Архіў нумароў:

Алесь Пашкевіч

_____________________ Відарысы. Падарожныя запісы	КАРОНА ДАРОГ Падарожжа ў незнаёмую краіну – як знаёмства з чужой жанчынай. Праз незалежнасьць кабеты спатканьне доўжыцца не бясконца: назавецца, пакажацца – і шукай на няходжаных вулках… Падарожжы вылечваюць стому паэзіі – самой паэзіяй. Пра гэта ня ведаў айчым Шарля Бадлера, калі ў 1841 годзе выправіў яго ў ваколсьветнае вандраваньне, – каб той адвык ад «балаўства пяром». З паўдарогі Бадлер вярнуўся назад – з перапоўненымі вачыма, з боязьзю не даплысьці з лірычным цяжарам увесь шлях… Але я – на жалезных рэйках, адзін у змрочным купэ, і мне не пагражае бадлераўская боязь. Зрэдчас у вакно дзюбаюць ліхтары пераездаў, і я зашторваю шыбку, а потым і наогул адсядаю далей… Прымружваю вочы і пад нястомную казку кастрычніцкага дажджу пачынаю мроіць невядомы горад. Люблін… Паходжаньне ягонай назвы хочацца выводзіць з любові (як і Любляны, і беларускай Любані; зьнікае-цьвярдзее любоў – застаецца Лубянка). Ці, як мінімум, любові да бліноў… А назаўтра адкрыецца, што Люблін – горад сонца. Пра гэта доўга расказвацьме невядомая птушка, калі на прыпынку буду чакаць свайго аўтобусу. І Люблін убачыцца зьверху: пратуберанцы-промні вулак старога гораду сьцякаюцца да акружнасьцяў алеяў Тысячагоддзя і Люблінскай вуніі, Каралеўскай і Любартоўскай. І я з Літоўскага пляцу ўліваюся ў Кракаўскае прадмесьце, праходжу Кракаўскую браму – і па мураванай гарадской артэрыі – Браме Гродскай – дасягаю Люблінскага сэрца – Ратушы. Непадалёк – у тэатры “NN” – вечарам буду чытаць свае вершы, а раніцай на шляхетных сьценах замку ўяўлю сябе дрыгавіцкім ваяром і шчыра памалюся ў капліцы Сьвятой Тройцы, купал якой распісваў фрэскамі з выявай праваслаўнага крыжа ў цэнтры мой суродзіч. Люблін – горад сонца. Пра гэта пачую малітоўны сьпеў у манастыры Сьвятога Войцэха, дзе пражыву цэлы тыдзень. І кожны раз буду сьцярожка піць малінавую гарбату, завараную спакойнай манашкай – каб не ўкалоцца раптам дзівоснымі іскаркамі ў кубку, адбіткамі жнівеньскіх промняў, якія заблукалі-прыхаваліся ў ягаднай мякаці і толькі цяпер надумалі выскачыць, разбуджаныя звонкім кіпенем. Перадам сваю насьцярожанасьць манашцы, а яна ласкава ўсьміхнецца: – То, пан, жырандоля… І толькі цяпер заўважу пад высокай стольлю старую жырандоль з завостранымі лямпачкамі, і нетаропкай манашцы пасьпею расказаць пра Паўлюка Багрыма і ягоную жырандоль, якую бачыў у крошынскім храме: і манашка, ветліва хітнуўшы галавой, задумаецца аб нечым мінулым… Люблін – горад сонца! Пра гэта, урэшце, здагадаюся і сам, калі выйду днём на шпацыр і буду мружыць павекі, вычытваючы шыльды на шкляных крамках, якія гарэзьлі­ва высоўваюцца на тратуары, – нібы лянотна пацягваючыся й пазяхаючы прачыненымі дзьвярыма. Але задрамаць ім не дазволяць заляцальныя мелодыі неўтаймоўнага музыкі, які бадзёра цыбае па разасланым на прыпаркавую траву дыване. Аглушаныя сонечныя зайчыкі будуць спалохана выскокваць з лона ягонага саксафону – адразу на зіхоткія чаравікі, з іх – у капялюш са скамечанымі тысёнцамі, пераблытаўшы, напэўна, іх зеленаватыя лісткі з капуставымі. І я не паспачуваю ім. Люблін – горад сонца… Новым хмурым ранкам пра гэта хорам нагадаюць кветкі. Іхні ручай зьбягае ад гарадской кавярні, схаванай супермаркетам, да рамантычнага парку. У кветкавых хвальках знайду ўсемажлівае грацыёзнае мільгаценьне: ад набушаўскага рамонку да экзатычнай архідэі. Гэта апошняя, перапыняючы шапаценьне сябровак, стане зманліва апавядаць пра свой жнівеньскі апёк і хаваць паранены пялёстак. Уражаны, зразумею, што шчабеча архідэя – па-кітайску, на мове Шэн Тудзяна, які яшчэ ў XVІІ стагоддзі прасьпяваў сваёй каханай: «Твае рукі – дзьве кветкі лян…». І я ўжо нібыта трыста гадоў ведаў, што ў Кітаі архідэю называюць ледзь ня як наш лён – лян; і я – у дзіўным канфуцыянскім храме – лянскім садзе, і малады манах паказвае мне сотні ўзгадаваных ім архідэяў: і сьціплыя лейліі, і задзіры брасы, і фарсістыя пітэрсы, і расьпешчаныя катлеі (дзіянісію і катадзіну), а таксама іхніх аднакрэвак – дэйлікатлеі «барбаросу», «камерсіту» й «сент-гатард»… П’янею ад водарнага хмелю адных толькі назваў, але пасьпяваю заўважыць, як з крыштальнай вадзяной пыльцы зьяўляецца кітаянка і, падносячы бліжэй п’янкую архідэю, паказвае на яе ўнутраны пялёстак, падобны формай да жаночых вуснаў – лабэллу, «пасадачную пляцоўку» для кветкавых апыляльнікаў. І я таксама параўноўваю руку кітаянкі са сьцяблінай кветкі, яе вусны – з загадкавым пялёсткам – і касавуруся на стоенага манаха… А потым даганяю сябра, адзначыўшы, што гвазьдзікі тут пахнуць перапаленым воскам, а дома – медавухай, і запытаньне паляка «Ці каштаваў пан люблінскае піва?» прыглушаю шампанскай сентэнцыяй: – У Польшчы кветкі сьціплейшыя за дзяўчат… І, каб апраўдацца перад крыўдлівым палякам, прамоўлю мацней: – Люблін – горад сонца! Зрэшты, пра гэта вечарам нагадае ён сам, калі задаволены бармэн замест піва прапануе – за свой кошт – густога «Алімпу» і папросіць яшчэ раз прачытаць Міцкевіча – па-беларуску, а студэнты, якія вярнуліся з Прагі і за два дні пасьпелі «разьмяняць» у гэтай півярні ўсе заробленыя там грошы, прапануюць выпіць за Рэч Паспалітую – ад Прагі да Смаленску. Я прыстаўлю кубак да сьвечкі, убачу, як заходзіць у ім бурштынна-жытняе сонца – і спакойна вып’ю за невядомага ўкраінскага каламыйца, які нават у хмельным сьне ні разу ня бачыў сябе ля сьценаў майго Слуцаку з мячом ці маўзерам… А новым ранкам яшчэ раз упэўнюся, што Польшча – краіна храмаў. На спрадвечнай кароне дарог яны – камяні-ўпрыгожваньні, камяні-ўказальнікі. І яны прывядуць мяне ў Варшаву. А быць там і не наведаць Каралеўскага палацу – усё адно як напрасіцца на прыймо да прэзідэнта і зьбегчы. Адшукаць жа палац проста: ад касьцёлу Сьвятога Крыжа ад чыгуначнага вакзалу падымаемся да Бельведэра, зварочваем да касьцёлу Сьвятых Ахвяраваньняў (каля яго задумаўся ў бронзе польскі апостал каардынал Вышынскі), страчваем адчуваньне памераў у касьцёле Узвышэньня (каля яго ўздымаецца ў нябёсы помнік Міцкевічу), глядзім на акадэмічны касьцёл Сьвятой Ганны, – засталося толькі ўзысьці на шырокае ўзвышша, і мы – ў Замку. Стомленыя рукі абарончай сьцяны наіўна імкнуцца ахапіць стары горад, затуліць яго ад хаосу «хлопскай» архітэктуры. Ручныя галубы, продкі якіх у 1941 годзе адвялі ад Замка нямецкія бомбы, ганарліва адмаўляюцца ад семак і, сабраўшыся ў вясёлкавую чародку, падаюцца абгаворваць модную іспанку, зайздросьцячы яе доўгім зіхоткім завушніцам. Па-сярэднявечнаму засварацца бамжы – мы на старадаўнім рынку. Па брукаванцы, з якой дождж ня хоча змываць апошняга летняга нектару, абойдзем рынкавы пляц, дзе цяпер гандлююць толькі кастрычніцкімі кветкамі, антыкварыятам і кнігамі. Набываю сунічнага Лесьмяна, а побач ужо чакае карэта. Забываючы на сваё аўто, сыплю фурману жменю залатовак і прашу завезьці ў Вялікае Княства Літоўскае. Той неўразумела моршчыцца, а потым хітае галавой. І давозіць да архікатэдральнага касьцёлу Іаана Хрысьціцеля, што насупраць Каралеўскага палацу. Разьвітаўшыся, прачытаю аб’яву на высозных дзьвярах храму: «Дзяўчына здыме пакой у добрых гаспадароў». Уваходжу ў храм – чароўную шкатулку, чарадзейную ракаўку, якая ўтаймавала і прыручыла прастору: падалося, што знутры касьцёл нашмат большы, чым знадворку. З вышыняў скляпеньня пялёсьцяцца боскія гукі аргану, і аграмадныя сьцены губляюць свой цяжар. Каб ня людзі, яны б адарваліся ад пляцавай брукаванкі, і над Варшавай стала б на адну зорку болей… Тут баішся стаць непатрэбным. На вуліцы прачытаю другую аб’яву, якая пішацца ад касьцёльнага франтону да дзьвярэй, па брукаванцы да суседняга будынку і, далей, – ажно да хуткага надвячорка. Аб’яву гэтую пакідаюць таропкія кроплі, і, спазьняючыся на вакзал, пасьпею зразумець толькі некалькі размытых сказаў: «Маладыя дождж з залевай здымуць на зімовы час пакой у добрых гаспадароў. Шклярні і цяпліцы не прапаноўваць…». У Брэсьце цягнік мяняе колы, і ўсё выразьней адчуваецца прыемны цяжар паэзіі ў вачах. Яны па-бадлераўску перапоўненыя, хоць і не такія глыбокія, і нечакана кранае халаднаваты сполах: а раптам вагон віхнецца і што-небудзь з іх выплюхнецца на рэйкі… 1995 ЯНА Яна доўга ішла праз моры-акіяны, каб за стагоддзі ўесьціся ў нашае цела, затрамбаваць вены, запаланіць думкі, забіць мазгі… Калумб прывёз яе з Амерыкі ў Еўропу. Спакон веку яна – высушаная – была ежай індзейцаў і называлася чуньо. У 1565 годзе яе паспытаў іспанскі каралеўскі двор. У нас у той час квітнела кнігадрукаваньне… У 1588-ым яна патрапіла ў Венскі батанічны сад. У нас па-старабеларуску апублікаваная адна з першых еўрапейскіх Канстытуцыяў – Статут Вялікага Княства… Затым яна паланіла ваеннага фармацэўта-француза Парманцье, і ён пачаў яе культываваць масава – праз падман. Выпрасіў у караля зямлю, пасадзіў, выставіў ахову. Восеньню, калі яна сасьпела, вартавыя ноччу знарок сыходзілі – і спакушаныя сяляне кралі яе плады. Хоць і ня ведалі, што рабіць з набыткам. Гламурны Людовік ХVІ пачаў прыколваць ейныя кветкі на мундзір – і сяляне напачатку вырошчвалі тыя кветкі на продаж… Дабро не прыходзіць у выглядзе падману ці хітрасьці. Так, як ішла яна. Ішла прымусам праз Нямеччыну-Прусію. У 1651-м Фрыдрых Вільгельм І выдаў адмысловы загад: тым, хто адмаўляўся яе вырошчваць, належала адразаць насы і вушы. А яна ўмацоўвалася ва ўладзе, здабывала новых прыхільнікаў і скрыні золата. Капітулявала Галандыя, з 1740 году распачала ейны экспарт, – і атрымлівала большы прыбытак, чым ад традыцыйных цюльпанаў. Яна акружала наш край з захаду і ўсходу. Яна наступала з Польшчы і Прусіі, Лівоніі і Масковіі. З Ротэрдаму Пётр І «дзеля расплоду» прыслаў яе графу Шарамецьеву. І яна, трапна празваная «землянымі яблыкамі», прарасла на нашай зямлі, у нашых целах, нашых душах… Некалі Адам з Евай паспыталі яблык – і пачалося чалавецтва. Біблейныя яблыкі сьпелі пад сонцам і небам. «Земляныя яблыкі» абдымаў змрок і нябыт падзем’я. Мы паспыталі іх – і пачаўся наш канец. Невыпадкова духавенства напачатку паставілася да яе насьцярожана, празвала «спакусай д’ябла», «чортавым яблыкам». Невыпадкова нашыя прашчуры баяліся яе садзіць: расьце – як чалавечая галава з заплюшчанымі вачыма. За стагоддзі яна – бульба – уелася ў нашае цела, затрамбавала вены, запаланіла думкі, забіла мазгі. І мы ўжо не крывічы, не ліцьвіны, не беларусы, мы – бульбашы. У нямецкай, румынскай, дацкай, балгарскай, украінскай, расейскай мовах яна прапісалася ў корні Kartoffel. У літоўскай і беларускай – у bulves і бульбе. І толькі ў абачлівых фінаў яна сугучная грознаму богу Peruna. Яе лёгка вырошчваць, бо расьце нават у зельлі і на суглінках, але ад яе цяжка абараніцца. Яна ратуе народ – і паядае ягоную волю. Яна не дае нам памерці з голаду – і забівае нас. Бо навошта пра нешта клапаціцца: грошы, кар’еру, дабрабыт, заўтрашні дзень? Нават калі й наогул заробак ня выплацяць – вырабуе бульба. Нават калі яе самі ня вырасьцім – украдзем у калгасе. І самі паядзім, і парсюка выгадуем. А як прыцісьне, дык з яе і самагонку выганім… Мы ня ведаем, што ўжо ня першае стагоддзе ўжываем «земляны» вірус, які адрывае нас ад неба, які забівае ў нас кнігу, мову, канстытуцыю. Найбольш у сьвеце бульбы спажываюць беларусы… Бах услаўляў бульбу мовай музыкі. Беларускія паэты сплялі ёй вянкі вершаў. Яна, сьпечаная ў вогнішчы, з маленства рамантычна апякае нам нёба – хоць апякаць павінны найперш успаміны тае маладосьці, веснавы водар тога вогнішча, узьлескі (ці паляны) тагачаснай закаханасьці. Нарэшце, бульбе ледзь ня ставяць помнікі. А яна, закрахмаленая, забівае-закупорвае нашыя клеткі, атрафіруе нашыя мазгавыя зьвіліны, адбірае ў нас памяць, зьнішчае нашыя мары, ператварае нас у дабіблейных істотаў. Хутка – ня маючы манет – засушаныя скрылікі бульбы – чыпсы – абвесьцім грашовымі сродкамі. Некалі ж на Саламонавых астравах бульба лічылася валютай… «Бульба і замужства – вельмі сур’ёзныя рэчы, каб з імі жартаваць», – вучыць ірландская прымаўка. Нам жа – не да жартаў. За бульбу мы выйшлі замуж і ажаніліся з ёй. І выратаваць беларусаў зможа хіба што Амерыка. Калі не валютнай інтэрвенцыяй, дык жуком, выхадцам са штату Каларада. Нялёгкая ў каларадскага жука місія… 2006 і Усё, як вядома, некалі пачалося са слова. Затым былі сказы, летапісы, кнігі. А цяпер беларусы становяцца нацыяй літары: бяз кнігі, бяз летапісаў, бяз сказаў, бяз слова. Хоць і з паўмільённымі накладамі дзяржаўных газетаў, і з нястомным вяшчаньнем «нацыянальных» тэлеканалаў, і з ажно дзьвюма дзяржаўнымі мовамі… Мы – нацыя, сьціснутая да гука, мы – абрэзаныя да літары! Забываючы сваю мову, губляючы сваё слова, зьнікаючы, мы, як даўнія інкі ці ацтэкі, адчуваем генную прагу да ўвекавечваньня: складаем паэмы пра свае літары («Ь») і ставім ім помнікі («Ў»). Па сакральным стаўленьні да графічных сімвалаў мы можам раўняцца толькі з іерогліфнымі японцамі ці кітайцамі. Як старанна выводзілі свае подпісы нашыя малапісьменныя дзядулі – і як замілавана драпаюць асобныя літары іх нашчадкі ў ліфтах і прыбіральнях! Паняцьці мы замяняем літарамі (М, Ж), падборам літар – успаміны (ЧК, СССР) або сродкі перамяшчэньня (ЗАЗ, МАЗ). Урэшце – і корань слова «літаратура» ў беларусаў – ад літары (у суседзяў расейцаў мусіла б ужывацца слова букватура – на ўзор буквара, які савецкая педагогіка прапісала і ў беларускія слоўнікі…). Нашыя продкі перадавалі літарамі лікі. Яшчэ 80 гадоў назад у літары спрабавалі адлюстраваць «дух эпохі» – і ўводзілі замест дж графічную выяву сярпа і молата. Сёньня ж некаторыя абазначаюць літарай сваю грама­дзянскую пазіцыю – праз ь. У сучасным беларускім жыцьці нястомна выслаўляецца вялікая літара Я. Я – у вядомым адзіночным ліку: «Я дал…», «Я построил…», «Я добился…», «Я заставлю…». А беларускія інтэлектуалы асобны статус надаюць дзьвюм літарам: ь і ў, а я прапаную асобна ўганараваць тую, што запісалася паміж імі – літару і. Прапаную ўганараваць літару, з якой пачынаецца Беларусь: тапаграфічнае абазначэньне мяжы на картах – палачка, кропачка; палачка, кропачка… Прапаную ўганараваць літару-працаўніцу: пасьля а яна сустракаецца найчасьцей. Прапаную ўганараваць найбольш праінфармаваную літару, якая здольная выказваць неахопную шматзначнасьць гуку і – гуку зьдзіўленьня, спалоху, ікоты… Літару, помнікамі якой – старадаўнія рымскія і афінскія калоны з кропкамі ўзыходзячага сонца. Літару-сашчэпку, літару-зьвязку, самы кампанейскі знак алфавіту, які злучае: Ясь і Яніна. Літару, што нагадвае фігурку пінгвінападобнага чалавека – той нават нешта паказвае кароткай рукой. Літару, якая хоць і падобная да шахматнай пешкі, але годна ўзьнімаецца ў радку над іншымі. Літару з па-беларуску сімвалічным лёсам: калі яна апынаецца заціснутай паміж галоснымі, над і навісае сякера – абазначэньне націску папярэдняга складу, – і ёй адсякаюць галаву, і ад і застаецца й: яна й я. Літару-паходню. Літару-перакулены клічнік. Літару – выяву мужчынскай годнасьці ў спрадвечны момант працягу чалавечага роду. Урэшце – вынік шлюбу заходняга і ўсходняга пісьменства, сьперматазоід лацінкі, які навечна пасяліўся ў беларускай кірыліцы. І няхай жыве і плодзіцца беларуская літара і – амаль адзінае, што захавалася ў нашай цяпершчыне ад еўрапейскасьці, – акрамя парэшткаў старадаўніх замкаў і надзеі! Нам наканавана ставіць над І кропку! 2005 СЛОВЫ НА АСФАЛЬЦЕ Шукаеш неба – знойдзеш зямлю: зьняверышся, упадзеш, зьнікнеш. Шукаеш зямлю – убачыш неба. Аб гэтым першымі задумаліся вікінгі. Гэта ведалі марскія народы, якія падышлі да краю зямлі і сутыкнуліся з небам. І неба стала працягам іхняй зямлі. Яно лілося ў валасы, яно білася ў ветразях караблёў, яно нараджала паэтаў. Вікінгі – першародныя паэты. Іхнія вершы – старадаўнія руны. Вікінгі зьніклі, падарыўшы скандынавіі – Скандынавію, швецыі – Швецыю. Пакінуўшы каменныя кнігі. Найстаражытныя рунічныя надпісы датуюцца VІІ стагоддзем, яны пульсавалі ў пісьменных руках цэлае тысячагоддзе, а шведскія сяляне карысталіся рунамі яшчэ сто гадоў назад. На адным з камянёў рунічным вязьмом увекавечана беларуская Дзьвіна, па якой вікінгі-варагі прывезьлі ў нашую мову скрыню (у іх – «скрынах» – яны захоўвалі свае тавары). Забудзеш руны – успомніш руіны… У небе – ўсе паэты. Ды і як ім ня стаць, калі праз некалькі секунд пасьля ўзьлёту, пасьля доўгай хмурнасьці і лістападаўскай халепы, – у ілюмінатары, пад і над табой – сонца. Напачатку рассыпаныя горы бавоўны, затым густая пена… Нібыта на зямлі – другі Патоп і хтосьці магутны пачаў мыць нашую планету. Магчыма, так выглядае рай – калі на ўсе папярэднія клопаты, мітрэнгі і праблемы, урэшце, на гісторыю і сучаснасьць глядзець з вышыні 10 000 метраў. Якраз тут напоўніцу разумееш моўленае Максімам Багдановічам яшчэ ў дасамалётны час: Навошта на зямлі спрэчкі і звадкі, калі ўсе мы разам ляцім да зор? Неба сучасных вікінгаў – шведаў – ня зблытаеш з іншымі: яно цяжкае, халоднае і салёнае, бо настоенае на водах Паўночнага і Балтыйскага мораў. Яно мацуецца да засьнежаных скандынаўскіх гор і цёплых хмарачосаў Стакгольму ды надзімаецца ў ветразях хмараў. У цэнтры Стакгольму няма дрэў. Заместа іх прарастае праз камяні гісторыя і гоіць гарадское паветра паданьнямі, легендамі, фактамі. У Стакгольме ўпершыню можна пераканацца, што неба не хапае. Ня гораду, а табе. Хочацца зноў агледзець яго з вышыні птушынага лёту – каб разабрацца ў загадках лабірынтаў-каналаў і выспаў. Не заблукаць дапаможа ўсьведамленьне таго, што ў гучаньні слова Стакгольм захоўваецца цокат капытоў каралеўскіх коней па гарадской брукаванцы. І пахкі вецер. Стакгольмскі вецер – небны дэзадарант. Не дае заблукаць у Стакгольме і Стрындберг, чые выказваньні ўпісаны літымі літарамі ў асфальт вуліцы Drottninggatan – пасярод, як дарожная разьметка. Па тых словах Стрындберга вуліца вядзе ад кватэры пісьменьніка да Каралеўскага палацу. Яго, як і ўсю 10-мільённую Швецыю, ахоўваюць 15 тысячаў паліцыянтаў. У 10-мільённай Беларусі іх у дзясятак разоў больш. Аднак ня толькі гэта адрозьнівае нашыя краіны. Не такія далёкія – геа­графічна, гістарычна. Назіральныя суседзі-фіны нас нават аднолькава менавалі – ruotsi, або русы… А беларус Піліп Орлік з Вілейшчыны, народжаны роўна за трыста гадоў да мяне, стаўшы гетманам і аўтарам першай канстытуцыі Украіны, а таксама галоўным ворагам Пятра І, знайшоў роўную дарогу ў Стакгольм, дзе пакінуў гетманскую булаву Багдана Хмяльніцкага (Шве­цыя перадала яе толькі Віктару Юшчанку). Мы, вялікія нацыі малых краінаў. Але шведы – вялікая нацыя вялікай дзяржавы. Яны, як і беларусы, ня маюць значных прыродных багацьцяў, аднак яны – народ неба. Мы ж – зямлі. І песьні нашыя, і думкі нашыя, і планы нашыя – зямныя. Шведы ж – каб наблізіць і прыручыць прастору – прыдумалі тэлефон, паравую турбіну, шарыкападшыпнік. І караблі… Шведы змайстравалі першы ў сьвеце «тытанік» – каралеўскі карабель «Ваза», які адплыў ад берагу і патануў. Праз трыста гадоў яго паднялі і зрабілі музейным героем. Калі Стакгольм – гэта гісторыя ў камні, дык «Ваза» – гісторыя ў дрэве. І якраз цяжар гісторыі, думаецца, перакуліў карабель, а не памылка ў канструкцыі. На бартах дзевяціпавярховай аграмадзіны ўвекавечаныя фігуры міфалагічных трытонаў, русалак, імператараў старажытнага Рыму, герояў Швецыі. А пад кармавымі страпіламі на каленях зьнерухомелі польскія шляхцічы – як напамін пра вайну Швецыі і Рэчы Паспалітай 1620-1629 гадоў. «Ваза» будаваўся як карабель-лятак: неба для яго пачыналася там, дзе зьнікала зямля. Наперадзе летака з ветразямі застыў драўляны леў з гербам Васа ў каралеўскіх лапах. На шчыце пад каронай – жытні сноп. Па-шведску сноп – васа, ваза (vasa). «Каласісты» давесак быў і ў аднаго з нашых каралёў – Жыгімонта-Вазы. Са шведскім консулам мы замацавалі колішнюю роднасьць «Хлебным віном» – прывезенай з Менску жытнёвай гарэлкай. Так назваць «вогненную ваду» маглі толькі беларусы, у якіх снапы і бутлі стаялі ў чырвоных кутах. Нам застаецца галоўным хлеб, шведам – сімвал. Нам – сёньня, ім – заўтра. Нават агульныя карані мы асвойваем па-рознаму: з латыні volva абазначае «каціцца». У нас ад тога слова – бульба, у іх – «Volva». Адну мы «выкочваем» з зямлі, з кастра, яны на аднайменных машынах коцяцца па аўтабанах да небакраю… І ўрэшце ў нас – «сена на асфальце», а ў іх – словы. У нас – знак, у іх – гук. Мы баімся прынізіць словы, яны – узвысіць іх (і “зазямляюць”, нібыта прывязваючыся словамі да глебы-дна – катвігамі). Яны баяцца ўзьляцець, мы – ўпасьці. А таму яшчэ ня скора на перайменаванай вуліцы Карла Маркса, што вядзе да Менскага каралеўскага палацу, зьявяцца словы Якуба Коласа… Толькі гледзячы ў неба можна знайсьці сваю зямлю. 2006