Архіў нумароў:

Уладзімір Някляеў

_____________________ Фанцік. Апавяданьне	«Хочаш, магазін купім?..» — спытаў на ўвесь магазін Клім, і Тамара хутка, спалохана адказала: «Не!» — «Тады і рабіць тут няма чаго!» — узяў ён яе за руку і ўрачыста, як зноў да шлюбу, вывеў з-за прылаўка. — Бывайце, курвы! Каралева Тамара пакідае вас! — крыкнуў Клім яе магазінным сяброўкам, пад зайздроснымі позіркамі якіх абняў Тамару і закружыў, штурхаючы разгубленых пакупнікоў. — Мы разбагацелі, Томка! Раз-ба-га-це-лі!.. — Тамара царыцай была, а не каралевай, — сказаў Сасо, гаспадар магазіна, які быў грузінам, і на ўтрыманьні якога Тамара жыла два апошнія гады, пакуль Клім, яе муж, матляўся невядома дзе. Тамара ўжо думаць забылася, што ён да яе вернецца. — Пры бабках яно ўсё адно, царыца ці каралева! — садануў грузіну Сасо каленам пад яйцы Клім, які ўсё ж вярнуўся, і нехта, мусібыць, пасьпеў распавесьці яму нейкія эпізоды тутэйшага жыцьця... Сасо скурчыўся і доўга, бездапаможна лаяўся, праклінаючы дзень, калі надумаў сюды прыехаць. Лепей жыў бы сабе ў Грузіі пад мандарынамі. Тут жа, у магазіне, дзе з малодшага прадаўца (як было напісана ў яе на бэйджыку: ТАМАРА, малодшы прадавец) яна ператварылася ў багатую кліентку, было куплена і апранута ўсё новае, і яны паехалі вячэраць у «Іспанскі куток», самы дарагі па тым часе рэстаран Менску. Швейцар на ўваходзе, невядома як угадаўшы ў Кліме багацея, спытаў: «Вам кватэра ў цэнтры патрэбная?..» — і Клім засьмяяўся: «Чакай, купім, дай пагуляць...» — За ўдачу!.. За цябе!.. За нас!.. — заказаўшы ці ня ўсё, што было ў меню, тост за тостам падымаў Клім, узбуджаны, вясёлы, а калі яна пацікавілася: «Клім, дзе ты быў і скуль грошы?..» — сьціснуў яе рукі ў сваіх: «Бізнэс. І больш ніколі пра гэта не пытайся». Нагуляўшыся, яны паехалі глядзець кватэру. Швейцар запрасіў ажно тысячу камісійных, калі кватэра спадабаецца, і атрымаў іх: Тамара ўпершыню ўбачыла, як адзін чалавек лёгка дае другому гэтакія грошы: тысячу даляраў. Гаспадар кватэры, рухавенькі дзядок, назваў цану — болей за сто тысячаў. Тамара зьнямела, а Клім нават зьбіваць кошт ня стаў: пяціпакаё­вая кватэра з неабсяжнай прыхожай і асобнай кухняй-сталовай выглядала палацам. «Багатым і чорт дзіця калыша!..» — ледзь не пад столь падкінуў Клім анямелую Тамару, і яна запомніла тое імгненьне, у якое за­плюшчыла вочы і падумала: «Пачалося шчасьце!..» Дом, у які праз тры месяцы, адрамантаваўшы кватэру, яны пераехалі, па старой памяці называлі акадэмічным, бо ў ім жылі ўсялякія прафесары, дактары ды кандыдаты навук. Браніраваныя, з трыма замкамі, дзьверы, пастаўленыя Клімам, выглядалі на іх лесьвічнай пляцоўцы, як і ва ўсім пад’езьдзе, выпадковымі, чужымі сярод дзьвярэй, абабітых пашарпаным, а то і падзёртым, з касмыкамі ваціну ў дзірках, дэрмацінам. Але даволі хутка жалезных, браніраваных дзьвярэй стала ў доме болець і болець, а дэрмацінавых менець і менець: гаспадары мяняліся. Прафесарам, дактарам з кандыдатамі вялікія кватэры ў новыя часы былі ўжо не па кішэні, яны іх прадавалі і куплялі меншыя, каб на рэшту жыць. Чатырохпавярховы дом быў вуглавым, іх кватэра — на трэцім паверсе кутняга пад’езду: вокны выходзілі на дзьве вуліцы. Гэткія ж кватэры на другім і чацьвёртым паверхах, пад імі і над імі, купілі, паставілі браніраваныя дзьверы спачатку Лёля з Валодзікам, а потым Аня і Алізар. Кампанейскі, аднекуль з Сярэдняй Азіі, Алізар запрасіў браніраваных сусе­дзяў на ўваходзіны, дзе ўсе пазнаёміліся і сталі сябраваць сем’ямі. Пад кватэрай Лёлі з Валодзікам былі магазін і падвал, якія Валодзік выкупіў, зрабіўшы кватэру на двух узроўнях, з саунай і басейнам у падвале. Алізара, які выкупіў дах, Аня змусіла зрабіць, апроч другога паверху на даху, яшчэ і салярый над ім. Пакуль мужчыны дзень і ноч прападалі недзе, займаючыся чымсьці такім, што называлі бізнэсам, дамы адпачывалі. Пакупаўшыся ў Лёлі, яны падымаліся да Ані і загаралі. Перад тым, як стаць багатымі, яны ўсе былі беднымі — і пра гэта ўспаміналі. Лёля расказвала, як з голаду дайшла да дыстрафіі, затое потым стала манекеншчыцай, а Аня прызнавалася, што, каб туфлі ці сукенку купіць, з дзявятага класу хадзіла ў парк Чэлюскінцаў мінеціць — па рублю, па два, а то і па траяку за мінет. Пасьля школы адзін лётчык, які толькі і мог, што мінеціцца, дапамог ёй сьцюардэсай стаць, а з самалёту ўжо, даўшы лётчыку адступнога, яе Алізар зьняў — такі вось лёс... Тамара гэткіх яркіх успамінаў ня мела: яна, пакуль Клім ня вывеў яе з-за прылаўка, была і была малодшым прадаўцом. Так мінуў год, за ім другі, за другім трэці... Лёля неяк паспрабавала зноў у манекеншчыцы схадзіць, але вярнулася, бо распаўнела і для яе моды не знайшлося, а Ані, якая заікнулася пра палёты, Алізар морду набіў. Потым Тамара, якая нікуды не адлучалася, застала Кліма з Лёляй, якая старалася пахудзець. На сямейным ложку сяброўкі... — Ты не крыўдуй на Лёлю, — сказала Аня, калі яны ў салярыі загаралі, а Тамара яшчэ і перажывала. — Твой Клім і мяне трахнуў, мінетам не абыйшлося. Алізару толькі не кажы, заб’е азіят гэты... Лёля з Аняй, пазагараўшы, засьпяшаліся ў буцік, куды абновы прывезьлі, а Тамара ў буцік не хацела, бо ня ведала, што ёй рабіць. Спусь­цілася да сябе на трэці паверх, зайшла ў кватэру, стала хадзіць з пакою ў пакой. З аднаго ў другі, з другога ў трэці, з трэцяга ў чацьвёрты, з чацьвёртага ў пяты... Згатавала каву на кухні, знайшла ў сваёй схованцы за сервантам заначаную цыгарэту. Толькі закурыла — па нейкія дакументы прыехаў Клім. Разьнерваваны, на Валодзіка з Алізарам злы, нават разьюшаны — нешта ў іх ня ладзілася... Адчуў дым, якога не трываў, схапіў кінуты ў сьметніцу бычок, змусіў Тамару зноў яго раскурыць — і затушыў цыгарэту ў яе далоні. Тамары здалося: наскрозь прапаліў. Клім забраў дакументы і грымнуў, выходзячы, браніраванымі дзьвярыма. Гук быў страшлівы, пагрозьлівы — і рэха ягонае доўга блукала па кватэры... Пакуль Тамара не сабралася і не пайшла з дому. Выйшла, якраз дождж прыпусьціў. Лужыны пухірыліся, значыць, задажджыла надоўга. Тамара паглядзела ўздоўж адной вуліцы, уздоўж другой: куды ісьці?.. Свайго кутка ў яе не было. Быў стары дом, амаль барак на ўскрайку, у якім яна, пакуль расла і вучылася, разам са старэйшай сястрой жыла. Пасьля жыла ў Кліма. Потым у грузіна Сасо і ў Кліма зноў... У сястры цяпер сям’я — дык куды?.. Хацела ўжо назад вяртацца, мокра, але тут каля яе, з-за вугла выскачыўшы і пырскамі абдаўшы, машына спы­нілася, а ў машыне — Сасо. Выпадкова, ён не чакаў і не шукаў яе, у ягоным магазіне працавала пяць малодшых прадаўшчыц. Але ў Сасо ад удару Кліма ўсё яшчэ яйцы балелі. Маральна. Клім знайшоў Тамару ў грузіна апоўначы. Голую ўзяў за валасы і пацягнуў дахаты. Дождж пад гэты час скончыўся. Назаўтра, не дачакаўшыся Сасо з раніцы ў магазіне, малодшыя прадаўшчыцы знайшлі яго вечарам голага дома. Мёртвага, бяз яйцаў. Тамара пасьля шмат думала пра тое, як можа павярнуцца жыцьцё, лёс... Калі б Сасо не прыехаў у Менск, не купіў краму, дык і жыў бы ў Грузіі пад мандарынамі. З яйцамі, ня мёртвы... Думаць пра гэта было цікава, але, гледзячы на Кліма, страшна. Так мінуў яшчэ год... У Лёлі дзіця нарадзілася, дзяўчынка, што не замінала: дзяўчынку нянька даглядала. Тамара даўно дзяцей хацела, ды нічога ў яе з Клімам не выходзіла. А з Лёляй у яго, падобна па дзяўчынцы было, выйшла. У Ані, дактары казалі, дзяцей наогул быць ня можа. Алізар праз тое не сумаваў: ягоныя трое падрасталі недзе ў Сярэдняй Азіі. Калі Лёля нарадзіла, па-ранейшаму яны, Аня з Лёляй і Тамара, плавалі ў басейне і загаралі ў салярыі. Потым Тамара спускалася да сябе і ня ведала, што рабіць. Пераходзіла з аднаго пакою ў другі, з другога ў трэці, з трэцяга ў чацьвёрты, з чацьвёртага ў пяты... Гатавала каву... Аднойчы пазванілі ў дзьверы. Да іх ніхто не прыходзіў, загадзя пра тое не папярэдзіўшы, і Клім наказваў: ніколі, нікому з незнаёмых дзьверы не адчыняць. Тамара зірнула ў дзьвярное вочка: нейкая бабулька ў белым капялюшыку з сінімі валошкамі. Яна і бабульцы не адчыніла б, але ня ведала, што рабіць. Таму ня толькі адчыніла, а яшчэ і запрасіла прайсьці. —Зваць мяне Тамара Сяргееўна, некалі я тут жыла, — прайшоўшы, сказала бабулька. — Хацела б разьвітацца з домам, мне заўтра ў дарогу. Назаўсёды адсюль, вы дазволіце?.. Яна нібыта прасіла дазволу на тое, каб Тамара адпусьціла яе назаўсёды ў дарогу. Гэта зьдзівіла, але больш уразіла іншае: звалі бабульку, якая некалі тут жыла, гэтаксама, як і Тамару, якая цяпер тут жыве. Хоць ніхто Тамару іменем па бацьку пакуль не называў. Будуць называць, калі бабулькай стане. Тамара Сяргееўна прайшла ў адзін пакой, з яго ў другі, з другога ў трэці, з трэцяга ў чацьвёрты, з чацьвёртага ў пяты. У кожным пастаіць пры парожку — і далей... — У мяне кава згатаваная, — сказала Тамара на кухні. — І зваць мяне Тамарай Сяргееўнай. Хоць ніхто пакуль так не заве. Будуць зваць... Яна прымоўкла. — Калі станеце бабулькай, — дагаварыла за яе Тамара Сяргееўна. — Я прысяду?.. Тут любімае месца. Пяць пакояў, а ўсё адно ўсе ў сталовай зьбіраліся. Летуценьнічалі, фантазіравалі, гаварылі і гаварылі... На дзіўныя тэмы, дарэчы. Калі расстайны прыйдзе час, дык каму і чаго будзе шкада? Ці каму і каго?.. Тамара наліла каву. — Яшчэ пра тое, — пасмакавала каву, плаўным жэстам кубачак падняўшы, Тамара Сяргееўна, — ці варта супраціўляцца абставінам?.. Не палітычным, не, палітыку ў гэтым доме не любілі. Абставінам жыцьця, сьмерці... Муж казаў, што ня варта замінаць натуральнаму руху падзеяў. — А якім ваш муж прафесарам быў, што такую кватэру купіў? — Тады не прадавалі кватэры, давалі... А муж мой танцаваў у балеце. У Тамары маці і старэйшая сястра балерынамі былі, сястра нядаўна на пенсію пайшла, у іх рана ідуць на пенсію — і жыла на ўскрайку горада амаль што ў бараку. — Балеруну — такую кватэру?.. — І муж мой казаў яшчэ, што шкада яму будзе адну мяне, — як не расчула пытаньня Тамара Сяргееўна. Толькі мяне... — І ўсьміхнулася, спахапіўшыся. — А кватэру не яму далі, гэта я была такім прафесарам. Тамара не паверыла. — Вы?.. І чым вы займаліся? — Космасам. Тамара ўгледзелася ў госьцю. Нібыта падобная на некага... — Вы касманаўтка? — У нейкім сэнсе... І неяк з космасу вяртаюся, а ён з балерынай... Дваццаць дзявятага лютага, у высакосны год. Балерына кажа, што ў іх дзіця. Дзяўчынка. Я ў сумачку пашпарт — і пайшла. Тамара зірнула на каляндар. — Сёньня дваццаць дзявятае... — Так, — кіўнула Тамара Сяргееўна. — Праз трыццаць шэсьць з паловай гадоў. Як праз нармальную тэмпературу. Пра тэмпературу, як і пра космас, Тамара не зразумела... Хуценька па­дзяліла, у яе свая сістэма падліку была для больш рэальнага ўяўленьня лічбаў: гэта дзевяць разоў па чатыры. Ці чатыры разы па дзевяць — і яшчэ тры разы па два месяцы... Даўно. Бездань часу. — Вы хочаце сказаць... — Іншым разам, перш чым сказаць, лепш памаўчаць і падумаць, — расшпіліла сумачку, дастаючы цыгарэты з запальнічкай, госьця. — Ня ўмею піць каву бяз дыму... — І пстрыкнула запальнічкай. — З вашага дазволу?.. — Ой, попельніцы няма і мяне заб’юць!.. — ледзь ня вырвала ў яе запальнічку Тамара, бо Клім не курыў і далонь ёй цыгарэтай амаль наскрозь прапаліў, калі дым унюхаў. — Во, — паказала яна сьлед апёку на далоні, але ўбачыўшы, што Тамара Сяргееўна так зашпільвае сумачку, як зьбіраецца пайсьці, паставіла на стол замест попельніцы вялізную крыштальную цукерніцу. — І няхай забіваюць!.. Яны разам запалілі, і Тамара пачала расказваць пра сябе... Што не такая яна, як усе думаюць, дурніца, хоць не прафесарка, толькі вучэльню гандлёвую скончыла, жыла ў бараку на ўскрайку гораду са старэйшай сястрой, якой баялася, бо тая біла яе з жыцьця непрасьветнага, яны сіротамі расьлі, бацькі не было ніколі, а маці, між іншым, былая балерына, рана памерла, сястра таксама ў балерыны пайшла, артысткам апранацца трэба, за што? — дык у іх з сястрой, здаралася, на хлеб не ставала, таму яна і паступіла ў гандлёвую вучэльню, каб пасьля да яды бліжэй, у магазін, і яе таўклі ўсяляк, каб яна тупела, у бараку, у вучэльні, у магазіне, але яна не здавалася, ненавідзячы хамства, грубасьць, а якраз такі, хамлівы і грубы, яе муж Клім, які купіў гэтую кватэру, як турму... Калі сястра на пенсію пайшла і замуж, нарэшце, за адстаўнога вайскоўца выйшла, у таго, аказалася, дыхавіца, і ён ня мог у бараку, там паветра сырое і здушанае, жыць, сястра грошай на кватэру папрасіла, хоць на аднапакаёвую, дык Клім ня даў. Няхай бы яны гарам гарэлі, ягоныя грошы... Гэта для яго капейкі былі, нейкія дзесяць тысячаў, а ён сказаў: адзін раз дай — усё жыцьцё прасіць будуць. Сястра ж не на Кліма, на Тамару ўскрыўдавала, ды так, што адрэзала: я для цябе памерла! — і цяпер праз Кліма ў Тамары зусім анікога няма. Некалькі разоў спрабавала памі­рыцца з сястрой, ды тая ні чуць, ні бачыць яе ня хоча... Пакуль Тамара расказвала, госьця прыўзьняла, валасы папраўляючы, капялюшык, пад якім яна была гэтакая ж белая, як і сам, калі без валошак, капялюшык — ці як нявеста ў фаце. Даслухаўшы, сказала: — Калі я пакідала гэты дом, дождж пайшоў. Доўгі, зацяжны, з пухірамі ў лужынах. Мяне бацька некалі вучыў: калі пухіры ў лужынах, дождж надоўга... З той пары я тут і не была ні разу. — І нечакана спытала. — І ваша старэйшая сястра ня памятае бацьку?.. Тамара трэці раз яе не зразумела. — Не было ў нас бацькі... Ні ў сястры, ні ў мяне... — Бедная дзяўчынка... — пашкадавала яе, па валасах пагладзіўшы, Тамара Сяргееўна. — Вырывайцеся адсюль, усё кідайце... Лёгка сказаць. — Мы яшчэ сустрэнемся?.. Я вам пазваню, у якой-небудзь кавярні... — амаль узмалілася Тамара, калі госьця падзякавала і ўстала. Такой роднай яна раптам здалася — да шчымленьня, як маці. — Пакіньце мне, калі ласка, тэлефон. — Пакінуць можна, — напісала нумар тэлефона на спусьцелым цыгарэтным пачаку Тамара Сяргееўна. — Толькі заўтра не званіце, мне заўтра ў космас. Тамара, не дурнічка ўсё ж, засьмяялася: “Мяне с сабой вазьміце...” І ўжо ў дзьвярах, каб нешта добрае, камплімент нейкі сказаць, так бабулька ёй спадабалася, выдыхнула ў захапленьні: “У вас капялюшык такі...” — а Тамара Сяргееўна зьняла капялюшык і ёй на галаву надзела: “Мне ў ім іншым разам шчасьціла...” З тым і пайшла, белая, як нявеста ў фаце. Назаўтра Разаліі, Лёлінай з Валодзікам і Клімам дачцы, споўніўся гадок, і ўсе сабраліся сьвяткаваць дзень нараджэньня. “Які ў цябе капялюшык!..” — абедзьве зьдзівіліся — і Лёля, і Аня, якая чамусьці сказала яшчэ, што ў такім капялюшыку толькі ў фанцікі гуляць. Селі да стала. Спачатку, пакуль Валодзік штукарыўся, дамагаючыся, каб Разалія сьвечку задзьмула, і ўся імяніньніца тортам вымазалася, весела было, а потым, як заўсёды, стала сумна. Елі і пілі. — Давайце ў фанцікі пагуляем, — прапанавала, на Тамару ў капялюшыку глянуўшы, Лёля, якая гаспадыняй была і старалася не даць гасьцям сумаваць. — Толькі абавязкова любыя заданьні выконваць, іначай гэта не гульня. А хто ня выканае, у таго фанцік забіраем. Таму не абы-што кладзіце, а такія фанцікі, каб шкада было... Во гэта мой, — зьняла Лёля пярсьцёнак з пальца. — З брыльянтам, любімы... — І, не знаходзячы, у што пакласьці пярсьцёнак, папрасіла Тамару: — Дай для фанцікаў капялюшык. — А давайце пафантазіруем, — устрапянулася Аня, — каму і чаго шкада? Ці каму і каго?.. — Мне нікога, — зьняў персьцень Клім. Фантазіраваць ня сталі, усе зьнялі па пярсьцёнку. У Валодзіка пярсьцёнак не здымаўся, нібы ўрос у палец, дык Валодзік палез у шуфлядку, дастаў і паклаў на стол пісталет. “Во гэта мой, — сказаў, — любімы”. — У капялюшык ня ўлезе... — адсунула пісталет па стале Лёля. — Пакладзі што-небудзь не такое любімае. Валодзік заўпарціўся: “Улезе!..” І Лёля заўпарцілася: “Не!..” Алізар сказаў Валодзіку: “Ды схавай ты...” — а Клім узяў Валодзікаў пісталет, вынуў з яго абойму, з абоймы вылушчыў патрон. “Апошні, ты ў каго астатнія адстраляў?..” У капялюшыку з залатымі пярсьцёнкамі патрон таксама глядзеўся залатым. Валодзік згадзіўся: “Добра, няхай так...” Клім спытаў: — Ты хіба адзін патрон, хоць і апошні, пашкадуеш? — Для цябе, — адказаў Валодзік, — не. Выйшаў нібыта жарт, Алізар нават разрагатаўся. Валодзік дзьмухнуў у абойму і ўвагнаў яе ў пісталет. Кінулі на пальцах, каму вадзіць. Палічыліся — выпала Валодзіку. Ён заткнуў пісталет за пояс і адвярнуўся. Лёля ў фанцікі нязвыкла гуляла... Ня гэтак, як у дзяцінстве, калі адна абгортка ад цукеркі, складзеная матыльком ці самалёцікам, узьлятала і накрывала другую. Якую накрыла — тая твая. — Вось гэты фанцік... — заплюшчыўшы вочы, намацала Лёля ў капялюшыку персьцень Кліма, — павінен фанціку во гэтаму... — у другую руку ўзяла яна пярсьцёнак Ані, — што зрабіць?.. — і Валодзік адказаў: — Дзіця. Даўно ў нас дзяцей ніхто не рабіў нікому. Тамара сядзела на другім канцы стала насупраць Валодзіка, а калі ён павярнуўся, яна аказалася за ягонай сьпінай — і якраз так, што бачыла: у люстэрку прыадчыненых з гасьцёўні ў прыхожую дзьвярэй Валодзіку ўсё відаць. Хацела пра гэта сказаць, але, падумаўшы, прамаўчала. — Пайшлі, — падняўся Клім і ўзяў за руку Аню. Алізар ускочыў: — Ты што?!. Клім, пацепнуўшы плячыма, паваліўся ў крэсла. — Тады свой персьцень аддавай. Мне майго шкада. — Прывык!.. — замахнуўся на Кліма Алізар, а Валодзік падаўся да яго і тузануў за крысо пінжака: “Сядзь!..” Ён гэтак рэзка падаўся, што пісталет з-за пояса выпаў, і Валодзік палез пад стол падымаць... Аня выхапіла ў Лёлі свой пярсьцёнак: — Я не гуляю!.. — Ня хочаце, дык, можа, ня трэба?.. — разгублена і трохі напалохана ва ўсіх спытала Лёля, а Валодзік вылез з-пад стала, глянуў на яе і зноў сьпінай павярнуўся: “Давай далей...” Паважыўшы на далоні персьцень Кліма, Лёля ўзяла яму ў пару — замест пярсьцёнка Ані — патрон. — А вось гэты фанцік што павінен... — А гэты павінен забіць, даўно ў нас ніхто не забіваў нікога, — павярнуўся Валодзік, прыставіў Кліму, які сядзеў, разваліўшыся ў крэсьле і паблажліва ўсьміхаючыся, пісталет да грудзей — і стрэліў. Усім здалося, што жартам стрэліў, гуляючы, бо пісталет без патронаў, а белая кушуля Кліма хутка-хутка расквітнела на грудзях чырвоным макам. “А-а-а!..” — закрычала Аня, і Лёля закрычала, Алізар разявіўся і кадык ніяк ня мог пракаўтнуць, а Тамара маўчала, не разяўляючыся, здранцьвеўшы. Не замінаючы натуральнаму ходу падзеяў. Бачачы недзе ў аддаленасьці, як у дзьвярным вочку, Тамару Сяргееўну ў белым капялюшыку з сінімі валошкамі. У якім толькі ў фанцікі гуляць. — Значыць, — сказаў Валодзік, гледзячы на патрон, які Аня, закрычаўшы, на стол кінула, — не апошні... — І ўклаў пісталет Кліму ў далонь, сьціснуўшы на ім Клімавы пальцы. — Слухайце, як выйшла ўсё... Ён не зьбіраўся, канешне, страляцца. Дастаў патрон з абоймы, во гэты, і думаў, што абойма пустая. Папалохаць нас хацеў, павесяліцца... А то сумна было. Пісталет у руцэ Кліма не ўтрымаўся, выпаў з рукі на падлогу, Алізар хацеў падняць, Валодзік спыніў яго: “Няхай ляжыць”. Калі прыехала міліцыя, якую выклікала Лёля, усе так і сказалі, як прыдумаў Валодзік. Ён, відаць было, баяўся, што Тамара скажа інакш, але яна ўсьлед за астатнімі паўтарыла тое самае. Кліма паклалі на насілкі, накрылі прасьцінай і панесьлі... Калі выносілі ў дзьверы, прасьціна за язычок замка зачапілася, спаўзла — і ў Кліма, як здалося Тамары, прыадкрылася адно вока. Але позна: ён ня ўбачыў, як Валодзік удзьмухнуў патрон у пустую абойму. Ці неяк падмяніў яе, ён умее штукарыць — і цяпер у Разаліі адзін бацька. Ня два. У Тамары з сястрой не было ніводнага. Тамара набрала ў Лёлі цыгарэтаў, прыйшла дахаты, згатавала каву... Закурыла... Кубачак з кавай старалася падымаць, як падымала яго Тамара Сяргееўна, але гэтак плаўна ў яе не выходзіла. Да таго ж рукі пакалочваліся, і кава разьлівалася ў сподачак... Вольная... Адну цыгарэту яна спаліла ў адным пакоі, другую ў другім, трэцюю ў трэцім... У чацьвёртым, гэта была спальня, ёй стала кепска — і яна зва­нітавала на сямейны ложак. Ачуняўшы, сьцягнула з ложка посьцілку, бялізну, зьвязала ў клунак і скінула з балкону. Посьцілка дарагая, райскімі птушкамі вышытая, залатымі ніткамі па шоўку — нехта падбярэ... Заснула на канапе ў сталовай. Прысьніліся памінкі па Тамары Сяргееўне, якая не вярнулася з космасу, а яны з сястрой і маці ў гэтай кватэры жывуць. На памінках поўна людзей — дактары навук, прафесары... Хтосьці на раялі ў гасьцёўні самотна грае, а ўсе астатнія сабраліся ў сталовай — так прыгожа гавораць... Пра тое, каму і чаго ў расстайны час шкада будзе... Ці каму і каго... Рухавы дзядок, былы гаспадар кватэры, апрануты ў мантыю, як суддзя ў амерыканскім кіно, стаў казаць, што яму ўсяго і ўсіх шкада, але ня варта замінаць рэальнаму руху падзеяў. Раптам ён скінуў мантыю, застаўся ў трыко, пачаў танцаваць пад жалобную музыку, якая чулася з гасьцёўні — і з трыко выпіралі, нечакана для дзядка вялікія яйцы. Тамара спытала ў сястры: “Хто гэта?” — тая ня ведала, а маці пагладзіла іх абедзьвюх па валасах і сказала: “Мой муж...” “Не, гэта мой муж, ён у балеце танцуе!..” — аднекуль зьверху падала голас Тамара Сяргееўна, і з яе голасам вецер наляцеў гэтакі, што зьнёс чацьвёрты паверх з дахам і салярыем, адкрыўшы космас, у якім, як каляровыя фанцікі, плылі бабулі ў капялюшыках: жоўтых, зялёных, чырвоных, блакітных... А Тамара Сяргееўна ў белым з сінімі валошкамі. Прачнуўшыся ўраніцы, Тамара кінулася да сваёй схованкі за сервантам, схапіла пусты цыгарэтны пачак, набрала запісаны на ім нумар тэлефону... Раз... другі... трэці... чацьвёрты... пяты... — ніхто не адказваў. Яна паклала трубку — і тэлефон тут жа зазваніў. Тамара сьцялася, чакаючы немаведама чаго... Званіў адзін з учарашніх міліцыянтаў. Каб яна прыйшла, трэба пад­пісаць паказаньні. Спытаў, ці ведае яна, што яе муж быў кампаньёнам Валодзіка, з якім яны бензазапраўкі скуплялі? І папрасіў па дарозе ўспомніць, ці былі паміж імі якія-небудзь канфлікты?.. Тамара схадзіла ў міліцыю, па дарозе нічога, канешне ж, ня ўспомніўшы, ды ўсё адно Валодзіка арыштавалі. Паказаньні на яго даў Алізар, які ў Кліма з Валодзікам быў трэцім кампаньёнам. І яшчэ адным кампаньёнам, чацьвёртым, быў, як аказалася, Сасо. А яна сабе надумала: каханьне, рэўнасьць... Дурніца ў капялюшыку. Як толькі Валодзіка забралі, Алізар, Аня сказала, раптам пачаў усё прадаваць і зьбірацца некуды ў Сярэднюю Азію, але ўсё прадаць і сабрацца не пасьпеў... Яго нават скласьці ў труну, каб у Сярэднюю Азію ад­правіць, не змаглі — так яго ўсяго раскідала. У той дзень, калі Алізара ўзарвалі ў машыне на ягонай бензазапраўцы, да Тамары завіталі госьці. Пахмурныя, у скураных куртках. Сказалі, што Сасо яны Кліму даруюць, бо тут, можа быць, каханьне, рэўнасьць, але даўгі Клімавы дараваць ня могуць. Таму забіраюць кватэру — і даюць Тамары, каб выбралася, тыдзень. Тое самае госьці сказалі Ані з Лёляй. Аня магла вярнуцца да лётчыка, а Лёлі не было да каго вяртацца, таму яна пачала крычаць гасьцям, што знойдзе на іх управу. Тады адзін з гасьцей узяў на рукі Разалію і выламаў ёй пальчык. Разалія, заходзячыся, заплакала, заенчыла, а Лёля сьціхла і пачала зьбіраць клункі. Тамары, як і Лёлі, не было да каго вяртацца... Яна зьезьдзіла да сястры і не знайшла яе ў бараку. Суседзі наперабой расказвалі, як той пашчасьціла, і нешта несусьветнае плялі: нібы сястра выйграла кватэру ў нейкую латарэю. Новага адрасу свайго яна не пакінула, каб ня лезьлі да ўвахо­дзінаў, на якія абяцала запрасіць. ”Казка гэта, — зацягнула Тамару да сябе суседка, якая жыла насупраць. — Жанчына да яе прыходзіла. Белая, як сьмерць. Яна кватэру ёй і адпісала... — Суседка падумала над тым, што сказала, і галавой пакруціла. — Хоць і гэта казка. Накраў недзе грошай вайсковец ейны, хоць і адстаўны...” Тамара пачала перавозіць рэчы. Брала тыя, якія ў двух барачных катухах мясьціліся. Ложак са спальні тут не было дзе паставіць, яна ўзяла канапу са сталовай. Аня прапанавала сабрацца разам і на разьвітаньне паплаваць, пазагараць. Быў канец верасьня, месяца ня надта цёплага, але ў салярыі сонца грэла. Паплаваўшы і пазагараўшы, яны пілі разьвітальнае віно, гаварылі, і цяпер ужо, аказалася, Ані няма да каго ісьці: у лётчыка завялася мала­дзейшая за яе сьцюардэса. А вось Лёлі, наадварот, да каго ісьці — знайшлося. Яе забіраў закройшчык з Дома моды, які ня меў дзяцей і шукаў якраз дзетную жонку. Так што Разалія трэцяга бацьку займела. Калі ўжо каму шанцуе — дык з пялюшак. На зыходзе тыдня, у апошні, з адпушчаных гасьцямі, дзень, Тамара набрала нумар тэлефону, запісаны на пустым пачаку з-пад цыгарэтаў. Трубку зьняла сястра — Тамара адразу пазнала яе па голасе. Ня раз бачыўшы, як рабіў гэта Клім, каб па тэлефоне не пазнавалі, Тамара насоўкай трубку прыкрыла: — Тамару Сяргееўну можна?.. Сястра спытала, нібы ўсё ж пазнавала: — Выбачайце, а хто вы?.. — Гэта з атэлье... Вы ў нас капялюшык у канцы жніўня заказвалі, дык ён гатовы. Можаце забіраць — У канцы жніўня?.. Калі ў канцы жніўня?.. Было падобна, што сястра ўсё ж нешта западозрыла і разгаворвае яе, каб пераканацца. — Трыццаць першага... Сястра памаўчала. — Трыццаць першага не магла заказаць. — Чаму?.. — Трыццаць першага жніўня не бывае. Гэтага ня ведаеш толькі ты, Тамара. У сястры, хоць яна і балерына, з памяцьцю на лічбы, на даты заўсёды ўсё добра было. Яна, не запісваючы, помніла ня толькі дні нараджэньняў, але і дні сьмерцяў кожнага з радні, суседзяў, знаёмых... — Да таго ж, — доўжыла старэйшая сястра, якой малодшая сястра баялася, — трыццатага жніўня... Тамара паклала трубку. Трыццаць першага жніўня не бывае. Але хіба такое можна ведаць наперад?.. А Тамара Сяргееўна ведала... Як?.. Тамара пайшла па напаўпустых пакоях — крокі гулка аддаваліся пад стольлю, нібы рваліся ўверх... Вось тут стаяў раяль. Нехта граў — і гукі заляталі ў сталовую, дзе ўсе зьбіраліся, летуценьнічалі, фантазіравалі... Гаварылі пра тое, каму і чаго будзе шкада, калі расстайны прыйдзе час... Ці каму і каго?.. Тамары было шкада толькі Тамару Сяргееўну. І яшчэ капялюшыка... Узяўшы капялюшык, Тамара выйшла на балкон і памахала ў неба... З сіняй вышыні з белымі аблокамі Тамара Сяргееўна памахала капялюшыкам у адказ. Яна, мусіць, пакуль у космас не паляцела, мела два капялюшыкі. Красавік 2004, Хельсінкі.