Архіў нумароў:

Сяргей Рублеўскі

_____________________ Арні і Берк. Аповед	Як я лётаў птушкай і тым часам сам за сабою назіраў Цяпер і не згадаю, калі замысьліў аповед “Арні і Берк”. Можа, гады чатыры таму ці нават больш. Назва знайшлася адразу і падалася трапнай. Нават думаў вынесьці яе на вокладку кніжкі. Усе ж папярэднія пачыналіся з літары “а” – быў бы наўмысны працяг. Няхай сабе і з французскім “акцэнтам”. Я зноў і зноў абдумваў сюжэтнае рэчышча аповеду. Мне хацелася, каб ён быў зусім простым: арнітолаг праз розныя абставіны немінуча набліжаецца да знакавай сустрэчы з арліным птушанём і ўрэшце рэшт на гнездавой вышыні яны ўпіраюцца адно ў аднаго позіркамі. У птушыных вачах успыхвае страх, у чалавечых – зацепліваюцца замілаванасьць і цікаўнасьць. Вось і ўся падзея. Мне здавалася, што такая сустрэча двух жывых істотаў, абагульненых Божай паяднанасьцю і ў той жа час разьмежаваных прыўкраснай непаўторнасьцю, і ёсьць цуд, дзіва на ўвесь сусьвет. Цуд і дзіва вымысьленай Вялікім Творцам спалучальнай разнастайнасьці. Але штосьці замінала сесьці за пісьмовы стол. Відаць, неставала натхненьня ці проста яго было шкада выпускаць з душы, як сьпеўную птушку з клеткі. З цягам часу я прызвычаіўся да таго, што каторы год жыву з нерэалізаванай задумай, яна стала неадпрэчнай складніцай маіх перажываньняў. Толькі і рабіў, што прымерваў словы да ўяўных абрысаў літаратурнага рэчышча... І між тым пачаў падбіраць навуковыя выданьні ды зьвесткі з Сеціва пра беркутаў. Але, дзіўна, назапашваньне матэрыялаў мала што давала для паглыбленага разуменьня птушынай істоты. Лепш за ўсё было б навучыцца лётаць... У Сеціве я знайшоў гуказапіс голасу арла, і адразу нагадалася мне гучнае, поклічнае ціўканьне пясклёнка. І гэта пры тым, што самыя магутныя – заднія – арліныя кіпцюры дасягаюць сямі сантыметраў: мядзьведжыя ды і толькі! “А як яны сьпяць, беркуты, асядаюць, падгінаюць пад сябе на суку ногі, нібы тыя куры, ці стаяком?” – спытаў я ў аднаго арнітолага і зьдзівіў навукоўца нечаканай цікаўнасьцю. З яго адказу на гэтае ды іншыя пытаньні мне падалося, што пра залатых арлоў дасьледчыкі наогул ведаюць з большага, не абцяжараныя драбніцамі, бо драпежныя птушкі не навідавоку, патаемныя. Хіба што віцебскі арнітолаг Уладзімір Іваноўскі добра дасьведчаны, бо яму ўсё адно як сам Бог даверыў асабіста наглядаць за крылатымі стварэньнямі... З ім я і нагаварыўся ўволю перад ад’ездам у сваю родную лепельскую вёску. Падчас адпачынку лацьвей шчыраваць на літаратурнай дзялянцы. А пара напісаньня “Арні і Берка” насьпела ўжо і без натхненьня. Кожны літаратар асьцерагаецца заўчаснага пашырэньня кладзішча сваіх задумаў. Узяўся я нарэшце за аповед. Колькі першых старонак напісаў з лёгкасьцю, а тады – як захрасла. І душу маю лядовымі глыжамі пачала заціскаць скруха. І як толькі здарылася нагода кульнуць у добрай сябрыне колькі кілішкаў “рускагоркай”, я скарыстаў яе спаўна, пад завязку, як кажуць. А што рабіць, калі ня ўмееш якім інакшым чынам расхінуць у бакі пачуцьцёвую захмаранасьць. Назаўтра я, прыгнечаны ўчарашняй хмелевай аблудай весялосьці, патэлефанаваў Валодзю Іваноўскаму і распавёў пра свае літаратурныя пакуты. “А ты думаеш, арлом быць лёгка?!” – толькі і прамовіў той у адказ, прытым, як мне падалося, трошкі зьедліва і ганарліва. Але гэта не засмуціла, надварот, падтрымала і нават натхніла мяне, бо раптам адчуў пэўнае супольніцтва з крылатым героем свайго аповеду. Яшчэ як няпроста і нялёгка быць і жыць! І я пачаў доўжыць пакрысе, урыўкамі свой тэкст. Але ён аніяк не набываў імклівасьці непарыўнай плыні, а толькі – загусьцеласьць смалы. Мусіць, я ўпершыню так пераканаўча адчуў, што ствараю словам свой сьвет, зусім слаба ўсьвядомлены ў параўнаньні з існым, у многім па сваіх выкрайках, няхай сабе і з хваляўнічым азіраньнем на высокі ўзор. А калі ты ня цалкам дасьведчаны ў драбніцах, сьлінка ўяўленьня яшчэ больш трывала мацуе словы. І яны, гэтыя ня з першай спробы знойдзеныя, з цягам часу падпраўленыя, а дзе і замененыя слоўцы, шчыльніліся, нібы каменьчыкі ў падмурку. Усё адно як ладзілася якое апірышча, каб узьляцець... Вось жа! Менавіта адчуць лёт, крылатую работу, якая трымае ў паднябесьсі. Часам каменьчыкі словаў рассыпаліся, раствор уяўленьня не застываў у апалубцы чыстага аркушу. І гэта вельмі засмучала. Тады я браў сьпінінг і ішоў на возера. Але ж і на люстэркавай роўнядзі адбіваліся недасяжныя аблокі. Што я толькі ні прыдумваў, каб не сядаць за стол! Фарбаваў шалёўку хаты, падладжваў плот, складваў дровы пад страхой... А калі дазнаўся, што Віцька Кузьмоў ва ўрочышчы Мухна назьбіраў абабкаў, дык тут жа сеў на веласіпед і рушыў у лес. Ён жа ў нас далекавата, ды і па баравых абсягах лацьвей гойсаць на веліку – дарожкі прыемна ўтравелыя, аж ільсьністыя. Даімчаў да запаветнага кутка – і вышуквай грыбочкі. Дзіўна, але менавіта ў лесе адчуў я асаблівасьці арлінага палёту. Каціў з гарушак, з нацягам узьбіраўся на іх – і зноў, і зноў патрапляў у духмяныя тэрмікі, няхай сабе ў самай іх прыземнай аснове, але ж, лічы, амаль з вертыкальнай праекцыяй на нябесную шкарлупіну. Такім чынам у мяне з Беркам зьявіліся пэўныя падставы для тоеснага сьветаадчуваньня. Дык адразу і адчуў, што два веласіпедныя колы і ёсьць мая пара крылаў. Я паскорана націскаў на педалі, і тады здавалася, што, набіраючы хуткасьць, імкліва пікірую на ўяўленую здабычу. Якое ж было маё зьдзіўленьне, калі падчас даволі хуткага руху краем вока паблізу дарожкі я прыкмеціў характэрную кяпурку. Спыніўся, сьпешыўся, вярнуўся назад: гэта быў крамяны баравічок. І, як потым аказалася, у гэты дзень адзіны на ўвесь кошык. Сьпікіраваў! Калі я, набраўшы хуткасьць, зьязджаў з пагорку на роўнядзь і пераставаў круціць педалі, здавалася, што мае крылы выпростваюцца і запавольваецца лёт, пачынаецца лунаньне ў цёплых струменях паветра. Гэтае ўражаньне станавілася яшчэ больш пераканаўчым, калі веласіпед запавольваў сваю хаду акурат у духмяным тэрміку. Так адчуў я паяднанасьць з небам і са сваім тэкстам. І паверылася, што мае простыя словы могуць набыць кшталт першаісных, трывала спалучальных, стваральных. Напісаньне аповеду раптам стала мне ў смак. У нясьпешнай рабоце над ім, можна сказаць, быў шчасьлівы працяг празьмерна маруднага выношваньня задумы. Я адчуў, што ў душы пачаліся прыкметныя перамены. Тым летам у мяне раптам разладзіліся ўзаемаадносіны з адзіным сябрам, аднавяскоўцам, аднакласьнікам, у многім аднадумцам – Петраком. Яны страцілі такі натхняльны дух неабавязковасьці і хлапчукоўскай лёгкасьці. Сябра амаль цалкам паглынулі гаспадарчыя справы. Ён нават перастаў заязджаць парукацца, хоць і займаўся сваёй сельскай гаспадаркай побач, у суседняй вёсцы. А я ж з маленства не магу наталіць прагу сяброўства, іншым разам яна робіцца для мяне роўнай празе жыцьця. ...Ранічкай пачаў доўжыць рукапіс з новага абзацу. Але напісаў, можа, толькі пару сказаў. Літаратурнае думаньне было перабітае нечаканым пачуцьцём. Мне раптам зусім расхацелася яшчэ ўчора такога неабходнага руканьня, такой чаканай сяброўскай сустрэчы з Петраком. Яна падалася мне патрэбнай ня больш, чым Берку. Я доўжыў на паперы аповед, цяпер ужо займеўшы адзіноту самадастатковага чалавека, які амаль што навучыўся лётаць. І тады мне прыгадаліся неўміручыя радкі Тыцыяна Табідзе: Ня я складаю вершы. Яны, нібы аповесьць, пішуць Мяне, і ход жыцьця суправаджае іх. Упершыню і маё сэрца захінула гэтае вялікае пачуцьцё. ...Але каб жа трывала, каб жа цалкам! На жаль, як раптоўна пачалося, так яно раптоўна і скончылася. Я міжволі згадаў нашу даўнейшую хатнюю гусь, якая ўвосень, бывала, падштурхнутая не дарэшты ачахлым інстынктам, пачынала малаціць нагамі ды крыльлем і праз колькі дзясяткаў метраў нарэшце ўзьлятала, пераадольвала над зямлёй невялічкую адлегласьць і зноў апускалася на падмерзлае поле. Што рабіць, калі няма ў крылах дужасьці, а ў целе лёгкасьці. Я адчуў пад сабой зямлю ў Віцебску, калі надышла пара вяртаньня на звыклыя побытавыя сьцежкі. Мой рукапіс зноў зьнерухомеў у сьціслым стосіку. Пачало здавацца, што ён так і праляжыць доўгія гады кволым сьведчаньнем нерэалізаванай задумы. Так бясконца ляжаць у немачы прыгнечаныя ўкрыжавальнай комай людзі. Было прыкра, задушліва. Пайшла на звад асалодная прывабнасьць літаратурнага занятку. Затое тут жа наладзіліся ўзаемаадносіны з сябрам, перш за ўсё таму, зразумеў я, што мяне ўжо больш аніякі твор не пісаў, нібы аповесьць. Толькі праз пару тыдняў, пакрысе і нібы з прымусу я ўсё ж пачаў доўжыць гісторыю ўзаемаадносін Арні і Берка. Цяпер узрушаны ня столькі якімі жывымі ўражаньнямі ды асацыяцыямі, удумліва скіраванымі ў прыкметнае рэчышча ўяўленьня, колькі па не зусім уцямных законах літаратурнай логікі. І, як і раней, аніяк ня мог ацаніць, вызначыць вартасьць свайго тэксту. Можа таму, што ён не натхняў, ня ўскружваў шчасьлівай аблудай галаву, а толькі высмоктваў і высмоктваў з душы жыцьцязмогласьць. Праўда, з цягам часу менавіта меру гэтага душэўнага пазбаўленьня я і пачаў лічыць пэўнай адзнакай вартасьці твору. Энергія анікуды не прападае, мусіць жа, адчуюць яе трывалы запас сваім часам і чытачы, – суцешліва думалася мне. А галоўнае, я хоць крайком душы судакрануўся з невядомым дагэтуль у сваёй існасьці словам. І пасьпеў крыху адчуць, якое яно, Слова, было Спачатку. Толькі Спачатку і больш ніколі. Арні і Берк Уладзіміру Іваноўскаму, якому Бог даверыў наглядаць за птушкамі. Арні Арні прачнуўся а палове пятай. І ня толькі таму, што трэба было ісьці на вакзал ды першым аўтобусам адпраўляцца ў Запольле. Ужо месяцы два запар штодзень такой парою яго будзіў боль пад левай лапаткай, які, як толькі прадзярэш вочы, па клавішах скабаў нясьпешнай хваляй зьніжаўся ўніз, да крыжавіны. У Арні, нібы электрычны слуп пад вялікай напругай, трымцеў сапсаваны яшчэ ў студэнцкім будатрадзе хрыбетнік, а на сьвітанку – асабліва. Але сёньня няўрымсьлівы барадач не зьвяртаў на гэта ўвагі. Пачыналася чарговая веснавая пара назіраньня за Беркам, за ягоным любімым Беркам у запаведным куце Крушлянскага мохавага балота. Дык які тут сон. Арні ціхенька ўзяў на руку тое-сёе з вопраткі і зачыніў за сабой дзьверы, напасьледак зірнуўшы, як кругла, нібы поўня, сьвеціцца Насьціна плячо. Ён ведаў, што чуйная жонка ўжо ня сьпіць, проста затаілася, каб не ўставаць, не дапамагаць яму зьбірацца ў вандроўку – гатаваць гарбату, ладзіць які сьняданак ды сноўдаць туды-сюды па дробных просьбах у непазьбежнай, як ты загадзя ні рыхтуйся, ранішняй мітусьні. Апроч таго, Наста, хоць і стрымлівала сябе, усё ж не магла пазбавіцца ад рэўнасьці Арні да птушак, ад незласьлівай, але трывалай крыўды: колькі ўжо можна валаводзіцца з гэтымі арламі, у адзіночку брысьці па неагляднай балаціне, раз за разам ускарабкавацца на высозную асіну ці іншае дрэва, усё адно як самахоць задумаўшы скрут сваёй ужо даўно сьсівелай галавы. А яшчэ спаць на імховай выжарыне, аднаму, як бервяно, і прытым соладка, нібы на цешчынай пярыне, і слухаць ня жончына мілагучнае пасопваньне, а глухое дальняе ваўчынае выцьцё... Пачуўшы бразгат посуду, Настуля перасмыкнула плечукамі і нацягнула на шыю коўдру ў прыкметна зьбяднелым на ўгрэўную цеплыню ложку. Арні, балазе часу было з запасам, нясьпешна паставіў на пліту поўны чайнік ды рандольку з вадою і, маючы вольную хвіліну, выйшаў на балкон. Такія моманты былі для яго шчасьліва-абуджальнымі на цэлы год, а боль у хрыбетніку з пачаткам сезону калі не аціхаў зусім, дык прыкметна слабеў. Жыцьцё заўсёды насуперак болю. Такой шарай гадзінаю вось тут, на балконе, Арні лёгка ўяўляў сябе разбуджанай птушкай, якая ў сьвітанкавым здранцьвеньні яшчэ пачаргова выпроствае крылы, ногі, нібы малое дзіцё, робіць “пацягушкі”. Арні карцела расхінуць ушыркі рукі ды крыкам выгукнуць з гэтай бетоннай спаруды шчодрую радасьць, звычайную, чалавечую, і на драбок ня змушаную вышынным птушыным памкненьнем. Навуковец наогул ніколі не хацеў, ды і не любіў лётаць, нават на гарантавана надзейным “кукурузьніку” асьцерагаўся. Трохі баяўся вышыні нават падчас ускарабкваньня на вершаліннае гняздоўе. Але чамусьці якраз на балконе звычайна прыходзіла да яго прыемнае пачуцьцё ў сувязі з пачаткам назіральнага сезону. Душа гэтай блаславёнай парой заўсёды мяняла сваю прапіску – цеснату гмахавых катухоў на вольнасьць першародных мохавых абшараў. Забулькацела кіпенем рандоля, і Арні лыжкай асьцярожна апусьціў на яе дно тры яйкі, з прывезеных на тым тыдні ад маці, якая, не зважаючы на гады, усё яшчэ трымала і трымала на падвор’і курак, каб хоць якім гасьцінцам усьцешыць сына. Арні ў такія раніцы варыў звычайна тры яйкі, нібы згодна якому строгаму правілу. Насамрэч – з прынцыпу мінімалізму. Адно яйка ён зьядаў перад адыходам, а два браў з сабою. А можа, гэтая норма і якім-небудзь чынам асацыятыўна зацьвердзілася ў сьвядомасьці, бо ў арліных гнёздах зазвычай знаходзілася якраз два і куды радзей тры яйкі, на якія наглядчык за птушкамі і хукнуць баяўся. Узьнёслы чалавек, ён міжволі ва ўсім імкнуўся займець хоць якую тоеснасьць з залатымі арламі. Задзьмуў у поклічную сьвістульку чайнік, і Арні тут жа выключыў газ, каб лішняе не трывожыць жонку. За доўгія гады вандровак па балотах ён ведаў і сваю дзённую норму наталеньня смагі – літр духмянай гарбаты на пятнаццаць ці трохі больш гадзінаў спланаванага паходу па балотнай роўнядзі. Пачнеш піць болей, дык не супынішся, будзе карцець зачэрпнуць з кожнай калужыны, сабе на згубу. І зноў жа, як у тых арлоў, – строгая мера ашчадна прынятай з Божай ласкі жыцьцядайнасьці. Арні зладзіў колькі бутэрбродаў з сырам ды пачаў аглядаць сабраныя ўчора ў дарогу рэчы – зьмесьціва заплечнага мяшка з прыладжаным да яго збоку спальнікам. А потым агледзеў і край неабходнае для работы – скруткі гнуткага меднага дроту, якім разжыўся ў аднаго знаёмца з заводу, мяшэчак з цьвікамі, сякерку, абцужкі ды іншае. Вясна распачынала свой імклівы ход. Аглядаць старыя гнёзды было яшчэ трохі рана, а вось дапамагчы арлам зладзіць рыштаваньне новага прытулку пара сышла яшчэ не дарэшты. Ды яна, па сутнасьці, ніколі й не сыходзіць. Арні ціхенька, як і ў спальным пакоі, зачыніў за сабой уваходныя дзьверы. Берк Як толькі Берк той блаславёнай вясною вылупіўся на сьвет, дык, лічы, адразу патрапіў пад удары цьвёрдых, як галінкі, братавых крылцаў – па сьпіне, шыі, усё адно як яго аходжвалі з-за якой правіны. А потым да гэтых пруткоў далучылася хоць і ня цалкам яшчэ задубелая, але ўсё ж досыць калючая дзюбка. Дык аднойчы старэйшы брат патрапіў ёю акурат у самую дужку павека Берка, якое ледзь-ледзь пасьпела захінуць зрэнку. Але ваяўнічы брацік так дзеўбануў ахоўную абалоначку, што на яе крайку пасьля загойваньня пажыцьцёва застаўся маленькі гузлачок, які замінаў цалкам затуляць вока. Вось і цяпер Берка абудзіла лязо сьвятла, якое падбівалася пад зьнявечанае павека. Ён спаў на трывалым суку высознай асіны, якая стаяла непадалёк ад гнязда. У скрыжаваньні сьвітальных промняў рашучая птушка поклічна прасьпявала пісклявае “цьяў-цьяў-цьяў…” і магутна адштурхнулася лапамі ад свайго апірышча. Рытмічны покліч быў скіраваны да сужэнкі, якая яшчэ аніяк не магла атрэсьці санлівую млявасьць. Берк нёс на вострых кончыках сваіх шыйных пёрак памаранчавыя агеньчыкі сонечных пырскаў, здавалася, пагражаючы абрынуць іх долу на сухі мох. Арол прасьлізгваў над чэзлым хмызаўём, выпетранымі марозцам купінамі і кіраваўся на ледзь прыкметны ўзвышак, хоць і адчуваў, што і там яшчэ ня ўчуе стромкай цеплавой плыні тэрміка, якая б падхапіла яго як скінутую з дрэва лісьцінку. Сонца было яшчэ зусім нізка. І тады Берк усёй шырынёй разьвінутых крылаў ударыў па халаднаватай пругкасьці прыземнага паветра і выцягнутай шыяй, усім целам узмах за ўзмахам памкнуўся ўгору – “цьяў-к’як-цьяў-к’як-цьяў”… Праз колькі хвілінаў ён вузкімі кругамі ўзвысіўся ў сьцюдзёны абшар нябёсаў амаль на тры кіламетры. Здавалася, колькі хвілінаў яшчэ – і прылізаныя волкай паветранай плыньню пёры кране шыза-металёвае марознае покрыва. Агністыя пёркі, якія нібы вугельчыкі патыхалі на галаве і шыі, здавалася, зараз ачахнуць у гэтай крышталёвай астыласьці, як ачахаюць вугалі ў шырока разгорнутым прысаку. І тут Берк зьнерухомеў – “цьяў!”, усё адно як далей яго не пускала празрыстая абалонка нябёсаў. Час дайшоў да тонкай рыскі, калі здалося, што ўвесь сьвет раптам здранцьвеў у невыказнасьці і невядома з чаго ён атрымае новы працяг звыклага быцьця – з цеснага прыцісканьня Беркам да цела крылаў перад піке ці з расхінаньня іх ушыркі перад завісаньнем над неагляднай балотнай прасторай, калі нібы пальцы на руцэ чалавека разджагерваюцца крайнія пёры… Але новы адлік жыцьцядайных момантаў пачаўся з гарачых удараў перакуленага ў піруэце сэрца: Берк адно імгненьне бачыў толькі неба, потым выструніўся гарызантальна, потым зноў імкліва кульнуўся, і толькі пасьля гэтага паплыў павольна, па крузе... Потым яшчэ... Па спакою, які, здавалася, усталяваўся ва ўсім сьвеце, можна было падумаць, што арол назаўсёды знайшоў свае кругі. Але, дзе там! Ён раптам сьцяўся ў грузны глыж і ўвайшоў у піке, потым зноў выпрастаў крылы, запаволіў лёт і зайшоўся ў поклічным крыку. Валадар вышыннага прасьцягу рабіў усё, каб прыцягнуць да сябе ўвагу сужэнкі, зрушыць яе з месца, узьняць у ранішняе мроіва нябёсаў, бо аднаму яму было мала неабсяжнай сферы. Ён рашуча дамагаўся ейнага водгуку, абавязковага, як узыход сонца. …І тады ад штуршка магутнымі лапамі арліцы здрыганулася галіна, аддаючы долу колькі буйных кропляў ранішняй расы. Панавала ціша і, здавалася, кроплі не разьбіліся, а, дзіўным чынам ацалелыя, ляглі ў глыбіню мяккіх сфагнаў. Усё было нерушна-затоеным у гэтым Божым кутку. Арліца памкнулася наперад ня выцягнутай дзюбай, а ўсім сарваным са стрыжню спакою сэрцам, якое, здавалася, пачынала разьбіваць ейную грудзіну. Гаспадыня гняздоўя ўчула трымценьне ў паветры пёраў сужэнца, якое рабілася ўсё больш і больш гучным падчас чарговага зацяжнога піке. А праз колькі імгненьняў яна і ўбачыла свайго Берка. Набіраючы вышыню, кінулася наперарэз, каб хутчэй сустрэцца якраз над маладым асіньнікам, які тоўпіўся невялікімі купкамі на шырокім узвышку. І ён яе заўважыў ці, можа, учуў ейнае трапяткое, абуджанае вясной сэрца, дык зноў сьцяўся, паляцеў каменем да зямлі. Яны аднаімгненна прадвызначылі сваю сустрэчу ў ранішнім небе. Арліца, як толькі наблізілася да траекторыі піке Берка, у прадчуты момант пе­ракулілася на сьпіну, падцяла пад жывот лапы і сьцяла ў лагодных кулачах кіпці. І так запанавала ейнае імгненьне ва ўсім сьвеце. Берк, нібы падчас імклівага паляваньня, раптам рэзка расхінуў у піке крылы, так, што бруёй паветра іх амаль прыбіла адно да аднаго, адчувальна крутануўшы ў суставах. “Цьяў-к’як”, – і ён зьліўся з ёю. Рэзка выпрастаўшы лапы валадар неба дакрануўся да падстаўленых “кулачкоў” і тут жа адляпіўся, паляцеў убок, з пераможным крыкам пачаў набіраць вышыню. Гэта быў крык радасьці ад добра зладжанай дзеі, якая і гэтай вясной яшчэ больш паспрыяла іх аб’яднаньню, стала пераканаўчым сігналам да жыцьцядайнай сашчэпкі. І нікому ў сьвеце, нават Арні, не была вядома патаемная спружына гэтага, здавалася, даўно неабавязковага для цесна паяднаных сужэнствам Берка і ягонай арліцы выхаду ў неба. Хутчэй за ўсё арлы хацелі пераканацца, што яшчэ могуць прыводзіць з-за аблокаў расцугляны наравісты вецер. Могуць жыць разам. Арні Да вакзалу наглядчык за птушкамі, як заўсёды, ішоў пешкі. Балазе жыў ён непадалёк – усяго два прыпынкі тралейбусу. Апроч таго, Арні карцела як мага хутчэй адчуць цяжар сваёй заплечнай ношы, бо і гэта радавала прыемнымі згадкамі. Часу да адпраўленьня аўтобусу было з надтом і можна было ісьці паволі. Яму здавалася, што горад сваёй цішынёй нагадвае балотную прастору, у якой трошкі прыгаломшаныя раньнім абуджэньнем, паныла-маўклівыя, у памаранчавых камізэльках, з хвастамі-мётламі завіхаюцца птушыныя істоты. Квіток быў куплены загадзя, і Арні пачуваў сябе вольна, усё адно як на прагулянцы. У невялічкім аўтобусе, які з нядаўняга часу пачаў хадзіць у зьбяднелае на жыхароў Запольле, навукоўцу выпала зручнае месца ў дальнім кутку салона – тут было лацьвей, нікому не замінаючы, паставіць на падлозе свой вялізны заплечнік ды іншыя рэчы. Дарога да Запольля займала хвілінаў сорак, і наглядчык за птушкамі прытуліў голаў на сьпінцы сядзеньня, якое стаяла наперадзе, звыкла падклаўшы руку, а другой узяўся за стойку, якая ўзвышалася побач. Раньняе абуджэньне ўсё ж дало сябе знаць, і ён міжволі прымружыў вейкі. Калі аўтобус выехаў за горад і набраў хуткасьць на роўнай шашы, Арні заснуў. Ён па-ранейшаму трымаўся за стойку, абшчапіў яе далоньню, усё адно як Берк сваімі кіпцямі сук дрэва. Наогул, знаёмцы Арні шмат у чым бачылі ягонае падабенства з магутнай птушкай, але ня надта давяраліся сваім уражаньням, лічылі іх лёгкай гульнёй уяўленьня. А дасьледчык ніколі пра гэта і ня думаў. Усё жывое на гэтым сьвеце мае хоць якое падабенства. Арні з пэўнага часу пачало здавацца, што ён ня езьдзіць, а лётае ў Запольле, з вышыні сарака кіламетраў спускаецца на сваю неаглядную балатавіну, кружляе ці, растапырыўшы крылы, гасіць лёт, прыпыняецца на колькі хвілінак ды зноў доўжыць сваё набліжэньне. І радасьць маючай адбыцца сустрэчы напаўняла ягоную душу. Але ня толькі. Было на ейным донцы і крышку горычы, якая зьяўляецца заўсёды, калі і натхнёную справу робіш, лічы, насуперак агульнапрынятым людскім звыкласьцям. Арні ўжо і згадаць ня мог, калі ён у апошні раз бавіў свой адпачынак разам з жонкай, дзецьмі ў вясёлай сямейнай гурме ў роднай вёсцы ці ў цешчыным Каралінаве. Па сутнасьці ён сам сябе пакрысе, але няўхільна, нібы які прыкры лішак, адразаў ад гэтай найлепшай у сьвеце супольнасьці. Вось жа сапраўды, у ягоных правераных таварышах хіба толькі балотны воўк. Кожны водпуск у маі-чэрвені – на мохавых абшарах, кожныя выхадныя – з сакавіка да позьняй восені – там жа. Іншым разам пакрыўджаная жонка грэбліва абзывала яго абразьлівым, на яе думку, словам “балотнік”. Праўда, Арні на гэта толькі ўсьміхаўся і ўдакладняў: “Тыгр балотаў, прашу зазначыць, вашая ягамосьць!” Ён насамрэч меў гэтае ганаровае, прыдуманае зацятымі арнітолагамі званьне. Гадоў дванаццаць таму Арні запрасіў сваіх паплечнікаў на ўскраек Ельні, аднаго з самых вялікіх у Беларусі верхавых балотаў, і, выпіўшы з імі на разьвітаньне, лічы, сімвалічную чарачку дзівасілавай настойкі, рушыў у дальні паход. Па балотнай цаліне за сьветлавы дзень ён наважыўся пераадолець сямнаццаць кіламетраў. Пакуль Арні ішоў, сябры па навакольных вёсках, наўкруг пераехалі на “ўазіку” на другі край урочышча. Чакалі. Палілі касьцёр, гатавалі юшку, рыхтаваліся да сустрэчы. Тыгр балотаў падаў свой рыклівы голас запозна, з цемрай, выйшаў якраз на сьвятло вогнішча. І, сьмяротна змораны, абрынуўся на зямлю. Не хапала сілаў нават узьняць вітальную чарку ды слухаць віншаваньні. Толькі папрасіў журавінавага морсу. …На нечакана глыбокай выбоіне аўтобус моцна здрыганула, хітнула ў бок, але асалавелыя пасажыры, відаць, былі звыклыя да такіх “ускалыхаў” – адно маўкліва паправілі свае рэчы. Іх зьдзівіў толькі нечакана гучны выгук з задняга крэсла: “Учаплюся, учаплюся!..” – і ўсе скіравалі позіркі на соннага Арні. З заплюшчанымі вачыма ён, пакрысе ўстаючы, падцягваўся да стойкі, паводзячы ў бакі плечукамі, нібыта імкнуўся скінуць з іх рамяні рэчавага мяшка. Яму сьнілася леташняе страшнае здарэньне. На сыходзе дня, калі Арні вяртаўся з вандроўкі па балоце, каля азярка Таўпінец ён аступіўся, сасьлізнуў з купіны ў дрыгвянае вакно і праваліўся па самае горла. Цяжкая заплечная ноша пачала пакрысе набіраць у сябе вільгаць і няўхільна абніжаць яго. Калі здаралася, што наглядчык за птушкамі заставаўся начаваць на балоце, дык ён амаль ніколі ня думаў пра якую небясьпеку, адразу выяўляўся рашучым фаталістам: “Будзе тое, што будзе…” – і зьнясілены засынаў у лічаныя хвілінкі. І вось надышоў момант, калі ён ужо і прашаптаць ня мог і частачку таго, здавалася, такога просьценькага выслоўя: “Будзе тое…”. Арні ўсё глыбей і глыбей засмоктвала шчыльная твань. Ён ужо закінуў голаў, як заўзяты піток гарэлкі, а рукамі, нібы па стале, шараваў па імху ды купінах, імкнучыся ўхапіцца за якую выратавальную саломіну. А потым з усіх сіл усё ж памкнуўся наперад, нібы з ярма высоўгваючы заціснутую шыю… І тут – дзіва-дзіўнае! – раптам убачыў перад сабой невялічкую бярозку, якая расла на адлегласьці выцягнутай рукі, а калі і далей, дык усяго на колькі сантыметраў. Нібыта хтосьці яе толькі што выратавальна пасадзіў! Ствол бярозкі здаваўся няпэўным, прывідным, нібы палоска слабога сьвятла, якое праз вечаровую смугу прабівалася ў шчыліну кімсьці прадбачліва прыадчыненых дзьвярэй. Арні зрабіў апошнія высілкі, як толькі мог, усёй сваёй істотай зноў падаўся наперад, яшчэ крыху, яшчэ – і адчуў нарэшце ў руцэ шурпаты камельчык. Парэпаная кара пачала астуджаць далонь сьвежым лагодна-вітальным халадком. ...Арні расплюшчыў вочы і паглядзеў на сваю зьбялелую руку, якой трымаўся за стойку аўтобусу. Ён не адразу зразумеў, што толькі-толькі перасьніў леташняе здарэньне ў ельнінскіх нетрах. І спачатку аніяк ня мог даўмець, чаму так зьдзіўлена пазіраюць на яго спадарожнікі. Але на ўсялякі выпадак папрасіў прабачэньня, а потым панурыў голаў ды заглыбіўся ў свае думкі... Арлы абуджаюць прастору веснавога неба ўзмахамі сваіх крылаў, трымценьнем пёраў падчас піке і галавакружных піруэтаў. І гэта – усяго толькі пераканаўчы знак сваёй магчымасьці выжыць насуперак усім прыкрасьцям сьвету, падоўжыць свой род. А яшчэ – своеасаблівы іспыт перад Усёмагутным на права быць валадарамі неба. А чаго дамагаецца ён, Арні, у сваім ранішнім “палёце” на імховыя крушлянскія абшары? Што каму дэманструе, у чым хоча пераканацца, які тэст здае і дзеля чаго? І наглядчык за птушкамі згадаў акадэміка Курносава, які аднойчы трошкі нападпітку сказаў яму: “Калі хочаш стаць геніяльным вучоным, забудзь ся на жонку, дзяцей, на грошы, машыну, на ўсё. Прыслухвайся толькі да свайго ego, адчуй сваю першаіснасьць. І тады расшыфруеш Божыя знакі”. Сказаў, як адрэзаў. Але хіба можна ўсё браць на веру, што напляце гэты дасьледчык вераб’іных?.. Арні раптам зьбянтэжыўся: а можа, усё так і атрымалася, як казаў Курносаў, і ягоная жыцьцёвая дарога толькі і пазначана такімі, па сутнасьці, прыкрымі адцураньнямі? Як, дарэчы, і сёньняшняя паездка. Сястра прасіла пазаймацца з пляменьніцай біялогіяй, сёлета ж ёй паступаць ва універсітэт, дык адмовіўся, спаслаўся на празьмерную занятасьць. Адмовіўся летась і ад захапляльнага падарожжа па Касплі на байдарках – ад вытокаў да Суража. Дарма што вандроўку па любімай рэчцы прапаноўваў найлепшы сябра – надыходзіла ж пара пільнага нагляду за арліным вывадкам. Здавалася, такой парой і яснавокая прыгажуня з гнуткім станам ня зможа завабіць яго пад покрыў пажаднай ночы, хіба што – на імховую балотную пасьцельку. Па сутнасьці, усімі сваімі адмовамі і адцураньнямі Арні выракаўся звыклых пачуцьцяў і схільнасьцяў, якімі цешацца людзі і якія ўсіх іх робяць паяднанымі неўсьвядомленым сваяцтвам. А яму ўсё жыцьцё карцела радніцца з арламі, зноў і зноў узвышацца па ствалах дрэваў да іх надзейна нагрувашчаных гнёздаў і аглядаць новых птушанятаў. Дзеля гэтага ён нават сканструяваў сьпецыяльныя кіпці, куды больш дасканалыя, чым выкарыстоўваюць на слупах электрыкі. Арні штораз хацеў толькі засьведчыць, што ён з імі, з улюбёнымі птушкамі, ды абціснуць металічным кальцом арліную лапу і такім чынам заручыцца на пажыцьцёвае сяброўства. Берк Ён выруліў на самую высокую асіну на ўскрайку балатавіны і ўчапіўся кіпцямі ў даволі доўгую тонкую галіну. Зрабіў пару магутных узмахаў крыламі – і галіна, усё адно як ад подыху нізавога ветру, падалася ўверх, потым Берк зьнерухомеў і ўсёй сваёй вагою гопнуўся на пругкае апірышча, потым паўтарыў гэтую няхітрую дзею колькі разоў запар. Але гнуткая галіна толькі разгойдвалася і аніяк ня йшла на злом. Разьятраная птушка выдыхнула сваё абуральнае “к’як” і ўзьнялася ўгору, зрабіла невялікі круг і зноў разьвінула крылы над аблюбаванай вершалінай. Гэтым разам Берк выбраў іншую, куды танчэйшую галіну, і не разгойдваў яе, але ўхапіў дзюбай, прытым далекавата ад ствала, і рэзка крутнуў галавой... Галіна хруснула. Берк у паветры спрытна падхапіў яе пасярэдзіне, узвысіўся над вершалінай і паляцеў да гнязда. Калі б яго ўбачыў які Анры ці Пабла, дык чалавецтва магло б займець куды іншы і, можа быць, ня менш пераканаўчы сімвал міру, чым голуб. Берк распрастаў крылы, выструніў іх у адну лінію, нібы стрэлкі га­дзіньніка, і так завіс над гняздом. Потым асьцярожна скінуў зьверху га­ліну, і ягоная сужэнка пачала парадкаваць сьвежы дадатак, нібы якая вясковая гаспадыня духмяны “май” у сваім чырвоным куце. Берк прымасьціўся на краі гнязда. Але не надоўга. Неўзабаве ён зноў узьляцеў і зрабіў над вершалінай невялічкі круг – здавалася дзеля таго, каб палюбавацца сваім абноўленым жытлом. А потым рушыў на захад урочышча, туды, дзе заканчвалася балота і пачынаўся сасновы бор. Арол ляцеў у куток, дзе не аднойчы натрапляў на вялізную шыза-сталёвую, з рудымі крыламі, з выразнымі бугаркамі чырвоных дужак броваў, з шырока натапыраным хвастом птушку. Калі Берк быў яшчэ зусім маладым, нявопытным паляўнічым, дык ухапіў глушца, а гэта быў якраз ён, не раўнуючы як зайца: адной лапай за галаву, а другой за… А вось яна якраз толькі сьцялася ў пусты кулачковы сашчэп ды сасьлізгнула з ільсьністых хваставых пёраў. Глушэц залопаў тоўстымі круглаватымі крыламі і пацягнуў Берка за сабой. Але яго хапіла толькі на лічаныя хвіліны. Палымяная чырвань заліла галаву птушкі і, здавалася, такі цяпер хварсісты ўбор увершвае зацятага ўхажора. Да такаваньня глушцоў, калі яны ўспрымаюць увесь белы сьвет як нікчэмны лішак, было яшчэ ранавата, але драпежнік прадчуваў, што іх ужо можна высачыць паблізу прыкмечанага зарасьніку. На падлёце да гэтай мясьціны ён раптам натрапіў на тэрмік і скарыстаў ягоную, няхай і яшчэ слабую ўзвышальную сілу, пачаў нібы па вінтавой лесьвіцы ўкручвацца ў неба, пакуль не дасягнуў найлепшай вышыні для назіраньня. І Берк угледзеў яго! Чорны прывід сытасьці сьвяціў сваім пёркавым адлівам, перабягаючы ад дрэўца да дрэўца, захоплены невядомым заняткам. Берк разьлічыў ягоны рух і каменем абрынуўся на загадзя аблюбаваную разгалістую сасну, каб зрабіць засаду. А потым і кульнуўся з яе долу – гарачае сэрца паплыло над самай зямлёю па хвалях неадольнай спакусы. І ледзь не разарвалася ад неўтаймоўнасьці, калі забілася наўпрост над глушцовым сэрцам, гарачым і ценькім, як лясная павуцінка ў паветраным ускалыху. Берк тут жа падсілкаваўся самым спажыўным і панёс рэшту здабычы сваёй арліцы. Але ня кінуў яе зьверху ў гняздо, як звычайна бывала, а далікатна паклаў на сьвежыя галіны. Арні На ўскраек балота з вёскі Запольле вяла добра ўтравелая дарога, якая ў хмызах ніцела ў вузенькую сьцежку, такую да драбніц знаёмую для Арні! Дык яму здавалася, што гэта ўжо ня першы сёлета паход ва ўрочышча залатых птушак, і нават было крыху нязвыкла, што вароны яшчэ ня ўсчалі гвалт пры яго зьяўленьні. Гэта будзе потым, калі Арні пачне бываць на імховым абшары раз за разам ды нястомна лазіць па дрэвах. Дарма, што ён прыязджае сюды дзеля Берка, але ж не абмінае і гнёзды іншых крылатых істот. Праўда, хіба што адны вароны добра запамінаюць ягонае аблічча ды выцьвілы на сонцы незаменны капялюш са шчыльнай тканіны. Арні ступіў на імховы мяккі подсьціл і спыніўся: яму раптам захацелася ўчыніць якую-небудзь сьвяточную, можа нават па-свойму рытуальную дзею, зрабіць своеасаблівую засечку ў памяці аб адкрыцьці новага назіральнага сезону. Спачатку Арні хацеў пакланіцца, нібы ў царкве, непаўторным краявідам, але зьніякавеў, бо ведаў, што з-за купін і галінак, з-за дрэваў і з асакі, з імху за ім назірае мноства вочак... Ды гэта было б і надта тэатральна. Потым Арні надумаў адзначыць сваё вяртаньне доўгім глыкам духмянай гарбаты, але было б надта неабачліва – піць яму не хацелася, а на балоце ж дорага кожная кропля. І тым ня менш, усьцешылі нават гэтыя намеры, бо Арні ў чарговы раз адчуў, што на ўлюбёным абшары ў яго заўсёды самы вольны ў сьвеце выбар – быць самім сабой. У яго – вось тут, на гэтай сьцежцы, а ў вышыні – у Берка. Наглядчык за птушкамі дастаў з бакавой кішэні заплечніка арлінае пёрка і паторкнуў яго за паясок капелюша. Няхай сабе трохі хварсістая, але ўсё ж добрая адзнака – сезон пачаўся! Арні доўжыў свой шлях, абапіраючыся на высокі ляшчынавы кіёк, які выразаў непадалёк ад вёскі. Ён уважліва ўглядаўся ў імховы прытулак і з радасьцю знаходзіў некранутыя зімовай парой прыкметы свайго быцьця – сьляды адмысловых верхалазных кіпцяў на высозным асінавым ствале ды прымацаваную дротам да прыкметнай галіны – на агляд зацікаўленых – вязаную шапачку, якую згубіў, хутчэй за ўсё, які мясцовы падлетак падчас зьбіраньня журавінаў. Арні раптам і самому захацелася знайсьці жменьку перазімавалых ягад – настаяных на духмянай багуновай вадзіцы, вылежаных пад пухнатым сьнегам, тых, што ацалелі пасьля самых зацятых мясцовых зьбіральнікаў. Між тым наглядчык за птушкамі пакрысе заглыбляўся ў балатавіну, дзе сетачка сьцяжынак рабілася ўжо ледзь прыкметнай. Калі ён прайшоў па яшчэ некранутай сёлета посьцілцы кіламетраў сем, дык абачліва ўзяў управа, каб не падыходзіць наўпрост да гнязда Берка: ён быў упэўнены, што там усё нармальна, і не хацеў лішні раз турбаваць птушак. Арні вырашыў зрабіць дальні круг, прайсьці кіламетраў дваццаць, пераадолеўшы ўзвышак, які аддзяляе ад неабсяжнай талеркі Крушлянскага імху прыкметна меншы сподак Скіп’еўскага куп’я. Дасьледчык лічыў гэтае ўрочышча цалкам пры­датным для магчымага сумежнага гнездаваньня арлоў. У ім якраз і вырашыў зладзіць прывабную аснову новага гнязда. Вядома, лепш было б зрабіць гэта куды раней, але хіба паўсюль пасьпееш... Да таго ж рыштаваньні можа яшчэ аблюбуе якая запозьненая парачка. А калі ня сёлета, дык няхай налета – не прападзе праца… Арні спланаваў свой паход па даволі падрабязнай мапе. У першы дзень ён вырашыў максімальна заглыбіцца ў дальні мохавы абсяг, зладзіць аснову гнязда, потым вярнуцца на ўзвышак паміж балотамі, пераначаваць там і назаўтра пасьпець на вечаровы аўтобус. Наглядчык за птушкамі даволі хутка прыкмеціў прыдатнае дрэва, якраз у глыбіні дальняй балатавіны. Гэта была высозная камлюкаватая асіна, і добра, што яна стаяла не на водшыбе, а ў чарадзе трохі ніжэйшых дрэваў, так што ня надта вылучалася. Але ж з яе вершаліны быў найлепшы агляд, а да яе – вольны з усіх бакоў падлёт. Арні складной нажоўкай напілаваў колькі прыдатных жэрдак і прынёс іх да абранага дрэва. Потым дзе збіў, а дзе ўмацаваў дротам раму, яшчэ адну, меншага памеру, злучыў іх папярэчынамі, усклаў на плячо і, марудна перабіраючы кіпцямі, палез па ствалу. Рамы трошкі мулілі сьпіну, але гэта не прыгнечвала душэўную акрыленасьць. На дастатковай вышыні, у надзейна тоўстай разьвілцы Арні і прыладзіў спаруду, а потым на загадзя прывязанай вяроўцы ўзьняў угору яшчэ добрае бярэмца жэрдак, каб заснаваць іх накшталт латаў у вясковым даху. А ўсё астатняе арлы даробяць самі. Арні, каб праверыць трываласьць жэрдак, узьняўся вышэй, і яму, няведама чаму, раптам захацелася затаіцца ў разгаліне, колькі хвілінаў пасядзець там... На вышыні ён нечакана згадаў нядаўнюю размову з супрацоўнікам часопісу “Родная прырода”, маладым яшчэ журналістам. “Што значыць быць арлом, як вы разумееце ягоную сутнасьць?” – спытаў той на за­вяршэньне інтэрв’ю, калі ўжо да драбніцаў дазнаўся пра арніталагічныя планы на новы сезон. “Гэта значыць быць ахавальным выракам лёсу для цецерукоў і белай курапаткі”, – сходу адказаў тады наглядчык за птушкамі. І вось цяпер на месцы будучага гнязда яму раптам захацелася, каб той “пісьменьнічак” нанова задаў сваё пытаньне, стоячы вось тут, унізе, на імху пад дрэвам, задраўшы голаў, ды гледзячы з-пад рукі, у звабную недасяжнасьць. “А калі сур’ёзна, дык што насамрэч для мяне арлы?” – падумаў Арні і больш зручна ўладкаваўся між тоўстых сукоў. Яму ўсё яшчэ не хацелася спускацца долу. Гэтыя 15-20 метраў уніз па ствале дрэва былі своеасаблівым лязом, якім бязьлітасна адразаўся ад ягонай душы так удала знойдзены непаўторны вышынны сьвет. “А можа, усё куды прасьцей? Можа, я нібы гарошыну са стру­ка, вылушчваю такім чынам сябе з суплёту чалавечых аблудаў, з адштам­паваных стагоддзямі матрыц пачуцьцяў, якія даўно ня маюць навізны, а толькі паўтараюцца зноў і зноў?.. Дык і знайшоў “дзірачку ў небе”, каб зрабіць зыход, адцурацца, стаць інакшым. Хоць, напэўна, гэта ўсяго толькі спосаб зацьвердзіцца ў той самай чалавечай супольнасьці, толькі гульня ў ад­рачэньне ад пачуцьцёвай трывіяльнасьці…” Арні раптам адчуў балючы ўкус у руку, нібы якімі шыльцавымі сківіцамі. Ён асьцярожна закасаў куртку і ўбачыў невялічкага, зусім незнаёмага жучка. Дзе ён прыхінуўся? Ня тут жа, на самай вышыні, хутчэй за ўсё ўнізе... “Жучок зрабіў сваё ўзыходжаньне і засьведчыў яго ўкусам, – з усь­меш­кай падумаў наглядчык за птушкамі. – І пры тым узышоў ня менш пасьпяхова, чым я! Добра ўспрытнёны, мае надзвычай учэпістыя, можна толькі пазайздросьціць, кіпці,” – і Арні дзьмухнуў на рухавага спадарожніка. “А якая мэта маіх штогадовых узыходжаньняў на вышыню непараў­нальнага Берка? – падумаў наглядчык за птушкамі. – Выключна эгаіс­тычная. Крылаты паляўнічы трымае ў тонусе глушцоў і белых курапатак, але ж, выходзіць, і мяне таксама. І пасьля пяцідзесяці дваццаць кіламетраў для мяне ня круг, а гэта ж дыяметр ягонай дзялянкі паляўнічага аблёту. У кожнага свае крылы... – Пры гэтым Арні, нібы блазан, з усяе сілы гайдануў ствол дрэ­ва. – У мяне яны вырастаюць тады, калі сыходжу на балота ад су­плёту павучынных службовых звадак і няпэўнага сяброўства… Ды яшчэ ўзвышаюся ў навуковым сьвеце, зьяўляюся, лічы, адзіным дасьледчыкам у краіне, які ведае ўсе гнёзды залатых арлоў. З самага высокага кабінету іх ня ўбачыш. І як вынік – маю запрашэньні на навуковыя канферэнцыі ў розныя краіны, публікацыі ў часопісах. Прызнаньне і пашану ўрэшце рэшт. Штогод да мяне зьвяртаюцца кіношнікі з просьбай павадзіць іх па запаведных балотных мясьцінах…” Тым часам Арні пакрысе ўсё ж спускаўся долу. На ніжніх галінах не­заўважна пачынала ўжо зьвівацца вечаровая смуга, трэба было сьпяшацца – пакуль не сьцямнее дайсьці да ўзьлескавага перашыйку, каб загадзя прыладзіцца да начлегу. “Па сутнасьці, я выкарыстоўваю прыроду дзеля ўзвышэньня сваёй персоны. І прытым часьцяком ня ў лепшым праяўленьні, а славалюбна, ганарліва. Вяртаюся ж у грамаду не з царквы – з балота...” – падоўжыў свой неадчэпны роздум Арні і пачаў пад дрэвам упакоўваць рыштунак – кіпці і засьцерагальны пояс. Але гэта не замінала думкам: “Адно суцяшае, што нашыя стасункі з Беркам – глыбока асабістая справа, нават крыху таямнічая. Я ж закальцаваў яго яшчэ зусім “пясклёначкам”, шчасьліва зацьвердзіў: мы цяпер – браты! Дарма, што ня можам перамаўляцца. Я пазначыў тваё жыцьцё, а дасьць Бог – пазначу і сьмерць. І ствару табе, як і сабе, хоць якую біяграфію. Мы пабраталіся на ўскрайку вечнасьці і запомнілі гэты дзівосны край. Я пераняў у цябе волю рабіць адзіна магчымы выбар і даў табе за гэта непаўторнае імя”. Арні быў трошкі паэтам, дарма што ягоных думак-вершаў ніхто ніколі ня чуў і не чытаў. Яны былі кароткімі, як жыцьцё, мелі толькі вышыню натхненьня і ніколі не зазнавалі глыбіні адчаю. Ненадрукаваныя і не­прамоўленыя... Наглядчык за птушкамі паныла брыў да ўзьлеску. І ня толькі таму што трохі стаміўся і ня так борздка перастаўляў ногі па вільготнаму, а дзе і падтопленаму імху. Арні, апроч усяго, проста згубіў звыклы рытм жыцьцёвай матывацыі. Да таго ж ён ніколі не спалучаў свой спачын з асалоднай раскунежанасьцю. Не надаваў яму вялікай значнасьці, як некаторыя знаёмцы, якія ня могуць узяць ды проста заснуць – ім жа трэба падрыхтавацца, усё адно як да сьмерці, “адысьці”, ледзьве не на чоўне адплыць у царства Марфея... Сьмешнае валаводжаньне. А вось ён мог бы хоць тут, зараз, не здымаючы ношы з плячэй, заваліцца на бок і хіба толькі са шкадаваньнем, што пайшоў на звад дзень, зьмежыць у сьне вейкі. Гэтым Арні быў трохі падобны да Берка, які меў прытулак для спачыну, лічы, на кожным больш-менш высокім дрэве, на кожнай яго трывалай галіне. Дарога да пералеску аказалася не такой доўгай, як уяўлялася, і нагляд­чык за птушкамі нават трошкі разгубіўся, што так нечакана прыйшоў. Доўга шукаць месца на начлег не прыйшлося, яно патрапілася метрах у двухстах ад ускрайку балота – узвышанае, пясчанае, з рэдкім сасоньнікам і ядлоўцам. Надзвычай зацішнае. А можа, так падалося, бо вецер быў слабы і прытым – у вершалінах дрэваў. Арні яшчэ не дарэшты агорала змора, чаму ён трохі ўзрадаваўся – значыць, у добрай форме, не атлусьцеў за зіму, і сон, па ўсяму відаць, сёньня не адразу агарне яго, надта ўзрушанага добрымі ўражаньнямі. Але гэта мела і пэўную пагрозу – мог прыкараскацца страх, бо знёмыя лесьнікі казалі, што аднойчы бачылі на пералеску мядзьведзя. Арні вырашыў раскласьці невялічкае вогнішча, хоць гэта і было насуперак ягоным правілам. Наглядчык за птушкамі, лічы, ніколі не распальваў агонь падчас сваіх працяглых аглядальных вандровак. Баяўся, каб не згубілася ў якой жменьцы высахлага імху іскра. Даражыў лёгкім настроем, не хацеў абцяжарваць сябе хоць якой перасьцярогай. А яшчэ яму проста было шкада разбураць свой запаведны неруш хоць якімі сьлядамі побытавай рэчаіснасьці. Але сёньня ўсё было інакш. Страх непрыкметна, як павучок, абвіў яго­нае сэрца шаўковай нітачкай трывогі. Раскатурханаму нязвыклым настроем, Арні захацелася пасядзець каля сугрэўнага полымя, углядаючыся ў ягоныя жвава-гаваркія языкі. “Мусіць, старэю”, – падумаў ён і пай­шоў зьбіраць ламачча. Потым стромка склаў сукі ў кучу, зрабіўшы свое­асаблівую іх “закрасу” з сухога імху ды бярозавай кары. А перад тым як падторкнуць запалку, дастаў з пакунку кіпці і ўзяўся абыходзіць імі па кругу падрыхтаванае кастрышча. Кіпці драпалі зямлю, не раўнуючы як найдаўжэйшыя заднія вастракі Берка, калі з-пад таго раптам выкручваўся заяц ці якая іншая здабыча. А яшчэ Арні нагадваў сабой захопленага таямнічай дзеяй містыка, які адгароджвае сябе выратавальным кругам ад злых духаў, хоць, вядома ж, ён адгароджваў ад неабачлівага полымя жывы лес. Наглядчык за птушкамі падумаў, што вось так засноўваецца адзінота агню, ягоная адцуранасьць ад рэчаіснага сьвету, калі здаецца, што языкі полымя пачынаюць трапятаць больш у сьвядомасьці, чым на мала кім знаным узьмежку балота. Можа, таму гэтай ноччу Арні не сьпяшаўся раскручваць свой спальны мяшок, што, нягледзячы на стому, быў агорнуты такімі сьветлымі думкамі. Берк З гэтага дня Берк у высокім небе прывыкаў да адзіноты – сужэнка села на яйкі. А ён мусіў далей і далей адлятаць ад гнязда на паляваньне, да самага лясістага перашыйка, бо якраз там найчасьцей і можна было высачыць зайца альбо лісу, а то і маладое ваўчо. Цяпер ежы спатрэбіцца ўсё больш і больш. І, як заўсёды, здасца, што белы сьвет існуе толькі дзеля таго, каб гадавалася арліная здабыча. Усё было прадвызначана: калі пашанцуе, патрапіць заяц ці глушэц, дык найперш трэба будзе пажывіцца самому і ўволю, як сьлед падсілкавацца, а яшчэ і ношу аблегчыць, бо да гнязда зазвычай немалы пералёт. Наедак жа павінен заставацца і ў кіпцях – арліца прыкута да гнязда на доўгія дні, пакуль яе ня выштурхнуць ад­туль танюткія, рухомыя, глюгастыя шыйкі. Берк узвысіўся над правым краем пералеску, над месцам намечанага паляваньня, каб “працадзіць” яго праз вочы, як праз марлю, абгледзець кожны лапічак лясных выжарынаў і лажбінаў. Пралятаючы над елкамі, ён раптам заўважыў на суку вавёрку, занятую выцярэбліваньнем з шыш­кі свайго наедку, і мімаходзь абрынуўся на яе. Але паміж жыцьцём і сьмерцю зацёрлася адно няўлічанае імгненьне. Яго хапіла, каб вавёрка, ці то ўбачыўшы краем вока цень арла, ці то ўчуўшы шолах ягоных крылаў, увобміг стрэсла з сябе шчасьлівую захопленасьць ды імкліва рушыла па суку да ствала дрэва. Берк пацэліў кіпцюром толькі ў ейны пухнаты хвост, і то ўжо на зыходзе, і не завострынай, а выгінам кіпця – дык і шкоды тае, што зьбіў яе з галіны. Вавёрка, аддаючы паветру агністую поўсьць, нібы патыхаючая галавешка, вяртлява паляцела долу. А расчараваная птушка пачала ўзвышацца, потым – яшчэ і яшчэ, відаць, ужо намацаўшы крыламі цёплую брую паветра. Берк набраў дастатковую вышыню і завіс над агромністым, як ахапіць зьверху крыламі, абшарам. Раптам ён убачыў казулю, якая выйшла з засені асіньніку да рэдкіх лазовых хмызоў, і ягонае сэрца здрыганулася ад хваляваньня, праўда, на якое імгненьне – гэта была не ягоная здабыча. Аднак нечаканае, няхай сабе і лёгкае хваляваньне ўсё ж вывела Берка са звыклага лёту, і ён зрабіў неабавязковы разварот, узяў своеасаблівую паўзу. Потым глюгасты паляўнічы ўбачыў імклівага вяхіра. Голуб як нечакана зьявіўся ў полі арлінага зроку, так і прапаў пад кронай разгалістага ясеня. Але гэта ня надта зьбянтэжыла арла: дробная і дужа ўвёртлівая здабыча – для якіх кіпцюркоў, а не для ягоных даўжэзных вастракоў. Мільгацелі іншыя дробныя птушкі, а заяц нічым не выдаваў сябе, усё адно як ад­веку не было яго ў пералеску. І тады Берк скіраваў свой позірк у бок ложа ледзь прыкметнай ручаінкі, якая доўжылася да самага балота. Гэта было вабнае месца для пары янотаў, і відушчыя вочы раптам якраз жа заўважылі адзін пухнаты камяк, які набліжаўся да вады. Берк прыкінуў верагодны шлях сабачкі і скіраваўся на прыкметную яліну, каб ужо з яе зрабіць імклівы напад. І ў крылатага драпежніка ўсё атрымалася – нібы нябачныя павуцінкі злучылі яго з аддадзеным лёсам на сьмяротны вырак зьвярком ды сігналізавалі аб кожным ягоным руху. У янота так лёгка, нібы тонкая галінка, хруснула хрыбеціна, ён так хутка абмяк ва ўчэпістых лапах, што паляўнічая жарсьць раптоўна ачахла ў грудзях арла, і ён лена пачаў дзяўбсьці сваю здабычу. Густая поўсьць янота так неадпрэчна лезла ў дзюбу, што іншым разам Берк са злосьцю шкамутаў яе, нібы пер’е дзіўнай, ня надта смачнай птушкі. Рэшту здабычы ён прынёс у гняздо і паклаў перад арліцай, пару разоў выдыхнуўшы пісклявае “ц’яў…”. Арліца дзеўбанула наедак і нечакана залопала крыламі, узьнялася ўгору, усё адно як надышла ейная чарга ляцець на паляваньне, па куды больш спажыўную здабычу. І Берку нічога не заставалася, як разджагерыць ногі ды асьцярожна сесьці на два жыцьцядайныя кругляшы. На два грудкі, мулкасьць якіх скрадвала пакінутая арліцай узвышальная цеплыня. Арні Гэтым разам на Крушлянскі мох Арні ехаў вечаровым аўтобусам, і не ў Запольле, а ў Сітніцу, якая месьціцца з другога краю балотнага абшару. Заставалася якіх пару тыдняў да асноўнай арніталагічнай дзеі сезону – кальцаваньня, і наглядчык за птушкамі, можна сказаць, узяў сабе выхадны. Але ж зацяты арнітолаг, калі выпадала, мусіў бавіць яго якраз на балоце! Вёска Сітніца і ейныя людзі дажывалі свой век. Тут доўжылі сыходныя дні адны старыя – хто, дзякаваць Богу, яшчэ ў сужэнстве, а хто, як Куліна Знарок, у немаце адзіноты. З гэтай бабуляй і раззнаёміўся пазалетась наглядчык за птушкамі. Выбіўся з сілаў на балоце, спазьніўся на аўтобус, дык і папрасіўся пераначаваць. Куліне было ўжо без малога восемдзесят гадоў. Жыцьцё абцерабіла яе, нібы гонкае дрэва, да самай ствалавой асновы. Пайшоў у іншы сьвет муж Пятрок, сьледам за ім – адзіны сын Міколка, прапаў у вандроўках па расейскай Крайняй Поўначы ў пошуках вялікіх заробкаў. Куліне стаў нямілы белы сьвет. Каб траха, дык аднойчы і яна самачынна пагубіла б сябе. Але ня здужала зачапіць вяроўку, калі ўбачыла той раніцай, як у сьвятліцы “сонейка грае” на фіранках ды абрусе – толькі і ўзьнялася рука, каб перахрысьціцца, толькі і павярнуўся язык, каб папрасіць прабачэньня ў Госпада. І больш ні з кім з тае пары Куліна не магла доўга размаўляць. Перакінецца колькімі словамі – і ўсё. Ейная хата зрабілася своеасаблівым скітом на ўскрайку сьцішанай вёскі. Змоўклі радыё і тэлевізар, толькі начамі чуўся шоргат мышэй за шпалерамі, а на сьвітанку і позьнім вечарам – шапатлівая малітвачка Куліны. Яна ўжо ня ведала, куды падзець сябе ў гэтым да драбніцаў знаёмым і таму яшчэ больш непрытульным сьвеце. Каб не хадзіць да аўталаўкі, не адказваць на якія роспыты суседзяў ці проста перамаўляць неабавязковае, Куліна іншым разам нават сама выпякала ў печы хлеб, балазе запас жытнёвай мукі, якую намалоў яшчэ Пятрок, меўся. Вёска Куліны месьцілася з другога краю Крушлянскага абшару, каля ўзьлескавага перашыйку, за якім пачынаўся Скіп’еўскі мох. Арні да драб­ніцаў помніў першую сустрэчу з бабуляй. Сьмяротна стомлены, ён ледзьве прышкандыбаў тады на ейны панадворак – так атрымалася, што выйшаў наўпрост. – Ці можна ў вас дзе прылегчы адпачыць? – сьцішана прамовіў. – Можна. Ложак у куце чыста засланы, – пачуў у адказ. З таго часу “чыста засланы” ложак з металічнымі біламі, абладжаны пад кветкавым кілімам, стаў для Арні жаданым прытулкам. Калі наглядчык за птушкамі якім разам вяртаўся да Куліны з балота ня надта зьнядужаны, дык перад сном, пакуль не самружваліся вейкі, любіў аглядаць з гэтага ложка столь. Яна была нефарбаваная, але добра адгабляваная, чыста памытая, так, што сьвяціўся кожны сучок. Арні ўяўлялася, што гэта гнёзды самых розных птушак, іхны космас, разьвінуты ў мазаічным драўляным расьпіле. А ў канцы сёмай ад сьцяны дашчуркі, непадалёк ад кута з абразамі, месьціўся самы вялікі, калісьці смалісты сук, які наглядчык лічыў галоўным гняздом-прытулкам самаго Берка. “Якое гэта шчасьце – жыць пад такой стольлю”, – штораз думаў ён. Арні хацелася хаця б раз у год абавязкова пабываць у Куліны, каб... уволю намаўчацца. Ён шмат часу бавіў сам-насам – у дарозе, на балоце, але ж усё гэта ня тое. Маўчаньне толькі тады існае, калі ёсьць спакуса яго парушыць. І сапраўды, падчас першай сустрэчы пасьля зімы Арні хацелася па­гаманіць са сваёй састарэлай арліцай, але ж ён ведаў, што Куліна ўжо не знаходзіць у словах анічога новага, яны засохлі для яе, як восеньскія позьнія мятлікі на акенцы ў даўно не топленай лазьні, і яна была ўпэўненая, што ў сьвеце больш ня будзе ўжо аніякіх пераменаў да лепшага, аніякага мяккага шолаху маленькіх хрусткіх матыльковых ветразяў. Пры сустрэчы Арні толькі абменьваўся з Кулінай вітаньнямі, а потым даставаў пузелістую бутэльку піва “Крыніца” ды маўкліва чакаў пакуль бабуля зьніме з паліцы сваю старадаўнюю вялізную металічную кварту, каб нясьпешна, за колькі разоў напоўніць яе па самыя краі. Гэта быў ягоны звыклы пачастунак. Куліна здавён любіла ячменны напой. Яны амаль ніколі ў такіх выпадках не сядалі за стол разам, бо тады цяжэй было маўчаць. Разыходзіліся па розных пакоях вялізнай хаты, туліліся па кутах і нясьпешнымі глыкамі выпівалі сваю меру. Паколькі ў піве прытоена спакуса парушэньня маўчаньня, кожны з іх яшчэ з большай асалодай трываў тым часам як мага даўжэйшую паўзу. Калі Арні гасьцяваў у Куліны, ён зноў і зноў міжволі згадваў незабыўны выпадак на ельнінскім абшары. Ён было прыладзіў там, на вы­сознай яліне патаемны схоў для назіраньня, метрах у трыццаці ад старога арлінага гнязда, у якім ужо зьявіліся маленькія птушаняты, і падглядваў адтуль за імі і за дарослымі птушкамі праз аптычную трубу. Аднойчы, калі арліца на выпрастаных лапах апускала ў гняздо сваю здабычу, Арні ўбачыў на адной з іх сьветла-металёвы абадок. Наглядчык прыгледзеўся – і ад зьдзіўленьня ягонае сэрца ледзьве ня выскачыла з грудзей: гэта было да драбніцаў знаёмае “заручальнае” кальцо! Ну так, аніякага сумненьня – з адмысловай, дзеля лягчэйшага распазнаваньня, сьпецыяльнай завушынкай. Такія, даробленыя са стандартных кольцы былі ў ягоным карыстаньні гадоў шэсьць таму, падчас аднаго эксьперыменту. І прытым наглядчык лёгка згадаў, што абкальцаваў тады якраз толькі адну арліцу і – вось дзіва! – менавіта тут, у гэтым гнязьдзе. Выходзіць, жыцьцё зрабіла на арліных крылах шырокі круг у высокім небе і пачало свой адлік нанова. “А можа, акурат такое дзіва адбудзецца і на Кулініным гняздоўі – і адродзіцца час, запульсуе маладым імпэтам…” – іншы раз летуценіў Арні і толькі ўздрыгваў, нібы пасьля перарванага сну, ад рыпеньня ў трысьцене старых масьнічынаў. Ён ведаў, што Куліна лічыць яго невыпраўным дзіваком і, відаць, та­му і прызнае сваім. Гэта ж, дайце рады, усё жыцьцё без якой карыснай патрэбы блэндаць па балотах, лазіць па дрэвах, каб учапіцца ў птушыную нагу ды атуліць яе металёвым абадком… І якой птушкі! Каб жа людскай, а то драпежнай, той, што курыцу на адным кіпцюры зьнясе. Але Арні і Куліна былі паяднанымі маўчаньнем людзьмі. …Наглядчык за птушкамі прачнуўся на досьвітку і колькі хвілінак ляжаў ды прыслухоўваўся да кожнага шолаху ў трысьцене, каб даведацца ці ўзьнялася Куліна. Але хутка распазнаў, што там гуляе маладзенькая котка-свавольніца. Як заўсёды, бабуля яго апярэдзіла, была ўжо на нагах, знайшла сабе работу ў гародчыку. Дык і наглядчык за птушкамі хуценька сабраўся і, ня сьнедаўшы, употай сышоў сваёй сьцяжынкай на балота. Ён не наважваўся пускацца ў дальні паход, сыходзіць ад Куліны на цэлы дзень, а вырашыў зрабіць малы круг, прагулянку, каб толькі павітацца з птушыным сьветам у гэтым кутку гнездавой прасторы. Арні заглыбіўся ў хмызовы неруш і пачаў прыслухоўвацца да кожнага сьпеўнага голасу, каб раскласьці на сольныя партыі шчыльны нязмоўкны харал. Згадаў мінулагодні прыезд, калі яго ўвёў у зман сваім папуры са сьпеваў цэлага шэрагу птушак імітатар-саракуш. Арні пачаў больш пільна прыглядацца да мясцовасьці, каб хоць такім чынам, візуальна, калі ўжо не чутно “джазавай імправізацыі”, расшукаць гнязьдзечка гэтай цікавай птушкі. Балазе ён памятаў колькі прыкмет. Дык хутчэй за ўсё і сёлета шэры саракуш пасяліўся непадалёк. Адна з гэтых прыкмет – чародка балотных нізенькіх бярозак на куп’істым лапіку. Наглядчык за птушкамі пачаў кружляць вакол іх, нібы спрактыкаваны грыбнік у пошуках лісічак. І на сваю радасьць, праз колькі хвілінаў знайшоў саракушава гняздо. Арні перасадзіў жаўтаротых гаманкіх птушанятаў у свой капялюш і на падбародным матузку павесіў яго на галіну, нібы адмысловую калыску, а сам пачаў сьпешна, каб нядоўга замінаць дарослым птушкам, перабіраць зробленую імі гнездавую пярыну. Ён скарыстаўся звычкай саракуша ўсьцілаць гнязьдзечка так альбо інакш згубленымі аскепкамі чужых птушыных убораў, даставаў адтуль па аднаму пёрку, ашчадна сьціскаючы іх у кулаку. А калі сабраў усе, дык тут жа пачаў адваротную дзею. Пакрысе, асьцярожна, каб не аддаць саракушаў скарб ветру, аслабляў сашчэп кулака, браў якое пёрка і клаў у гнязьдзечка, прыціскаючы мабільным тэлефонам, які па звычцы прыхапіў і на балота. А потым, калі паклаў апошняе пёрка, прыціснуў цёплы подсьціл вяртлявымі камочкамі ды пасьпяшаўся хутчэй сысьці, каб бяз боязі вярталіся птушкі на сваё месцажыхарства. Арні, перапоўнены трывожнымі думкамі, пабрыў прэч, абы-куды. Ён быў у адчаі з-за таго, што ў гнездавой пярынцы не знайшлося незаменнага пёрка – белай курапаткі, жаданай здабычы Берка. А няма пёрка – няма і птушкі. Саракуш не абмінуў бы парэшткаў ейнага прыкметнага ўбору. Наглядчык згадаў, як гадоў дзесяць таму яго, ушчэнт зморанага, па дамоўленасьці падабралі на ўскрайку балота лясьнічыя, якія аглядалі свае пажаранебясьпечныя ўрочышчы з верталёту. І тады ён зьверху пабачыў шмат белых плямаў раскіданага Беркам пер’я курапатак, якія патрапілі пад яго вострыя кіпці. А тут, на абшары, дзе Арні зладзіў аснову гнязда для новай пары, і аднаго адметнага пёрка саракушу не патрапілася. Куды падзелася жыцьцядайная птушка? І гэта ж ня першы нядобры знак. Можа, сусьветнае пацяпленьне таму віной?.. Арні стала непамысна, быццам ён згубіў самую вялікую надзею. Захацелася хутчэй вярнуцца ў вёску, каб разам з Кулінай памаўчаць аб сваёй скрусе. Берк Гэты чэрвеньскі дзень быў лагодна-ўгрэўны. Учора вечарам Берк упаляваў важкую лісу, і здабычы хапіла ўволю. Можна было б сядзець на аблюбаваным суку цэлую вечнасьць, але невядомая сіла штурхнула яго ў неба. Ды так, што, здавалася, немагчыма прыпыніцца, выпрастаць у пругкім цёплым паветры крылы і аглядаць пад сабой дно глыбокай празрыстасьці. Берк узмах за ўзмахам усё павялічваў і павялічваў ейную глыбіню. Не сьлізгаючы ўгору па цёплай нябачнай вінтавой сьпіралі, а пераадольваючы ў колькі магутных штуршкоў чарговы ўзвышальны пяколак. Усё адно як птушцы раптам захацелася яшчэ раз праверыць сваю сілу. Калі стала зразумела, што далейшае ўзвышэньне згубіла сэнс, Берк абапёрся крыламі на плынь тэрміка і сьлізгануў па ёй уніз, усё адно як па схілу ўтравелага пагорка, на колькі метраў па крутой віражнай дузе. Потым крышку больш звычайнага ўзвысіў за сьпінай канцы крылаў, яны ўжо не выструньваліся ў лінію, а складалі адно з адным ня надта тупы кут. Ад гэтага слаба прыкметнага руху Берк раптоўна праваліўся ўніз ды зноў зрабіў невялікі віраж. Але гэта была ўсё адно не найлепшая вышыня для прагляду зацененых куточкаў паляўнічага ўрочышча, і крылаты драпежнік ізноў сьлізгануў уніз, цяпер ужо па больш плаўнай дузе. Калі б Берк быў чалавекам, ён бы яшчэ раз з ахвоты ўзвысіў за сьпінай крылы ці нават паставіў іх старчаком і зноў абрынуўся б на колькі метраў уніз, а потым раптоўна выпрастаў іх, каб тут жа адчуць пад сабой хоць якое апірышча – духмяны тэрмік, які з кожным сонечным днём усё вышэй і вышэй узносіў над зямлёй настаянае на травах паветра. Залаты арол мог бы гопнуцца на яго, як на сьвежую капешку. І гэта не магло б не спадабацца Берку, калі б ён хоць крыху меў уяўленьня аб чалавечай асалодзе. Тады не ўтрымаўся б, гопаўся б на ўздымную хвалю зноў і зноў і мог бы на пэўны час забыцца, што ягоны лёт змушаны адвечнай патрэбай, а паверыў бы, што ён, гэты лёт, зусім адвольны, як неабавязковае слова. Калі б Берк быў чалавекам, ён бы наогул забыўся на яду, нібы хлопчык, захоплены прыемным заняткам. А мог бы ўявіць сябе ястрабам з вершаваных радкоў нобелеўскага лаў­рэата і ў захопленнасьці ўзвысіцца аж да іонасферы, дзе бракуе кіслароду, і ўпудзіцца такіх узвышкаў сьмерці. Упудзіцца не ад убачанага, як яно звычайна, хоць і вельмі рэдка бывае з драпежнымі птушкамі, але ад паэтычнага адчуваньня сьмяротнай вольнасьці. І тады, не раўнуючы як той літаратурны ястраб, пракрычаць сваё – “цьяў-цьяў-цьяў-цьяў-цьяў…”, выдыхнуць працяглы, з завостранымі краямі гук – адчайна драпаць гэтым гукам абмежавальную шкарлупіну неба, нібы абалонку радзіннага яйка. Потым Берк перакуліўся б на крыло, лыпнуў зоркамі зрэнак і зноў, як той Юзікаў ястраб, якому адкрылася “трынаццаць першых штатаў”, агледзеў бы ўсю Віцебшчыну, беларускую радзіму арлоў, а найперш – Шаркаўшчынскі, Мёрскі ды Шумілінскі раёны з іх вольнымі балотнымі далячынямі. Але на самой справе Берк запаволіў лёт і завіс над ускрайкам балота. Пачаў прымервацца позіркам да ўтравелай зямной паверхні, куп’я, калужын, неглыбочанькай лажбіны з танюткай, запаволенай крывулінамі рэчышча плыньню. Вышыня цяпер была даволі спрыяльнай для высочваньня зда­бычы. Зьлева па кірунку лёту доўгай і даволі шырокай паласой стаяў высокі яловы гушчар, і Берк, каб адкрыліся позірку прывабныя мясьціны з другога краю гэтай паласы, рэзка крутнуў убок. Але прывабная для паляваньня дзічына аніяк не патраплялася ў прыцэл ягоных зрэнак. І гэта пачало трывожыць арла, які, па сутнасьці, быў ні чым іншым, як закінутым валадарскай рукой у неба спружыністым капканам, заўсёды гатовым сашчапіць кіпці на жывой гарачай плоці. І тады Берк, каб трохі супакоіцца, як мага шырэй разьвінуў крылы і зьнерухомеў на высознай паветранай хвалі, адвёў позірк ад зямной паверхні, усё адно як на імгненьне адцураўся ад сваёй дадзенай звышай ролі і стаў ледзь прыкметнай, звыклай рыскай у графічным накідзе сьвету. Час, нібы адарваная ад жыцьцядайнай повязі нітка, зьвіўся ў ім у клубочак. Але глянуўшы на арла праз якую аптычную трубу зьнізу, можна было прыняць яго за старанна абмаляваную выяву на геральдычным шчыце сонца. Калі б Берк быў чалавекам, ён зразумеў бы, што бацькі народаў адвялі яму пачэснае месца на гербах сваіх краінаў, каб зацьвердзіць перад іншымі арліную рашучасьць быць. Арні Па бляшаным падваконьні ноччу забарабаніў дождж, і наглядчык за птушкамі прачнуўся адразу, з першымі кроплямі. Апошнім тыднем ён ладзіўся да найважнейшай дзеі сезону – кальцаваньня птушанятаў залатых арлоў, быў прыкметна ўзрушаны прадчуваньнем любімага за­нятку і спаў асабліва чуйна. Тым больш сёньняшняй суботай, калі якраз і наважыўся ехаць у Запольле. Да аўтобусу заставалася гадзіны тры, і Арні зразумеў, што ўжо ня зможа заснуць, дык надта і не стараўся. У думках ён пачаў праходзіць сваімі балотнымі сьцяжынамі ад вёскі да гнязда Берка, нясьпешна, пакрысе, згадваючы шматлікія даўнія прыкметы. Так, па сутнасьці, Арні засноўваў падрабязны план сваёй вандроўкі, хоць трохі і асьцерагаўся, што зьдзейсьнены ў думках паход, як гэта ўжо зда­ралася, адлюструецца ў рэаліях, размые мяжу паміж летуценьнем і явай. І наглядчык за птушкамі, каб перабіць думкі, пачаў услухоўвацца ў барабанны пошчак важкіх, як сьпелыя суніцы, чэрвеньскіх дажджавых кропляў. А тады згадаў, як у маладыя гады з Настай, калі яны мілаваліся на лясным возеры, патрапілі пад такі ж спорны летні дождж і вымаклі да ніткі, бо не схацелі бегчы пад крону аддаленага дрэва, а паскідалі з сябе на пясок усё адзеньне ды пачалі дурэць на глухой прыстані, даганяць адно аднаго, з разгону забягаючы ў апякальную сьвежасьць пасечанай кроплямі вады. Ва ўсіх закаханых бывае ў жыцьці запамінальны дождж. Улагоджаны прыемнымі згадкамі, Арні далікатна правёў даланёй па плечуку Насты і ніжэй – па руцэ, паўтараючы яе згіб. Ён ніколі ня стрымліваў сябе ў праяве такой пяшчоты, нават калі даводзілася абуджаць каханую. Не зважаў, глухая ноч за вакном ці сьвітанак. Наста спрасоньня штосьці буркнула пад нос. Арні яшчэ раз пагладзіў руку жонкі, а потым па звычцы закаханых узяў у сашчэп са сваімі ейныя пальцы. Сэрца поклічна затахкала, але Арні раптам намацаў мулкасьць Насьцінага заручальнага пярсьцёнка і чамусьці ачах, сьцішыўся ды зноў пачаў слухаць дождж. А потым, хоць і было яшчэ зусім зарана, як заўсёды ціхенька ўстаў з ложка і пайшоў на кухню зьбірацца ў дарогу. ...Ад Запольля да ўскрайку балота Арні памкнуўся подбегам – так ха­целася найхутчэй заглыбіцца ў арліны затулак. На гэтым імху, у карлікавым рэдкалесьсі яму было асабліва хораша – адразу адчувалася далучанасьць да найважнейшай справы жыцьця. Арні згадаў, што вось так, подбегам, ён імкнуўся да любімага занятку толькі ў дзяцінстве, калі з арэхавым вудаўём у руцэ шпарка крочыў узьмежкамі гародаў да возера, якое знаходзілася ў канцы вёскі, у глыбокім логу паміж абсаджаных калгаснымі яблынямі пагоркаў. Каля крайняй антонаўкі, адкуль адкрывалася азёрная роўнядзь, а сьцяжына перагіналася ўніз, ён, цыбаты хлапчук, ужо не стрымліваў сябе, а перабіраў босымі нагамі так, што сьледам прыкметна курыўся ўзьняты пыл. Надта ж карцела найхутчэй раскруціць вуду і пачаць спакушаць сваёй прынадай якую непераборлівую ў наедку ўклейчыну. Пад пагоркам рыбалоў-пачатковец каторы раз і, лічы, у адным і тым жа месцы сустракаўся з дзедам Рыгорам, які меў завядзёнку прыходзіць на возера з першымі промнямі сонца і рана вяртацца дамоў. Дзядуля клымаў у гу­мавіках з надта шырокімі халявамі, і яны гучна шлопалі па хударлявых нагах. Вудаўё дзед меў даўжэзнае, з маладой бярэзіны, і яно, падхопленае пасярэдзіне, пругка гайдалася пры хадзьбе, ледзьве не дастаючы да зямлі сваімі абодвума канцамі. Здавалася, што вудаўё і халявы ботаў вядуць паміж сабой таямнічыя перамовы, усё адно як згаворваюцца супраць дзеда. На грудзях у Рыгора вісеў невялічкі кужэльны мяшэчак, у якім той насіў сваю прынаду – дажджавых чарвякоў у перагноі, або “мазюкаў”, як казалі мясцовыя вудары. І хлопчыку чамусьці здавалася, што нажыўка з гэтага мяшэчка для рыбы куды смачнейшая, чым з ягонага слоічка. А яшчэ малы заўсёды прасіў дзядулю паказаць свой улоў. Рыгорухна, калі не з вялікай ахвотай, дык і без якіх-небудзь пярэчаньняў, нясьпешна расхінаў сваю перакінутую цераз плячо зрэбную торбу. А жаўтароцік пасьля гэтага, з надзеяй спаймаць такога ж, як у дзеда, акуня, шыбаваў да лодкі яшчэ шпарчэй. Арні ледзь прыкметна ўсьміхнуўся ад прыемных згадак. Яму раптам захацелася, каб вось тут, на ўскрайку балота, здарылася дзіва – насустрач выйшаў няхай не з вудаўём, а з бярозавым кійком-папіхалкай у руцэ незабыўны дзед Рыгор ды зрабіў які прывітальны знак. Маўляў, правільна крочыш, той самай сьцяжынай радасьці, што і ў дзяцінстве. На жаўтацьвеце загудзеў басавіты чмель, і Арні міжволі зьвярнуў на яго ўвагу ды ўвобміг пазбыўся сваіх летуценных думак, паправіў заплечнік і збочыў на ледзь прыкметную, мусіць, якраз жа сваю сьцяжынку, якая доўжылася ў бок гнязда. Гэтым разам наглядчык за птушкамі прыйшоў да высознай старой асіны даволі хутка, бо і на хвіліну не прыпыніўся на адпачынак. Мелася ж піль­ніца – з кальцаваньнем нельга было прамаруджваць. Такое Арні меў правіла: назначыў тэрмін – пасьпей! І вось яму засталося толькі прымацаваць да падэшваў кіпці ды ўзь­лезь­ці на дрэва. Якое хвалюючае ўзвышэньне! Гэта ж асаблівая навіна: упершыню ўбачыць новы вывадак Берка – непрыгожых, камлюкаватых, як бройлеры, з рэдкімі, нібы наўмысна кім паторкнутымі ў яшчэ слаба забугрэлыя цягліцы пёрамі, якія ніколі не трымцелі ў палёце, а толькі – на верхавым ветрыку. Арні нясьпешна ўзьбіраўся па ствале ня толькі з перасьцярогі, але і таму, што смакаваў гэты час, нібы сам засноўваў яго – з асаблівым, непаўторным, толькі яму вядомым рытмам. Калі да мэты заставалася метры два, наглядчык за птушкамі павялічыў даўжыню засьцерагальнага пояса – інакш немагчыма было ўзьняцца над гняздом, краі якога значна адыходзілі ад ствала. Апроч таго даводзілася “прышпільвацца” да тоўстых галінаў – адной, другой пачаргова, выгінаць сьпіну ў спадзеве на ўчэпістасьць рук. Але была і палёгка – за столькі гадоў Арні меў сваю, мож­на сказаць, намацаную тулавам на ствале паміж тоўстых галінаў своеасаблівую сьцяжыну ўзыходжаньня да гнязда Берка. А на адным з сукоў, крыху ніжэй гнязда, ён штораз рабіў запілы адмысловым сьцізорыкам. Напачатку даволі глыбокія, яны штогод зацягваліся, нібы драпіны на хлапчукоўскім целе, хоць і лёгка было заўважыць ды памацаць даўнейшыя рубцы. Кожны раз, робячы новы запіл, працяты шчымлівымі пачуцьцямі, Арні кранаў рукой свае старыя знакі, далікатна, нібы жывую плоць. І міжволі дакараў сябе за такую неабачлівасьць у адносінах да дрэва, хоць і ведаў, што ўжо ніколі не пазбавіцца гэтай, па сутнасьці, хлапчуковай звычкі. Сваю пазнаку на суку наглядчык за птушкамі рабіў заўсёды пасьля кальцаваньня, калі ўжо спускаўся долу. А цяпер на апошніх метрах уздыму ён толькі дакрануўся да рубцоў-гадоў, толькі пакратаў бугаркі-наросты, якімі легкадумна зацеміў свой блаславёны час. Заставалася, можа, раз ці два пераставіць на ствале кіпці – і галава ўпрэцца ў край гнязда. Арні заўсёды асьцярожна выторкваўся перад птушанятамі, хоць і ведаў, што гэтым зусім не адпрэчыць адбіты ў іх зрэнках страх. Дык і рабіў усё так, а не інакш хутчэй за ўсё з даўняй звычкі. ...І яны ўбачылі свой страх – у выцьвілым капелюшы, з вырачанымі дзіўна-блакітнымі вачыма, з незвычайным пер’ем, расхінутым у бакі, нібы маленькія крылцы, ніжэй гэтых вачэй... Запалоханыя да самых дзюбак і кіпцюровых вастракоў беркчыняты адступілі на самы край гнязда, ня маючы і там больш-менш надзейнага бугарка, каб уперціся сьпінамі і хоць так утрымаць свой страх на далоньцы высотнага прытулка. Яны, здавалася, гатовыя былі абрынуцца разам з гэтым неадольным страхам долу... Але не адразу. Птушаняты ўзьнялі расхінутыя, слаба аброслыя пёркамі крылы, і таму, здавалася, пашкамутаныя, як сьцягі падчас адступленьня арміі. І напоўніцу раскрылі дзюбы, з якіх, нібы джалы цмока, тырчэлі зьдзервянелыя вострыя язычкі. Да таго ж адно птушаня зашыпела, ві­даць, з нямогласьці выразна падаць свой крык адчаю. Арні зручней пераставіў верхалазныя кіпці, прыўзьняўся над гняздом і накінуў на галаву бліжэйшага да сябе арлінага дзяцёнка свой незаменны капялюш, з ягонай згубнай для птушынага страху глыбінёй. З гэтага няўклюды і выпадала пачынаць кальцаваньне. У Арні ўсё было падрыхтавана, і ён пачаў звыклае ўтаймаваньне птушкі. Левай рукой яму ўдалося абціснуць ейныя лапы ў трывалы сашчэп акурат вышэй магутных вастракоў. Кальцо спрактыкаваны наглядчык трымаў у вуснах, засталося толькі трошкі перамясьціць цэнтр цяжару свайго цела, каб займець большую ўстойлівасьць і волю для правай рукі. А пакуль Арні быў вымушаны абапірацца ёю на гняздо, выпрастаўшы на мулкіх галінах. І гэтым спаўна скарысталася другое птушаня. Як толькі яно трошкі ачомалася ад страху, дык тут жа, цераз пару непрыкметных крокаў апынулася ад далоні Арні на адлегласьці ўдару кіпцюрамі. І лапа мільганула, як маланка! Калі б побач стаяла якая шыбіна, дык на ёй, мусіць, увобміг высьвецілася б глыбокая драпіна ад аднаго з кіпцяў. Але адчайны абаронца свайго гнязда патрапіў куды і цэліў – у руку наглядчыка за птушкамі, а зьнізу далонь так жа лёгка наскрозь прабіў магутны даўжэзны задні вастрак лапы. Кіпці закальцаваліся, і боль запульсаваў у сэрцы і скронях Арні разам з крывёю. Ён ледзьве не закрычаў, і было б лягчэй, але стрымаўся, каб не хваляваць яшчэ больш і без таго ўзрушаных птушак. І тут жа адчуў і зразумеў, што вызваліць руку будзе вельмі няпроста, бо з кожнай спробай варухнуць ёю разьюшанае птушаня толькі мацней сьціскала кіпцюровы капкан. І тады Арні паміж сукоў яшчэ больш узвысіўся над гняздом, вольнай рукой падхапіў капялюш ды перакінуў яго на свайго крыўдзіцеля, каб зацемрыць ягоныя страх ды злосьць. А потым, перамагаючы боль, падцягнуў жывы, лопаючы крыламі капкан да сябе, нахіліў галаву і ўчапіўся ў верхні кіпцюр зубамі, а той, што прабіў далонь зьнізу, адагнуў, нібы сталісты дрот, – і толькі так вызваліўся. І тут жа прыпаў губамі да балючай раны, каб трохі суняць, перабіць звыклай дзеяй боль. Потым абкруціў далонь насоўкай, паглядзеў на аціхлых птушанятаў і, не зважаючы на прыкрасьць, нават залюбаваўся дзеткамі Берка – камлюкаватымі, з абцяжаранымі трывалым наедкам чэраўцамі, з вымкнутымі ў глюгастую завершанасьць галоўкамі... Трэба было мець добрае ўяўленьне, каб убачыць у гэтых няўклюдах да пары прытоеную арліную вольнасьць лёту. Але ж наглядчыку за птушкамі гэта ўяўлялася зусім лёгка, можа яшчэ і таму, што такая вольнасьць была прытоеная і ў ім – няхай сабе ня ў целе, а ў думках. Замілаваны Арні на колькі хвілінаў страціў адчуваньне часу. І толькі ўсё больш нарастаючае торганьне параненай рукі, на якой, відаць, пачала ўжо расьці пухліна, вярнула яму звыклую працятасьць скразным рытмам сьвету. Наглядчык за птушкамі ўспрытнёнымі рухамі дастаў з кішэні кальцо і зацісканцы, звыкла, хоць цяпер і з пэўнай перасьцярогай, замацаваў яго на назе прыкрытага капелюшом птушаня. Потым перакінуў капялюш на другога Беркавіча ды заручыўся своеасаблівым знакам на сяброўства з ім. Цяпер трэба было спускацца долу, апрацаваць ды як сьлед перавязаць рану, хоць наглядчыку за птушкамі і карцела колькі хвілінак яшчэ пабыць са сваімі пухначамі перад разьвітаньнем, хутчэй за ўсё, на цэлае жыцьцё, бо кожнае нараджэньне закальцаванае са сьмерцю. Арні пачаў намацваць сваім адмысловым кіпцем ствол, каб зрабіць пер­шае абніжэньне на невялічкі крок, сьлізгануў ім па кары – і здрыгануў крайнія, пераплеценыя між сабою галіны гнязда. Упуджаныя птушаняты зноў натапырылі крылы і пачалі пакрысе адступаць ад неадчэпнага пудзіла. Зачараваны наглядчык ня мог адвесьці свой позірк ад прыцягальных арліных вачэй. Насуперак натуральнай праяве законаў прыроды ён усё адно хацеў убачыць у іх зрэнках няхай сабе ледзь прыкметную іскрынку прымірэньня. Арні любіў гэтую сваю наіўнасьць. “Мы з вамі паяднаныя страхам і болем, – зьвярнуўся ён у думках да птушанятаў. – Можа, гэта і ёсьць самыя трывалыя на зямлі повязі...” Ён пачаў абніжацца яшчэ і яшчэ, на цэлы год пакідаючы ўзвышак ня толькі птушынага, але і свайго быцьця. Калі Арні параўняўся з помнай галінай, дык прыпыніўся на колькі хвілінак і зрабіў свой традыцыйны запіл сьцізорыкам. Прытым давялося ўпраўляцца параненай рукой, нібы ў пацьвярджэньне сваёй жа думкі аб тым, што боль працінае скразной ніткай, бадай што, усё на сьвеце. На зямлі Арні агледзеўся, усё адно як упершыню патрапіў на куп’істы лапік арлінага ўрочышча. На пагорачку, дзе ляжаў заплечнік, наглядчык за птушкамі, нібы здарожаны вандроўнік, прысеў каля яго, задраў голаў і паглядзеў на неба. Правей сукрыстай бялюткай хмаркі ён спрактыкаваным позіркам, лічы, адразу ўбачыў слаба прыкметнага на вышыні гаспадара балотнага абшару. Птушка нагадвала пару рысак алоўкам, злучаных між сабой вокаімгненным росчыркам. Усё адно як Ўладар сусьвету такім чынам пазначыў завяршэньне свайго стваральнага плану.