Архіў нумароў:

Дзьмітрый Плакс

_____________________ Барух Эмануэль. П'еса Пераклад са шведскай, пераапрацоўка і скарачэньне – аўтара.	ХТО ЧАЛАВЕК? Замест прадмовы Чалавек – адробленая мова і Голем, першая сутнасьць зямлі. Як думкі інкарнуюцца ў вобразы – а потым, у наступнай фазе ў істоты, шматзначна жывыя. Думкі становяцца-карцінамі-становяцца-мовай – становяцца існаваньнямі. Ад раз­­-д­робленна-бліскучай зьнешняй мовы, углыб, да першага існаваньня, глінянай цемры Голема. Перапляценьне галасоў Барух – Эмануэль: дзьве мовы, дзьве рэчаіснасьці, што шызафрэнічна б’юц­ца, набліжаюцца да... – і ў той жа час хаваюць, маскіруюць сапраўднае жыцьцё. Эмануэль і Барух – гэтыя два імені. Голас экстатыка, міс­тычнай традыцыі рухаецца, рэжучы, у бок крыштальнага позірку будаўніка тэарэмаў, але абодва яны аднолькава закрытыя ў сваіх татальна загрувашчваных мадэлях сьвету, сваіх фальшывых цэльных сусьветах. Паміж імі – чалавек/Чалавек (ecce homo), які ёсьць супрацьлегласьць суцэльнаму і цэламу. Які ўвасабляе мяцеж су­праціў суцэльнага і цэлага. П’еса пра Баруха Эмануэля і іхняга праціўніка чалавека: увасабленьне занадта дакладных парадкаў і роспачных падзеньняў персанажаў-ідэяў. Я перажываю гэты моцны, густы тэкст аб чалавечым духоўным жыцьці і межах існаваньня, аб іспыце і катарсісе, як цёмную, арыгінальную і глыбока значную метафару. Метафару – як праблематыкі ўнутранага сьвету, так і гісторыі хваробы зьнешняга грамадства. Уражліва сучасная і разам з тым пазачасная тэатральная містэрыя. Біргіта Тротцыг, пісьменьніца, сябар Шведскай Акадэміі. Акт 1. Вар’яцтва Гісторыя хваробы Пасярэдзіне сцэны стаіць маленькі стол. За сталом – басаногі чалавек у белай прасторнай сарочцы без каўняра і ў цёмных штанах. Ягоная галава ляжыць на левай руцэ, на стале. Правая рука выцягнутая ўпоперак стала. На пальцах чарнільныя плямы. Чалавек не варушыцца. Мабыць, сьпіць. На стале – стос паперы, старая люлька, некалькі алоўкаў, вялікая белая конаўка. Сьвятло: сафіт з левага боку сцэны. Гук: слабы гуд, які нагадвае вадаспад, альбо нейкую машынэрыю. Чалавек (узьнімае галаву і пачынае гаварыць слабым голасам, амаль шэптам): – Ерусалім, Ерусалім… Шмат разоў жадаў я сабраць дзяцей тваіх пад маімі крыламі… Але ж ты не хацеў. Ці не прасіў я цябе зразумець, дараваць? Але ж ты адмаўляўся… Плачучы ля брамаў тваіх, я ўмольваў цябе (паступова ягоны голас мацнее). Але ты сьмяяўся! Ведаю цябе, Ерусалім! Твае цесныя крывыя завулкі, вялізныя палацы ды старыя хаты. Жабракоў тваіх і багацеяў. Дурняў тваіх, што палохаюць дзяцей, кленчаць грошай ды голыя таньчаць дажджом, і мудрацоў тваіх, што нічога ня бачаць за крохкімі жоўтымі паперамі ды мармычуць словы нават у сьне. Я чую цябе, Ерусалім. Малітвы твае і праклёны. Лямант жалю і лямант шчасьця, што толькі родны адрозьніць. Словы каханьня. Першы і апошні ўздых нас, сьмяротных. Я чую твае галасы, Ерусалім. Я чую… Голас 1 (гучыць па-прапаведніцку): – 183. Паколькі на небе ёсьць супольніцтвы і анёлы жывуць там гэтаксама, як людзі, таму ёсьць у іх і жытло, якое адрозьніваецца ў залежнасьці ад стану жыцьця кожнага: раскошнае ў тых, хто ў больш высокім становішчы, і менш раскошнае ў тых, хто ніжэй. Чалавек: – Тады адышоў ад Яго д’ябал, — і вось анёлы прыйшлі і слугавалі Яму! Голас 2 (гучыць разважальна-тлумачальна): – Тэарэма 3. Рэчы і зьявы, якія ня маюць нічога агульнага, ня могуць быць прычынай адно другога. Доказ: Калі яны ня маюць нічога агульнага, то і немагчыма растлумачыць іх адно праз другое. Таму адно ня можа быць прычынай другога. Чалавек (глядзіць і кажа нібыта ў сьне, сьвятло зьмяняецца на дзённае): – …Нічога агульнага… Нічога агульн… Нічога… (Уздрыгвае. Кароткая паўза.) Дзе я? Чаму я тут? Што здарылася?.. (Глядзіць на стос папераў, бярэ адзін аркуш і пачынае чытаць.) Голас 2: – Усё, што ёсьць, ёсьць праз сябе самое, альбо праз нешта іншае. Гэта азначае, што акрамя ведаў не існуе нічога, акрамя субстанцыяў ды іх афекцыяў. Голас 1: – Так цяпер многія думаюць у Царкве. Але тыя, хто думае так, ня ведаюць тых сакрэтаў, што схаваныя ў кожнай асобнай частцы Слова! Паўза. (У кожнай паўзе можа гучаць музыка.) Чалавек (медытатыўна): – Абрагам спарадзіў Ісака, Ісак Якава, Якаў Юду і ягоных братоў, Юда – Фарэса і Зару, чыёй маці была Фамар, Фарэс – Эсрома, Эсром Арама, Арам Амінадава, Амінадаў… (Пачынае шаптаць неразборліва.) Голас 1: – 2. Перш за ўсё неабходна ведаць, хто ёсьць нябесны Бог… Ва ўсім небе спавядаюць толькі аднаго Бога – Госпада. Чалавек: – Я даволі часта размаўляў з анёламі на гэты конт, і яны адназначна казалі, што на небе ня дзеляць Боскае на тры. Яны ведаюць і адчуваюць, што Боскае ёсьць адно і што гэта адзінае ў Госпадзе. Голас 2: – Тэарэма 14. Ніякая іншая субстанцыя, акрамя Бога, не існуе і яе немагчыма ўявіць. Доказ. Калі Бог ёсьць абсалютна бясконцая сутнасьць, у якой ніякі атрыбут, які выяўляе сутнасьць субстанцыі, не адсутнічае, і калі Ён з усёй неабходнасьцю існуе… Чалавек (перабівае): – Напісана: “Не спакушай Госпада Бога твайго.” Паўза. Голас 1: – 16. На небе ёсьць дзьве розныя любові – любоў да Госпада і любоў да бліжняга… Якім чынам гэтыя дзьве любові адрозьні­ваюцца і якім чынам яны зьвязаныя, бачна вельмі ясна на небе, але вельмі цёмна ў сьвецe! Чалавек: – Вы чулі, што сказана: “Любі бліжняга твайго”… Голас 2: – Тэарэма 19. Той, хто любіць Бога, ня можа жадаць, каб Бог любіў яго. Доказ. Калі б хтосьці жадаў гэтага, то ў выніку ён жадаў бы, каб Бог, якога ён любіць, ня быў бы тым самым Богам, і ў выніку ён жадаў бы зьведаць непрыемнасьці, што было б неразумна. Адсюль той, хто любіць Бога… і гэтак далей. Што і трэба было даказаць. Чалавек: – Ці чакаеце вы ўзнагароды, калі вы любіце тых, хто любіць вас? Голас 1: – Гэтыя рэчы цяжка ўявіць чалавеку, які ня ведае, што ёсьць любоў, дабро і бліжні. Чалавек: – Я некалькі разоў гутарыў пра гэта з анёламі, і яны казалі, што зьдзіўленыя: чаму людзі ня ведаюць, што любіць Госпада і любіць бліжняга – значыць любіць дабро і праўду… (Бярэ аркуш і пачынае пісаць.) Голас 2: – Тэарэма 16. Гэтая любоў да Бога павінна перш за ўсё накіроўваць наш дух. Доказ. Бо гэтая любоў зьвязаная з усімі афекцыямі цела і атрымлівае пажытак ад іх усіх. Таму яна павінна больш, чым усё астатняе, кіраваць нашым духам. Чалавек: – Мы таксама можам паказаць, што няма такога афекту, які б знаходзіўся ў прамой супярэчнасьці з гэтай любоўю і які мог бы яе зьнішчыць. Голас 1: – Але трэба ведаць, што чалавек мае такое жыцьцё, якую ён мае любоў. Голас 2: – Гэтая любоў да Бога ня можа быць заснаваная на зайздрасьці ці на рэўнасьці. Яна павялічваецца з павелічэньнем колькасьці людзей, аб’яднаных з Богам адною повязьзю любові. Чалавек: – Кажу вам: любіце адзiн аднаго так, як я любіў вас. Голас 1: – 378. Шлюбнае каханьне не даецца тым, хто належыць да розных рэлігіяў, бо праўда аднаго не адпавядае дабру другога. Дзьве розныя рэчы, якія не адпавядаюць адна другой, ня здольныя зрабіць адзіны розум з двух. Таму й падстава такога каханьня не бярэ нічога ад духоўнага пачатку! Голас 2: – Тэарэма 57. Славалюбны чалавек любіць прысутнасьць лісьліўцаў, але ненавідзіць прысутнасьць высакародных. Доказ. Славалюбства ёсьць жаданьне, якое ўзьнікае ад таго, што чалавек мае пра сябе меркаваньне, вышэйшае за сапраўднае. Славалюбны чалавек шукае так многа пажытку для гэтага меркаваньня, як можа знайсьці. Таму і любіць славалюбны прысутнасьць лісьліўцаў (я не даю тут іхнія дэфеніцыі, бо яны і так добра вядомыя), але пазьбягае прысутнасьці высакародных, бо яны маюць меркаваньні пра яго, не вышэй за сапраўдныя. Чалавек (бярэ люльку): – Амаль немагчыма пералічыць усё зло, якое славалюбства нясе з сабою. Славалюбцы падпарадкаваныя ўсім афектам, але менш за ўсё любові і міласэрнасьці. Паўза. Голас 1: – 361. Доля багатых на небе такая, што яны перш за ўсіх іншых жывуць у залішнім багацьці. Многія з іх маюць палацы, дзе ўсё блішчыць, як бы ў золаце і срэбры. Голас 2: – Прагнасьць – гэта бязьмежнае жаданьне, або любоў да багацьця. Чалавек: – Цяжка багатаму ўвайсьці ў Царства Нябеснае. Лягчэй вярблюду прайсьці праз іголкавае вушка, чым багатаму ўвайсьці ў Божае Царства. Голас 1: – Бедныя трапляюць на неба не за жабрацтва сваё, а за жыцьцё сваё. Жыцьцё кожнага застаецца з ім, нягледзячы на тое, багаты ён ці бедны… Сярод бедных многа тых, хто незадаволены сваёй доляй, яны жадаюць шмат якіх рэчаў, і думаюць, што маёмасьць – гэта дабро. Яны кепска думаюць аб Божым Наканаваньні і зайздросьцяць нават багатым за іх майно. Але ёсьць і іншыя бедныя, задаволеныя сваёй доляй, настойлівыя і клапатлівыя, тыя, хто аддае перавагу працы, а не гультайству і паводзіць сябе сумленна і слушна… Голас 2: – Свабодны чалавек, які жыве сярод недасьведчаных, як толькі можа пазьбягае іхняй дабрачыннасьці. Чалавек: – Сапраўды, бедная ўдава паклала болей за ўсіх астатніх. Яны ж узялі ад празьмернага свайго і паклалі сярод прынашэньняў, а яна ў жабрацтве сваім, аддала ўсё, што мела на пражыцьцё. (Спрабуе запісваць тое, што чуе далей.) Голас 1: – Усё прыемнае ідзе ад любові, бо тое, што чалавек любіць, тое для яго і прыемнае. Адсюль вынікае, што прыемнасьці такія ж, як і любоў. Цялесныя прыемнасьці – ад любові да сябе і сьвету. Духоўныя – ад любові да Госпада… Голас 2: – Тэарэма 15. Кожная рэч можа быць часовай падставай (causa per accidens) прыемнасьці, непрыемнасьці або гарачага жаданьня. Паўза. Чалавек: – Усё, што вы бачыце – прыйдзе час і ад гэтага не застанецца каменю на камені, усё будзе зруйнаванае. Голас 1: – Адсюль зразумела, чаму Гасподзь называў сябе Храмам, які быў у Ерусаліме. Паўза. Голас 2: – Тэарэма 33. Немагчыма стварыць усе рэчы па-іншаму, альбо ў іншым парадку, чым яны на самой справе створаныя. Голас 1: – 113. Такім чынам, як усе рэчы, згодныя з Божым парадкам, адпавядаюць небу, гэткім жа чынам адпавядаюць усе рэчы, ня згодныя з Божым парадкам, пеклу. Чалавек: – Не хвалюйцеся. Верце ў Бога і верце ў мяне… У доме Айца майго шмат пакояў… А дарогу туды ведаеце вы. Голас 2: – Такім чынам, растлумачыў я Божую сутнасьць, а таксама Ягоныя якасьці. Чалавек: – Жыве цар Ізраільскі! Голас 1: – Кожны разумны чалавек усьведамляе, што ніхто не нара­дзіўся для пекла, бо Гасподзь ёсьць любоў і Ягоная любоў ёсьць жаданьне выратаваць кожнага. Чалавек: – Божа мой, Божа… Голас 2 (вусны Чалавека пачынаюць рухацца, ён спрабуе паўтарыць усё, што чуе, гучным шэптам, але не пасьпявае і махае рукой у адчаі.): – Па-першае – людзі думаюць, што яны свабодныя (Чалавек паказвае гледачам запясьці. З гэтага моманту ён таксама спрабуе ілюстраваць усё, што чуе, мімікай і рухамі, але па-ранейшаму сядзіць на крэсьле.), таму што яны ведаюць сваю волю і жаданьні, але яны нават і ў сьне ня думаюць аб тых прычынах, што прымушаюць іх у іхняй волі і жаданьнях. Чалавек: – Таму… што… што… таму… таму… што… Голас 2: – Па-другое, людзі робяць усё дзеля нейкае мэты… Чалавек (перапыняе): – Я не разумею, пра што ты кажаш. Пётра казаў. Сказаў ім. Яны пыталіся. І ён адказаў ім, што ён не разум… Голас 2: – …разумеюць толькі тое, што ім выгадна. Чалавек (пачынае прыпяваць, як дзіцё, цьвяліцца.): – Хто ён, хто ён, як завуць, хто ён, Пётра, як завуць, хто ён, хто ён, як завуць… Голас 1 (зласьліва) : – 334! Мушу сказаць пару словаў аб выхаваньні дзяцей на небе! (Чалавек працягвае прыпяваць.) Чалавек (раптам гаворыць спакойна і выразна, паказвае ў залу): – І ты быў разам з Ісусам Назарэем. Голас 2: – Тэарэма 29. Ідэі аб тых ідэях, якія ідуць ад афектаў цела, не зьмяшчаюць адэкватных ведаў аб духу. Доказ. Ідэя аб якой-небудзь афекцыі чалавечага цела… Чалавек: – Сына чалавечага аддадуць у чалавечыя рукі… Голас 2: – …не зьмяшчае ніякіх адэкватных ведаў аб целе… Чалавек: – Ён сабраў мужнасьць і пайшоў да Пілата і прасіў… Голас 2: – …або не выяўляе… Чалавек: – Не! Голас 2: – … значыць… гэтая ідэя… не выяўляе… Чалавек: – Не! Голас 2: – …натуру чалавечага духу і … (сумняваецца) Чалавек: – Не! Голас 2: – …гм… не… зьмяшчае ніякай адэкватнай ідэі… Чалавек: – Што і трэба было даказаць. Голас 1: – Кожны чалавек мае Унутраныя і Зьнешнія часткі… Голас 2: – Але ж цела сваё разумее ён толькі праз тыя ж самыя ідэі… Чалавек: – Прыміце, ешце: гэта Цела маё. (З гэтага моманту павялічваецца тэмп, яны перабіваюць і ня чуюць адзiн аднаго, гавораць адначасова і ўрэшце пачынаюць амаль што сварыцца.) Голас 1: – Унутраныя часткі чалавека… Голас 2: – …або тыя зьнешнія… Чалавек: – Ці вы не разумееце, што той, хто стварыў унутранае, таксама стварыў і зьнешняе? Голас 2: – Я адназначна заяўляю, што дух ня мае ні аб сабе самім, ні аб сваім целе… Голас 1: – Я часта гутарыў з рознымі духамі… Голас 2: – …або зьнешніх целах, аніякіх адэкватных… Голас 1: – …і магу расказаць аб адной размове, якая мела месца паміж духамі… Голас 2: – …ведаў… Голас 1: – Значыць. Размова… Голас 2: – …а толькі агульна размытыя; так, часта ён разглядае рэчы… Голас 1: – …мела месца быць паміж духамі… Голас 2: – …у адпаведнасьці са звычайным парадкам прыроды… Голас 1: – …чаму гэта жывёлы… Голас 2: – …што значыць звонку, і часта… Голас 1: – …нараджаюцца з усімі неабходнымі іхняй натуры ведамі… Голас 2: – …калі рэчы часова даюць яму яшчэ і імпульс… Чалавек (слаба і з роспаччу): – Бяда вам, законазнаўцам, якія ўзялі ключы да ведаў. Голас 1: – …а чалавек вось – не. Голас 2: – …разглядае ён адно ці другое… Голас 1: – І было сказана, што прычына гэтага ў тым, што жывёлы… Голас 2: – …але ня так, калі ён знутры… Голас 1: – …знаходзяцца ў парадку свайго жыцьця… Голас 2: – … разглядае некалькі рэчаў разам… Голас 1: – …а чалавек – не… Голас 2: – …і атрымлівае імпульс зразумець… Голас 1: – …таму ён і павінен быць уведзены ў парадак… Голас 2: – …агульнае… Голас 1: – …праз веды… Голас 2: – …рознае, або супрацьлеглае… Голас 1: – …ды навукі. Голас 2: – …у іх. Голас 1: – Дадзена было мне… Голас 2: – Я пакажу ніжэй… Голас 1: – …Дадзена было мне пагаварыць з некаторымі вучонымі… Голас 2: – …Я ж ужо растлумачыў… Голас 1: – …Я скажу наперад… Голас 2: – …Але каб высьветліць гэта яшчэ больш, я… Голас 1: –…Я ўжо гаварыў з некаторымі пасьля… Голас 2: – …І з гэтым я растлумачыў прычыну... Голас 1: – …І зараз скажу пра гэтыя рэчы… Чалавек (рэзка падымаецца з крэсла, якое падае з гукам пісталетнага стрэлу. Закрывае твар далонямі і крычыць.): – Даволі! Хопіць!!! Малю вас… Замаўчыце!… Сьвятло патухае. Акт 2. Кансіліум Тыя ж дэкарацыі, што і ў першым акце. Два чалавекі сядзяць за сталом. Адзін стары, другі маладзейшы за яго. П’юць каву. Маладзейшы паліць люльку. Інтанацыя размовы зьмяняецца ў працэсе – ад штодзённай да паэтычнай і наадварот. Стары: – Што гэта сьмярдзіць? Малады: – Што? С. – Нешта гарыць. М. – Думаю, што паляць стары матрац, які ляжаў у падвале. С. – Але чаму ж такі невыносны смурод? М. – Магчыма, што матрац той волкі і да таго ж ляжаў ён у сутарэньні шмат гадоў. С. – А цяпер, калі яго падпалілі, дык смурод пайшоў з яго такім жа чынам, як думкі і памяць сыходзяць з хворага, калі ён пачынае трызьніць? М. – Менавіта. С. – Цікава, што памятае матрац, як вы мяркуеце? М. – Гэта ня так ужо і цяжка ўявіць сабе, паважаны калега. С. – Ці памятае конскі волас каня? Або тканіна — тыя рукі, што шылі яе рупліва? М. – Ня думаю. Ці памятаеце вы зачацьце, або існаваньне ва ўлоньні маці? С. – Існаваньне… Я нават ня памятаю ейны твар… М. – Вось бачыце. С. – Але ж якія ўспаміны мае матрац? Першага хворага нябогу? Медсястру? Дактароў? М. – Ну не! Ён памятае штосьці іншае. Ён быў тут раней за нас. І будзе тут пасьля. С. – Матрац?! Дык ён жа гарыць! М. – Вядома. Ён гарыць. Таксама, як і мы… Але ж мінулае. Той смурод… Ці ведаеце вы, што тут было да нас? С. – У будынку? М. (ківае) С. – Да шпіталю? М. (зноў ківае) С. – Не. М. – Маглі б і здагадацца. Публічны дом. С. – Ня можа быць. М. – Так, так. Цяпер глядзіце. Увесь той пот, што цёк з гарачых целаў. Усё сьмецьце, што сяляне нясьлі з сабой да месца і пакідалі тут, у вясёлым доме. Экзатычныя хваробы, што атрымалі маракі “на памяць” аб цікавых падарожжах. Усё гэта тут было. Плюс… С. – Што яшчэ? М. – Ці разважалі вы аб тым, што пачуцьці маюць пах? С. – Я… магчыма так і ёсьць. Я ведаю, што шчасьце пахне… як міндаль… М. – Але чаму? С. – Той першы раз, калі я адчуваў сябе шчасьлівым… Я памятаю… М. (перапыняе) – Так, так! Вы памятаеце! Дык можа, гэта пахнуць вашыя ўспаміны, вашая памяць. С. – Таксама, як і наш матрац… Але ж пачуцьці могуць пахнуць, як парфум. Моцныя пачуцьці, афекты, калі хочаце. Смутак з-за страчанага жыцьця. Шалёная весялосьць – так проста, без прычыны. Туга, якая зьвязвае рукі і не дае зрабіць тое, што неабходна, каб выратаваць сябе. М. – Добра сказана. Гучыць як нейкая цытата. С. – Цытата з жыцьця. Ці любіце вы цытаваць? М. – Гэта адзінае, што я раблю. Цытую… Але ж мы тут, каб дапамагаць менавіта тым, хто мае смутак у душы. Аб чым хацелі вы пагаварыць са мной? Складаны выпадак? Cito? С. – Не, ня надта. Ён не небясьпечны. Але цікавы. Шызафрэнія, я думаю. Дзьве ці тры ўяўныя асобы. Плюс уласная. М. – Цудоўна. Цытуе? С. – Наколькі я магу зразумець... Філасофія, рэлігія… роспач… М. – І што вы спрабавалі? Курорты, адпачынак, падарожжа? С. – Так. Паездка ў Лондан. Туман ды вільготнае паветра могуць дапамагчы любому. Лепш за ўсё ў красавіку. Я помню сам адну ноч… Красавік… Саракавыя гады. Мабыць, сорак пяты?… Дождж. Я стаю сьпінай да дзьвярэй і гляджу на вуліцу праз маленькае вакенца. Я гляджу ня дзеля таго, каб нешта ўбачыць. Там цёмна. Я слухаю. Я слухаю кроплі дажджу. Нічога не адчуваю. Пустэча. І пахне цьвільлю. Я стомлены… О Божа! Я стомлены… (Кароткая паўза) …Ведаеце, калі вам за пяцьдзясят, калі вы ўжо бліжэй да шасьцідзесяці, да вас прыходзіць нейкае дзіўнае адчуваньне. Ня я гэта ўпершыню сказаў, але я магу пацьвердзіць. Усё ўжо было – каханьне, страты… Працуеш па звычцы. Ясi, але не адчуваеш смаку. Молішся, але ня бачыш Бога за тымі словамі, што паўтараеш раз-пораз зноў і зноў… І кожны раз, калі купляеш новае адзеньне, то думаеш, ці гэта не ў апошні раз. М. – На жаль, я ня ведаю нічога пра гэта. Я не пасьпеў яшчэ дажыць да тых гадоў. С. – Але, як бы там ні было... У гэты вечар… Хтосьці ішоў за мною па цёмных вуліцах. Я адчуваў прысутнасьць… Спачатку я не заўважаў нічога… Я йшоў і цешыўся пустэчай у маёй галаве. Я слухаў дождж. (Гукі дажджу супакойваюць мяне.) Я ўсьміхаўся абсалютна бессэнсоўна. Усё маё адзеньне было наскрозь прамоклае, але я ня мёрз. Раптам я адчуў, як маё сэрца спынiлася. Пацямнела перад вачыма. Халодны пот пацёк па твары, па сьпіне… Я ўбачыў усё сваё жыцьцё за адзінае імгненьне. Усю роспач, увесь плач і страх. Стому ад кожнага пражытага года. Расчараваньні ды адзіноту… (Зьмяняе інтанацыю.) Але адначасова я адчуў, што хтосьці ёсьць тут са мною, ёсьць побач са мною, для мяне… І ён глядзеў на мяне строгім позіркам. Мой бацька глядзеў на мяне так, калі я быў малы. Быццам спрабаваў угадаць маю будучыню. Або расказаць мне пра будучыню (змаўкае, паглыбляецца ў думкі). М. – Ён быў сьвятар? С. – Што? М. – Ваш бацька. Ён быў сьвятар? С. – Так, так… І я прыйшоў дамоў, адкрыў дзьверы, падышоў да вакна. Там я стаяў і глядзеў на вуліцу. Тую цёмную пустэльную вуліцу, якая рыхтавала мяне да сустрэчы з маім лёсам. Я нават не здымаў плашч. Я чакаў. Я ведаў, што нехта прыйдзе для размовы са мной. Я не запальваў сьвятла. Я быў такі стомлены… М. – І што пасьля? С. – Ён прыйшоў. Я ня чуў, як адчынілiся дзьверы. Ён проста пачаў гаварыць са мной. Я азірнуўся і… Гэта быў ён. Я зразумеў адразу. Гэта быў той чалавек, які ішоў за мною па вуліцы. М. – Што ён сказаў? С. – Што ён ёсьць Бог. Што ён прыйшоў, каб даць мне Адкрыцьцё. Што я павінен дапамагчы тым, хто заблудзіў, тым, хто страціў веру… Я быў на Небе і ў пекле, я гаварыў з анёламі і дэманамі. Я атрымаў зрэшты мэту ў жыцьці. І стаў шчасьлівым. М. – Шчасьлівым, так. Паездка ў Лондан дапамагла вам, гэта відавочна. С. – Літаральна так. М. – А як там справы ў нашага пацыента? Ці дапамагла паездка яму? С. – Не, не асабліва, мушу прызнаць. Яму стала трохі лягчэй спачатку, але потым… М. – Потым? С. – Потым стала кепска. Я адразу не хацеў класьці яго ў стацыянар. Я думаў, што шпітальная атмасфера будзе ўплываць на яго ня лепшым чынам. Вы самі ведаеце – нават на гэтую столь цяжка глядзець. М. – Так. Гэтая шэрая столь. Амаль што містыка – яе ж толькі што пафарбавалі. Пару дзён таму я раптам убачыў, што столь зноў такая ж, як раней. Шэрая. І гэта ж не сапраўдная шэрая фарба. Гэта менавіта тая белая, але ўжо брудная. Як можна забрудзіць фарбу за такі кароткі час? С. – Ня ведаю. Фактычна, я ніколі і ня бачыў тут белую столь… Дарэчы, пра фарбы. Мне стала цяжка іх адрозьніваць. Можа гэта старасьць. Усё шэрае. Туман. М. – Але, ці ня думаеце вы, што… (Глядзіць убок.) Прабачце за маю нахабнасьць, але вы… выглядаеце вельмі стомленым апошнім часам. Мабыць… вы… нейкім чынам уплываеце на вашага пацыента, мімаволі, зразумела. С. – Вы маеце на ўвазе, што я сам пагоршыў ягоны стан? М. – Не непасрэдна, не. Але ж… мабыць… ваш сьветапогляд… С. – Вы думаеце, смутак – гэта заразна? І ў чым праблемы з маім сьветапоглядам? М. – Ніякіх праблемаў. Толькі тое, што вы занадта многа… ну, ня ведаю… гаворыце пра ролю вышэйшых сілаў у выздараўленьні нашых хворых, або… Вы кажаце часта як абсалютны фаталіст: “Бог дасьць – ачуняеш і ты.” Я лічу, што гэтак немагчыма весьці размову з душэўнахворымі людзьмі. Вы ж усё ж такі доктар. Вы павінны верыць… С. (перапыняе.) – У што? У мае асабістыя сілы? У маю здольнасьць выправіць тое, што зроблена кімсьці іншым? Вы хочаце сказаць, што я магу зрабіць нешта супраць волі Неба? Я працую лекарам ужо 30 гадоў. І, без перабольшваньня, магу сьцьвярджаць, што ўсё ў руках Божых. Я бачыў пацыентаў, якія нават не хадзілі, якія страцілі сувязь с рэчаіснасьцю, не маглі ўспомніць як іх завуць. Безнадзейныя выпадкі, нічога не зрабіць. І гэтыя людзі ў адзін цудоўны дзень раптам ачуньвалі. І ў той жа час іншыя… М. – Я ведаю. Але нельга пакідаць хворых людзей толькі таму, што ты адчуваеш сябе бясьсільным. Мы медыкі. Мы павінны спрабаваць знайсьці выйсьце. Гэта наш абавязак. С. – Так… Але я і не казаў пра тое, што ня трэба дапамагаць. Варта толькі памятаць, што немагчыма ўсё зрабіць самому. Трэба прасіць дапамогі. М. – Таму яны і тут. Каб прасіць дапамогі. Яны просяць дапамогі ў нас. С. – І, каб дапамагчы, мы таксама павінны прасіць дапамогі. М. – Калі вас паслухаць, дык мы ўсе тут пацыенты ў нейкім шпіталі. А Бог – Галоўны ўрач. С. – Ці верыце вы ў Бога? М. – Што гэта за пытаньне?! С. – Людзі кажуць, што вы атэіст. М. – Якія людзі? Ня думаў я, што вы слухаеце плёткі! Вам трэба было б ведаць, што вера ёсьць інтымнае пытаньне. Я не люблю дарэмнай балбатні пра Бога і маё ўяўленьне аб Iм. С. – Але ўсё ж… Мы знаёмыя ўжо даволі даўно. Я лічу вас маім сябрам. Я нічога ад вас ня ўтойваю. І вы маглі б адкрыцца мне. Мая цікавасьць да вашага “ўяўленьня”, як вы кажаце, ня толькі чыстая цікаўнасьць. Каб вы растлумачылі мне лепш, я, мабыць… М. – Што? Зьмянілі б свае цьвёрдакаменныя пастулаты? С. – Я ня ўпэнены, што вы здолееце прымусіць мяне да гэтага. Але я адчуваю, што вам неабходна пагутарыць з кім-небудзь. М. – Вы што, хочаце стаць маім доктарам? Вось гэта цудоўна! С. – А чаму ж і не? Калі вы можаце быць маім… І да таго ж, мы, мабыць, знойдзем нешта супольнае, што магло б дапамагчы і пацыенту. М. – Ага. Я ўжо думаў, што вы яго забылі. С. – Не, не забыў. Трэба дапамагаць адзін аднаму... М. – “Урачу вылечыся сам.” Разумею. Бездапаможны ня здольны дапамагчы бездапаможнаму. С. – Аб гэтым можна паспрачацца. Але я чакаю адказу. М. – Ну, добра, добра… (Глыбока ўздыхае.) Я веру ў Бога. Але баюся, што гэта ня тое, што вы звычайна сабе ўяўляеце. Я думаю, что Бог ва ўсім і скрозь. Я думаю, што ўсё ў Богу, што ўсё жыве ў Ім. С. – Вы думаеце, што Бог і Прырода – адно і тое? М. – Не, зусім не. Я думаю, што Бог ёсьць прычынай усяго. Іманентнай прычынай, калі дазволіце. С. – А вы рэлігійны чалавек? Або вы лічыце, што рэлігія гэта толькі прымхі? М. – Я… Магу сказаць, што я ўпэўнены, што паміж прымхамі і рэлігіяй ёсьць адно адрозьненьне. С. – (Набліжаецца да твару суразмоўцы.) Якое? М. – Прычына. Зноў прычына. Прычынай прымхаў ёсьць невуцтва. Рэлігіі – мудрасьць. С. – Але верыце вы ў тое, што Хрыстос наш Гасподзь? М. – Ці веру я ў тое, што Бог прыняў аблічча чалавека? С. – Што Ісус сын Бога. М. – Слова гонару… я не разумею, што гэта азначае… Гэта, як калі б нехта сказаў, што круг прыняў форму квадрата… Прабачце… Давайце скончым гэтую размову. Іначай будзе злая спрэчка. Я ведаю з вопыту… С. – Я не хачу спрачацца з вамі. Я думаю, вы варты жалю. М. – Мне не патрэбны жаль. С. – Вас часта не разумеюць? М. – Гэта ня мае ніякага значэньня. С. – Вы адзінокі чалавек? М. – Я называю адзіноту свабодай. Я хачу быць свабодным і незалежным ад усіх зьнешніх абставінаў. Тое, што вы лічыце адзінотаю, дае мне вольны час і спакой. Я – гаспадар майго жыцьця і магу падзяліць свой час паміж сузіраньнем і працай. С. – Добра. Вольнага часу ў вас шмат, наколькі я разумею. М. – Ня так шмат, як я хацеў бы. С. – Чаму? З-за працы? М. – Часам мне здаецца, што было б лепш зусім не працаваць. Але я чалавек адказны. І зносіны з пацыентамі нейкім чынам узбагачаюць мяне. Я лічу, што добрае лячэньне павінна быць двухбаковым… С. – Так, я думаю, вы маеце рацыю. Добры псіхіятар заўсёды трошкі вар’ят. М. – Вар’ят вы сказалі? Цікава. Ці ня трэба баяцца вар’яцтва? С. – Нічога ня трэба баяцца. М. – Зразумела, з філасофскага пункту гледжаньня… Але што тычыцца прафесійнай рэпутацыі… С. – Калі вы ўпэўнены, што робіце ўсё правільна, трэба так і рабіць далей, нягледзячы на тое, што кажуць людзі, ці лічаць калегі. М. – Мы жывем у грамадстве. Людзі вакол нас могуць сапсаваць нашую працу, калі яны думаюць, што мы робім нешта памылкова. Пра гэта трэба памятаць. С. – Калі гарыш нейкаю ідэяй, немагчыма думаць пра такое, няма часу. Гэта нічога ня значыць у параўнаньні з той місіяй, якую належыць выканаць… М. – Так, так. Я ўжо чуў нешта падобнае… Ведаеце, я маю невялічкае хобі. Мне падабаецца лавіць павукоў і кідаць іх у слоік. А потым пускаць туды яшчэ і мух. І глядзець на барацьбу між імі. С. – Гучыць даволі непрыемна. М. – Хай сабе. Але я лічу, што гэтая “барацьба ў слоіку” – амаль што дакладная копія чалавечага грамадства. І мы не павукі, мы – мухі: вы і я. С. – Быў час, калі я адчуваў нешта падобнае. Але пасьля таго, як я атрымаў Адкрыцьцё… Я быў прызваны ў войска Бога… Я павінен расказаць... М. – Як проста – расказаць! Вам можна пазайздросьціць. Вам ня трэба шукаць адказаў. Усе адказы ўжо дадзеныя. Вы ведаеце ўсё, а я… С. – Мне было таксама нялёгка. Шмат працы, шмат… Мне ж было ўжо амаль шэсьцьдзесят, калі я даведаўся аб маім абавязку. М. – Я не магу чакаць так доўга. Дарэчы, я й ня ўпэўнены, што хачу, каб хтосьці расказаў мне Праўду. С. – Вы казалі, што мне можна пазайздросьціць. М. – Ня вашым ведам. Вашай самаўпэўненасьці. С. – Вы таксама не выглядаеце асабліва сьціплым. М. – Я і ня сьціплы. С. – Тады не разумею… М. – Я хачу сказаць, што ў мяне няма вашай упэўненасьці ў тым, што мой сьветапогляд – гэта адзіная і найлепшая філасофія. Я ведаю толькі, што спрабую зразумець сапраўдную, праўдзівую. С. – Вы думаеце, што гэта дзьве розныя рэчы? Найлепшая філасофія і сапраўдная? М. – Ня ведаю. Але я магу ўявіць, што сапраўдная філасофія не абавязкова ёсьць найлепшая. Ва ўсякім выпадку – не для ўсіх. С. – Гэта нонсэнс. Праўда заўсёды вядзе да найлепшага. Праўда – гэта найлепшае для чалавека. Гэтага ж вы ня будзеце адмаўляць? М. – Я б хацеў скончыць гэты дыспут. Ня бачу сэнсу ў далейшай размове. Мы з вамі будзем спрачацца вечнасьць, дзеля таго, каб толькі прыйсьці да сумеснай тэрміналогіі. С. – Я так не лічу. Але – як хочаце. (Кароткая паўза.) Ну, давайце вернемся да нашага хворага. Як нам злавіць душэўны спакой і вярнуць яго ўладальніку. М. – Паспрабуйце працатэрапію. Я часта атрымліваў неблагія вынікі. Працатэрапія мае агульны аздараўленчы эфект. Пацыент уцягваецца ў сталую, стабільную руціну. Займаецца чымсьці і забывае пра свае праблемы і хваробы. С. – Якую ж працу вы прапануеце? М. – Я практыкаваў шліфоўку шкла. У гэтай працы як мінімум дзьве перавагі: яна лёгкая, і ў выніку пацыент атрымлівае прыгожую рэч. Шкляны шарык, з якім можна гуляць, забаўляцца. С. – Вядома! Яшчэ іх можна зьбіраць. І мяняцца з іншымі. А лепш за ўсё – глядзець на сонца праз шкляны шарык і… Якая цудоўная ідэя! Але шкляны пыл, гэта ж небясьпечна? І шліфавальнай машыны ў нас няма. М. – Ніякай небясьпекі. Я сам займаюся гэтым шмат гадоў. Трохі кашляю, часам, але жыву, як бачыце. І адчуваю сябе выдатна, толькі стомлены трошачкі… Я магу вам пазычыць маленькі шліфавальна станок. Мне ён зараз непатрэбны. С. – Гэта яшчэ адно вашае хобі? Шліфоўка шкла... Нашмат прыемней, чым тое з павукамі. М. – Было заняткам у вольны час, так. Але цяпер гэта мая другая праца. Я зарабляю грошы такім чынам. С. – Грошы? Вам патрэбныя грошы? Заробак тут кепскі, гэта так… Але… хіба ня вы адмовіліся ад дасьледчай стыпендыі зусім нядаўна? М. – Спадар доктар вельмі добра праінфармаваны. Усё правільна, я адмовіўся. Я хачу захаваць сваю незалежнасьць. Вялікія грошы мне не патрэбныя. Я зарабляю дастаткова. Я як вужака, што кусае сябе за хвост – ня маю ані капіталу, ані даўгоў, ані сяброў, ані дзяцей, ані ворагаў, ані вучняў. І таму я спакойны. С. – А я вось чуў, што ў вас мноства ворагаў, што нават вашыя сябры крытыкуюць вас бязьлітасна. М. – Што гэта за сябры, калі яны не прымаюць вас і ня любяць вас такім, які вы ёсьць? А ворагі… Вораг – гэта чалавек з супрацьлеглымі поглядамі, так? А тыя, каго вы лічыце маімі ворагамі – гэта проста людзі, якія маюць патрэбу зьмяшаць мяне з брудам. Хай сабе. Гэта іхняе права. С. – Ці ня вы гаварылі мне, што немагчыма ігнараваць грамадства? М. – Ёсьць межы, якія пераходзіць небясьпечна... С. – Гэта значыць, мае погляды больш небясьпечныя для грамадства, чым вашыя? М. – Ня ведаю. Але я ніколі не казаў, што сустракаў Бога. С. – Вы думаеце, што гэтыя словы выклікаюць нянавісьць? М. – Не, але я магу ўявіць, чаму людзі лічаць вас… (Зьбянтэжана змаўкае.) С. – Лічаць мяне – кім? М. – Няважна… Нашто вы расказваеце гэткія гісторыі? С. – Бо гэта праўда, і людзям трэба ведаць яе. М. – Як вы можаце даказаць, што вашыя словы – праўда? С. – Я ведаю гэта і я не маню. Вы ж верыце, напрыклад, біблейскім прарокам і не патрабуеце доказаў. М. – Біблейскія прарокі жылі даўно. Адлегласьць у часе і прасторы зрабіла іх тым, чым яны ёсьць. Людзі ня вераць сваім сучасьнікам. Патрэбныя доказы. І лепш за ўсё — пісьмовыя. С. – Я не павінен штосьці даказваць. Мой абавязак – расказаць, а той, хто мае розум, зразумее. М. – А калі хто не зразумее? С. – Дурню цяжка стаць праведнікам. М. – Цудоўна. Я заўсёды казаў, што трэба мысьліць у кантэксьце вечнасьці... С. – Але мы зноў адышлі ад галоўнай тэмы нашай гутаркі. На чым мы спыніліся? М. – Працатэрапія. С. – Дакладна. Шкляныя шарыкі... Ведаеце што? Думаю, што я магу прапанаваць нашаму сябру іншы занятак. М. – Цікава. Які ж? С. – Мінералогія. М. – Гучыць разумна. Сьвежае паветра. Каталагізацыя, якая патрабуе пэўнай напружанасьці мозгу. С. – Плюс новыя веды ды прыгожыя аб’екты – тое ж, што і з шарыкамі. М. – Магу таксама парэкамендаваць дыету. На самой справе, гэта даволі эфектыўна, хаця і ня надта папулярна цяперашнім часам. (Абодва ўстаюць і, не перапыняючы размову, нясьпешна ідуць са сцэны.) С. – Нешта ўсходняе? М. – Не, зусім не. Звычайная дыета. Вельмі простая. Курыны суп, шклянка малака ды яблык. С. – На цэлы дзень? М. – Так. С. – А калі не дапаможа? М. – Паспрабуйце вітаміны. С. – Ін’екцыі? М. – Я сам не люблю гэтага… Але ня трэба адмаўляцца і ад медыкаментаў. На крайні выпадак. С. – А што вы скажаце пра сок мандрагоры?.. Сьвятло патухае. Акт 3. Катарсіс Тыя ж дэкарацыі, што і ў першым акце. Чалавек сядзіць ля стала. Пачынае гаварыць вельмі павольна. Ён быццам спрабуе нешта ўспомніць. Часам пачынае пісаць. Сьвятло адрозьніваецца ад асьвятленьня ў першым акце – цяпер гэта роўнае дзённае сьвятло. – О Божа, як я стаміўся… Звычайнасьці вакол мяне. Я сам найбольшая звычайнасьць. Што я такое? Хто я, адкуль прыйшоў? Куды іду? Праклятыя пытаньні! Я не магу пакінуць. І не магу працягваць. Банальнасьці!.. Не магу… Я не магу думаць. Галасы… Я не магу нават спытаць самога сябе. Не ад страху, не. Таму толькі, што я больш не магу думаць на маёй мове. Іншая, чужая мова гучыць вакол мяне. Гэта вайна. Вайна ідзе тут, унутры… Мова ўварвалася ў мяне, акупавала мяне, узяла мяне гвалтам. Мне не падабаецца гэта. Я не люблю гэтую мову. Але… нейкім чынам… гэта дапамагае мне. Немагчыма быць банальным на чужой мове. Усё новае, я магу запытваць і шукаць адказы… Калі гэта сапраўды я раблю ўсё гэта. Можа й так… Я прыдумаў гэтую мову. Гэта маё вынаходства. Я ня маю кантролю над ёй. Я бацька… Новага жыцьця… Я Голем, што абудзіўся да жыцьця праз словы, галасы. Я стварыў сябе сам. Я Голем. Я магу абараніць сябе. Я магу быць небясьпечным для майго стваральніка… Я Голем, я выйшаў з гліны… Гліна… Тлушч зямлі, што вяжа мае ногі. Зыходзячая парай, цёплая, брыдкая зямля схапіла мяне за ногі і жуе, жуе, жуе… Кожны дзень падымаецца яна трошкі. На міліметр. На дзюйм. На ёту. Кожны дзень маё сэрца набліжаецца да зямлі. Мая галава па дарозе ўніз. Я раствараюся ў той зямлі. Павольна зраўняюся я з зямлёю. Колькі часу засталося да таго, як яна са стогнам адчыніць сваю зяпу ды праглыне рэшткі мяне? 50 гадоў? 60? 70?… А потым? (Саркастычна.) Вечнае жыцьцё. Сьвятло ў канцы тунэлю. (Гучна.) Ці гатовы ты сустрэць свайго Стваральніка?! Я ня ведаю… Я баюся. Я баюся цемры… Хтосьці быў у маім пакоі ў тую ноч. Я памятаю. Я расплюшчыў вочы, і цемра хлынула ў мяне праз іх. Я памыліўся. Мне ня трэба было рабіць гэтага. Я ведаў ужо, што цемра шукала мяне!.. Я спрабаваў адчапіцца ад цемры, але ня змог – я ня мог успомніць сьвятло… Гэта найпрасьцейшы спосаб пазбавіцца цемры. Я прыдумаў яго яшчэ ў дзяцінстве. Аднойчы я запытаўся ў бацькі – што такое сьвятло? “Адсутнасьць цемры”, — адказаў ён. Тады я зразумеў, што цемра ў сваю чаргу, гэта толькі адсутнасьць сьвятла. Я стаў шчасьлівым. Я больш не баяўся цемры. Усё стала раптам такім простым. Адзінае, што патрэбна – крыніца сьвятла. І кожны чалавек мае такую крыніцу, тут, унутры… Але з узростам мае страхі пачалі зноў прыходзіць да мяне, часьцей і часьцей. Цемра зламысная. Яна ніколі не адпачывае. Яна шукае любую наймалейшую дзірачку, шчылінку ў тваёй абароне. Яна ўварвецца ды патушыць тую слабую крынічку, калі ты недастаткова хуткi і дужы, каб абараніць сьвятло. Цемра моцная. Яна мае тысячы абліччаў. Яна чакае. Чакае адной памылкі, каб захапіць цябе. І я памыліўся той ноччу. Я расплюшчыў вочы… Цемра запоўніла мяне. Час здранцьвеў, застыў. Я ня мог зрабіць нічога. Нічога ўвогуле не магло быць зроблена. Нічога не магло мець месца – цемра мела месца… Я адчуваў сябе як мумія. Не… Я ня ведаю, што адчувае мумія. Але я быў пусты… Цемра выняла мае вантробы, мой мозг і напоўніла мяне чымсьці брыдкім. Але ў той жа час… у гэтым быў нейкі спакой… Калі нічога ня можа здарыцца, ня трэба й нічога баяцца. Магчыма гэта і ёсьць… Вечнае жыцьцё. Бязьмежнае мора нішто… Але недзе… Недзе тут… было нешта… ня ведаю… нешта цёплае, жывое, кавалачак душы, які быццам бы шаптаў… Нейкі слабы гук… Я ня мог распазнаць… У мяне не было сілаў. Я хацеў толькі спаць… Але шум у маіх вушах стаў рытмічным, і паступова… паступова я пачаў разумець… не, не разумець, не… Але нейкім чынам стала так, што гэтае шамаценьне, гэты шум, які больш за ўсё быў падобны на слабыя, дробныя хвалі, што марна спрабуюць выбрацца на камяністы бераг… Гэты шоргат стаў раптам словамі... Жы-ві… жы-ві …жы-ві… жы-ві… Я ня ведаю, што здарылася потым. Я толькі памятаю, як сабраў усе рэшткі… ўсё, што заставалася ад маіх унутраных сілаў, і заплюшчыў вочы. Я адрэзаў ніткі, і цемра звар’яцела. Яна ж была так блізка да перамогi. Ёй заставалася толькі запоўніць нейкі нязначны аб’ём. Кубічны міліметр, ня больш… Цемра ашалела, пачала выць, грукатаць… гук рабіўся ўсё мацней і мацней і… ўрэшце… лопнула мая галава, і я зьнік… Паўза. Я не магу сказаць, як доўга мяне не было… Першае, што я памятаю – нехта пагладзіў мяне па валасах і спакойна сказаў: «Цяпер – сьвятло». Спачатку я паглядзеў праз павекі. Голас меў рацыю. Там, звонку, было сьвятло. Я расплюшчыў левае вока. Не шырока, о не… Толькі трошачкі. У вобласьці левага вока ўсё было так, як мае быць. Тады прыйшла чарга правага вока. Вось гэтак, ага… Я аглядзеўся. Пакой быў незнаёмы. Я ляжаў на матрацы. Хто разбудзіў мяне? Я быў адзін… Глянуў на столь. Яна была шэрая. Найгоршы колер. Колер перад чорным… Гэта была мая першая раніца. З таго моманту я жыву тут. Сустракаюся з дактарамі кожны дзень. Ем. Іграю дурня. Адказваю… на іхнія пытаньні. “Як адчуваеце сябе сёньня?” Я адчуваю… Досыць і гэтага… Я нават магу спаць. Але толькі ўдзень. Ноччу я працую. Пішу. Запісваю ўсё, што чую… І ўсё, аб чым я сьню. Так, усе мае сны. Сёньня бачыў я ў сьне агіднага каня. Я ненавіджу коней. Усе думаюць, што яны такія разумныя і прыемныя. Але гэта толькі з-за памеру. Калі б коні былі памерам з сабаку, то ўсе ўбачылі б тую конскую нікчэмнасьць. Паглядзіце на поні. Цацка для прыкрых дзяцей. Яны вартыя адно аднаго… Што я кажу… У мяне ж было дзіця… Я памятаю… І я быў шчасьлівы. Божа, які шчасьлівы я быў! Але потым… потым… Кароткая паўза. Чалавек заплюшчвае вочы. Кожную раніцу прачынаўся я і глядзеў на столь. Столь, што была такая ж шэрая, як тут. Кожную раніцу спрабаваў я ўспомніць мой сон. Гэта было ня цяжка. Сон быў адзін і той жа... Кожную раніцу. Сон пра таго агіднага каня. Дзіўны стары, што пытае мяне ўвесь час. Доктар? Палі­цыянт?.. Кожную раніцу падымаўся я з пасьцелі і падыходзіў да люстэрка. Нейкае страхоцьце глядзела на мяне адтуль… Кожную раніцу… Маё дзіця… Хлопчык. Я ня бачыў яго ўжо… тры… пяць гадоў. Спадзяю­ся, што з ім усё добра. Пэўна так. Мая жонка… як жа яе завуць… яна напэўна клапоціцца аб ім… Я так кепска памятаю імёны. (Пачынае пісаць.) Але ежа тут неблагая. Курыны суп. І прагулкі… У мяне былі найлепшыя шкляныя шарыкі. Найлепшыя… Ва ўсёй школе. Мы гуляліся часта і я… Мне даюць яблык, кожны дзень. Учора быў зялёны. Спадзяюся, што сёньня… Што гэта будзе сёньня… Трэба штосьці рабіць. Мне трэба змагацца. Маё жыцьцё не бессэнсоўнае. Я гэта ведаю. Я адчуваю. Патрэбна толькі злавіць гэтае… гэта… Мая жонка. Яна была такая прыгожая тады… Яе шчокі… Яны былі як два румяныя яблыкі. Яблыкі… Не, ня тое… Нешта сьмярдзіць… Пракляты матрац! Я сплю на конскім воласе… Я глядзеў на сонца. Гадзінамі. У мяне быў выдатны шарык, так добра адшліфаваны… Яны казалі, што я кепска апрануты. Што мая вопратка старая і рваная. Калі я хачу, каб людзі мяне паважалі, я павінен… Маё адзеньне… Гэта тое, што засталося. Што яны зробяць з маім пінжаком? З тым старым, чорным… З белай плямай… Дзіўна. Я не люблю чорны колер. Але вопратка. Вопратку я … Я быў апрануты менавіта ў чорнае… Цікава. Яны дражнілі мяне… зьдзекваліся… (Пачынае цьвяліцца.) хто ён, хто ён, як завуць… хто ён, хто ён, як завуць… Ці ведаеце вы, што яны багатыя ды сквапныя? Усе. Яны прыносяць у ахвяру чужых дзяцей… Плятуць інтрыгі… Усясьветная змова… У змове… Тады я пачаў пісаць. Жыцьцё стала раптам цалкам зразумелае. Мяккае. Зручнае. Я мог зьмяніць усё разам. Толькі ўзяць аловак у руку… (Бярэ аркуш паперы і пачынае чытаць.) Арка. Начное паветра духмянае і густое. Патака. Парачка. Сны адыходзяць. Сонца вось-вось… Пераклады з ангельскай на партугальскую. Працаваў да ўсходу. З дваццаці аркушаў пакінуў пяць. Няблага. Дрэва. Загадкавы арганізм. Жыцьцё, матэрыял, музыка, гукі, цень. Цень. Паўза. Ён іграў на акардэоне. Ярка чырвоным… Я ня мог уявіць… Гэта было нейкае сьвята. Мабыць, дзень нараджэньня, альбо проста прыемны летні вечар. Пахла карыцай. Булачкі з карыцаю… Ён прынёс агромністы футляр. І там, унутры. Нібыта велізарная жаба адкрыла свой рот. Ярка чырвоны… Назаўтра я прыйшоў да яго. Я папрасіў дазволу паіграць. Іграць я ня ўмеў. Але гукі… Я быў уладаром. Я мог прымусіць гэты шыкоўны, пампезны акардэон быць паслухмяным, або быць нахабным. Музыка выйшаў. Ня вытрымаў… Мне патрэбна злавіць, схапіць тое найважнейшае. Тады галасы пакінуць мяне. Яны мучаюць мяне. Вымагаюць увагі… Маё жыцьцё. Я ім служу. Я раб. Вызвалі мяне! Вызвалі… Яны прыйшлі з цемры. Яны дзеці яе. Ці я памыляюся?… Калі я быў дзіцём, я ўмеў лятаць. Я ведаў, што ніколі не памру. Я ведаў, што людзі паміраюць, толькі калі жадаюць сьмерці. Я мог пакідаць зямлю… Да той пары… Пакуль я ўпершыню ня ўбачыў, як павук злавiў муху… Як ён ткаў… Я спалохаўся. Упершыню ў маім жыцьці… Тут шмат павукоў. Я ненавіджу гэтае месца. Тут усё ня так. Мне трэба выйсьці... Я ўжо ўмею гаварыць з доктарам. На ягонай мове. Я магу яго ашукаць… Я думаю, ён давярае мне. Ён казаў нешта пра нейкую паездку, якая б дапамагла мне. Добрая думка. Я скажу яму. А то ён і ня ўспомніць. Ён толькі гаворыць са мной пра Бога і душу. Ён лічыць мяне хворым. Хай сабе. Ён думае, што я сумую. У душы. Душа. Anima. Цень. Ego… Магчыма так… Магчыма так і ёсьць… Зразумела… Гэта ж проста! Мая душа… І цела… Баланс. Сістэма. Патрэбна толькі знайсьці той пункт, дзе цела аб’яднаецца з душою. З душою. Той пункт. Там ёсьць праўда. Там я магу вымераць… сапраўдную адлегласьць паміж целам і душой. Гэта найважнейшае. Так. Я ведаю цяпер. Дзякуй Богу! Слава табе, Госпадзі! Я так люблю Цябе! Люблю Цябе! Люблю… цябе… Люблю… Кахаю… Ейныя вусны… такія цёплыя, сухія. Рот… Усьмешка… Яна ўсьмiхалася… Я быў такі шчасьлівы… (Пачынае дэкламаваць.) На душы цёмна. Сумна. Тужліва. Кветкі расьцьвітаюць, толькі калі ты поруч. Няма цябе – няма радасьці, няма колеру. Усё чорна-белае, шэрае. Туман. Існаваньне. Не пакідай мяне аднаго. Я, як у дзяцінстве, баюся цемры. Шэрасьці. Паўза. Неабходна сабрацца. Сканцэнтравацца на найгалоўнейшым. Мне трэба пачаць з пачатку. Гэта маё права. Пачаць усё зноўку. Зламаць правілы. Перапісаць жыцьцё. Стаць iншым чалавекам. Можа, не такім слабым і маленькім. Забыць пра ўсе праблемы. Быць здольным усьмiхацца, бессэнсоўна гледзячы на сонца. Кахаць і быць каханым… Мне трэба навучыцца зноў лятаць. Мне трэба выйсьці. Кінуць гліну. Вырвацца з павуціньня… Сабраць усе сілы, напружыцца і потым… (Гаворыць сам с сабою.) Але… ці ты не баішся? Ты ведаеш, што душа прымацаваная да цела толькі ў адзіным пункце. А што калі хватка гліны больш моцная, чым ты разьлічваеш? Калі душа адарвецца і паляціць, а цела зваліцца ў гліну і пачне гніць ды сьмярдзець? Гэты смурод горшы, чым той, з матрацу… Падумай пра гэта. Уяві сабе… Уяві… Не хачу думаць! Маўчы, падступны д’ябал! Хай коні думаюць – у іх вялікія галовы! Я буду адчуваць. Жыць адчуваньнямі. Пачуцьці не ілгуць. Я магу даверыцца ім. Бог дапаможа мне. Я ведаю. Я веру… Ха! Ты верыш у Бога? Гэта добра. А ці верыць Ён у цябе?!.. Паўза. Маці казала, што, калі я нарадзіўся, ішоў дождж. Лівень. Навальніца. Я думаю, што яна спалохалася. Я не люблю навальніцу. Але дождж мне падабаецца. І гук цякучай вады. Я магу гадзінамі сядзець і слухаць ваду… Я люблю дождж… Я пачаў чытаць у тры гады з паловай. Калі я зразумеў, што гэтыя прыгожыя значкі маюць сэнс і складаюцца ў словы, а словы ў сказы... Гэта было адкрыцьцё. Я чытаў усё, без разбору. Старыя газеты, кніжкі для дзяцей, слоўнікі… Амаль нічога не разумеў, але нешта і вывучыў. Думаю, што гэта быў той першы сэнс у маім жыцьці. Чытаць. Я зразумеў таксама, што ёсьць рэчы, якіх я не разумею. Але яны не бессэнсоўныя. Я даведаўся, што нават бессэнсоўныя словы маюць нейкі сэнс. (Дэкламуе.) Другі сьвет. Восем розных п’есаў ні аб чым. Дурная мнагазначнасьць. Здараецца, што думкі раяцца ў галаве. Жарт. Хочацца адпачыць. Голас – сувязь са зьнешнім сьветам. Нічога ня будзе? Туга – гэта не настрой душы, гэта настрой сьвету. Жыцьцё ня можа вырвацца за межы. Кватэра. Грошы. Каханьне. Сентыментальная лухта. Паўза. Я небясьпечны чалавек. Я здольны на жудасныя ўчынкі. Мне ня справіцца з сабою… Ёсьць толькі адзін спосаб… толькі адно выйсьце… Не, не… мне трэба адсюль… Я хачу быць чымсьці… Я… Я так хачу падабацца людзям. Дапамагаць. Я… Трэба супакоіцца. Таму, хто жыве сярод словаў, цяжка з людзьмі. Гэта агульнавядома. Мінулае павінна зьнікнуць. Гэта адзінае рашэньне. Трэба глядзець наперад. Быць адкрытым. Зразумелым для iншых. Прыемным і… добрым. Так. Добрым. У дарогу… Зьбегчы, перш чым мінулае дагоніць і прыцiсьне цёплым сваім, мяккім сваім, такім цяжкім сваім жыватом! Трэба выйсьці, трэба… Пагаліцца. Халодны адэкалон. Купіць новае адзеньне. Загадзя. Апрануцца першы раз. Адчуць скурай. Зусім новую тканіну. Пахне чысьцінёй. Новы. Урэшце чысты. Урэшце. Сабраць толькі неабходнае. Тое, што патрэбна, каб ачышчаць сябе. Каб быць чыстым. Чысьціня. Усё новае. Новае жыцьцё. Упакаваць, скласьці. У чыстую торбу. Разьвітацца з усім старым. Нячыстым. Пакінуць яго тут. Ня браць з сабою. Зрабіць першы крок. Потым другі. Ісьці. Лёгка. Не азірацца. Толькі ісьці. Ісьці. Стогны і галашэньні не дапамогуць. Трэба дзейнічаць. Дзейнічаць. Пайсьці… (Дэкламуе.) Пачатак. Самы-самы. Пацуковая сутнасьць адсутнічае. Гэта радуе. Гэта хвалюе. Гэта весяліць. Ня хочацца ўспамінаць ні пра што дрэннае. Ня буду, раз ня хочацца. Вось. Паўза. Трэба сказаць, што стала нашмат лепш. Цяпер я адчуваю сябе сапраўды… лёгка. І лёгкім. І… аблегчаным. Я ж не такі і стары. Ды і не дурны. У мяне ёсьць будучыня. Мая будучыня. Мая, выключна мая будучыня, якую я зраблю сам. Самастойна. Я магу быць “у форме”. Я магу кантраляваць мае афекты. Патрэбныя толькі правільныя словы. Толькі дакладныя словы. І сістэма. Матэматычна карэктная, жорсткая сістэма. Мне трэба толькі даведацца аб дакладным памеры. Адлегласьці паміж целам і душой. Я знайду месца, дзе магчыма вымераць гэтую адлегласьць. Правільнае месца. Мэту паездкі. Куды я палячу… Паля… чу… Пал… я… Пал… Паломніцтва… Ну зразумела! Гэта ж відавочна! Безумоўна! Ерусалім! Ерусалім! Містычны пуп зямлі. Сьвяты горад. Радзіма пакутаў Гасподніх. Туды трэба ехаць. Ерусалім. Ерусалім… (Сьвятло зьмяняецца. Цяпер гэта тое ж самае сьвятло, што было ў пачатку першага акту – сафіт з левага боку сцэны. Ерусалім, Ерусалім… Шмат разоў жадаў я сабраць дзяцей тваіх пад маімі крыламі… Але ж ты не хацеў. Ці не прасіў я цябе зразумець, дараваць? Але ж ты адмаўляўся… Плачучы ля брамаў тваіх, я ўмольваў цябе (паступова ягоны голас мацнее). Але ты сьмяяўся! Ведаю цябе, Ерусалім! Твае цесныя крывыя завулкі, вялізныя палацы ды старыя хаты. Жабракоў тваіх і багацеяў. Дурняў тваіх, што палохаюць дзяцей, кленчаць грошай ды голыя таньчаць дажджом, і мудрацоў тваіх, што нічога ня бачаць за крохкімі жоўтымі паперамі ды мармычуць словы нават у сьне. Я чую цябе, Ерусалім. Малітвы твае і праклёны. Лямант жалю і лямант шчасьця, што толькі родны адрозьніць. Словы каханьня. Першы і апошні ўздых нас, сьмяротных. Я чую твае галасы, Ерусалім. Я чую… Сьвятло патухае. З а с л о н а.