Архіў нумароў:

Уладзімір Някляеў

_____________________ Турма. Паэма	1 Цяпер, калі ты не са мной, Не на плячы маім, не побач, З турмой я засынаю ў поўнач І прачынаюся з турмой. З турмы ў турму пішу лісты: «Каханая мая! Святая!..» І што не прачытала ты — Турма ўначы са мной чытае. Збірае ўсе да аднаго Мае маленні, таямніцы, І тое сніць са мной, чаго Табе ніколі не прысніцца. Я цалаваўся з ёю ў сне, Яна ў маіх абдымках спала! «Ты закахаешся ў мяне!» — Турма мне горача шаптала. І не было такога сна, Каб у якой нары ваўчынай Табой не снілася яна І не была маёй жанчынай. У пошуках уцех начных Яна мяне ва ўсіх эпохах Цягала тайна па сваіх Скляпеннях, сутарэннях, лёхах. І ўсё, што бачылі яны, І ўсё, што чулі сярод ночы, Турма ў мае ўплятала сны, Якімі засціла мне вочы. І голасам тваім турма, Душу мне змучыўшы да болю, Шаптала, што пішу дарма Лісты з няволі у няволю. 2 Каханая! Цябе адну Кахаю!.. А турма змяёю Шыпіць, вяртаючы са сну, Дзе зноў табе я здрадзіў з ёю. Ва ўсім падманка і падменка, Яна спяшала ў сон: «Хутчэй!..» І падала твая сукенка З яе аголеных плячэй. Каб мне табой да ранку сніцца, Яна пярсцёнак залаты І залатыя завушніцы Здымала, як здымаеш ты. І кожны жэст — як твой, адзіны, І кожны рух яе такі, Як плаўны, лёгкі, лебядзіны, Лятучы ўзмах тваёй рукі. 3 У скуры шоўкавай тваёй Яна была! Былі на ёй Твае пагорачкі і лункі, І я падманваўся змяёй, Адказваў ёй на пацалункі! Яна, як выціскала дух, Пятлёю абвівала цела, І не адна — з табою ўдзвюх Маёй каханкай быць хацела. І блытаў я, не разбіраў Яе, твае клубы і губы, І чуючы твой голас любы, Ад асалоды паміраў. Я ў гэтай прорве асалоды Нідзе не даставаў да дна, І прагнучы яшчэ свабоды, Стаў забываць: нашто яна? 4 Мне ад Турмы ў турме нідзе Няма ні сховы, ні збавення, Паўсюль знаходзіць — і вядзе У склепы, лёхі, сутарэнні. У сутарэннях — цэлы свет: Героі... здраднікі... сексоты... Яны мяне пыталі: «Хто ты?» Турма адказвала: «Паэт». «Сексот ён, здраднік, ці герой? — Пыталі здані. — Наш ён? Твой?.. А што паэт, дык нам не дзіва!» Турма казала: «Ён са мной», — І здані ўкленчвалі пачціва. «Ты маніш!» — я крычаў. «Маню? — Турма пытала. — Не мяне ты Хіба кахаеш?.. Ах, паэты!..» — Яна ўздыхала, і шкілеты Ківалі, доўжылі гульню. Іх тысячы, мільёны іх У павуцінні, пыле, цвілі, І ў іх патыліцах — ва ўсіх! — Чарнелі дзіры. Іх забілі. «За што, Турма?..» «Ты не ў мяне Пытайся, а ў суддзі ці ў ката...» І здані ўсе крычалі: «Не! Турма ні ў чым не вінавата!» Яны сцялілі нам кілім, На ім, не знаючы спатолі, Кахаўся я з Турмой і Воляй, І ўжо не помніў: дзе я?.. з кім? І ўсё было мне шалу мала, І ў шале тым у міг любві Турма ці Воля прашаптала: «Адна з нас лішняя. Забі!» 5 Ах, Воля, Воля! Вольга, Вольга! Як мала я цябе люляў, Як я кахаў цябе нядоўга — Адно жыццё ўсяго кахаў! Як мала мела ты дарункаў І нават абяцанкаў іх, Як мала ласкаў, пацалункаў, Абдымкаў дзённых і начных! І слоў, якіх магла ты болей Пачуць!.. Чаму ж не рассыпаў Я іх пярлінамі прад Воляй, Як на пярыне з ёю спаў? Чаму яны цяпер, на нарах Згадаліся, калі няма Каму сказаць іх!.. І ў кашмарах Начных іх слухае турма. 6 Як позна!.. Божа, як шкадую! Які на волі вецер дзьме!.. Цяпер, што хочаш, падарую З таго, што маю у турме. Лісток паперы... Скрыдлік мыла... І нітачку... Каб ты на ёй Той крыжык на грудзях насіла, Які зацалаваны мной. Каб стаўшы перад абразамі, Ці Бога ўбачыўшы ў акне, Ты ўспамінала ўсё, што з намі Было і не, было і не... 7 А што было? Чаго не стала? Калі ўсяго было ў нас мала, Дык што мы страцілі з табой?.. Нічога. Толькі ранак той У тую тайную нядзелю, Калі, прачнуўшыся, глядзелі Я на цябе — ты на мяне... Ну, што яшчэ?.. У тым акне, У тых нябёсах зоркі тыя, Дзве залатыя вартавыя Той тайнай ночы, у якой Ты ўпершыню на дотык мой Заплюшчыла салодка вочы... Каб нават Бог, апроч той ночы, Нябёс, дзе зоркі запаліў, Не даў нам болей анічога, Дык анічога больш у Бога Я б не прасіў і не маліў... А ў нас яшчэ той ранак быў. 8 Ах, Воля, Воля! Яска, Яска! У снах маіх струменіць ласка Твая — між пальцамі ручай... Прачнуся: Ноч. Турма. Адчай. І чую: «Ты не прыручай Турму — яна цябе прыручыць! Спачатку прадаваць навучыць, А потым забіваць!..» Не ты Казала гэта, з пустаты Быў голас, з дальніх сутарэнняў, Дзе я блукаў між зданяў, ценяў, Ужо прыручаны Турмой, Якая зданям: «Ён са мной», — Кідала, і яны кілім Сцялілі мне, Турме і Волі... «З Турмой ты можаш быць нікім, Ты з ёй... ты ў ёй... таго даволі, — Той голас доўжыў. — Век ад веку Турма найперш у чалавеку Ламае не хрыбет, а дух». Я адчуваў: цяпер мы ўдвух... «Так, — ён казаў, — я ў той праклятай Каменнай камеры дзявятай На верхніх нарах, як і ты, Гібеў... Я рваўся з нематы З той моваю, што даў нам Бог, Што не жыве ў нас, а начуе, І я не вырваўся, не змог! Ты зможаш, калі Бог пачуе, Як знойдзеш, што сказаць Яму...» 9 Тайком, на вуха, аднаму Я ўсё сказаў Яму... Ці мала, Раз голас той, бы ў сэрцы джала, Не вырваць — што з ім ні рабі? Раз Воля ці Турма сказала: «Адна з нас лішняя. Забі!» Каго?.. Ні мне, ні ветру ў полі Няведама — не знаем мы: Навошта нам турма без волі? Навошта воля без турмы? Бо ёсць адно — як ёсць другое, Як дым з агнём, агонь з вадою, Які шалее без вады, Як толькі тое дарагое, Што страчанае назаўжды. Як тая ноч... той ранак... дотык... Як Бога шэпт на вуха ўпотай... Як голас, у якога: «Хто ты?» — Пытаюся, а мне ў адказ Ручай між пальцамі — і праз Глухія сцены чую глуха Не шэпты Бога мне на вуха, А стогны з дальніх, цёмных лёхаў, З усіх вякоў, з усіх эпохаў, І плач, і енк, і крык нямы З абдымкаў волі і турмы! 10 Турма ў турме — і воля ў ёй. Усе за кратамі ў краіне, Дзе дух крывіцкі нема гіне, Разняты з моваю сваёй. Ён тут. Загнаны ў самы дальні І цесны лёх, у змрочны кут, Ён тут са мной у катавальні, Са мной на допытах ён тут. І калі кат мяне катуе, І боль дратуе нажавы, Крывіцкі дух мяне ратуе, Хоць сам ад болю ледзь жывы. Як ён Турме не даспадобы! Яна каля яго заўжды У чорным, нібы ў дзень жалобы, Бурносе, нібы ў халады. Змушае жыць каля парашы На крапіве і лебядзе, Не дакладзе паўмісы кашы, На лусту хлеба абкрадзе. Найлютаму аддасць канвою, Каб той зламаў, скруціў у рог!.. Ён дух... ён вольны... ён з Турмою, Са мною б развітацца мог. Але ў падменным і падманным, Кайданным і закратаваным Турэмным свеце, у лайне Мой дух з хрыбтом пераламаным Не пакідае ўсё ж мяне! Ён сам абраў такую долю: Цягнуць мяне з ярма, з дзярма, — І ненавідзіць больш, чым Волю, Яго раўнівая Турма. 11 Ах, Воля, Воля! Доля, Доля! Ты ёсць — і гэтага даволі. Няхай турма, няхай адчай, Усё — між пальцамі ручай... «Не прыручай, не прыручай, Як кошку, волю, — чую голас. — Няхай спазнае холад, голад, Як рысь, што выгнана з нары, У высь узвые на гары, Напоўніцца той сілай дзікай, Што смерчы круціць і віры — Тады яе ў кулак збяры І бі, як дзідаю, як пікай, У чалавечым гушчары, Крыві не баючыся! Тая Кроў вольная, яна — святая, Як на Галгофе, на крыжы... Вось дзіда. Бі. І не дрыжы. Адна з іх лішняя...» Якая?.. 12 І ўдарыў я! І кроў густая Лінула з дзіды, з вастрыя! Чыя?.. Тут здані! Тут пустая Турма ў турме!.. «Яшчэ тут я...» — На вастрыі змяя шыпела, Круцілася, нібы кіпела, Спаўзала з дзіды на кілім, І чуў я на кіліме тым: «З Турмой ты можаш быць нікім, А з Воляй быць героем трэба, Чапляцца, нібы дым, за неба, І таяць, нібы ў небе дым, Дзе так бязмежна, так трывожна, Дзе свет драпежны, свет варожы, А тут ты ў цёплай агарожы, У чэраве маім... » Чыім?.. 13 «Чыім? Чыім? Чыім?» — Пытае верабейка ранкам За кратамі. — Ты быў каханкам Турмы і волі, — кажа зноў Той голас. — Ты прайшоў праз кроў. Забіў. Ты выбраў паміж раем І пеклам... — Што? — Мы выбіраем Не волю ці турму. Любоў, Або нянавісць — вось наш выбар. — Тады чыё я сэрца вырваў? З кім біўся я?.. Каго забіў?! — Ты ўсіх забіў, каго любіў, Бо меў да іх любоў сляпую, Якую ты, як дзіду тую Кідаў — а раптам пападзе! І дзе твае каханкі? Дзе Твае сябры? І дзе краіна Якую слепа ты любіў? І дзе народ, які ў ёй быў, Які, як зваць яго, забыўся?.. Збылося ўсё, а ён не збыўся! І ўжо не збудзецца... — Чаму? — Бо любіць волю, як турму! 14 О, Божа! Толькі аднаму Табе магу сказаць такое! Народу — нельга! Ён — святое! Яго нічым не зачапі!.. — Як хочаш піць — бяры і пі, Іначай смагу не спатоліш, — Той голас доўжыў. — Так і з воляй! Як хочаш волі, дык бяры Яе аберуч! І памры, Але трымай яе аберуч! Хай рыкае драпежным зверам, Рве жылы, пырскае крывёй — Пі кроў яе! Яна тваёй Крывёю стане! І ніколі Ты ўжо не зможаш жыць без волі!.. 15 І піў, не знаючы спатолі, Я кроў тваю! Кіпела ў ёй Каханне, пырскала крывёй, Сцякала па грудзях, якія Я цалаваў, і па клубах, Якія абдымаў, і ў пах Струменіла з клубоў, і тыя, Акругла-пругкія, літыя, Як рыбы, то нырца давалі Да дна жыцця, то, як дзве хвалі, У вышыню ўздымалі, дзе Няспраўджанае ў чарадзе Чакае спраўджання, дзе вечны Шлях семені, што ў небе Млечны, А ў нетрах вулканічны шлях: Шлях лавы, магмы, плазмы… «Ах!..» — Ва ўлонне!.. і глыбей!.. і болей!.. Каб Воля нарадзіла Волю!.. З крыві і болю!.. тут!.. пры мне!.. 16 «Турма народзіцца ў турме!» — Пачуў я голас, у абдымку З Турмой прачнуўшыся… — Дзяўчынку Ты ад мяне хацеў бы мець, — Турма натолена спытала, — Каб Воляй я дачку назвала, Спялюшкала яе — і ў клець?.. 17 Ах, воля, воля! Што хацець, Апроч цябе?.. Дальбог, нічога! Калі ты не са мной — дарога Ёсць да цябе, якой іду. Я не люблю цябе: ваду не любяць — проста п’юць, бо смага. «Хіба табе са мною блага? — Пытала голасам тваім Турма. — Глядзі, які кілім У нас для ўцехі… Я ж казала: Ты закахаешся ў мяне…» «Не!..» «Ціха… Ціха… Праміне Усё… На свеце ўсё мінае, Апроч кахання, а кахае Цябе адна Турма, яна Адна заўжды цябе чакае І верная табе адна Яна… Ідзі ў яе… Ідзі…» І да ўсявышняга суддзі Ўзмаліў я: «Не судзі!» — і з лёхаў Рвануўся крык з усіх эпохаў Насустрач воклічу майму: «Мы любім волю, як турму! І ненавідзім так, як любім!..» 18 — Вунь здані... Гэта ўчора — людзі, Што сёння ценямі снуюць, — Казаў мне голас. — Кружаць роем Сексоты, здраднікі, героі... Якія ў іх блукаюць мроі, Якія жарсці ў іх жывуць? У тым?.. У гэтым?.. Гэй, шкілет, Ты хто?.. — Паэт. — За што ж забілі Цябе?.. — За тое, што паэт. За тое, што мяне любілі. — Любілі? — Так. — А хто любіў? — Усе. І тыя, хто забіў. Яны ў турме мне волю далі. Турма і Воля абдымалі Мяне — і клалі на кілім, Шапталі на кіліме тым: «З Турмой ты можаш быць нікім, А з Воляй быць героем трэба, Чапляцца, нібы дым, за неба, І таяць, нібы ў небе дым...» — Я гэта чуў!.. Даволі! Досыць! — Маўчу, маўчу... Калі так просяць, Дык калі ласка... Але дзіва: Я здань, я прывід столькі год, А сёння мне чамусьці дзідай Прабілі сэрца навылёт! І кроў лінула… з пылу… з цвілі... Жывая... Хоць мяне забілі Даўно… — А хто цябе забіў? — Мой брат, які мяне любіў. Турэмны кат. — Ты быў каханкам Турмы і Волі? — Так... І ранкам Яны прыйшлі і павялі... — Куды? — Да ката... 19 — На зямлі, На волі і ў турме дарога Адна, — той голас доўжыў строга. — У іх абдымках ты самога Сябе не знойдзеш, будзеш тым, Хто выбраў нары ці кілім... Калі ты чуеш шэпты Бога, Будзь з Ім — і болей ані з кім! 20 «Ты будзь маім, маім, маім, Са мной, адзінаю, адзіным...» — Шыпела голасам змяіным Турма... Дык не яна на дзідзе Круцілася?!. «Хай Воля прыйдзе!» — Я крыкнуў… І ўсю ноч Турма Шаптала мне: «Яе няма... Яе ніколі ўжо не будзе, Бо ты прабіў ёй дзідай грудзі І вырваў сэрца, выпіў кроў... Цяпер ты вольны... Рык звяроў, Крык птушак гэткі самы вольны, Як ты, як дух твой неспатольны, Што прагне волі зноў і зноў...» 21 «Праз волю я згубіў любоў? Праз волю загубіў паэта?..» «І не шкадуй, згубіўшы гэта І ўсё, што згубіш, — доўжыў дух. — Ніякіх страт, ніякіх скрух Не бойся! Бо нічога болей, Чым кроў, пралітая за волю, Няма чысцей, няма свяцей. І кроў старых, і кроў дзяцей, І кроў каханых волі варта!..» 22 Нябесны Ойча! Як я ўпарта Рабіў усё, што мог зрабіць, Каб страціць волю! Не здабыць, А страціць!.. Як так выйшла, Ойча?.. Са мной?.. З усімі?.. Ты аднойчы Даў волю ўсім нам! Без крыві! Праз ласку Боскую!.. «Жыві, — Сказаў Ты ёй, — у гэтым людзе, Бо без цябе яго не будзе, Бо без цябе ён прападзе!..» Мы прападаем, Ойча!.. Дзе Воля?!. Як?.. Чаму згубілі Яе мы, Ойча?.. 23 — Не любілі, Таму згубілі, — мовіў дух. — Затое кожны свой катух Займеў... Хай цесны, але з кашай Прасянай... З нарамі, парашай: Паеў, паспаў… Вунь і кілім Пасцелены… Турма на ім Гуляе ў волю, непрыкрыта То з гэтым цешыцца, то з тым... Народ прасеяўся праз сіта: Пустое ўсё ва ўсім пустым. Няўтульна з воляй вам. Не сыта. А дзе вам сыта? Ля карыта. А дзе карыта? Там, дзе хлеў. 24 І з дальніх лёхаў даляцеў Задушны стогн, жалобны спеў Усіх загнаных у скляпенні, Тых, хто пракляты ў пакаленнях Праклёнам даўніны сівой: «Бадай бы вам цягаць каменні На дом чужы, а не на свой!» 25 Нябесны Ойча! Той праклён На ўсе вякі? Такі наш кон: Згубіць сваё і жыць з чужога?.. Такі наш лёс па волі Бога? Дом, што не воляю сваёй Пастаўлены, стае турмой! Турма — не сцены. Для турмы Не камяні сабраны. Мы. Мы — краты і ключы астрога. Без волі Бога быць нічога Не можа! Волас не ўпадзе Без волі Бога!.. На Судзе Ахвяры злічаць, згубы, страты, Спытаюць: «Хто ў тым вінаваты?..» Ніхто, ніхто! Турма і каты Не вінаваты! Доля… Крыж... Турмой і Воляю паміж Ударыў я! Паміж вякамі, Што выціскалі волю з нас, З якіх крывёю ліўся час І глінай застываў, пяскамі, Ставаў балотамі, а намі — Ніяк, ніяк, ніяк, ніяк!.. І з прорвы часу быў мне знак: Вякі рассунуліся, як У парадзіхі дол — і ў доле Я ўбачыў немаўлятка: Волю! 26 «Мой Ойча! Што рабіць мне з ёй?..» «Прыняць! Яна з тваёй крывёй! Гадуй яе! Перахварэй На ўсе хваробы... З ёй дурэй, З ёй весяліся, плач... Няхай Яна палюбіць гэты край, Ці ўзненавідзіць, як спазнае, Што тут салодкі вінаград, Дзе ні садзі — не выспявае, Тут застаецца братам брат, Які ў патыліцу страляе! Няхай ці добраю, ці злой Яна ўзрасце, але сваёй Узгадаваная зямлёй, Не дзічкай на пустэльнай выспе, Не рыссю, кінутай у клець, Якую ты ў вязніцы высніў!.. І воля ў часе мусіць выспець — І вы для волі ў час саспець. Прымі яе. Гадуй. Спялі. Няхай расце. Няхай мужае. Зямля і воля на зямлі — Або свая, або чужая». 27 Сцяна між намі межавая — Турэмная сцяна. Ах, Яска! Даруй, даруй мне, калі ласка, Сцяну! Вы, камяні ў сцяне, Даруйце мне, даруйце мне! Вы ў садзе камянёў маглі Ляжаць — ды воля на зямлі Альбо свая, альбо чужая!.. Яна ў вязніцы выжывае У гэтым краі страт і скрух, Але расце, але мужае, І разам з ёй мужае дух, Якому толькі воля трэба — Нічога болей!.. Гэты дым, Які чапляецца за неба І растае высока ў ім… 25-31. 12. 2010, унутраная турма КДБ.