ў думках з дзядзькам Іванам і з сумам згадаў драўляную будку, што стаяла наўзбоч Дому афіцэраў, дзе ад самага ранку прадавалі марозіва з вафельнай скарынкай.

Машына праехала ў канец вуліцы, завярнула на прасьпект, і на Івана дыхнула задушлівым смуродам: гэта сьмярдзеў ягоны пот, што казытліва зьбягаў па драбах. За шыбаю ўсплыла і стала пагрозьліва набліжацца жоўтая пачвара – нядаўна збудаваная нямецкімі палоннымі будыніна МДБ.
— Не хвалюйцеся, — чалавек у палітоне кіўнуў на жоўтую пачвару, — нам не сюды.
Іван спадзяваўся, што чалавек патлумачыць – куды яны едуць, але той нічога больш не сказаў, адно прыпаліў папяросу.
Будынак Цэнтральнага Камітэту, перад якім яны спыніліся, хаця і меў усяго шэсьць паверхаў, выглядаў хмарачосам і даўжэзны шост, які тырчэў пасярод франтону, здавалася, працінаў пярэстыя аблокі.
Узьбягаючы па ўсходах, Іван спатыкнуўся, прыпаў каленам на гладкі граніт і быў падтрыманы за локаць. — Асьцярожней, тут сьлізкія прыступкі. – Чалавек у палітоне пабег наперад, адчыніў масіўныя дзьверы, і ў вочы зірнуў трывожны прыцемак.
Ля ўваходу яго прыхапкам абшукаў малады лейтэнант, пры гэтым прыязна пасьміхнуўся, маўляў, выбачайце, такі парадак; Іван хацеў пасьміхнуцца ў адказ, але яго тузанулі за рукаво, і ён патупаў даўжэзным калідорам, гнаны наперад шоргатам уладных крокаў за сьпінай.
— Сюды, калі ласка...
Іван увайшоў у невялічкі пакой, сутыкнуўся позіркам са стрыжанай кабетай, што зацята лупіла пальцамі па клавішах трафейнай друкаркі, і кабета, выцягнуўшы аддрукаваны ліст, папрасіла хвілінку пачакаць. Зрэшты, чакаць не давялося; абабітыя чорным дэрмацінам дзьверы адчыніліся і ў дзьвярах паўстаў чалавек у паўваенным фрэнчы.
— Сакратар Цэка Наталеня. Пятро Усьцінавіч, — з робленай радасьцю ў голасе адрэкамендаваўся гаспадар кабінету, а калі ўражаны госьць працягнуў яму дрыжачую руку, унікнуў поціску і задушэўна замармытаў: — Праз парог... праз парог не выпадае...
Кабінет уражваў сваімі памерамі, галавакружнай вышынёю столі, даўжэзным, пакрытым зялёным сукном, сталом і вялізным сталінскім партрэтам: зьвёўшы да пераносься суворыя вочы, правадыр на партрэце распальваў люльку.
— Ну дык... заходзьце, сядайце... распавядайце – над чым працуеце. — Пятро Усьцінавіч падштурхнуў госьця ў сьпіну. – Я ж толькі другі месяц тут у вас... Дагэтуль працаваў у Краснаярскім крайкаме. Так што знаёмлюся з людзьмі, выслухваю іхнія просьбы. Работнікі Цэка мусяць быць з народам. Гэта наш першачарговы абавязак, — сказаўшы так, Наталеня паказаў госьцю на крэсла, але сам ня сеў; нетаропкай хадою прайшоўся ўздоўж стала.
— Ну... я слухаю...
Госьць ціхенька кашлянуў, загаварыў пераселым ад хваляваньня голасам.
— Працую над вобразам піянера-героя. Думаю зрабіць цэлую серыю карцінаў на гэтую тэму.
— Цудоўна! — прамовіў гаспадар кабінету і нават паскорыў крок ад захапленьня. – Дайшоўшы да дзьвярэй, Наталеня рэзка павярнуўся, прылашчыў кароткі вожык на гламаздаватай галаве. – Мы, таварыш Гусёнак, ведаем вас як таленавітага і ўдумлівага творцу, як адданага байца нашай партыі. А таму вырашылі даручыць вам справу дзяржаўнае важнасьці... – пасьля такіх словаў баец прыўстаў, але Наталеня загадным жэстам загадаў сесьці. – З ініцыятывы Цэнтральнага Камітэту УКП(б) і асабіста Іосіфа Вісарыёнавіча Сталіна... – гаспадар кабінету абцягнуў фрэнч, з утрапеньнем зірнуў на сталінскі партрэт; госьць таксама зірнуў на партрэт і яму падалося, што з правадырскай люлькі вырваўся шызы дымок, — ...я рэспубліка, поруч з іншымі брацкімі рэспублікамі, займее свой дзяржаўны сьцяг. Распрацаваць эскіз сьцяга мы вырашылі даручыць вам, таварыш Гусёнак.
— Гусянок, — прашаптаў уражаны мастак, але сакратар не дачуўся і працягваў: — Так што засуквайце рукавы – і за справу. Усе патрэбныя матэрыялы мы вам дамо.
Іван падхапіўся на ногі ў памкненьні зараз жа бегчы выконваць дзяржаўную замову, але сакратар з усьмешлівай лагоднасьцю паляпаў яго па плячы.
— Вы толькі не мітусіцеся, — Наталеня падышоў да стала, выцягнуў з шуфляды скураную тэчку, — у гэтай справе не павінна быць самадзейнасьці... Вось тут у нас выкладзены пэўныя ўмовы... – гаспадар кабінету разгарнуў тэчку, выцер насоўкай узмакрэлую патыліцу. — Усё вам чытаць ня буду, але з пэўнымі момантамі мушу азнаёміць. Па-першае, дзьве траціны шырыні сьцяга павінна быць чырвонага колеру. Што азначае для нас, камуністаў, чырвоны колер я вам тлумачыць ня буду. Рэшту палотнішча мусяць складаць палосы сіняга альбо зялёнага колераў. Ну і ў верхнім левым куце павінны знайсьці сваё месца – цытую: «ізабражэньне сярпа і молата і над імі – пяціканцовая зьвязда», — сакратар закрыў тэчку, націснуў кнопку на тарцы стала, і ў кабінет – імклівым ценем – увайшла стрыжаная кабета. Кабета паклала на стол папяровыя выцінанкі, скоса зірнула на наведніка і гэтак жа імкліва выйшла з кабінету.
Сакратар выцер насоўкай узмакрэлую шыю, загаварыў парывіста і заклапочана. – Мы позьнімся. Эскізы сьцягоў Расейскай Федэрацыі і Украіны ўжо зацьверджаныя. У нас засталося два... максімум тры дні... А цяпер зірніце сюды. Вось гэта... – увішныя пальцы прыклалі да сіняй палоскі чырвоны прастакутнік, — сьцяг Расейскай Федэрацыі. Украінскі крыху іншы, — сіняя паласа тут, а чырвоная тут. Уцямілі? — гаспадар прайшоўся ўздоўж стала. – Мы тут параіліся... з таварышамі... наконт сьцяга... Цікава было б пачуць вашыя прапановы.
Бязладныя думкі віравалі ў мастакоўскай галаве і гулі, як пчолы.
– Я думаю, сьцяг павінен быць такім жа, як украінскі, толькі замест сіняй паласы падмаляваць зялёную.
— Паслухайце, таварыш Гусёнак, — у Наталевіцкім голасе прабіліся суворыя ноткі, — вам трэба праверыцца. Вы чытаеце нашыя думкі, — усьмешка заблукала на бяскроўных вуснах, але тут жа зьляцела ўпрочкі. – Пра нашую размову, вядома ж, нікому ні слова. Заўтра па абедзе чакаем эскіз. За вамі прыедзе машына.
Гаспадар кабінету націснуў кнопку, паказаў рукою на дзьверы, і тыя з лёгкім рыпам адчыніліся.

Ужо дзясяты год насіў Іван Мікалаевіч Гусянок высокую годнасьць члена мастакоўскага саюзу. Пяць разоў удзельнічаў у калектыўных выставах, карціна «Наркам Кагановіч на адпачынку» выстаўлялася ў Маскве, колькі разоў прозьвішча мастака Гусянка пракідвалася ў цэнтральным друку, але ўсё адно: прапанова стварыць эскіз дзяржаўнага сьцягу зьбянтэжыла і адбілася непрыемнай дрыготкай у каленях. Зьбянтэжаны й спанталыжаны, на дрогкіх нагах, падымаўся Іван па прыступках свайго пад’езду; на пляцоўцы паміж другім і трэцім паверхамі спыніўся, каб перавесьці дых, і пачуў раптам здушаны лямант: «А Іванка ж ты мой мілы-ы... А куды ж ты зьеха-аў!» Пераскокваючы праз тры прыступкі, ён узьляцеў на чацьвёрты паверх і патрапіў у жончыны абдоймы.
— Іваначка-а! Вярнуўся-а! — жонка Кацярына павісла на шыі, пакамечыўшы рулон каляровай паперы, які Іван трымаў пад пахай.
— Ды суніміся ты... далібог, — Іван азірнуўся.
Дзьверы суседскай кватэры прачыніліся, і ў вузкай пройме лыпнула цікаўнае вока.
— Чаго ты ўсхадзілася? — незадаволена сыкнуў Іван, калі яны ўбіліся ў кватэру. – Увесь пад’езд вушы наструніў.
— Ну дык як жа... – жонка ўздыхнула, шморгнула носам, — Васька, сын Блазьнюковы... прыбег, крычыць ад парогу: «Дзядзьку Ваню на чорнай машыне зьвезьлі!» Сэрца і абарвалася.
— Чаго яму было абрывацца? — Іван разгладзіў рукамі аркушы каляровай паперы, насупіў кусьцістыя бровы.
— Ну як жа... забыўся, як Блазьнюка забралі? Таксама на чорнай машыне пад’ехалі.
— Блазьнюк бязродны касмапаліт, а я савецкі мастак, — сіпата абвясьціў Іван і, прасьлізнуўшы ў свой пакойі, ледзь чутна дадаў: — Мяне не турбуй... працую.

Перш-наперш, трэба было зрабіць планшэт. Цэлую гадзіну Іван зьбіваў рамку, потым абцягваў яе шэрай паперай, якую выдалі цэкоўцы; Кацярына два разы сьцярожка стукала ў дзьверы, запрашала сёрбнуць гарачай капусты, а Іван пры гэтым незадаволена крывіўся і плаксіва выдыхаў: «Ну я ж прасіў...»
Сьцяг, памерам 60 на 30 сантыметраў, ён выразаў з чырвонай ды зялёнай паперы, прыляпіў да планшэту, потым, высалапіўшы язык, рупліва выразаў серп ды молат, а калі праца была скончаная, павесіў планшэт на цьвік і задаволена пацёр рукі.
— Каця... зайдзі!
Жонка прачыніла дзьверы, утыркнула ў пройму цікаўны твар, з гіранічнай ясачкай уваччу зірнула на планшэт.
— Гэта што, для Дома чыгуначнікаў?
— Ды не-э, — Іван усхвалявана аддзьмуўся, узмахам рукі сагнаў муху, якая атабарылася на канцы сярпа. – Я тут пасур’ёзьней згламэздаў дэкарацыю.
Распавядаць – што канкрэтна ён згламэздаў, — не выпадала, і Іван, правёўшы даланёй па няголеным падбароддзі, няўцямна прамармытаў: — Ня выключана, што атрымаю прэмію.
— Як жа... дадуць... Сталінскую... першай ступені, — рагатнула жонка і незадаволена буркнула: — Ідзі еш... трэцім разам грэю.
...Гарачая капуста апякла паднябеньне. Іван увабраў ротам паветра, вышчыпнуў з часнычнай галоўкі важкі зубок, — часнык пад гарачую капусту – сама тое, — ды, згадаўшы — куды трэба будзе зьявіцца, — уздыхнуў і адкінуў зубок на сярэдзіну стала.
— Чаго ты? — запыталася жонка.
— Заўтра сур’ёзная сустрэча, — Іван пабоўтаў лыжкаю ў талерцы. – Cьмярдзець часныком не пажадана.
— Гэта з кім сустрэча? Ці ня з бабай якой?
Іван бразнуў лыжкай аб край талеркі, і жонка, зразумеўшы недарэчнасьць свайго жарту, палашчыла мужа па сьпіне.
— Ну, расказвай... куды там цябе сёньня вазілі... – мовіла Кацярына, стала наліваць у шклянку гарбату, і ў гэты самы момант у дзьверы грымотна пастукалі.
Жончына рука страпянулася, гарбата пралілася міма шклянкі й Іван падхапіўся на ногі. Ступаючы на ватных нагах, ён ліхаманкама згадваў: хто б гэта мог быць? Дрогкія пальцы ніяк не маглі намацаць клямку, нарэшце намацалі, і з калідору пачуўся сіплы Ахрэмаў вокліч: — Ну што ты там... адчыняй!
Сусед стаяў на парозе – усхваляваны, ускудлачаны, з зашпіленым не на той гузік прарэхам. – Там... табе... з Цэка званілі... Прасілі перадаць: машына будзе праз дзесяць хвілінаў.
Ва ўсім пад’езьдзе тэлефон быў толькі ў Ахрэма – паставілі летась, як Сталінскаму лаўрэату. Дагэтуль лаўрэат сам нікога да тэлефону не запрашаў – да суседзяў бегалі альбо ягоная жонка Алімпіяда, альбо дачка Маня. Цяпер жа прыбег сам і, азірнуўшыся на бокі, стоена запытаў:
— Што, непрыемнасьці якія?
Іван у адказ перакрывіўся і зачыніў дзьверы.

Планшэт быў вялікі, заняў увесь салон, і давялося трымаць яго на галаве.
Гэтым разам Івана не абшуквалі, адно памацалі планшэт – ён быў загорнуты ў старыя газеты, – ды загадалі расшпіліць пінжак.
Пятро Усьцінавіч Наталеня сустрэў Івана кароткім пытаньнем: — Як справы? — мелькам зірнуў на эскіз і з інтанацыяй абарванага мацюга паведаміў: — Нас апярэдзілі.... Гэта сьцяг Карэла-Фінскай СэСэР.
Хвіліну сакратар маўчаў, паціраў удумны лоб, потым схамянуўся, працяў Івана патрабавальным позіркам: — Якія будуць прапановы?
— Ну, а калі зялёную паласу адбіць вузкай белай паласою? — голас Іванаў здрыгануўся.
— І атрымаецца сьцяг Літоўскай СэСэР. Яшчэ якія прапановы?
— А калі зялёную паласу правесьці пасярэдзіне чырвонага поля?
— Правялі ўжо... на сьцягу Малдавіі.
Наталеня кашлянуў, а Іван пачухаў патыліцу і няпэўным голасам прамармытаў: — А калі зялёную паласу правесьці вертыкальна? Як на сьцягу Расейскай Федэрацыі. У іх сіняя паласа , а ў нас зялёная...
Гаспадар кабінету ў задуменьні хітнуўся, рыпнуў юхтовымі ботамі.
— Мы ўжо думалі пра такі варыянт, — боты ізноў рыпнулі, Наталеня адрывіста запытаўся: — Тры гадзіны хопіць? — і чарговым разам націснуў кнопку званка.

Праз тры гадзіны Іван ізноў узьбягаў па гранітных прыступках. Гэтым разам сакратар сустрэў яго на калідоры, выхапіў з рук планшэт і, ні слова не сказаўшы, кіўнуў на скураную канапу, што стаяла ля сьцяны.
У калідоры было пустэльна, прыцемна і пахла мышамі. Дзесьці за сьцяною несупынна стракатала друкарка, у кабінеце насупраць бубнела радыё й Іван, пазяхнуўшы ў кулак, асавела павёў вачыма. Ён доўга змагаўся з дрымотай, нарэшце задрамаў і нечакана ўбачыў перад сабой стрыжаную кабету.
— Ідзіце за мной, — выдыхнула кабета і ўладна матлянула галавою.
На трэцім паверсе стаяла гамана: усьцяж усяго калідору блукалі людзі, а з расчыненых дзьвярэй аднаго з кабінетаў выплывала тытунёвая засмуж. «Паседжаньне нейкае. На перапынак выйшлі», — падумаў Іван, і стрыжаная кабета, не паварочваючы галавы, загадала:
— Стойце тут.
Праз хвілю з натоўпу выбіўся Наталеня, схапіў Івана за рукаво, адвёў убок.
— Эскіз не прайшоў. Колерам памежны слуп нагадвае, — Сакратар выцер насоўкай угрэты лоб. – За аснову прапанавана ўзяць папярэднюю выяву.
— Дык… у карэла-фінаў таксама... чырвона з зялёным...
Наталеня кашлянуў, незадаволена панурыў вочы.
— Мы ў цэйтноце. Заўтра, не пазьней абеду, эскіз павінен быць зацьверджаны і адпраўлены ў Маскву. Так што чакаем прапановаў, — Наталеня рэзка, па-вайсковаму, павярнуўся, пагрозьліва затупаў па паркеце, і шчокі Іванавы крануў гарачы румянец.

Здавалася, што можа быць прасьцей: выцінай з каляровай паперы прастакутнікі ды ляпі на планшэт. Прыляпіў да чырвонага поля сінюю паласу – уздымай сьцяг Расейскай Федэрацыі, паклаў сінюю паласу гарызантальна – маеш сьцяг Украіны, замяніў сінюю паласу зялёнай – тут табе дзяржаўная аздоба Карэла-Фінскай СэСэР... Ну а што будзеш ляпіць, калі ўжо ўсе варыянты перабраныя?
Чарговым разам абмацюкаўшы карэлаў, а разам з імі і фінаў, Іван закінуў рукі за патыліцу, задуменна раскінуўся ў крэсьле. Ён сядзеў так, утаропіўшы вочы на планшэт, і не даваў рады скончыць працу над эскізам. На планшэце бліскаў глянцам чырвона-зялёны сьцяг Карэла-Фінскай СэСэР, а зьлева, уздоўж дзержака, была адбітая белая паласа, якую трэба было нечым запоўніць. Чаго ён там толькі не маляваў! І валошкі з канюшынай, і каласы ядранай лысенкаўскай пшаніцы, і шыхт перавязаных жычкай сярпоў ды молатаў! І вось, акурат у той момант, калі Іван з лёгкім сэрцам падумаў: ці не пакінуць паласу некранальна-белай? — у дзьверы ягонай кватэры сьцярожка пастукалі.
— Каго там яшчэ? — буркнуў Іван, прыкрыў планшэт падзертай прасьцінай, наструненай хадою пайшоў адчыняць.
На парозе, трымаючы ў руках бутэльку армянскага каньяку, стаяў пісьменьнік Ахрэм. Сусед прасьлізнуў у кватэру, памкнуўся прайсьці ў сьвятліцу, ды гаспадар скіраваў яго ў кухню.
Ахрэм быў вядомым празаікам. Увесну, за раман «Глыбокае бурэньне», атрымаў Сталінскую прэмію другой ступені, паехаў з сям’ёй на Каўказ, і вось толькі днямі вярнуўся – загарэлы, у фетравым капелюшы, у новым гарнітуры і на патрыманай, набытай у нейкага адстаўнога генерала, «Пабедзе». Сусед быў ня толькі вядомым пісьменьнікам, але й вядомым на ўсю акругу сквалыгам, а таму ягонае зьяўленьне з пляшкай дарагога каньяку насьцярожыла Івана.
Госьць паставіў на стол пляшку, дастаў з кішэні пінжака зеленаватую цытрыну, падкінуў на далоні.
— З Сухумі, — выгукнуў Ахрэм, потым ўраз пасуравеў і запытаўся: — Ну, як?
— Апошні раз піў такі ў саракавым годзе, — буркнуў Іван, разглядаючы бутэльку.
— Ды я не пра тое... – незадаволена выдыхнуў госьць. — Раман мой чытаў?
Раман «Глыбокае бурэньне» — з дарчым подпісам аўтара, Іван пачынаў чытаць два разы, але кожнага разу, на чацьвёртай старонцы, сківіцу крывіла ад позеху, і ён, салодка пазяхнуўшы, адкладваў кнігу.
— Магутна! — прамовіў Іван, паціраючы рукі.
— Сапраўды чытаў? — Ахрэм наліў шклянкі, уадначас напоўніўшы паветра густым каньячна-шакаладным пахам.
— Некаторыя мясьціны нават перачытваў, — Іван увабраў носам пахкае паветра. – Перачытаў, напрыклад, як яны на саракаградусным марозе бурыльную ўстаноўку манціравалі.
Госьць ускінуў брыво, маракуючы – праўду кажа субяседнік, ці то прыкідваецца і, здушана крэкнуўшы, узьняў шклянку.
Прыемная цеплыня разьлілася па грудзіне. Іван прымружыў вочы, падумаўшы – ці не пусьціць па белым полі якія карункі, потым страсянуў галавой і скоса зірнуў на суседа. Ахрэма ён не любіў, але ў той жа час пабойваўся: сусед увесь час круціўся ля начальства, праціраў штаны ў прэзідыумах, а летась зьвёў са сьвету паэта Блізьнюка, сям’я якога жыла ў суседнім пад’езьдзе. Назваў таго – на аб’яднаным пленуме творчых работнікаў – бязродным касмапалітам і марганістам ад паэзіі, і праз тыдзень па Блізьнюка прыехалі...
Ахрэм працягнуў Івану пачак «Казьбеку».
— Кажуць, быў у Цэка? — сталінскі лаўрэат пусьціў паўзьверх Іванавай галавы струмень шызаватага дыму.
«Ня ўсё ж табе... бегаць па Наталенях», — падумаў Іван і, прыпаліўшы папяросіну, пусьціў дым у застылы Ахрэмавы твар.
— Быў...
— Ну і... – ня зводзячы з Івана вачэй, Ахрэм напоўніў шклянкі.
— Больш нічога сказаць не магу. Дзяржаўны сакрэт.
— Ваня... – Ахрэм азірнуўся на дзьверы, налёг жыватом на стол, — ты ж мне лепшы сябар...
Яны выпілі па-другой, і Іван ізноўку згадаў пра карункі на белым полі.
— Наталеня, між іншым, цябе згадваў.
Ахрэм нярвова закашляўся, наставіў на субяседніка дапытлівыя вочы.
— Вось, кажа, наш лаўрэат... Цягне яго на экзотыку. Напісаў раман пра сахалінскіх буравікоў. А чаму б не напісаць пра беларускую вёску, пра героіку калгасных будняў?
Ахрэм задыхаў парывіста і трывожна:
— Што... так і сказаў?
— Так і сказаў.
Праз пяць хвілінаў, падхапіўшы недапітую пляшку, сусед пабег дахаты і ў дзьвярах сутыкнуўся з Кацярынай, якая вярталася з крамы.
— Куды гэта ён? — спыталася жонка, й Іван, дапіўшы рэшткі каньяку, прамовіў: — Пабег пісаць раман... пра гераічныя будні. – І, падняўшыся на ногі, ледзь чутна дадаў: — Лаўрэат х...

Да самай ночы Іван сядзеў ля планшэту, маракуючы – што ж там намаляваць, на тым белым полі?.. На раніцу ён падняўся з цяжкой галавой і з дарэшты сапсутым настроем. Выпіўшы халоднай гарбаты, мастак узьдзеў на клубы дыяганалевае галіфэ – вырашыў прыпадобніцца да кадравых партыйцаў, — нацягнуў на левую нагу хромавы бот і потым доўга шукаў – чым пашараваць халяву. Нарэшце, знайшоў пад ложкам нейкую вышыванку.
Вышыванка з ціхім віскатам зашамацела па халяве, Іван міжволі пазяхнуў, ды так і замёр з раскрытым ротам.
— Слухай, адкуль у цябе гэтая... ануча? — з хваляваньнем выгукнуў мастак, разглядаючы вышываныя, перапэцканы гуталінавымі пісягамі, карункі.
— Глянь на яго! — незадаволена азвалася Кацярына. – Я гэтым падкладаюся, а ён боты шаруе...
«Разьбіць на квадраты... перанесьці ўзор на белае поле... чырвонае на белым... тое, што трэба», — мітусіліся ў галаве адчайныя думкі, а ніжняя губа дрыжэла ад хваляваньня.
— Бабці маёй кашуля, — патлумачыла Кацярына, хацела яшчэ нешта паведаміць, ды махнула рукой і падалася ў кухню.
Хвілінаў праз сорак пад вокнамі гулка квакнуў цэкоўскі “ЗіС”.
— Каця... бяжы... скажы – хай пачакаюць, — крыкнуў Іван, дрогкімі рукамі выцінаючы з паперы чырвоныя ромбы і квадраты.
Легкавіку давялося яшчэ разоў пяць квакаць, перш чым Іван, падхапіўшы планшэт, вылецеў з кватэры. Ён ужо быў на першым паверсе, як пачуўся немы жончын голас:
— Ты што, ашалеў?! У адным боце пабег, — і ў той жа міг з гары, балюча стукнуўшы па карку, зваліўся хромавы чобат.

Убачыўшы Івана, Пятро Усьцінавіч Наталеня пстрыкнуў пальцам па шкле ручнога гадзіньніка.
— Позьнімся, таварыш мастак.
Мастак пачаў быў казаць нешта ў сваё апраўданьне, але Наталеня махнуў рукой і стаў разглядаць эскіз. Праз хвілю палец Наталеняў паляпаў па чырвоных карунках.
— Нацыянальны арнамент, — патлумачыў мастак, — чырвонае на белым: самыя папулярныя беларускія колеры.
— Арнамент, кажаш... – Наталеня заклаў рукі за сьпіну, прайшоўся ўздоўж стала. – У нацыяналістаў, што тут пры немцах бегалі, таксама быў сьцяг — чырвонае на белым, — Наталеня ўскінуў брыво, зірнуў на Івана з учэпістым падазрэньнем, і мастаку здалося, што гэта не нацыяналісты, а ён сам, Іван Гусянок, бегаў па Менску з нацыяналістычным сьцягам.
— Ну а калі ўсё наадварот: на чырвоным тле – белыя карункі? — ужо з прыязнай інтанацыяй запытаўся Наталеня і тут жа, імпэтным рухам, сьцягнуў са стала зялёны абрус: – Бяры паперу, клей – і за працу! Праз тры гадзіны самалёт на Маскву.

У разьлеглай, асьветленай трыма вялізнымі кандэлябрамі зале, зья-віўся маладжавы палкоўнік. Палкоўнік расчыніў дзьверы, падышоў да вакна, зазірнуў за штору і застыў, неадрыўна пазіраючы ў бок адчыненых дзьвярэй. Неўзабаве, на другім канцы анфілады, нарадзіліся шаргатлівыя зыкі і ў залу, у суправаджэньні тузіна вайскоўцаў, увайшоў нехта нізкарослы і рабаціністы. Апрануты ён быў у шэры маршальскі мундзір, а ў руцэ трымаў прыгаслую люльку. Рабацень прымружыўся на зыркую кандэлябру, валюхастай хадою падышоў да сьцягоў, папяровыя выявы якіх віселі ўздоўж сьцяны.
На карэла-фінскі сьцяг рабацень не зьвярнуў ніякай увагі, а вось на эстонскі, упрыгожаны сінімі хвалямі, глянуў з ухвалаю і нават змадэляваў тыя хвалі, павёўшы ў паветры прыгаслай люлькай. Найбольш, аднак, рабаценя ўразіў сьцяг з арнаментам. Узьняўшы люльку, ён павярнуўся да вайскоўцаў:
— Эта чэй?
— Флаг Белорусской СэСэР, товарищ Сталин.
— Пэрэдайтэ билоруским таваришшам, что у ных – самый красывый флаг! — прамовіў Сталін.
Ужо ў дзьвярах Сталін азірнуўся, акінуў дапытлівым позіркам палкоўніка, што стаяў ля вакна, і калі грамада выйшла з залы, палкоўнік выцер рукавом упрэлую лабаціну.

l l l
Ранак адбіраў вочы. Іван памружыўся на зыркае сонца, удыхнуў на поўную грудзіну п’янкое, настоенае на паху таполевых пупышак паветра. Непадалёку, на прасьпекце, граў аркестар, але галасы медных трубаў патаналі ў птушыным граі, і чутныя былі толькі глухія ўдары бубна.
Тым часам дзьверы суседняга пад’езду расчыніліся, і на двор выбег, махаючы над галавой чырвона-зялёным сьцяжком, падшыванец Васька.
— Гэй, што гэта ў цябе?! — крыкнуў мастак, і падшыванец, без асаблівай ахвоты, азваўся:
— Сьцяжок. У школе далі.
— Ану... падыдзі...
Іван з замілаваньнем памацаў каляную палатніну.
— Чый сьцяг – ведаеш?
Васька перасмыкнуў плечукамі.
— Сьцяг Беларускай СэСэР, — з дыдактычнай суворасьцю паведаміў Іван, – няўжо вам у школе не сказалі?
— Казалі, ды забыўся, — прызнаўся хлопец, і Іван, хітнуўшы галавою, напаўголасу запытаў: — Ад бацькі – нічога няма?
Потым ён дастаў з кішэні пакамечаны чырвонец, тыцнуў у потную хлапечую пяцярню:
— Давай, бяжы на дэманстрацыю.
Прабягаючы па ходніку, Васька ляпнуў даланёю па капоце Ахрэмавай легкавушкі, спыніўся на хвілю ля навюткай Іванавай «Пабеды», і мастак, з усьмешкай на вуснах, паківаў гарэзьніку пальцам.