Архіў нумароў:

Сяргей Рублеўскі

_____________________ Святло лускі. З кнігі для тых, хто любіць лавіць рыбу ўсім сэрцам. (Працяг) Працяг. Пачатак у №1 (50).	Дзед Міколька і дзед Рыгор Дзед Міколька жыў на ўзгорку, у трэцяй хаце з краю вёскі, дзед Рыгор – у другім канцы, бліжэй да возера. Абодва былі зацятымі рыбакамі, прычым прызнавалі толькі лоўлю вудай. Гэта дзяды майго маленства, той пары, калі яшчэ не было пластыкавых тэлескапічных вудзільнаў – толькі бамбукавыя, і тое ў прыезджых гарадскіх рыбакоў. Вяскоўцы, дужэйшыя падлеткі і сталыя мужчыны, выразалі бярозавыя вудзільны, а мы, падшыванцы, адпаведна, – больш лёгкія ляшчынавыя. Перавага бярозавага вудзільна была ў тым, што яно прыкметна даўжэйшае – вядома ж, з асобнага дрэўца, а не з хмызовага атожылка. Даўжэйшым вудзільнам найдалей, аж за “асіту”, як у нас называлі прыбярэжныя чараты, можна было закінуць прынаду і спаймаць вялікую рыбіну. У шасцідзясятыя гады мінулага стагоддзя ніхто ў нас не меў лодак. Рыбакі, якія лавілі рыбу мярэжамі або сеткамі, карысталіся дубіцамі – выдзяўбанымі з камлістага дрэва чоўнамі. А ўсе вудары – у тым ліку і нашы рыбалоўныя патрыярхі дзед Міколька і дзед Рыгор – лавілі з берага: поспех, калі не наўпрост, дык у многім залежаў ад даўжыні вудзільна. Дзяды, як і спрыяў у гэтым іх узрост, былі кансерватыўнымі рыбакамі і не звярталі ўвагі на якія-кольвечы навінкі ў рыбацкім рыштунку. Дзед Рыгор, напрыклад, нягледзячы на тое, што ў продажы з’явілася шмат розных узораў лёскі, па-ранейшаму працягваў лавіць на самаробную, сплеценую з конскага воласа. Яна была ў колькі столак, спрэс пабраная ў зграбныя вузельчыкі. Дзед Рыгор казаў, што такая лёска ўтрымлівае асаблівы жывёльны дух, які падабаецца рыбе. Што ні кажы, але ж “нітка” сапраўды была натуральнай, прыроднай. Мы было перайшлі на пёравыя паплаўкі, якія пад уздзеяннем грузіка стаялі ў вадзе тырчаком, а дзядуля і не думаў мяняць на такі свой ляжачы, выразаны з тоўстай сасновай кары. Такі паплавок пры закідванні гучна шлопаўся на ваду, але дзеда гэта ніколькі не бянтэжыла. Здаецца, ён не лічыў патрэбным наладжваць далікатныя адносіны з рыбай, быў упэўнены ў тым, што яна чапляецца на кручок незалежна ад хітрыкаў рыбалова, сама па сабе. Кансерватыўнасць дзеда Рыгора выдавала не толькі вуда, але і рыбалоўная «амуніцыя». Прынаду, нашых заўсёдных дажджавых чарвякоў-мазюкаў, напрыклад, ён насіў у маленькім кужэльным мяшэчку, які чапляў на шыю, і той вісеў на грудзях. Зручна было даставаць чарвякоў, да таго ж, у такім пакунку яны добра захоўваліся. Перакінутая цераз плячо торба, вядома, таксама кужэльная, прызначалася для рыбы. Яна была дастаткова вялікай, а ўсё ж не з разлікам на рэкордны ўлоў, а толькі на пару кілаграмаў дробных плотачак, акунькоў, гусцёрак, верхаводак... Рыгор, зазвычай, лавіў на адным і тым жа месцы ў пачатку возера, калі ні прыйдзеш – ён там. Бывала, бяжыш цёплай сцежкай на рыбалку, а дзед ужо ўзнімаецца на ўзгорак – адлавіўся, вяртаўся дадому. Так было не аднойчы, дык і запомнілася: маленства “коціцца” з гары ўніз, а старасць узнімаецца на яе няспешнай хадою. Пры такіх сустрэчах я заўсёды пытаўся ў дзеда пра ўлоў і абавязкова прасіў паказаць яго. Спайманая рыба ў кужэльнай торбе здавалася куды прыгажэйшай, чым наша на куканах. Калі я дзесяцігоддзямі пазней глядзеў французскі фільм пра рыбалку і ўбачыў, як тамтэйшыя рыбаловы паказваюць сваю рыбу ў лазовых кошыках і пры гэтым нахвальваюць яе прыгажосць, – расфарбоўку плаўнікоў, форму цела – дык у чарговы раз згадаў дзеда Рыгора. У свой час мы з ім паводзілі сябе, як французы, толькі моўчкі. Наогул рыбаловы ўсяго свету любяць паказваць ды разглядаць з іншымі свой улоў. Мусіць, аніяк не могуць нацешыцца з яго, дарма што заўсёды не столькі спаймаеш, колькі хацелася б, ніколі не займееш поўнай уцехі. Дарэчы сказаць, і дзед Рыгор, і дзед Міколька звычайна лавілі патроху, не на шмат больш, чым мы, падшыванцы. На возера яны хадзілі зарана – са світальнымі промнямі, каб а сёмай гадзіне раніцы вярнуцца да сваіх сялянскіх клопатаў. Дзед Міколька, панылы, неахвочы да размоў, мне таксама добра запомніўся. Наогул гэтыя рыбаловы здаваліся непадзельнай парай. Яны былі падобнымі адзін да аднаго сваімі зусім не спажывецкімі адносінамі да рыбы, успрыманнем лоўлі як адной з галоўных мужчынскіх уцех на свеце, тым больш, у сталым узросце, калі ў душы ўжо астыне жарсцевы вар. Гэта былі рыбакі, якія лавілі рыбу ўсім сэрцам, і мы, бабчанскія мальцы, у большасці сваёй вырасталі падобнымі да іх. Дзякуючы дзеду Мікольку, я ў свой час зразумеў, што працяг рыбалкі па сваёй значнасці роўны працягу жыцця. Адзін састарэлы чалавек казаў: “Ну, дажыву да пары, калі мае пчолкі на першыя кветачкі вылецяць, дык увесь гадок – мой, не здамся хваробам, не памру”. А дзед Міколька пасля васьмідзесяці пяці, мусіць, так лічыў: “Калі дайду вясной да возера, здолею закінуць вуду, дык яшчэ паўпарчуся смерці”. Сухенькі, у гумавых ботах з шырокімі халявамі, якія гучна шлопалі на спруцянелых нагах, ён доўжыў гэты бясконцы веснавы, намацаны душою шлях. Доўгае бярозавае вудзільна, якое дзед трымаў пасярэдзіне, зыбалася важкімі канцамі, ледзьве не дастаючы зямлі. І гэтае зыбанне ды шлопанне халяваў задавалі старому рыбацкаму сэрцу жыццядайны рытм. Калі дзед Міколька ўжо зусім састарэў і ледзьве даходзіў да возера, яшчэ цяжэй, бадай, давалася яму закідванне вуды – камлюкаватай, не па гадах цяжкой і доўгай. Нашым тадышнім дзядам, па-добраму, з гадамі трэба было б прыроўнівацца да жаўтароцікаў і перавязваць свае лёскі на арэшнікавыя “дубцы”, але ж гонар ды звычка... Дык і атрымалася: аднойчы Міколька, з усяе сілы закідваючы сваю вуду, па інерцыі следам паляцеў за ёй у ваду. Кулём апрануты, плюхнуўся ў яшчэ не надта прагрэтую веснавую каламуць – і каб табе крыку ці войку, толькі вяла перабіраў рукамі... На шчасце, той парой рыба добра лавілася і на возеры было шмат мальцаў. Яны стаялі на беразе побач, дык хуценька падбеглі і выцягнулі дзеда з вады. Агаломшаны Міколька нават не надта ўцяміў, што адбылося, і было наважыўся лавіць далей... Але дарослыя рыбакі загадалі падлеткам адвесці дзеда дамоў. І яны павялі яго нібы з ганаровым эскортам: адзін нёс вуду, другі – торбачку з уловам, трэці – нацваглую вільгаццю кухвайку... Як прыемна, што нашы рыбалоўныя старэйшыны Рыгор і Міколька сваім прыкладам падцягвалі нас, рыбачкоў-пачаткоўцаў, да свайго акадэмічнага ўзроўню. Нам было на каго раўняцца! У вянок памяці Рыгора і Міколькі я, удзячны вучань, уплятаю на завяршэнне гэтай зацемкі іхняе слоўца-краску – “патапок”. Так яны называлі звычайную валавяную драбінку-грузік на лёсцы. Але нездарма “патапок” рыфмуецца са словам “паплавок”: так суладна, дапасавана былі ўсчэплены на лёскі і лёсы дзядоў, непатапляльнае памкненне жыць з Божай ласкі, Ягонымі шчадротамі. Я расчуліўся, дык завяршаю, падчапляю на нітку радка “патапок”. Лінь Толькі ўслухайцеся, як гучыць слова: “лінь...” – нібы кропля вады сарвалася з пялёстка плаўніка. Назва рыбы так мякка цешыць слых, што хочацца па-кітайску прымружыць вейкі. Лінь камлюкаваты, круглабокі, не тое што падлешчыкава ці, таго горай, гусцёрчына “фанера”... А якое смачнае мяса ліня, беларусы кажуць “салодкае” – вышэйшая ў нас ухвала ежы! Дужа смачны лінь смажаны. Прытым з яго зусім не абавязкова абчышчаць луску. На гарачай патэльні яна расплаўляецца, а потым цвярдзее крамянай скарыначкай, якая смачна хрумсціць на зубах. Хоць лепш захапляцца не смакам ліня, а ягонай прыгажосцю. Гэтая рыбіна створана Богам і на ўцеху сузіральнікам. О, якую лінь мае расфарбоўку! Як пераліваецца рознымі адценнямі ягоная дробная, цесна сашчыльненая луска! Густы колер бронзы. Прытым з куды большай, чым звычайна, мерай чырвонай медзі. І гэты цёплы колер у дадатак, калі прыгледзецца, мае крыху зеленаватае адценне, нібы злёгку крануты пацінай. Пры такой велічнасці можна на пастамент, а ён плавае… А яшчэ ліня можна параўнаць з глыжом сонца, ачахлага ў бузянай азёрнай затоцы. А якія ў гэтай рыбіны вочкі! Свецяцца густой чырванню, нібы вугельчыкі з нацепленай грубкі. Адным словам, надта ўпадабаная беларусамі рыбіна – і па смаку, і па прыгажосці. Толькі павінен удакладніць: маецца на ўвазе лінь не з бузянай сажалкі, а з возера, дзе са дна пульсуюць сцюдзёныя крыніцы. Няхай сабе каля іх бадзёрыцца і лечыцца белая рыба, а наш цяльпук знаходзіць сабе затоку з мяккім глеем. Ён бавіцца на цёмным дне, нібы сава, якая ўнікае зыркага святла. На празрыстых азёрах лінёў мала, а, можа, так здаецца таму, што яны амаль не ловяцца на вуду. У дзяцінстве, памятаю, на нашым возеры ўсе даваліся дзіву, калі хто выцягваў лінька. Гэтыя рыбіны былі для нас, хлапчукоў, таямнічымі: не лавіліся на вуду і ў той жа час штораз патраплялі ў мярэжы дзеда Барыса, асабліва калі ён ставіў іх у зацененых чаратамі затулках… Калі я ранічкай з падскокам ад радасці бег з вудай на возера, дык даволі часта сустракаў на сцежцы дзеда, які ўжо, праверыўшы свае мярэжы і сеткі, няспешна вяртаўся дадому. Я заўсёды прасіў яго расхінуць сваю незаменную торбачку ды паказаць лінёў: карцела дакрануцца да іх рукой, як да спраўджанай, няхай сабе і не табой, мары. Лінь непараўнальны, але лёгка дапасоўваецца. Напрыклад, да стронгі. “Ну хіба можна яго, цельпукаватага маруду, параўнаць з гэтай імклівай срэбнай жыгаўкай?” – здзівіцеся вы. Можна. Яны роўныя ў непаўторнасці прыгажосці. У ліня ёмкі, шырочанькі, як абшчапіць далоняй (але не ўхапіцца, бо надта слізкі), хвост. Гэта выдае ў ім старажытнасць паходжання. Такі хвост не разлічаны на імклівае, як, напрыклад, у шчупака сяганне праз тоўшчу вады, але вельмі зручны для павольнага плавання. У гэтай рыбіны большае спадзяванне на тое, што яна выслізне з рук, чым на хуткія ўцёкі, калі што, з месца небяспекі. Апошнім часам у крамах з’явілася шмат вэнджаных невялікіх лінёў. Гэта прыклад таго, як можна знявечыць прыгажосць. Рыбіны цалкам страцілі сваю афарбоўку, амаль счарнелі, луска ўсохла, скура задубела – хоць чаравікі шый. Мяса па-ранейшаму саладкаватае, але гэта ўжо больш здзіўляе, чым усцешвае. Вэнджаныя ліні прыкладна аднаго памеру, нібы карпы, вырашчаныя ў сажалцы. Мусіць, так узгадоўвалі і іх. Няма нічога больш сумнага, чым “тыражаваны” лінь. Гэта ж страта непаўторнасці!.. Аднойчы я бачыў, як ловяць лінёў падчас нерасту. Падлетак паставіў сетку непадалёк ад берага, на водмелі, а сам, распрануўшыся да трусоў, стаў метрах у пяці ад яе. Калі паплаўкі сеткі, добра бачныя на паверхні вады, пачыналі гайдацца, рыбачок паволі, як мага цішэй, падыходзіў, узнімаў сетку над вадой і даставаў толькі што патрапіўшых туды лінькоў. Потым зноў адыходзіў на сваё месца і чакаў, як чапля, новую здабычу. Балазе стаяць даводзілася нядоўга: хвілін сем – і паплаўкі зноў усчыналі сваё вясёлае гушканне. Торба на плячы юнака прыкметна цяжэла… Але было гэта не на Віцебшчыне, а ў цэнтральнай Беларусі, на штучным, бузяным неглыбокім возеры з добра ўгрэтай вадой. Спрыяльнае для лінёў асяроддзе… А сетка была ўдала пастаўлена, акурат на рыбінай “сцежцы”. Добра, што я за ўсё сваё жыццё ніводнага чырванавокага прыгажуна не выцягнуў вудай... Мусіць, і таму лінь застаецца для мяне рыбінай недасяжнай царскай прыгажосці і ў той жа час такой беларускай. Можна сказаць, мужыцкай. Дзе яны зімуюць? Каб не было рыбы, здаецца, не было б і ракаў. Так яны злучыліся ў непарыўны звяз у свядомасці рыбакоў, асабліва вясковых. Спецыяльна, асобна ад рыбы ракаў яны рэдка калі лавілі. У асноўным спадарожна, заадно і нават, можна сказаць, ненаўмысна. У крайнім выпадку – без цвёрдага намеру. Асабліва, калі лавілі крыгай ці сакам. Рэйкі крыгі сунуцца ж па самаму дну – вось і спуджваюць затоеных у водарасцях ракаў. Так жа заганялі іх ў сак – часценька тупаючы нагамі па дну. Я ўпэўнены, што менавіта вясковыя рыбаловы прыдумалі вершаваны жарт: “Рыбакі лавілі рыбу, а спаймалі рака, цэлы дзень яны глядзелі...” – ну і далей па тэксту. Вы ж яго ведаеце. Заўважце, гэтае чатырохрадкоўе склалі праўдзівыя беларусы – нас выдае трапнае канцавое слова дзеля рыфмы... Добра памятаю, як выбіраў з сеткавых “прыполаў” крыгі пагрозліва ашчапераных сваімі кляшнямі-зацісканцамі ракаў ды таропка крычаў дарослым, якія стаялі на крылах і дзядку, каб вышэй узнімалі крыгу, бо ракі, як толькі сетка патанала ў вадзе, пачыналі часценька біць сваімі шыйкамі і даваць дралу ад маіх рук. Не менш порстка, здавалася мне, чым якая рыбіна. “Кінь ты гэтае шалупінне, не выбірай, разам з водарасцямі вытрасем у ваду”, – казалі мне, хлапчуку, мужчыны, нацэленыя на здабычу ладнага шчупака ці язя. А я любіў ракаў і радаваўся, калі іх шмат патрапляла ў крыгу. Міжволі звярнуў увагу: як збянтэжаныя рыбакі не маглі знайсці ў рака анальную адтуліну, кажучы словамі больш менш прыдатнымі для прыгожага пісьменства, так і я перад тым, як напісаць, вагаўся: назваць канцавую частку цела рака “шыйкай” або “хвастком”?.. Ну, вядома, гэта шыйка, але ж у апісаным выпадку рак дзейнічаў ёю, усё адно як вёрткая рыбіна хвастом. Ды і выглядае гэтая шыйка, як канцавы кітовы плаўнік у мініяцюры... Мусіць, і вы заўважылі, што ракаў амаль не малююць ашчаперанымі, з натапыранымі вусамі і натуральнага колеру – цёмна-карычневымі, амаль чорнымі, іншы раз з зялёным адценнем. Каму патрэбныя такія няўклюды, нібы спехам сканструяваныя Богам. Іх любяць маляваць выключна як спажыву, цудоўны суправаджальны наедак да піва – чырвонымі, з пакорліва складзенымі ножкамі ды кляшнямі... Хрумстайце, такі ўжо не ўшчыкне за пальчык. У дзяцінстве, як нам здаецца, лавілася куды большая, чым цяпер, рыба, а вось ракі – тых самых памераў, падлеглых пераканаўчай класіфікацыі пісьменніка Міхаіла Жванецкага: маленькія – па тры рублі і вялікія – па пяць. Адно што ў дзяцінстве ракі куды больш балюча шчыплюцца – аж да енку. Я ніколі не купляю ракаў: нельга купіць нават адно імгненне маленства, нават за пяць рублёў. Люблю іх лавіць і есці не менш, чым рыбу, і па сёння. Нават больш. Ракі нагадваюць маленства яшчэ і таму, што іх немагчыма наесціся ўволю, можна толькі пасмакаваць. Як у малыя гадочкі заўсёды не хапала ласункаў – цукерак са жменькі бабулі, варэння ў слоіку з надзіва мелкім, усё адно як дзеля здзеку, дном, зайцавага хлеба, які прыносіў бацька з начнога, так заўсёды нестае і ракаў. Нельга сказаць ракаў шмат ці трошкі, іх заўсёды недастаткова. Дык і добра, што трэба пакалупацца, каб вылушчыць на спажыву далікатнае мяса. Гэты занятак, як і лузанне семак, перабівае, прыкметна прыглушае апетыт, робіць яго сувымерным з запасам наедку. Ракі прыемныя для мяне яшчэ і таму, што яны рэабілітуюць крапіву. Зусім непатрэбная расліна: стрыклівая, кусючая – колькі сцяблоў-хрыбцін пераламаў я ёй у дзяцінстве ёмкімі дрынамі… А калі прыносіў дадому ракаў, дык, ладзячыся гатаваць іх, прыкідваў: дзе, у якім кутку сялібы расце купіна маладой, свежай, іскрыстай крапівы. Які ж дасведчаны чалавек, крута пасаліўшы кіпень, будзе кідаць у саганок ракаў, не паклаўшы туды добры жмут стрыклівіцы! Я і па сёння не ведаю, дзеля чаго гэта робіцца. Можа, крапіва дадае што-небудзь да смаку ракавага мяса, якое-небудзь пікантнае адценне? А можа, спрыяе яшчэ большаму пачырваненню ракаў у кіпені? Не ведаю і не хачу ведаць, каб не пазбаўляцца адной з апошніх, зазнанай з дзяцінства, таямніц. Уявіце сабе: бераг возера, шуглівае полымя вогнішча і поўнае вядро ракаў над ім, а наўкруг – мы, мальцы-аднавяскоўцы, паяднаныя сяброўствам і самымі лепшымі ў свеце захапленнямі. І вось мы здымаем вядро з агню – пара ўжо, асцярожна зліваем зялёны ад крапівы кіпень і кучкамі раскладваем ракаў на пожні – каб кожнаму было лацвей даставаць. Мы іх лушчылі і елі не навыперадкі, каб паболей ухапіць смакаты, а між слоў, зазвычай, абмяркоўваючы свае мары на будучыню. Гэта былі шчаслівыя хвіліны. Дзятва заўсёды радая, калі іх татка наловіць ракаў, а тады яшчэ нагатуе і яны, чырвоныя, стануць пацешнымі, як цацкі. Ракі – дзецям, а не пузатым жлуктунам піва! Думаю, мяне падтрымаў бы ў гэтым поклічы і той, хто ў свой час прыдумаў цукеркі “Ракавыя шыйкі”. Дапісаўшы нататку да гэтага месца, я ўсё ж мушу зрабіць абачлівае выпраўленне аднаго свайго закіду – пра тое, што вясковыя людзі спецыяльна ракаў не лавілі. Як жа я забыў?! Аднойчы ў дзеда Юстына на гарышчы знайшоў колькі адмысловых пастак для ракаў. Яны нагадвалі сабой нераты, адно што абручы былі абцягнуты не сеткай: іх аббілі наўкруг акуратна нашчапанай лучынай. Сасновыя палоскі з падгабляванымі рабрынамі былі настолькі набліжаны адна да адной, што сярэдніх памераў рак, патрапіўшы праз нератовыя адтуліны ўсярэдзіну, аніяк не мог праціснуцца на волю. Выходзіць, нашы продкі спецыяльна хадзілі лавіць ракаў, старанна рыхтаваліся да такой лоўлі. Але калі тое было… У час майго маленства і юнацтва ўсё спрасцілася. Кішэнны ліхтарык, вядзерца – вось і ўсё, што было патрэбна для палявання на вусатых насельнікаў нашага возера. Ноччу ракі выпаўзалі на водмель, і мы ўспрытненымі рукамі хутка выхоплівалі іх з вады – як толькі заўважалі ў крузе святла ліхтарыка. Аднаго за адным, паступова напаўняючы свой посуд. Ракаў было шмат, але не спрэс па берагавой водмелі, а лапікамі. Гадзін да трох ночы можна было налавіць іх поўнае вядро і вяртацца дадому. Усе мы ведалі, што к таму часу дзед Ладзімір, які вартаваў свае парэчкі, ужо здаваўся ў палон Марфею, і мы без перашкод зможам яшчэ і паласавацца сакавітымі ягадамі. Дзіўна, але ў дзедавым гародчыку яны здаваліся куды смачнейшымі, чым са сваіх кустоў. Даўно рытарычным лічу я пытанне, дзе зімуюць ракі. Гэта, па сутнасці, і не пытанне, а адказ раззлаваных, раз’ятраных людзей. Звычайна, ён гучыць так: “А каб цябе халера пабрала! Я табе пакажу, дзе ракі зімуюць! Ты мяне папомніш!”. Куды больш складана адказаць на пытанне, як ракі множаць сваё племя. Гэта ж не верхаводка, якая выдае сябе падчас нерасту гучным трапятаннем у водарасцях на плавах і не звяртае ўвагі ні на што на свеце, забываецца на перасцярогу, у п’янючым ачмурэнні гатова адкладваць ікру нават на пожні, калі туды разліецца вада. Ракі ж – глыбінныя ціхмяныя істоты, хто ведае іх сцяжынкі на дне… У маленстве колькі разоў я бачыў ракаў з ікрой. У бліжняй да вёскі затоцы стаялі прымкнёныя да слупка дубіцы нашых вясковых дзядоў-рыбаловаў. Адхінеш убок такі выдзяўбаны з суцэльнага дрэва човен – а пад ім колькі вялікіх вусачоў, якія не паспелі даць драла. Закасаўшы рукаў кашулі, і ўхопіш каторага, седзячы на суседняй дубіцы. Калі ўзнімалася сонейка, ракі хаваліся хоць у які затулак на мелкай, добра ўгрэтай вадзе, куды якраз, мусіць, і выходзілі на свой нераст. А вось заўважце, і ў гэтым выпадку ў нас няма адмысловых слоў для азначэння такой значнай дзеі ў ракавым сямействе, як памнажэнне свайго клышаногага племя. Зноў мы далучаем іх да рыбы як дробны і нават трохі вычварэнскі дадатак. Несправядліва! А ікру, прымацаваную акуратным бугарком, ракі выспельваюць на сваёй шыйцы. Якраз такіх ікраносцаў і знаходзілі мы пад дубіцамі. Аднойчы я, цікаўны малец, не ўтрымаўся і ўзяў на зуб тую ікру. Буйная, цёмна-тэракотавага колеру, яна падалася мне нават трохі саленаватай, нібы спецыяльна прыладжанай для частавання такіх няўцямных, як я, бэйбусаў. Але ж адзін разок, на адзін зубок… Калі нераставала плотка, усе нашы вясковыя мальцы, хто ўжо мог трымаць у руках вуду, дружна высыпалі на возера і станавіліся адзін каля аднаго, нібы ў адмысловую шыхту. Было ўсё роўна дзе стаяць: рыба добра бралася паўсюль. А лавіць разам весялей. Выцягне хто-небудзь побач з табой ладную плотку ці падлешчыка – і па тваіх грудзях прабяжыць гарачая хваля зайздрасці. Але ж гэта якое імгненне – і ўжо ты выцягваеш зайздросную для іншых рыбіну. Зайздрасць і ўдача чаргаваліся ў нашай грамадзе ў непрадказальным парадку, але і той і другой было амаль што пароўну. І раптам нечаканае: у яшчэ не надта ўмелага рыбачка, які без пэўнага разліку выстаўляў паплаўком глыбіню, рабіў яе надта вялікай, і прынада – дажджавы чарвячок – апускалася на самае дно, здаралася незвычайная паклёўка. Паплавок пачынаў параўнальна марудна, але ўпарта рухацца ўбок. Рыбачок не вытрымліваў і нарэшце падсякаў: ёсць! Ды хтосьці ўчэпісты, важкі, нібы корч. Усе пачыналі цікаваць: хто ж там на кручку? А як толькі здабыча з’яўлялася на паверхні, назіральнікі сустракалі яе дружным рогатам – рак! Рыбачок ніякавеў, засмучаўся і браўся хуценька здымаць вусача з кручка. Да яго падыходзілі ўсе мальцы, што лавілі па суседству, і пачыналі разглядаць, дзе ў рака... О не, не тое, пра што вы падумалі, а рот, які вусач разявіў на спакуслівы наедак. Пару разоў здаралася, што і ў мяне на вудачку браліся ракі. У адрозненне ад сваіх сяброў, я зусім не засмучаўся, тым больш гэта не было для мяне знявагай. Нармальная здабыча! Адно што выцягваць рака з вады было не так захапляльна, як рыбіну: ён жа няўклюда, не такі рухомы, не такі вёрткі, куды менш упарціцца прымусу, адным словам, і сапраўды трымаецца на лёсцы, як корч. З цягам часу старэйшыя мальцы, тыя, што маглі глыбока даваць нырца, пачалі ў нас лавіць ракаў падчас купання. Смех, гамана, мітусня, з вады вытыркаюцца стрыжаныя галовы хлапчукоў, а вёрткія нырцы адплываюць далей ад усіх, на глыбіню, набіраюць поўныя грудзі паветра і куляюцца галавой уніз. А ты стаіш па шчыкалатку ў вадзе і чакаеш, калі вынырне са здабычай у руках твой старэйшы сябра. Часам ён усплываў з пяццю, а то і шасцю ракамі, спрытна зашчэмленымі паміж растапыраных пальцаў. Мы, жэўжыкі, вельмі здзіўляліся такой хватцы. Ды гэта яшчэ што! Калі лавец вынырваў, ён трымаўся на паверхні вады, толькі перабіраючы нагамі, і нават добра ўзвышаўся над ёй падчас чарговага шпурляння ракаў на бераг. Каторы рак не далятаў, гучна шлёпаўся ў ваду на светлай ад пясочка водмелі, дзе ты стаяў напагатоўку. А калі цябе не бралі ў напарнікі і ты, дурэючы, пялёскаўся разам з іншымі мальцамі ў вадзе, дык цікава было назіраць, як шпульнуты на бераг рак ляціць над галавой чорнай раскаракай на тле залітага спякотным сонцам неба. І сёння, калі мінула столькі гадоў, я добра памятаю тыя “пералёты” вусачоў-растапырак над нашай вясковай купальняй. Рак у паветры нагадвае птушку, толькі што без крылаў. Наогул, пералётны рак нагадвае – і ў гэтым ягоная асаблівасць – што заўгодна, нават самалёт... Дзіўна, але ракі ў нашым возеры перавяліся, як толькі закончылася маё маленства. Зніклі раптоўна, усе да аднаго, як і не было іх (і яго, маленства). Але ж былі, было – і яшчэ колькі, і яшчэ якое! “Куды ж падзеліся ракі? Што здарылася? Дзе цяпер зімуюць?” – спытаўся я аднойчы ў знаёмага навукоўца-даследчыка. “Хвароба набірушчая па нашых азёрах пракацілася – чума іхняя, дык і звяліся. Шкада…” – сказаў мне знаўца. І яшчэ як шкада! Не менш, чым маленства… Жабінак За маёй роднай вёскай на Лепельшчыне пачынаецца ланцужок азёр. Іх тры, злучаных натуральна ўтворанымі рачулкамі-канавамі. А можна сказаць, і чатыры, калі палічыць за возера Жабінак. Але ж хто ў нас Жабінак – звярніце ўвагу на этымалогію слова – будзе ўлічваць. Ды справа не толькі ў этымалогіі. Жабінак маленькі, як сажалка, хоць яго ніхто не капаў, не абладжваў берагі... Прырода пастаралася, а можа, проста захапілася. У вёсцы казалі, што азярко-сажалка такое глыбокае, што немагчыма дастаць дна. Вясковыя мужыкі было звязалі двое лейцаў, прычапілі да іх камень і мералі. І сапраўды, дна не дасталі. А куды ўжо далей мераць?.. Да таго ж хтосьці, нібы між іншым, заўважыў: “Тут жа дно тарфяна-бузянае...”. А паколькі азярко такое глыбокае, у ім можна ўтапіць што-небудзь вялізнае і значнае. Як сцвярджае паданне, гэта была цэркаўка. Стаяла сабе на пагорку, бомкала звонам, буран усчаўся – і на табе, перакуліў яе ў Жабінак. Не верыце, што тут стаяла царква, а вось паглядзіце – жывая крыніца на тым пагорку пульсуе. А ключ святой вады абы-дзе з зямлі біць не будзе... Мы, вясковыя мальцы, баяліся купацца ў Жабінку, хоць да яго было бліжэй ад вёскі, чым да куды большага памерам возера. Мала таго, што Жабінак быў надта глыбокім, дык ён меў дрыгвяныя, плывуновыя берагі. Толькі аднойчы мы асмеліліся і ўсё адно як з упуду, нібы качкі, плюхнуліся з берага ў ваду. І пачалі “малаціць” рукамі і нагамі, нібы ў пякучым кіпені, – такой гарачай здавалася вада ад страху. Пераплылі на той бераг і, як мага хутчэй, вылезлі з таго пуду – “пуд, пуд, заставайся тут!”. І болей ніколі там не купаліся – адзін і той жа страх колькі разоў не перажываюць – няма ахвоты... Жабінак, калі быць больш дакладным, складаўся з двух, злучаных пратокай, сажалак. Адна з іх, бліжэйшая да дарогі, была, наадварот, даволі мелкай, з цвёрдым дном. Мы любілі купаць там коней, а то і не распрагаючыся заязджаць у ваду на калёсах так, што хаваліся колы, а конь заходзіў па самае пуза і такім чынам крыху ахалоджваўся ў спякотны дзень ды хоць на якую хвіліну адганяў ад сябе назолаў-аваднёў. Было гэта падчас працы ў калгасе на летніх канікулах. У Жабінку з вясковых амаль ніхто не лавіў рыбу, хаця і ведалі, што там водзяцца карасі. Іншым разам лаўцы крыгай на завяршэнне рыбалкі заходзілі туды пасля возера, рабілі пару спробаў залучыць у сетку колькі рыбін – і ўсё на тым. Дзеля таго, напэўна, каб мець больш разнастайны ўлоў, бо карасі патрапляліся толькі тут. Якое ж было нашае здзіўленне, калі аднойчы на беразе Жабінка мы ўбачылі добра экіпіраванага, з выдатным рыштункам рыбака. Гэта было вельмі нечакана. Спачатку мы назіралі за ім зводдаль, а потым асмеліліся і абступілі незнаёмца. Авохці! Дык ён жа ловіць на звычайнае цеста. Карасі, якія зноў і зноў траплялі на кручок, поклічна блішчэлі сваімі круглымі бакамі: маўляў, хутчэй бярыце ў маці цеста ды гайда на Жабінак! Мы так і зрабілі. Назаўтра дружна абступілі ўсёй чарадою невялічкае азярко-сажалку. Дзіўна, але як нечакана ўсчалася нашая лоўля карасёў, так яна і скончылася... Усё ж, як ні круці, што ні кажы, Жабінак ёсць Жабінак, а карась – не стронга і нават не плотка ці язь. Ну як, скажыце, лавіць карасёў у сажалцы, калі літаральна за пагоркам – хвалістае возера з усім магчымым у нашай мясцовасці наборам рыбы, з помнымі сцежкамі і мясцінамі на беразе... Калі я цяпер згадваю тыя даўнія рыбалоўныя падзеі, дык думаю пра ўзаемаадносіны гарадскіх і вясковых, няхай сабе і такіх маленькіх, як мы ў свой час, рыбакоў. У гарадскіх вясковыя пераймаюць новыя спосабы лоўлі, навінкі рыштунку і прынадаў... Можна сказаць, здабыткі навукова-тэхнічнага прагрэсу. Гарадскія ў нашых хіба што выпытваюць мясціны, дзе якая рыба ловіцца. Але гэта ўсё адно што ў грыбнікоў пытацца, дзе растуць баравікі. Аднойчы гараджане спыталіся пра рыбныя мясціны ў спрактыкаванага вясковага рыбалова дзеда Рыгора. Хітры дзед прымружыў вейкі, смактануў цыгарку і зусім сур’ёзна, паказваючы рукой накірункі, адказаў: – Значыць так: вунь там – плотка, там – акуні, а трохі правей, каля той алешыны, – падлешчыкі. Бывае, і лешч зачэпіцца. Гэта і сапраўды бывае, асабліва, калі ўмееш лавіць, як дзед Рыгор. Перабівачка Усе пісьменнікі вельмі падобныя адно да аднаго, асабліва, калі гэта сын і маці, як атрымалася ў мяне. Калі я завяршаў работу над гэтай кніжкай, патрапіў мне ў рукі двухтомнік “Народная проза беларусаў Падзвіння”, выдадзены стараннямі Уладзімера Лобача ды іншых навукоўцаў Полацкага дзяржуніверсітэта. А ў ім – вось гэты, пададзены ніжэй, расповед маёй Ірыны Юстынаўны. Я памятаю абставіны, пры якіх адбывалася ейная творчасць. Падчас адпачынку ў роднай вёсцы ў 2007 годзе завіталі да нас на сялібу дзве студэнткі, якія рабілі фальклорныя запісы. Хтосьці падказаў ім пагутарыць з мамай: маўляў, «Ірына больш здатная распавесці пра нашыя «дзівосткі». Я паклаў у груду бярэмца дроў, якія складваў у тынянцы, і адвёў дзяўчат у хату, дзе бавілася мама, тады яшчэ нікому не вядомая аўтарка «народнай прозы». А як толькі студэнткі распачалі размову, я вярнуўся да сваіх спраў. І вось згадкі пра тое наведванне абудзіў выдадзены двухтомнік. Што і казаць, прыемна адчуць яшчэ больш трывалую панітаванасць з маці, у тым ліку і праз літаратурнае сугучча. Яно зусім не ўмоўнае, нягледзячы на паблажлівае вызначэнне – «народная проза» – творчасці такіх распавядальнікаў, як матуля. Калі перанабіраў на камп’ютары ейны расповед, надрукаваны ў кніжцы, дык стараўся не прапусціць ніводнай косачкі, ніводнага «лішняга», як могуць палічыць стылістычна далікатныя літаратары, слоўца. Хіба бывае лішнім удых – глыбокі ці кароценькі, каб патрапіць у рытм сэрца… Удых тваёй маці. Калі ў мяне і ёсць чуйнасць да роднага слова, дык таму, што я ўсё сваё жыццё ўслухоўваўся, як прамаўляе матуля, нібы квяцістых мятлікаў з мяккімі крыламі лавіў ейныя сказы-выразы. Слухаў і слухаўся. Мама зусім састарэла, дажывае ўжо, дзякаваць Богу, дзявяты дзясятак. Бывае, заседжуся запозна над рукапісам, а яна прысне – ані гуку з дальняга кутка хаты. Устрывожуся, падыйду, схілюся над ложкам і ўслухваюся, каб учуць дыханне. Спіць, мая родная, ды так лёгка, ціхенька, нібы сама беларуская мова. Азярко Жабінак і культавая крыніца Крыніцы ёсць на горачкі. Ага, і вада цікла, цікла і ксцілісі на яе, а цяпер кароў пусцілі, зарудувалі. Гарушка стаіць, шчавель там расцець, во тут во. Там крынічка, а там, кала крынічкі, ёсь такое азярко, во тут у нас азярко ёсь, а тады во ферма стаіць, а за фермай там такое азярко. Ну, як вот у драгбе, там ніхто не купаецца, нічаво. Там вот такія, гэта яшчэ даўно гаварылі, што там ёсь вокны, што ты туды ўсунесся і ня вылезеш. Гэта гавораць, вот там, дзе крынічка, кагда-то стаяла каплічка. Каплічка там была і распяція там. Гэта можа мая баба гаварыла, што там када-то была цэркаўка, а быў вецер і цэркаўку згарнула, во гэта месца, дзе стаў Жабінак гэты. Дзе вада цяпер, дзе вокны. І цэркаўкі не стала, а крынічка асталася, і тут, гавораць во, няйдзіці, там вокны. А мы, во там журавіны растуць, а мы трошку шак-шах туды, а там во так усё дрыжыць, калоціцца. Мы тады назад адступаем, дык вот гэта было даўно, а цяпер ужо гэны Жабінак, завецца “Жабінак”, а цяпер ён ужо звужаецца, мусіць там гэтыя ўжэ дзёрны ператвараюцца ў зямлю, можа, камянеюць. Жабінак, ён ад прэдкаў, ад прэдкаў – Жабінак. Там царква правалілася, гэта я чула. А мы цяпер тут і відзім Жабінак, і відзім, што гэта там трава і там ніхто не пасецца, і туды ня ўсходзюць. Карова раз усунулася, за ногі чуць выцягнулі. Крынічу, як хадзілі мы, старыя, на работу, мы яе вычысцім, і там ены ручаёк бяжыць цэла лета і зіму ён там. Жывая яна, а цяпер ужо каровы стада там ходзюць во так во. “Жабінская” мы яе звалі, крыніцу тую. Ну, яе не зраўнялі, стаіць там гара во тут во. Ваду бралі, памагала. Што святая, гэтак не гаварылі. А гэта нада сам сябе ўнушыць. Тады ты вазьмі во вады з майго калодца, памаліся, пастаў і сам сябе ўнушы к Божачку. А рушнічкі прынасілі. Там быў хрэсцік, пакрывалі гэта ўсё. А цяпер там няма нічога, там толькі крынічка, і тую ўжо затаптываюць болей. Гэта самая аснаўная тут крыніца, яны ж болей ёсь вот па горках дзе-ліба крынічнае места, вот туды, пад Двор [Бабча] ёсь. Там ужо пазарастала. Зап. студ. ПДУ Жолудзева П., Шэпіла У. у 2007 г. ад Рублеўскай Ірыны Усцінаўны, 1924 г.н. (нар. у в. Кісялёва Ушацкага р-на) у в. Бабча Лепельскага р-на. Вузельчык на памяць Мусіць, разоў пяць пачынаў я гэтую зацемку: напішу пару абзацаў, перачытаю і камечу аркуш ды кідаю ў грубку – не атрымлівалася суладна звязаць словы ў стылёвай дапасаванасці, у згодным сугуччы. Вось так неспрактыкаваны рыбачок шматразова бярэцца за вязанне на лёсцы адмысловага, падказанага знаўцам спосабам надзейнага вузельчыка. Таго, што з гадамі ўбіваецца ў “памяць” пальцаў і з дапамогай якога рыбалоў, можна сказаць, прывязвае і сябе да любімага занятку. Асаблівасць рыбацкага вузельчыка ў тым, што лёска, як і шчымлівае пачуццё лаўца, павінна заплятацца ў заціскальную крапаніну хітра-мякка, каб адна пяцелька не пераціскала другую і такім чынам быў забяспечаны добры запас надзейнасці. Першы свой вузел я, няўмека, вязаў, як у нас кажуць, у сабаку. А каб кручок, крый Божа, не адарваўся, калі зачэпіцца за водарасці ці засіліцца вялізная рыбіна, вузельчык той заціскаў не два разы, як звычайна, а зрабіўшы новыя петлі – тры, а то і болей. Добра памятаю, як нарэшце навучыўся вязаць адмысловы рыбацкі вузел, які мы, хлапчукі, называлі “васьмёркай”. Бярэш лёску, робіш пяцельку, прыкладваеш яе да сцябла кручка і вольным канцом, абкруціўшы колькі разоў вакол яго, такім чынам мацуеш яе. Засталося толькі вольны канец завесці ў пятлю ды заціснуць. Калі ўпершыню вяжаш такія адмысловыя вузельчыкі, дык штораз радуешся, усё адно як толькі што злоўленай рыбіне. Дарма што колькі спроб былі няўдалымі, што няма яшчэ звыкласці ў руках... Рыбакі цешацца не толькі з надзейнасці, але і з прыгажосці адмысловага вузельчыка – ягонай хоць і заціснутай, але, калі згадаць, такой дзівосна-захапляльнай крапаніне. Усе складаныя і не вельмі вузельчыкі, можна сказаць, пабудаваны на чаргаванні-паўторах адных і тых жа прыёмаў і элементаў – петляў, перакручванняў, зацісканняў... Дык і ў рыбалцы ж тое самае: закідванне раз за разам, выцягванне, выбіранне пляцёнкі ці лёскі, узмах вёсламі, як крыламі, над глыбокай вадой... З’ездзіць на апошнюю ў сваім жыцці рыбалку – усё адно што завязаць мёртвы вузел. Той, хто за доўгія гады завязаў больш ад іншых рыбацкіх вузельчыкаў, – больш і рыбы спаймаў, нават калі не браць у разлік крапальшчыкаў самаробных сетак, а толькі вудароў і спінінгістаў. Простая залежнасць. Тут да месца згадаць бабчанскага заядлага рыбака дзеда Рыгора, які ў хлапчукоўскія гады стаў для мяне незаменным узорам самых натхнёных адносін да нашага занятку. Як я ўжо пісаў, дзед, нягледзячы на тэхнічны прагрэс, у адрозненні ад нас, жэўжыкаў, лавіў не на “капронавую”, а на плеценую з конскага воласа самаробную лёску. Быў перакананы, што рыбе натуральны дух куды больш прыемны. Дык і хадзілі з добра “працярэбленымі” дзедам хвастамі кабыла Шэрка, на якой у калгасе працаваў мой бацька, ды іншыя коні светлай масці. А Рыгорава лёска, сплеценая ў колькі столак, бо вядома ж, адзін волас парвецца, як павуцінка, была спрэс усыпана зграбнымі вузельчыкамі: 30-40 сантыметраў – і новы, і новы. Колькі іх перавязаў за сваё жыццё захоплены рыбнай лоўляй дзед! Шчодрая прырода аплачвала ягоную дбайнасць і рупнасць жывым срэбрам. А вось мой бацька, які з юначых гадоў застаўся сіратой і запрогся ў воз нязводных сялянскіх клопатаў, рыбную лоўлю лічыў гультаёўскім заняткам. У маленстве я заўсёды з задавальненнем глядзеў, як зімовымі вечарамі ён па замове калгаснага брыгадзіра віў вяроўкі, – без іх жа было аніяк не абысціся на сялянскай працы… Памятаю, як бацька ўціскаў воз сена такой вяроўкай, каб не растрэсці па дарозе: з усяе сілачкі налягаў, навісаў сваёй вагою, каб абнізіць сухую бухматасць, а тады мудрагеліста закручваў вяроўку на раме брыкі і спрытна замацоўваў простым надзейным вузлом. А як ён лоўка зашморгваў на жардзіне плоту повад аброці, пакідаючы каня без нагляду каля хаты, як заціскаў супоню... За такое ўмельства вязання вузлоў, на якім у многім трымалася сялянская доля, калгас шчодра плаціў бацьку “трудаднямі”. Я думаю, што бацька, каб захацеў, сплёў бы, звязаў лёску з конскага воласу не горш, чым дзед Рыгор. Балазе ў чужой кабылкі скубсці хвост не давялося б, а ў сваёй Шэркі... Я перагартаў шмат кніг пра рыбную лоўлю – тоўстых тамоў і тоненькіх брашур з практычнымі парадамі, разнастайнымі малюнкамі, схемамі, дыяграмамі... У іх пра ўсё: як трапна падабраць вудзільны, як іх абладзіць найлепшай лёскай ці пляцёнкай, паплаўком, бляшнёй, воблерам, вібрахвостам і г.д. Пра тое, як замяшаць самую спакуслівую прыкормку, колькі капнуць туды духмянага алею, накрышыць… шакаладу... Як выбраць месца лоўлі… Пра тэхніку вядзення бляшні на розных глыбінях... Можна бясконца пералічваць пададзеныя ў кніжках парады знаўцаў, пераказы рыбацкага досведу… Але мяне павяло пісаць пра тое, як рыбалоў ловіць сам сябе, дзякуючы старажытнаму занятку суадносіць сваю душу з прыродай, вучыцца быць далікатным і чуйным у адносінах да яе, а праз асалоду вывуджвання адкрывае суцяшальную лагоду адзіноты. Божай воляй мне давялося пераканацца, што адзінота рыбака нават больш прывабная, чым адзінота чалавека, які захоплены прыгожым пісьменствам. Спачатку, як вядома, было слова, а следам за ім, хочацца мне верыць, – рыбная лоўля, занятак-захапленне, праз які “лавілі” сябе і апосталы Ісуса. Кніжкі пра рыбалку надзвычай падобныя адна да адной. І не дзіўна: спосабы лоўлі даўно вынайдзены і дэталёва распрацаваны, прылады ў прынцыповай сваёй канструкцыі практычна не мяняюцца – вось і барляецца ў гэтых выданнях, як сыракваша ў гарлачы, тэкставая аднастайнасць. Калі я ўцягнуўся ў работу над рукапісам гэтай кніжкі, дык падумаў, што сярод нешматлікіх яе чытачоў могуць быць і тыя, каго захопліваюць не слоўныя карункі, а менавіта прагматычная інфармацыя па тэме. Нягледзячы на звужэнне жыццёвых абсягаў нашай мовы, я ўсё ж веру, што ў мяне знойдзецца колькі чалавек, у душах якіх шчасліва спалучыліся любоў да беларускага слова і захапленне рыбнай лоўляй. Няхай такі чытач будзе ўсяго адзін, ён для мяне самы галоўны. Дык раскажу яму пра свой улюбёны вузельчык, якім прывязваю спінінгавыя павадкі. Вузельчык гэты просты і надзейны: пляцёнка не пераціскаецца, і не было выпадку, каб ён даў слабіну, і я згубіў якую-небудзь прынаду. І калі амаль з усяе сілы выдзіраў бляшню з купіны густых водарасцяў ці якога карчэўя, вузельчык трываў да апошняга – пакуль не ірвалася пляцёнка. Вузлы – і мудрагелістыя, з блытанай крапанінай, складаным зацісканнем, і зусім простыя, якія завяжаш з заплюшчанымі вачыма, існавалі спакон веку і невядома, хто іх прыдумаў, вынайшаў, праверыў на трываласць. Так нараджаюцца, напрыклад, народныя песні: хто, калі склаў у радкі словы, прыдумаў мелодыю, прыпевы – невядома. Памятаеш толькі, ад каго ўпершыню пачуў гэтую песню. Падчас фальклорных экспедыцый студэнты старанна запісваюць прозвішчы спеўнай бабулі, узрост, месца жыхарства, іншым разам і нараджэння. Гэтая бабуля, па сутнасці, і прызнаецца калі не аўтарам, дык важным сааўтарам песні. Праз такіх людзей народная песня і жыве, робіцца неўміручай, зноў і зноў, толькі дай нагоду, узлятае пад столь над бяседным сталом, як калісьці ўзлятала пад аблокі над жытнёвым полем. Быць сааўтарам народа пачэсна! Так ад аднаго рыбалова да другога перадаецца і ўменне вязаць адмысловыя вузлы. Можна пра іх даведацца і з малюнкаў у кніжках – своеасаблівых рыбацкіх фальклорных зборніках. Вось гэты цудоўны вузел, тэхніку вязання якога вы бачыце на малюнках, упершыню паказаў мне Пётр Захаравіч Гамзюк, ураджэнец (1955) вёскі Бабча Лепельскага раёна (чытачам ён больш вядомы як мой сябра і равеснік-аднавясковец Пятрок). Адкуль дазнаўся пра адмысловы вузельчык сябрук, цяпер, забі яго, – не ўспомніць. Як назвы. Зацікаўлены маімі размовамі, ён пачаў праглядаць розныя вузлы ў інтэрнэце і не адшукаў пакуль наш “фірмовы”. А вузел, сапраўды, вельмі надзейны і даволі просты. Як навучыўся вязаць яго, дык на іншыя і забыўся. Спадзяюся, што з гэтых малюнкаў навучыцеся вязаць яго і вы. Я папрасіў зрабіць іх віцебскага мастака Барыса Лалыку. Прынёс яму сваю ўлюбёную бляшню «Люсокс» і паказаў, як завязваецца вузел. З Барысам мы вельмі розныя: я – вербальнага складу мыслення, ён – візуальнага, у мяне бацька не лавіў рыбу, у яго – быў заядлым рыбаком, а ў нас – усё наадварот... Але ў свой час Барыс, нібы заядлы рыбак, захапіўся вывучэннем розных вузлоў. З папулярнага часопіса “Наука и жизнь” перамаляваў колькі дзясяткаў адмысловых зацісканняў, пазапісваў іх назвы. І вось аднойчы да яго прыйшла задума напісаць тыя вузлы алеевымі фарбамі. Не спосаб іх завязвання, а карункавую закрапанасць, прытым у апошняй стадыі, калі засталося толькі заціснуць. Вяроўцы ці шнуру, матузку, лёсцы ці дроту, на якіх у сваім уяўленні мастак рабіў вузлы, ён надаў геаметрычную паламанасць і аб’ём. Набралася з дзясятак такіх карцін. Адна з іх мне асабліва запомнілася. Залатая рыбіна адлюстравана на тле крапаніны вузла пад назвай “Шчасце”. Якраз назва і прадвызначыла яе прысутнасць на карціне: шчасце Барыс, як і многія нашы людзі, не доўга думаючы, атаясаміў з казачнай залатой рыбкай, дык і засіліў яе падыходзячым вузлом. Вось так усё ў мяне завязалася, як у літаратара, а, як у рыбалова, – вяжацца, вяжацца, вяжацца, а па сутнасці, надточваецца, працяг ні з чым не параўнальнага жыцця. Бывае, сустрэнуцца даўнія сябрукі: – Ну што, Вася, па сотачцы, пасядзім, пагамонім... – прапаноўвае больш змаркочаны. – Не магу болей, – адказвае сябра. – Жонка зверам глядзіць. Завязаў. А ў нас, рыбаловаў, калі завяжаш, – дык усё толькі пачынаецца. На што нас ловяць? Раней, калі прыязджаў у які гарадок, дык найперш цікавіўся кніжнай крамай: уважліва аглядаў паліцы з надзеяй вышукаць сярод ідэалагічна выраўненых выданняў, цесна састаўленых на доўгай паліцы, які-небудзь выкшталцоны томік неабавязковага для афіцыёза, але незаменнага для мяне аўтара. Цяпер, калі мінула столькі гадоў, падчас сваіх вандровак я амаль з такой жа цікавасцю заходжу ў рыбалоўныя крамы. І таксама абмацваю позіркам усе палічкі, зашклёныя вітрыны, стараюся не прапусціць ні адну прынаду, шпулю пляцёнкі новага ўзору ці якую ледзь заўважную драбніцу, накшталт вертлюжка... Дарэчы, я не ўпэўнены, што слова «вертлюжок» ёсць у нашай мове, але смела дапасоўваю яго, бо надта ж натуральнае па гучанню. У кожнага спінінгіста ёсць улюбёная прынада. У мяне – невялічкая бляшня, спрытная круцёлка з пялёсткам складанай, зусім не падобнай на іншыя формы: краі пялёстка сагнуты пад пэўным вуглом так, што гэтыя згібы акрэсліліся дзвюма выразнымі рабрынамі, а паміж імі атрымалася палоска прыкладна ў тры міліметры. Вытворцы фарбуюць яе чорным колерам... Чорнае на “срэбры”. Вось такая складаная штампоўка з мінімальнай трапнай афарбоўкай. Добрая збалансаванасць па вазе пялёстка, які пасаджаны на тонкі сталёвы стрыжань, забяспечвае яму ўстойлівае і зусім лёгкае кручэнне вакол гэтай восі. Дасведчаныя, мусіць, здагадаліся, што я кажу пра бляшню “Люсокс” фірмы “Мэпс”. Яна “раскрываецца”, пачынае круціцца яшчэ ў паветры, а як толькі ўпадзе ў ваду, дык рух робіцца зусім устойлівым. Адметнасць бляшні, апроч арыгінальнасці пялёстка, у тым, што яна абцяжарана адмысловай галоўкай на дроціку, якая рухома злучана з асноўнай часткай прынады. Зверху галоўка пакрыта блішчастым металам і такім чынам дапасоўваецца да пялёстка, па сутнасці, стварае з ім адно цэлае. “Люсокс” пасля падзення ў ваду пад прымусам важкай галоўкі пачынае апускацца на дно, і тады рыбалоў крыху ўзнімае яго ўгору, потым робіць паўзу, зноў апускае і такім чынам ажыццяўляе, бадай, самую зваблівую прыступкавую праводку. Мой сябра Пятрок лічыць, што “Люсокс” больш прыдатны для лоўлі на рэках. Можа, таму, што я, зазвычай, калі сплаўляемся па рацэ разам, лаўлю ў асноўным гэтай бляшнёй… Даўно перакананы: калі дзень, фаза Месяца, надвор’е, у тым ліку і накірунак ветру хоць трохі спрыяюць драпежніцкай актыўнасці шчупакоў, на працягу ўсёй рыбалкі можна лавіць толькі ёй. Кідаю і кідаю “Люсокс” у звабныя куточкі ўздоўж берага… А можа, і таму рэдка мяняю прынаду, што надоўга не запыняюся на адным месцы. Каб любіў, як Пятрок, да апошняй водарасціны аблоўліваць тую ці іншую затоку, дык, натуральна, мяняў бы блёшні адну за адной, а то і воблер зачапіў бы ці якую сіліконавую звабу... Цярплівы рыбалоў перакананы, што ў аблюбаванай затоцы, у якім-небудзь яе куточку, абавязкова стаіўся тлусты шчупак, і калі ён не спакусіўся «Люсоксам», трэба падвесці пад губу якую іншую “бляху”. Потым яшчэ адну… І так – пакуль не перабярэш у скрынцы ўвесь свой запас блёшняў і воблераў.. Шчупак, змораны такім дакучлівым “церабленнем” ягонай затокі, бывае, і сапраўды “адгукаецца”. Дык на якую ж прынаду найлепш спакушаюцца вадзяныя драпежнікі? Я не спяшаюся з адказам. Пасля вайны з нястачы, зруйнаванасці побыту нашы рыбаловы рабілі блёшні з латунных снарадных гільзаў, балазе такога дабра было багата. І шчупакі не грэбавалі пякельным металам – свяціўся ж, адпаліраваны, спакушаў... – Браліся будзь здароў як! – кажа заядлы лавец шчупакоў дзед Яўген з Янавіч, падлеткавы ўзрост якога выпаў якраз на пасляваенныя гады. Нават калі зрабіць папраўку на тое, што ў дзяцінстве ды юнацтве, як нам здаецца, рыба бярэцца куды лепш, чым у пару сталага ўзросту, нельга не ўзяць да ўвагі гэтае сведчанне. Уловістасць бляшні ці якой іншай прынады вельмі залежыць ад канцэнтрацыі ў рацэ ці возеры драпежнай рыбы. У маім кіназборы ёсць фільм пра лоўлю жэрахаў у вусці Волгі. Рыбалоў-эксперт перад відэакамерай раз-пораз мяняе на сваім спінінгу прынады: то адну бляшню зачэпіць, то другую, а то воблер і праз пару закідаў – ёсць, трапечацца на трайніку чарговая здабыча! Лацвей лавіць, калі тых жэрахаў процьма і яны ледзьве не навыперадкі гоняцца за бліскуча-мітуслівай вяртляўкай. А на той жа Касплі ці Дзвіне “вадзянога каня” спаймаеш толькі выпадкова, калі патрапіш бляшнёй пад самую губу. Так і з судакамі. Іх можна спрабаваць лавіць, напрыклад, на Лукомльскім возеры або на Браслаўскіх азёрах, дзе гэтыя рыбіны збіваюцца ў чароды. Натоўп дурнейшы, чым адна асобіна. Хтосьці лёгка абуджальны ўзрушыцца і, каб апярэдзіць іншых, пойдзе ў атаку на кавал бліскучага жалеза. Толькі ўчуйце, як дакранецца ротам... Вось і атрымліваецца, што я, плаваючы па малых рэках, розную драпежную рыбу, апроч шчупакоў, лаўлю выпадкова – калі перакрыжоўваюцца памкненне маёй душы, траекторыя руху прынады і поле зроку няўцямнай згаладалай рыбіны. Затое доўга помню кожны выпадак такога збегу абставін, ці інакш кажучы, шанцунку. Але ён, шанцунак, на гэтым свеце (мусіць, і на тым таксама) бывае рэдка. Шмат што можа пашкодзіць стварэнню спрыяльных для рыбнай лоўлі дапасаванняў. Узяць атмасферны ціск. Які ён: вышэй ці ніжэй нормы і, галоўнае, – ці ўстойлівы на працягу некалькіх дзён? Лепш, калі толькі пачынае зніжацца… А вецер… Слабы ці моцны, адкуль дзьме? Лепш, каб дзьмуў. Калі цішыня такая, што за ёй і шолаху лісця не чутно, усё замёрла і карціць адчуць хаця б які зрух сваёй душы, дык, натуральна, нават кругам на вадзе ад далікатнага дотыку плаўніка да ейнай паверхні не выдае сваёй прысутнасці ў свеце і рыба. Найбольш спрыяльны для рыбалкі ацішаны да дробнага рабаціння на вадзе вецер, а не віхурысты, з раптоўным подыхам-пошумам. Тады, выбіраючы шпуляй бляшню ці вібрахвост з вады, лацвей зрабіць асаблівую паўзу, падчас якой душа, нібы лёгкае пёрка, суправаджае абніжэнне прынады на самае дно і затойваецца ў шчаслівым прадчуванні… Бляшня з вяртлявым пялёсткам ці вібрахвост з гнуткай тканкай на імгненне запыняюцца – і адбываецца выбух. Узрываюцца сэрцы – і шчупака, і рыбалова, ды перамешваюцца іх рассыпаныя па наваколлі аскепкі. І ў рэшцэ рэшт асядаюць на прыціснутую стомай пачуццёвую роўнядзь. І ты не ведаеш, калі пачалася і калі скончылася гэтая вялікая паўза, гэтая спроба адбыцца ў згодзе з усім шчодра-існым. А можа, вялікая паўза – усяго толькі закладка ў кнізе шчаслівых здарэнняў – паміж старонкай майстэрства і старонкай натхнення… Адкуль, з якога боку дзьме вецер? Лепш, калі з захаду. У нас, на Віцебшчыне, зазвычай, пераважае гэты накірунак, а рыба – улюбёніца звыкласці. Калі ты, рыбачок, выруліў сваю лодку на рачную плынь? У якім стагоддзі, якой парой года, на світанку ці ўвечары?.. Пытанні… Вясной лепш выкарыстоўваць прынады натуральных колераў, прытым невялічкія, тыя, што імітуюць мальгу. Гэта блёшні, якія вабяць кручэннем пялёстка, а не гайданнем. Шчупакі вясновай парой больш пераборлівыя, не тое што восенню, калі падчас жору не грэбуюць нават лягушкамі. Увосень іх найлепш правакаваць нечакана яркімі прынадамі. Некаторыя рыбаловы нават самаруч падфарбоўваюць блёшні. У дзень зыркага сонца, на празрыстай вадзе, калі шчупак і ценю баіцца, чапляю жоўтую ці лепей мядзяную, густога цёплага колеру «Аглію Лонг» і «цераблю» рэдкія чараты на прыбярэжнай водмелі. І ў рэшце рэшт «выцыганьваю» шчупака. Нават самая сумнеўная прынада раптам спрацоўвае падчас доўгага, на працягу ўсяго светлавога дня сплаўлення па рэчцы. Ці а дзевятай гадзіне раніцы, ці ў паўдзён, ці ў другой палове дня, пасля пятнаццаці гадзін, шчупак, падштурхнуты пажадай наедку, гэтым вечным рухавіком усяго жывога, абавязкова адгукаецца. Хаця б адзін. І ягоная атака нават больш нечаканая, чым шчаслівы выпадак. Як добра плыць па рацэ, калі ў цябе амаль поўная скрынка надзеі, якая пераліваецца срэбрам найперш на металёвых баках блёшняў “Люсокс”, “Аглія Лонг”, “Цыклоп”, “Атам”, “Блю фокс” ды іншых... Якая затоена ў мяккасці сіліконавых прынадаў самых разных расфарбовак ці ў качкавых лапатках воблераў... А больш за ўсё яе ў адной-адзінай улюбёнай старой бляшні, з якой можаш праплыць па рацэ ўсю адмераную адлегласць, нават не згадаўшы пра тое, што яе можна замяніць. …У рыбалоўных крамах зноў і зноў разглядваю ўвесь набор прынадаў. Рэдка калі ўтрымаюся, каб не купіць што-небудзь новенькае, хоць вібрахвост які танны… “Дайце гэты, блакітна-белы…”. Вось мяне і спаймалі! Мне здаецца, што некаторыя вытворцы прынадаў не столькі заклапочаны эфектыўнасцю той ці іншай бляшні або воблера, колькі імкнуцца здзівіць, захапіць, зацікавіць рыбалова якой-небудзь навінкай, яе формай, расфарбоўкай. І гэта ім лёгка ўдаецца. Мы, заўзятары спінінгавай лоўлі, такія ж безабаронныя перад спакусай, як згаладалыя пасля нерасту шчупакі. Незваротныя ў сваім нецярпенні, як кропля дажджу, што саслізнула з вузкай лісцінкі, навіслай над вадой вербалозіны. З моста З Артурам Дубягам я пазнаёміўся на Кіраўскім мосце ў Віцебску. Сталага веку чалавек стаяў на ходніку і, абапіраючыся рукамі на парэнчу, глядзеў уніз. У руках ён трымаў кароценькае вудзільна са шпуляй і смачна пакурваў. З вудзільна да самай вады звісала даволі пругкая, што было бачна па неканчаткова выпрастаных кольцах ад шпулі, лёска. На вадзе плаваў вялікіх памераў, але не толькі таму добра бачны з вышыні паплавок. Ён быў ярка-белым, па сутнасці, не крануты якой-небудзь апрацоўкай, хіба што трошкі падструганы звычайны кавалак пенапласту. Па такому паплаўку лёгка і зводдаль усачыць паклёўку, своечасова зрабіць падсечку, асабліва, калі на прынаду спакусіцца вялізная рыбіна. Як я хутка высветліў у размове з Артурам, на такую здабычу і разлічана ягоная рыбацкая прылада. У асноўным – на галаўнёў. Дарэчы, гэтая ў пэўнай меры драпежная рыба, нібы ў даўнейшыя часы рабаўнікі, часта атабарваецца пад мостам. Што сюды вабіць галаўнёў? Можа, яміны каля бетонных апораў? Больш хуткая плынь паміж імі? Ці шырокі прытульны цень на вадзе ад перакрыццяў у спякотны дзень? Артур, у адрозненне ад мяне, пра гэта не думае. Ягоны выбар месца лоўлі абвузілі зусім канкрэтныя абставіны. Справа ў тым, што доўгія гады ён працаваў “дальнабойшчыкам”, па месяцу не вылязаючы з кабіны, ганяў фуры з грузамі, балазе неабсяжныя прасцягі Савецкага Саюза спрыялі такім працяглым кругавым рэйсам. А як падчас такой доўгай вандроўкі даць хоць якую волю сваёй рыбацкай корці? Вось і разжыўся віцебскі малец адмысловай кароткай вудачкай, якая лёгка парадкавалася за спінкай сядзення ў кабіне машыны. Здагадаліся, дзе Артур, адмяраючы на сваёй фуры чарговую тысячу кіламетраў, спыняўся на начлег? Ну вядома, блізу моста праз якую-небудзь раку. Прытым, здаралася, пры набліжэнні да ракі ён глушыў рухавік нават задоўга да прыцемкаў, калі па карце бачыў, што далей аніякай «воднай перашкоды», а на самой справе чаканай плыні не будзе. Прытуляў на ўзбочыне машыну, браў сваю вуду і выходзіў на мост – на самае зручнае для сябе месца лоўлі. Дарма, што гэтае месца выбіраў не Артур, а, можна сказаць, прапаноўвала сама дарога, даволі часта ў апантанага лаўца атрымлівалася даволі добрая рыбалка. – Паўвядра, бывала, зловіш ёмкай рыбы, а то і болей. А тады на прымусе, а часам і на кастры, калі шаша не вельмі ажыўленая, юшку згатуеш, а то і пасмажыш рыбку – вячэра гатовая... Назаўтра кіроўца прыхопліваўся прыцемкам, каб па халадку і пакуль яшчэ незанятай шашы як мага хутчэй накруціць на колы найбольшую адлегласць, каб зліквідаваць адставанне. З якіх толькі мастоў не лавіў няўрымслівы Артур: з шырокіх, вузкіх, драўляных і бетонных, з адлітымі з чугуну парэнчамі і амаль не абладжаных... Цераз Волгу і Ясельду, Урал і Нёман, Каму і Сож... Па абмежаванасці і аднастайнасці месцаў лоўлі, машынна-бетоннай прыгнечанасці дарожных куткоў прыроды, у якіх выпадала рыбачыць Артуру, яго трэба аднесці да касты гарадскіх рыбакоў. Тым больш, што ён пераканаўча пацвердзіў гэта і калі выйшаў на пенсію і перастаў “наразаць” кіламетры на сваёй абадзьмутай пылам дарог фуры. Здавалася б, калі ты лянуешся дастацца да нават самага бліжняга ад Віцебска возера, дык хоць прайдзіся ў горадзе берагам Дзвіны ды выберы сабе на ім прывабнае месцейка, уладкуйся і лаві сабе хоць цэлы дзень, балазе спяшацца некуды... Дзе табе! Шыбуе на мост – усё адно як тут мёдам намазана. Анічога не зробіш: успрытнёны! – Учора ладнага галаўня ўзняў! – задаволена сказаў мне на Кіраўскім мосце на развітанне Артур. – Як добры батон кілбасы ў паветры матляўся... Я павіншаваў заядлага рыбака і ўсміхнуўся, але не з радасці за новага знаёмца, а з пацешлівай звычкі беларусаў, якія перажылі гады небагатых на мясныя вырабы савецкіх прылаўкаў, усё мераць ды параўноўваць з кілбасой. З той пары, згадайце, насуперак перакананням зацятых рыбакоў, прыжылося ў нас і жартаўлівае выслоўе: “лепшая рыба – гэта кілбаса”. Лёгкую ўсмешку, як тапалёвую пушынку, здзьмуў з майго твару дзвінскі ветрык. Я развітаўся і, папыхваючы прыпаленай ад Артуравай запальнічкі цыгарэткай, пайшоў шпацыровым крокам па алеіі і падумаў: “Якія мы, рыбакі, усё ж шчаслівыя людзі, калі можам звычайны дарожны мост скарыстаць як адмыслова абладжаную пераправу з латокі будзёншчыны на вышыню непараўнальна шчаслівых пачуццяў і спакою”. Тралінгісты Такім словам прыемных людзей не назавеш. У іх самыя шыкоўныя пластыкавыя лодкі, з адмысловымі рухавікамі сусветных вытворцаў. Такія рухавікі імкліва дастаўляюць у самую аддаленую затоку вялізнага возера. А калі пачнецца лоўля, лодцы надаецца самы запаволены ход, па хуткасці роўны руху бляшні ці воблера, калі іх самаруч выбіраеш з вады спінінгавай шпуляй. А можна і яшчэ больш замаруджана. А якія ў іх спінінгавыя вудзільны! Самых надзейных фірм, з найноўшых матэрыялаў, строга вызначаных тэставых параметраў, з платынавымі накіроўваючымі кольцамі для лёскі ці пляцёнкі, па сутнасці, вечнымі! А якія шнуры! Плеценыя-пераплеценыя і ў дадатак спаяныя ў суцэльную жылку, ды яшчэ пакрытыя адмысловым рэчывам, каб лягчэй саслізгвалі са шпулі. І не парвеш – толькі рукі парэжаш. Такімі можна карчы з рэчкі выцягваць. А якія воблеры! Поўныя “лінейкі” самых знакамітых у свеце фірм. І ў асобным наборы – толькі для тролінга, тыя, што скародзяць сваімі лапаткамі дно, спакусліва ўзнімаючы хвастом уверх перад шчупакамі ды судакамі сваё заманліва расфарбаванае тулаўка. Матор “падшавельвае” ваду, нібыта выйшла карміцца шчыльная чарада рыбін, воблер імітуе адну з іх, якая раздражняльна праплывае раз-пораз перад пашчай. А ўсё таму, што тралінгіст бачыць на дысплейчыку свайго рэхалота дзе, на якой глыбіні стаіць тоўстахрыбетны шчупак ці камлюкаваты судак. Гэта ўжо не спакушэнне бляшнёй, а, лічы, настойлівае змушэнне. І тут да месца згадаць старую показку. У шчупака пытаюцца: – Ну што ты, боўдзіла, спадманную прынаду хапаеш, нібы год не еў. Хіба не бачыш – звычайны кавал жалеза, толькі блішчасты ды разгойдваецца спакусліва... – Ды бачу я ўсё, але нічога з сабой зрабіць не магу... Так засякаюцца на трайнік і спакушаныя на самай патаемнай глыбіні тымі блёшнямі, а яшчэ лепш воблерамі неабачлівыя драпежнікі. На той глыбіні – улюбёная прахалода для вялізных, тоўстых ікранак, якія даюць самы значны мальговы прыплод. Вядома, калі іх не спакусяць бязлітасныя тралінгісты. А яны ж, дарэчы, заўсёды нацэлены на здабычу перш за ўсё трафейных экзэмпляраў. Як спрактыкаваны паляўнічы імкнецца здабыць лося з шырачэзнымі лапатамі разгалінаваных гадамі рагоў, так і тралінгіст – шчупака мінімум кілаграмаў на пяць. Мой знаёмы за адну рыбалку “выскарадзіў” на сваёй маторцы двух мерных шчупакоў па дзевяць з гакам кіляў – як узняць! Магу ўявіць, як ён радаваўся такой здабычы. Тралінгісты – невыпраўныя тэхнакраты ў рыбнай лоўлі. Менавіта яны, самі таго не ўсведамляючы, падразаюць крылы ластаўцы шчаслівага здарэння да няўзлётнай прыземленасці статыстычнага факта. Спытайцеся ў такога майстра: – Ну які ў цябе сезон быў, ці ўдалы? Не здзіўлюся, калі пачуеце ў адказ: – Не надта каб. Усяго трыццаць заліковых шчупакоў – звыш пяці кэгэ. І толькі адзін на дзясятачку пацягнуў... Сумная арыфметыка. І раздражняльная. Сябра Пятрок не знаходзіць сабе месца, калі я ўсчынаю гаворку пра тралінгістаў. – Шкоднікі! – абураецца ён. – Па сутнасці, матачнае пагалоўе зводзяць, самых жыццядайных ікранак вылоўліваюць, каб ім пуста было. Бывае, прыедзеш на возера, аблюбуеш затоку – і пачынаеш няспешна аблоўліваць, а тут яны заяўляюцца. Гаманкія, хварсістыя, з бутэлькай віскі на борце. І пачынаюць наразаць свае кругі, ускаламучваць ваду, насякаць вінтамі рухавікоў, нібы храп’е свінням, паверхневыя водарасці… Трасца ім! Каб мець такую шыкоўную лодку, рухавік, вудзільна, шпулю, пляцёнку, воблеры, трэба мець ёмкі партаманэт, так званы лапатнік. Тралінгісты – прызнаныя заможнікі ў рыбацкай супольнасці. У свой час, пры камуністах, іх з’яўленне патлумачылі б разбуральным уплывам Захаду і маглі б прыраўняць да стыляг, джазменаў. Не ведаю, як я, а Пятрок абавязкова выступіў бы грамадскім абвінаваўцам, калі не на таварыскім судзе, дык на старонцы раённай газеты. Я згадваю дзеда Рыгора і дзеда Мікольку, і задумваюся пра сваю непазбыўную старасць. Як яны ў свой час адмаўляліся ад крамных паплаўкоў і лёскі, аддаючы перавагу ўсяму самаробнаму, так і я цяпер грэбліва і нават трохі з іроніяй стаўлюся да рыбалоўнага рыштунку тралінгістаў. Цураюся гаворкі з імі. Каб была мая воля, забараніў бы такую лоўлю. Шкада, што тралінгісты не ўсведамляюць, як шмат яны згубілі калі ад традыцыйнага спінінгавага спосабу перайшлі на свой – цалкам тэхналагічны, як вытворчы працэс. Як гэта сумна, калі шанцунак (яго глыбінная верагоднасць) добра бачны на дысплейчыку рэхалота. Зусім іншая справа, калі ён, рыбацкі шанцунак, нечаканы, неспадзяваны, неспрагназаваны, заўсёды раптоўны, як каханне. Такі можна папрасіць у Бога. А можна і на сябе спадзявацца. Асабліва, калі ўсёй душой, усёй існасцю да дрыжыкаў усярэдзіне адчуеш, што ён вось тут – пад нахілёным веццем вербалозаў, у прыбярэжнай заглыбленасці, спакой якой выдаюць на паверхні амаль знерухомленыя маленькія бурбалкі, вось тут у водарасцях – смарагдавы, з жоўта-лісцёвымі асеннімі кроплямі сонца на тулаве шчупак… Але дзе дакладна, на якой глыбіні? Няхай гэта падкажа не рэхалот, а сэрца. Няхай яно ёкне ў прадчуванні ўдару імклівай маланкі па бляшні – і на імгненне запаволіцца на шпулі рука, а тады ўзляціць уверх, як ад спуду, разам з узятым у абшчэп пальцамі спінінгам… І тады ты адчуеш, што сэрца б’ецца ўжо не ў грудзях, а ў вадзе, на самым канцы танюткай жылкі. Ці няхай усё гэта адбудзецца ў трохі інакшым парадку: можа, сэрца ёкне пазней, калі рыбіна ўжо засячэцца на трайнік, або гэтае ёканне адбудзецца колькі разоў запар... Хто ведае, як доўжацца пачуцці ў шчаслівым імгненні, і які іх суплёт. Скрылі блакіту Каб вы ведалі, якая восенню на Касплі вада: празрыстая, нібы шкло, але, здаецца, больш шчыльная і таму больш важкая, чым летам. Яна свежая, нібы неперабарляныя скрылі сыраквашы... У крайнім выпадку, у той кастрычніцкі дзень, калі мы з Петраком узнімаліся на маторцы ўверх па плыні, мяне апанавалі менавіта такія параўнанні і ўражанні. Седзячы на носе лодкі, я раз-пораз узнімаўся і зачараваны аглядаў некранутыя ветрам затокі. Вада свяцілася густым блакітам нізкіх нябёсаў, але з ледзь прыкметным зялёным адценнем, нібы дно хто ўсыпаў смарагдавай расцярухай. Адкуль на самой справе бралася гэтае святло – невядома. Трава даўно ўчарнела, набярэжныя хмызы гублялі рэшткі свайго, таксама пачарнелага восеньскага ўбрання... Але ж не прыдумаў я тое адценне вады цяпер, пішучы гэтыя радкі. Было ўражанне. Можа, так своеасабліва сашчыльніўся блакіт, што ў ім заіскрыліся “прыблудныя” промні... Так альбо інакш, але вада была запамінальнай, асабліва прыгожай. Карцела спыніцца і разбіць неруш каторай затокі важкай срэбнай бляшнёй. Я зноў і зноў пазіраў на Петрака, але той быў непахісным: маўляў, як і наважыліся, дойдзем да Верхніх Храпуноў і толькі там заглушым рухавік і аддадзімся на волю плыні, пачнём спускацца ўніз ды аблоўліваць кожную яміну, кожны вір... Я трываў, але на душы было неспакойна: а якая тады рыбалка... Прыгажосць ракі не толькі натхняла, але і раздражняла, бо мы праплывалі міма. І ўжо другую гадзіну запар. А восеньскія ж дзянькі, як вядома, згараюць хутка, нібы сярнічкі. Калі мы даплылі да Верхніх Храпуноў і пачалі, спінінгуючы, спускацца ўніз, мяне ахапіла дзіўнае пачуццё. З раніцы сунуліся ўверх, каб прыхапіць як мага даўжэйшы адрэзак ракі, а галоўнае – парыбачыць каля сваёй помнай вёскі, у шырокай затоцы, дзе колькі разоў патраплялася добрая здабыча, і вось цяпер, нягледзячы на пару ўдалых шчупаковых атак, даводзіцца так жа імкліва, як і ўзнімацца, сплаўляцца ўніз. Да неабачліва прапушчаных прыгожых мясцін з іскрыстай вадой. Сэрца напаўняла трывога і чым далей – тым болей. А ўсё таму, што, зноў зазначу, дзянёк восенню кароткі... Мы і не згледзіліся, як рэчышча напоўніла вечаровая смуга. Хаця як яе назваць вечаровай, калі яшчэ і чатырох гадзін пасля паўдзёну не было. І тут мяне раптам апанавала прадчуванне: дык мы ж не даплывём да нашага прыстанку, дзе пакінулі машыну, пры святле – сцямнее… Дакучлівы морак пасля гэтага прадчування пачаў на вачах гусцець і абніжацца ў лодку. Неўзабаве, каб хутчэй паспець, нам давялося скарыстаць рухавік. Яно і лавіць такім змрокам ужо не было сэнсу. Я пачаў шкадаваць аб неабачліва прапушчанай прыгажосці, аб магчымай здабычы ў ранішніх, не кранутых лёскай скрылях вады і пры гэтым трохі крыўдзіцца на Петрака, які нідзе не хацеў прыпыняцца падчас нашага паходу ўверх па плыні. Сябра незадаволена бурчаў у адказ ды прасіў не згадваць пра гэтую хібу. “А так жа спрэс у жыцці, – падумаў я. – Імкнёмся да зваблівай мары і, захопленыя, не заўважаем, як па імклівай плыні часу сплываюць, як потым высвятляецца, абяцаныя радасцю імгненні…”. Мы плылі з Петраком уніз, і я зноў і зноў згадваў напоўненыя блакітам з зялёным адлівам затокі. Было шкада, што іх поклічная прыгажосць так і засталася некранутай, не абуджанай плюханнем цяжкой бляшні на люстраную паверхню ды жамярыным вжыканнем лёскі, якое сячэ закружляную жаўталісцем цішу. А некранутая прыгажосць усё адно як нічыя, ідэальная, гэта значыць, не перамеленая на жорнах чалавечых душаў. Узнятая за шчэлепы прыгажосць Французскія аматары рыбнай лоўлі прызвычаіліся ўважліва аглядаць сваю здабычу, цешыцца з ейнай прыгажосці і такім чынам натхняцца на новую лоўлю. Гэта стала своеасаблівай і нават трохі ўрачыстай завядзёнкай. Французы з асаблівым натхненнем любуюцца злоўленай фарэллю, тым больш, калі патрапляюць у аб’ектыў відэакамеры. Бярэ каторы гэтую кветкавую рыбіну ў рукі, паварочвае, кладзе на бок, пашлопвае далоняй па лусцэ, адным словам, дэманструе сваю замілаванасць і пры гэтым кажа: – От жа, якая прыгожанькая. Вы толькі паглядзіце: якія плямцы, нібы абведзеныя каляровым алоўкам, які смарагдавы адліў... А плаўнікі! Нібы пёркі райскай птушкі... – і далікатна адпускае рыбіну на волю, папярэдне патузаўшы яе сюды-туды за хвост, каб абмыць, зноў прызвычаіць да вады шчэлепы. Аднойчы мне падумалася: “Якія ўсё ж у іх, французскіх рыбаловаў, прыкрыя адносіны да здабычы! Не вараць з яе юшку, не смажаць, не вэндзяць, не высушваюць да піва, нарэшце, а толькі навярэдзяць, натрудзяць, давядуць да смяротнага стрэсу, а тады адпускаюць. І ўсё гэта дзеля пустой уцехі, казытання нерваў, падвышэння адрэналіну ў крыві…”. Хіба атрыманае такім чынам сузіранне прыгажосці ўзвышае душу?.. І чаму я з гадамі паддаўся ўплыву французскіх рыбакоў?.. Можа, таму, што дзякуючы ім, упэўніўся ў залежнасці ўдачы падчас лоўлі ад прыгажосці азёрнай ці рачной затокі, стаў надзвычай патрабавальным да празрыстасці вады: у каламуці і зайздросна вялікіх рыбін лавіць, паверце, не хочацца... Нядаўна заўважыў: калі рыбачу адзін, і я ўжо магу даволі доўга любавацца спайманым шчупаком і пры гэтым адчуваю, што гатовы ўсміхнуцца Богу – настолькі праясніваецца на душы… Параўнальна невялікае «люстэрка» майго Бабчанскага возера. Закідваючы спінінг, абыходжу яго на лодцы ўсцяж чаратоў параўнальна хутка – і маю пару шчупакоў. А на гэты раз – на табе: аднаго не тое што ладнага, а вялізнага, важкага і прытым на самым пачатку рыбалкі – колькі метраў адплыў ад прыстані... Добрую вагу яго адчуў адразу па выгінанню вудзільна. Выцягнуў. У лодку залучыў без падсачака, асцярожна, але моцна, як абцугамі, узяўшы за карак. А тады з задавальненнем узняў угору, каб шчупак адкрыўся ўсёй сваёй прыгажосцю, як птушка ў вольным паветры. І ён адкрыўся: затрымцелі растапыраныя пёры-плаўнікі на ветры, хвост на бруістых павевах пругка пацвярджаў сваю заграбастую сілу, а жоўтае рабацінне на тулаве здавалася сонечнымі пырскамі, якія, яшчэ імгненне, – і скоцяцца ў ваду. Я ўзняў шчупака крыху вышэй, нібы на шалі вагаў, каб яшчэ больш пераканацца ў ягонай важкасці. Яна ўражвала, і было зразумела, што ўразіць яшчэ больш маю жонку, якая з мясаёмкіх шчупакоў налаўчылася рабіць духмяныя, непаўторнага смаку катлеты. Гэтае прагматычнае прымерванне зусім не зацяняла прыгажосці вялізнай рыбіны, а толькі пераконвала, што шчупак па-сапраўднаму прыгожы менавіта з-за сваіх пераканаўчых памераў! Я зноў зірнуў на ягоныя натапыраныя, расхінутыя ў паветры плаўнікі. У вялізнага шчупака яны прыкметна гусцей расфарбаваныя – свецяцца тэракотай, а чорныя графічныя рыскі яшчэ больш падкрэсліваюць адметнасць колеру. Ды і вохрава-сонечныя плямцы на вялізным тулаве больш асляпляльныя. А пагражальны выгляд востразубкавай пашчы здаецца наўмысна перабольшаным. Але вось жа ў чым штука: як толькі шчупачына пераўзыходзіць пэўную мяжу цельпукаватасці – прыгажосць прыкметна губляе сваю пераканаўчасць. Справа ў тым, што непамерна вялізныя драпежныя рыбіны праз сваё абжорства адгадоўваюць вялізныя абвіслыя чэравы. Каб такі шчупак меў ногі, дык валачыў бы сваё пуза па зямлі. А гэта ўжо разбурэнне ўстойлівага ўяўлення калі не эстэтычнага ідэалу, дык пэўнага эталону. І тады сапраўды, як тая жонка, пачынаеш больш думаць пра рыбныя катлеты. Але ж малыя шчупакі-травянкі (жыгаўкі, “карандашы”), можна сказаць, непрыгожыя. Калі і можна, разглядаючы іх, прымерацца да якой прыгажосці, дык толькі з праекцыяй на будучы рост. Нецікава, і таму я адпускаю іх на волю. Але без французскага валаводжання: плюх у ваду – плыві, нябога! Прымерванне надвор’я на сябе Так атрымалася, што рыбная лоўля стала для мяне, бадай, галоўным заняткам у вольны час, а ўсё астатняе, у тым ліку і літаратурная творчасць, адбываецца ў паўзах паміж выездамі на раку ці возера. Я лёгка кіну на пісьмовым стале рукапіс на пачатым аркушы, калі хто прапануе паехаць на рыбалку. Гэта просты выбар – як чарговы ўздых, які немагчыма адкласці на потым. Калі раніцай выходжу з дома і, як і ўсе людзі, гляджу, якое надвор’е, дык найперш прымерваю яго да рыбнай лоўлі – спрыяльнае ці не? І так з 1 чэрвеня, калі дазваляецца лавіць шчупакоў ды іншую рыбу з лодкі, і да самага зазімку. Калі на двары млявае надвор’е: запарушанае аблокамі сонца, лёгкі ветрык, які навявае згадкі пра ўдалую рыбалку, на душы робіцца хораша. Хоць праз колькі імгненняў зажурваюся, што вымушаны спяшацца па службовых справах, а не збірацца на ўлюбёную раку… Прыемна, што такі ж “млявы” дзянёк быў і ўчора, можа надарыцца і заўтра, і паслязаўтра, і, нарэшце, тады, калі я выпраўлюся на лоўлю. Але ж згадваецца і непаўторны выпадак. Плывём мы з Петраком па Касплі, а надвор’е пакрысе пачынае псавацца. Пакрысе, пакрысе, а тады – раптам і зусім. …Нагрувасціліся нізкія цяжкія хмары, узняўся моцны віхурысты вецер. У абніжаным між высокіх берагоў рэчышчы не адчувалася яго поўная сіла, але яе праявы былі добра бачныя наўкруг. Дрэвы на пяколках берагоў гнуліся пад націскам ветру ад самага камля, кроны гайдаліся, нібы лёгкія мяцёлкі чаратоў. А ствалы, якія падгнілі ля каранёў, магутны подых валіў, як пастаўленыя стацьмака камянькі даміно. Стала нават трохі вусцішна. Але гэта было толькі да першай паклёўкі… На павароце ў Петрака ўзяўся ёмкі шчупачына, а крыху ніжэй трохі меншы – у мяне. Потым зноў у Петрака, зноў у мяне... Як ніколі не было такога надвор’я падчас нашай рыбалкі на Касплі, так і такога безупыннага шчупачага жору. Тады мы аблавіліся, некуды было пакаваць рыбу, каб данесці да легкавушкі ў Суражы, напхалі яе ў чахол з-пад вёслаў. Ледзьве ўспаўзлі на стромкі бераг з цяжкой, але такой прыемнай ношай. Праўда, і пасёння я перакананы, што найбольш спрыяльнае для лоўлі на спінінг – млявае, з прыглушаным хмарамі сонцам, і ўсё ж ацішанае надвор’е. Перакананы, хоць і маю на ўвазе, што могуць быць і выключэнні... Мушу прызнацца, паважаны чытач: у прымерванні надвор’я на сябе ў рыбацкай корці мяне засмучае пэўнае падабенства да... жонкі. Можна сказаць, нават абражвае. Тая ж, як толькі прачнецца, усчынае: “А сёння, бачу, на дождж хмарыцца, можа, і падсілкуе агурочкі...”. Ці: “Ай, які вецер узняўся, хоць бы плёнку на цяпліцы не парваў...”. Або мілоснае: “Якое надвор’ека, усё трубой ідзе ў рост у агародзіку. Трэба за праполку брацца, але ж лацвей – зямелька не ўсохла яшчэ...”. Нялюба мне слухаць гэтыя пераборы бабскіх струн... Яшчэ ў калгасным маленстве я з лёгкасцю адрокся ад свайго, прадвызначанага лёсам земляробскага надзелу– і думаць пра яго не хачу, і згадкі не люблю. Я вольны чалавек: апусціў вёслы – і ўніз па рэчцы... Цягавітая плынь вынесе да рыбацкай раскошы, як спраўны конь у хамуце. Марская рыба Палтус Мой стрыечны брат Уладзя тэрміновую службу праходзіў на флоце. Палюбіў карабельныя вахты болей, чым палявыя работы ў родным калгасе, і застаўся адданы марской вайсковай справе да самай пенсіі. Служыў на розных марскіх базах, хадзіў па акіянах. А ў водпуск кожнае лета прыязджаў дадому – пагасціць у маці, пабачыцца з раднёй. Тады, у шсцідзясятыя гады мінулага стагоддзя, заведзена было ў першыя дні прыезду чаканага сямейніка хадзіць на госці ў шчаслівую хату, ладзіць цёплыя шчырымі пачуццямі гулянкі... І нас, малечу, дзякаваць Богу, не адпрэчвалі ад сябрыннага стала. Можна было паслухаць пра далёкія паходы, як след разгледзець марскую форму Уладзі (дарагі госць сядзеў за сталом пры ўсім “парадзе”) і нават прымерыць фуражку. Родзічы, якія з далёкіх гарадоў прыязджалі ў вёску ў тыя гады, зазвычай, прывозілі смачныя пачастункі, гасцінцы, як у нас іх называлі. Хустка ў падарунак ці адрэз на сукенку, кяпурка, флакон парфумовай вады, якая іншая драбяза – усё гэта дзеля кароценькай, як выбліск сонца ў хмарны дзень, уцехі. Смачны наедак, калі ясі і не можаш спыніцца, як у радасным танцы каторая гарачая кабета, – гэта, скажу вам, падарунак сапраўдны, самы беларускі. І вось наш Уладзя падчас чарговага прыезду ў Бабча прывозіць добрую валізу шырочанькай, з цёмна-карычневай скурай духмянай рыбы. Яна была вэнджанай і, здавалася, напоўненай бурштынавай цеплынёй. Гасцінцы, прывезеныя чаканымі родзічамі, як магніт металічныя апілкі, прыцягвалі дзятву. І дарослыя з гэтага толькі цешыліся. Увечары я таксама прыйшоў павітацца з дарагім госцем. Пасля таго, як брат распытаў пра мае вучнёўскія поспехі, пра клёў на нашым возеры і болей гаварыць не было пра што, цётка Фрося паднесла мне на скібцы хлеба гасцінец – ёмкі скрыль вэнджанай рыбы. – Еш, смакуй. Гэта палтус. Не менш смачны, чым азёрныя плоткі, утушаныя ў саганку са смятанай. Ты калі наловіш даволі, прынясі пакаштаваць – мама згатуе ў печы, – сказаў Уладзя. І я, накругліўшы шчокі, пачаў уплятаць рыбу, не чакаючы дадатковага запрашэння. Палтус мне вельмі спадабаўся. Даволі мяккі, тлусты… Я адкусваў яго шчодрымі кавалкамі і нават асабліва не перажоўваў – добры смак прыспешвае. Хацелася з’есці, як мага больш. Мусіць, гэта заўважыла цётка і паднесла мне яшчэ адну скібку нават з больш ёмкім скрылём “далікатэсу”. Хоць, прызнацца, гэтага слова я тады не ведаў і выкарыстоўваў звыклае – “смаката”. Я быў тады ў тым узросце, калі хлопцы, як пісаў Максім Гарэцкі, асабліва жарлівыя. І вельмі ласыя на смачненькае. Патрапіць, бывала, у рукі слоічак з варэннем, дык убіваеш яго ў дно вялізнай лыжкаю, са шкадаваннем гледзячы праз шкло, як на вачах мізарнее радасць. Хлопцы-жарліўцы імкнуцца наесціся на ўсё жыццё. Назаўтра я зноў прыйшоў да цёткі, акурат падчас вячэры. Сеў на ўслончык і, як у нас кажуць, пачаў “блішчэць”. Калі ласыя дзеці касавурацца на звабны кавалачак, вочкі іх, каб вы ведалі, свецяцца асаблівым, вельмі выразным бляскам. Не звяртаць на гэта ўвагу можа толькі зусім бессардэчны чалавек. Я “блішчэў” і тым вечарам, і наступным, і наступным... І спраўна атрымліваў свае кавалачкі. У сваю чаргу прыносіў Уладзю плотачак, аддаваў увесь улоў, каб наладзіць своеасаблівы рыбны абмен. Праўда, родзічы не звярталі ўвагі на гэтыя мае захады. Больш ад іншых мяне разумела мая цётка і матуся Фрося і зноў і зноў “падторквала” пачастунак. Цяпер я разумею, як непрыемна было ёй аднойчы прамовіць расчаравальныя для мяне словы: “Усё, мой ты хрэснічак, апошняя скібачка з рыбкай. Скончыўся гасцінец...”. Ох, як няпроста было перастаць так часта прыходзіць да родных. Дык я і прыходзіў, хоць асабліва не было пра што гаварыць. Але ж можна было проста пасядзець ды памаўчаць пра адно і тое ж. Пасля таго прыезду брата я, прызнацца, рэдка калі еў палтуса. Так, з нагоды, на якім юбілеі ці прыёме ў заможнай фірме... Рыба, як рыба. Смак яе запамінаецца не больш, чым тыя вечарыны. Усё гэта ўжо проста згадванне смаку, які запомніўся ў маленстве. Можа, я і праўда наеўся тады палтуса на ўсё астатняе жыццё... Эх, гады, гады… Няма ўжо былога бляску ў маіх вачах… Траска Той, хто еў рыбу з бочкі, – жыў у дзяржаве, якая праводзіла палітыку сацыяльнай роўнасці, або ў Сібіры, дзе такой мерай назапашваюць салёны наедак на зіму, усё адно як у нас квашаную капусту. Я дык еў. Пры сацыялізме. Было гэта ў шасцідзясятыя гады мінулага стагоддзя, калі хадзіў у школу. Вучыўся я ў ваенным гарадку, кіламетрах у сямі ад нашай вёскі. Штодзень даводзілася пару кіламетраў крочыць да бальшака, у суседняе Падсобнае, каб адтуль на аўтобусе пад’ехаць да Бароўкі. Са школы мы вярталіся пазней, чым іншыя: пасля ўрокаў амаль гадзіну даводзілася чакаць аўтобус. Дык, натуральна, прыехаўшы ў Падсобнае, трэба было падсілкавацца. Дружнай чарадой ад прыпынку мы ішлі ў невялічкую вясковую краму купіць які коржык, плюшку, бохан свежага, іншы раз цёплага хлеба ці яшчэ што. Для мяне “ці яшчэ што” месцілася ў даволі ёмістай бочцы, якая стаяла побач з прылаўкам. З яе, толькі скажы, увішная прадавачка даставала, трымаючы за хвост, даволі вялізную шэрую, са сталёвым адлівам рыбіну – салёную траску. Расол даволі хутка сцякаў з яе, так што неўзабаве рыбіну можна было смела браць у рукі. О, з траской было куды весялей ісці да хаты. Вышчыкнеш пальцамі, нібы рак сваімі клюшнямі, кавалачак белага валакністага мяса, пакладзеш у рот – і жуючы крочыш колькі метраў. Можна было ісці і далей, але ж смачна – яшчэ вышчыкваеш, яшчэ, задаючы своеасаблівы рытм хадзьбе. І прытым не было аніякай патрэбы ісці дамоў гаманкой чарадой, лацвей і аднаму, калі ў руках такі прыемна-смачны занятак. Азіраеш наваколле, думаеш аб будучыні, напрыклад, заўтрашнім дні. Траска і сапраўды была вельмі смачнай. Каб хата месцілася далей ад бальшака, ішоў бы такой жа лёгкай хадою. А так рэшткі рыбіны даводзілася прыносіць дадому. Вядома ж, яны не прападалі. Траска тая каштавала капейкі, і мы елі яе ўволю, нават са скупога школьнага забеспячэння бацькоў-калгаснікаў. Есці яе можна было з хлебам дзеля большай трываласці і без хлеба, смакуючы. Апетытная салёная траска прапала з нашага спажывання неяк неўзабаве, як адышлі ў невараць і школьныя гады. З таго часу я ніколі не бачыў, не каштаваў траскі такога ўдалага прыгатавання. А, бадай, галоўнае – такой незабыўнай расфасоўкі – у бочкатары. У маім узросце людзі ўжо больш паважліва ставяцца да ідэй сацыялізму, у тым ліку і таго ладу жыцця, які быў усталяваны ў нашай вялізнай краіне. А вось жа паглядзіце: нават тое бочкавае абагульненне не перашкаджала маленькаму індывіду рассмакаваць няхай сабе простую, але такую незабыўную радасць. Свежанькая, з салёнай вады… З марской рыбы згадваецца салёная ды вэнджаная. А пакаштаваць свежанькай, толькі што злоўленай, тым больш самаруч, мусіць, ужо не атрымаецца. Калі працерабіць позіркам жыццёвы далягляд, дык, як ні круці, не прадбачыцца вандроўкі на мора. Нават бычкоў палавіць, відаць, не ўдасца. Я прыгнечаны аблудай: здаецца, што марская рыба патрапляе ў сеткі і на кручкі толькі тым, хто адначасова з’яўляецца і лаўцом чалавекаў, можа павесці за сабой у нязнаную далячынь цэлы народ, намяраючы шлях марскімі мілямі... У марской вадзе няма солі адзіноты, а ўсё больш – соль таварыства, заснаванага на цяжкой супольнай працы ды на падзеленай на ўсіх мужнасці. У салёнай рыбе – роўнасць у поснай надзеленасці, калі кормяць з бочкі, а не з падносу. Дзедава Дзіва Мой дзед Юстын Мікалаевіч Амбрасёнак вельмі любіў парыбачыць. Можа, таму, што менш, чым іншыя аднавяскоўцы, быў захоплены земляробскай справай. А бацька Васіль Рыгоравіч быў куды больш спраўным селянінам… Выходзіць, я пайшоў па дзеду. Юстын лавіў рыбу на рэчцы Дзіва, непадалёк ад вёскі Кісялёва Ушацкага раёна. Абтоптваў яе берагі з крыгай, сакам, ставіў нераты і зробленыя з лучыны лавушкі на ракаў. На рыбалку, зазвычай, ён, самотнік, хадзіў адзін. І, як з гадамі высветлілася, найбольш паспяховым рыбаком у маладосці быў менавіта на Дзіве. На азёрах ягоная душа не прыпісалася. Я ў сваю чаргу ўпадабаў раку Каспля. Сёлетняй вясной мы з Петраком блукалі на аўто па наваколлю вёскі Камень, цэнтра нашага сельсавета: іншы раз заманецца агледзець радзіму… Мы сноўдалі ўверх-уніз па высозных пагорках і прымерваліся: як няблага было б прыехаць сюды восенню, калі асіны і клёны апрануцца ў барву, набудуць непаўторную прыгажосць – такую, што вачэй не адарваць... – Паслухай, а тут жа непадалёк Дзіва цячэ, рэчка твайго дзеда. Можа зірнём, – раптам сказаў Пятрок. Як жа не зірнуць! І мы паехалі да вёскі Немірова. Дзіва тут, даючы “нырца” пад невялічкі драўляны масток, цячэ каля самых хат. Адсюль, з гэтага мастка, мы і агледзелі з сябрам рэчку – крывулістую, па ўсяму відаць, глыбакаватую, з бухматымі зараснікамі квітнеючай лотаці па берагах. Не ведаю, што пры гэтым думаў Пятрок, а я прыкідваў, як па такому заросламу беражку ішоў з сакам мой дзед Юстын, прымерваўся і закідваў сваю прыладу лоўлі ў ваду, абтопваў прыбярэжныя водарасці, выганяючы з іх рыбу… Гэта было дзесяткі гадоў таму і на пару кіламетраў вышэй па рацэ, якая даўно сплыла – дзедава Дзіва. На плыні Калі падчас рыбацкага паходу начуеш на беразе ракі, дык зазвычай падхоплівешся прыцемкам – на прыродзе немагчыма кунежыцца ды і сверб як мага хутчэй распачаць новую лоўлю даймае. Адным словам, не высыпаешся, клюеш потым носам на лодцы, асабліва калі рыба не ловіцца... Рачная плынь то імкліва панясе па нахілу на перакаце, то запаволіцца на нізіннай роўнядзі і ледзьве зрушвае лодку з месца... І гэты ірваны рытм зусім не абтрасае, як восеньскі вецер яблыкі, зморны сум, а, наадварот, яшчэ больш закалыхвае. На ціхай плыні пасля чарговага пустога закідвання спінінга выбіраеш хвілінку, каб “параўняць спіну”, адкідваешся назад, масцішся, як мага больш зручна, на лавачцы і гумавым борце і ўжо не можаш устаць, захоплены ў палон расслабляючай перад сном млявасцю. І каб не абуджэнне, напрыклад, ад кроплі дажджу, дык і не ведаў бы, што заснуў – проста знік. Гэтае абуджэнне такое ж нечаканае, як і сон, дзіўнае, як нараджэнне. І ўсе гэтыя перамены, сашчыльненыя ў сваім чаргаванні, нагадваюць плынь асаблівай, нязнанай дагэтуль ракі. І ты раптам пачынаеш адчуваць, што не можаш адрозніць прастору сваёй душы ад прасторы рэчаіснага наваколля – анідзе няма драбніц звыкласці. Спрасоння не можаш вызначыць, куды цячэ рака і ў якой вышыні лунае ці ў якім куточку абвяла твая душа. Толькі пачынаеш усведамляць, што цалкам належыш плыні, што яна, мусіць, вось гэтая рачная касплянская плынь, і вынесла цябе з царства Марфея. Прадзіраеш вочы, аглядаеш берагі, а яны, нібы адлюстраваліся ў сне, – аднастайныя, зарослыя бухматым хмызоўем ды высокай зніцелай травой... І каб табе якая прыкмецінка тваёй колішняй прысутнасці тут. І тады па месцы сонца на небасхіле, кірунку ветру, які ў нас дзьме ў асноўным з Захаду, па невядомаму птушынаму пачуццю дэкартавых каардынат пачынаеш на імгненне ў думках прыпыняць гэтую плынь, каб усвядоміць сябе на ёй. І бярэш у рукі спінінг. Усё у рэшце рэшт вяртаецца ў звыклае рэчышча суадносін. І невядома чаму раптам згадваецца завяршальны радок вядомага верша вялікага Пушкіна: “Куда ж нам плыть...”. А можа, вяртанне адбываецца таму, што раптам усвядоміў сябе не на касплянскай, а на сусветнай вярбальнай плыні?.. І чаму тады не адклаў убок спінінг?.. Рукапіс не згарэў... Бывае, усё гатовы кінуць-рынуць, каб паехаць на рыбалку – так захочацца асалоднай адзіноты. А калі збіраешся ў рыбацкі паход загадзя, паволі, усё старанна плануеш, дык выязджаеш на ўлонне прыроды са звыклымі паўсядзённымі клопатамі, якія немагчыма абтрэсці, нібы пыл з вопраткі. Аднойчы, улічыўшы, што надвор’е не надта спрыяльнае і, хутчэй за ўсё, рыба будзе брацца дрэнна, прыхапіў з сабой незавершаны рукапіс ды ладны пук алоўкаў у адмысловым футарале. Усё, як заведзена. «Каб перачакаць высокае сонца, – думаю, – пастаўлю на якой пожаньцы намёцік, цяпельца распалю, перадыхну, а заадно і дапішу колькі аркушаў ці падпраўлю напісанае. Калі Каспля заліта сонцам, шчупакі ўсё адно не адгукаюцца…». Так я з лёгкасцю падманваў сябе і, здаецца, падману яшчэ не аднойчы, нават калі стокроць пераканаюся, што падчас рыбалкі ніколі не дакранешся да тых аркушаў і алоўкаў. Праўда, калі я ўпершыню разам з рыбацкім рыштункам узяў з сабой і рукапіс, дык усё ж дакрануўся да яго. Толькі не ў паўдзён, калі спыніўся перачакаць зыркае сонца, а познім вечарам, калі прыстаў на начлег і ўзяўся распальваць касцёр, каб у тым ліку і дымам ратавацца ад камар’я. Перад гэтым трошкі папырскаў дожджык і агонь аніяк не хацеў пераскокваць з галінкі на галінку і нават перапаўзаць. Вось я і адлучыў са свайго стоса колькі, здавалася, чыстых аркушаў дзеля падсілкавання кволых язычкоў полымя. І ў чарговы раз падумаў пра тое, што літаратура для мяне, па сутнасці, другасны занятак, нават куды больш аматарскі, чым рыбная лоўля. Я скамечыў шчыльныя паперыны, каб лацвей было падторкнуць пад галінкі. І раптам на адной з рабрын камечыны ўбачыў свае літаркі. Авохці, мне! Ледзьве не пусціў на дым перадуманае за пісьмовым сталом... Схамянуўся, разраўняў, выпрастаў аркушы і хуценька аддзяліў спісаныя ад некранутых. Уважліва прагледзеў, якія старонкі патрапілі б пад вогненны вырак, хоць кожную шкада… Выратаваныя аркушы далучыў да рукапісу, а чыстыя зноў скамечыў ды падторкнуў пад галінкі. Папера на слабых вуглях паступова занялася жвавым агеньчыкам. “А калі б сярод гэтых аркушаў былі і старонкі рукапісу, дык куды горш гарэлі б. А калі б гэта быў урывачак з рукапісу Майстра, дык агонь і наогул затух бы. Тым больш, калі б Майстра быў побач з кастром…”. Плыву адзін, як сіротка Сапраўднае каханне памірае ад стамлення часам. Доўжыцца ў лепшым выпадку колькі дзесяцігоддзяў, а тады памірае. Ці значна раней, калі хварэе. Сяброўства можа атруціць адна з жонак – палічыць яго пагрозай для сваёй “прыватнай уласнасці” на чалавека. Або крызіс эканамічны атруціць, калі за клопатам аб пражыцці няма часу сустрэцца, пасядзець каля рыбацкага кастра, трошкі выпіць, пагутарыць пра вечнае… Я плыву адзін уніз па Касплі і прывыкаю да поснай думкі: і ў рыбнай лоўлі, як і ў літаратуры, застаюся сам-насам са смерцю – гэта значыць у атуленні сапраўднай, скразной адзіноты. Выцягваю чарговага шчупака з прыбярэжнай яміны, нібы даволі вялікае апавяданне – нечаканае, непаўторнае. Сваё. Праўда, няхай сабе на крышачку, але ўжо не так апантана, як раней, хочацца, каб яшчэ адно апавяданне зачапілася, яшчэ, яшчэ адно... Потым эсэ – гэта значыць, акунёк. Няма перад кім натхніцца ў памкненні да першынства… Як і ў літаратуры, цяпер рыбачу дзеля натхнення, якое – і ў гэтым я даўно пераканаўся – прыходзіць не спярша, а пасля здзейсненага. Ці падчас. Напісаў апавяданне – і яно цябе натхніла. Ці пішаш – і трошкі натхняешся са сваіх стылёвых магчымасцей. Ці пасля рыбалкі, змораны, радуешся, што столькі праплыў, што не састарэў за гэты час ні на хвілінку. І амаль забыўся на людзскі свет. А калі не патрапіцца ніводзін шчупак, усё адно рады, што натхніўся прыгажосцю ўлюбёнай ракі і празрыстасцю ейнай вады. Бо перакананы: якраз гэтая вада абмывае, нібы вунь той валун, тваю душу. Дык і атрымліваецца, што рыбалка цяпер мяне лучыць не з людзьмі, больш дакладна, не з сябрам, а з вадой. Міжволі дасягнуў таго, да чаго паступова імкнуўся доўгія гады – стаў самадастатковым, амаль эгаістам. Па стылю жыцця. Бо людзей усё ж люблю, асабліва знаёмых, і часта прэзентую ім свае апавяданні – маю на ўвазе шчупакоў. У 1992-е лета У 1990-я гады, калі я працаваў рэдактарам Віцебскай абласной газеты “Народнае слова”, журналісты ўзяліся прыкметна пашыраць сціснутае ў свой час ідэалагічнымі абцугамі кола тэм. Пачалося газетнае жыццё без партыйнага рэгулявання. Рэйды па малочнатаварных фермах замянілі рэпартажы з начных крамаў. Адзінае, што засталося нязменным у нашым асяродку, дык гэта завядзёнка перакуліць чарку-другую пасля напружанага працоўнага дня. А што вы хацелі: журналісты па стрэсавай напрузе ў ліку першых – пасля авіядыспетчараў і шахцёраў. Сам вычытаў. У чэрвені 1992-га года ранічкай падыходзіць да мяне карэспандэнт Пётр Сіняўскі і кажа: – Не пішацца мне штосьці сёння, Сяргей, не кладзецца радок на паперу, хоць трэсні. Можа, адпусціў бы мяне... – тут Пётр зрабіў невялічкую паўзу, кашлянуў і падоўжыў: – ...спінінг пакідаць, нікуды не выязджаючы, у цэнтры Віцебска, каля драмтэатра... – нібыта набліжанасць месца лоўлі да месца працы зніжала адказнасць за сваволю. Пётр запытальна і неяк па асабліваму мілажальна паглядзеў мне ў вочы. Ён паглядзеў не толькі ў вочы рэдактара, але і рыбака, які і сам бы з задавальненнем усё кінуў-рынуў і сышоў на раку са спінінгам, калі б быў не на такой адказнай пасадзе. А так, у каго адпрасіцца? У старшыні аблвыканкама?.. Тым часам зусім не апостал і зусім не бязгрэшны Пётр, атрымаўшы спадзяваны дазвол, з’ездзіў дамоў, пераапрануўся, узяў спінінг і пакрочыў на раку. А ўжо праз дзве-тры гадзіны зноў нагадаў аб сабе: патэлефанаваў у рэдакцыю і папрасіў, каб да яго тэрмінова падаслалі фотакарэспандэнта. – Ты не паверыш, Сяргей, – усхваляваны крычаў у тэлефонную трубку Пётр. – Сама выцягнуў! І не абы якога: на дзесяць кілаграмаў! З паўгадзіны таму ўзяўся побач з мостам, непадалёк ад драмтэатра. Навалтузіўся з ім, каб ты ведаў. Здымак трэба зрабіць, як думаеш? Варта было б. Калі не ў газету, дык проста на памяць... Давай зафіксуем шчаслівы момант!.. Га, Сяргей?.. Я ўвобміг ацаніў, зразумеў і прыняў Пятрову радасць. Тым годам было вельмі засушлівае лета. Без дажджу змарнелі і дрэвы, і людзі, а пыл на гранітных плітах набярэжнай у цэнтры горада, здавалася, ляжаў некранутым цэлае стагоддзе. Вада ў Дзвіне так абмялела і была такой празрыстай пад промнямі зыркага сонца, што нават з вышыні Кіраўскага моста выразна бачыліся на дне малыя каменні. Абмяленне было такім значным, што буйная рыба пачала хінуцца ў больш-менш прыдатныя для сховішча яміны. Асабліва імкнуліся ў глыбінныя спраты асцярожныя вадзяныя драпежнікі, у тым ліку і самы. У абмялелай рацэ не так шмат месцаў, дзе можна ўнікнуць спякотнага сонца, дык у каторую яму вусачоў набівалася, як кажуць, пад завязку: як маглі, трывалі адно аднаго. І, натуральна, больш пажадна, чым звычайнай парой, палявалі на рыбу і неабачліва прымалі за яе нават немудрагелістыя блёшні. Калі побач столькі сцятых пашчаў, трэба хапаць здабычу першым, безаглядна. Звесткі пра тое, што на Дзвіне надзіва добра ловяцца самы, даводзілася чуць, лічы, кожны дзень. Так што Пётр толькі ў чарговы раз пацвердзіў іх. Праўда, вельмі пераканаўча. У гэтым упэўнілася ўся рэдакцыя: і тыя, хто не паленаваўся і схадзіў на бераг Дзвіны, балазе сапраўды было недалёка ад працы, і хто потым разглядаў здымак, зроблены нашым фотакарэспандэнтам. Я яго разглядаю і цяпер, калі пішу гэтыя радкі: перада мной падшыўка “Народнага слова” за 1992 год. Тут рэпартаж Пятра пра свой паход на Дзвіну – абяцаў жа не проста схадзіць на рыбалку, але і напісаць аб сваіх уражаннях у газету, і, натуральна, шчаслівая для яго фотаілюстрацыя. Пётр стаіць уповен рост, трымае на кукане ёмістага сама, хварсіста паставіўшы нагу на прыбярэжны камень. Яшчэ б не хварсіць: такая ўдача ўсміхнулася! І вось я перачытваю даўнейшы тэкст, напісаны з уласцівай для таленавінатага літаратара гнуткасцю нязмушанай мовы. Але ж, па ўсяму відаць, напісаны ён з абачлівым улікам рэдакцыйных патрабаванняў і нават з прытоенай вінаватасцю: маўляў, я скарыстаў рабочы час на асабістую ўцеху, але, паглядзіце, пішу, як трэба, пра горад, пра людзей, пра водгулле ў грамадзе анамальнага надвор’я... Спрактыкаваны творца напачатку рэпартажа робіць інтрыгуючы закід: шмат пісалася пра веснавое разводдзе на Дзвіне, высокую паводку, а пра засуху, калі плынь прыкметна вузее ад абмялення – не прыпомніць публікацый… Ён зрабіў шырокае апытанне, бадай, усіх, каго сустрэў тым днём на рацэ. Міжволі падумалася: “Няўжо і іх адпусцілі на рыбалку падлячыць галовы такія ж, можна сказаць, безадказныя кіраўнікі, як я?” Але, як далей вынікае з тэкста, зусім не: Пётр размаўляў з гарадскімі старажыламі, дзядамі-пенсіянерамі. І яны ў гэты спякотны дзень згадалі даўнейшую, канца 1950-х гадоў... паводку. А трэба сказаць, што тэатр тады (ну якое без яго жыццё!) месціўся ў іншым будынку, акурат насупраць цяперашняга, на процілеглым беразе Дзвіны. Паводка была такая высокая, што вада падступала да самых прыступак храма Мельпамены і заядлыя тэатралы прыплывалі – менавіта! – на якую чаканую прэм’еру на лодках. Перачытваючы рэпартаж, я ўявіў, як каторы паслухмяны муж перавозіў цераз раку сваю ўлюбёную ў тэатральнае мастацтва жоначку. Сядзела тая насупраць свайго сужанца, прыфасоненая, напарфумленая – як у людзі выйсці – і з замілаваннем пазірала на яго. І, мусіць жа, згадвала, як Васечка ці Віцечка ў маладыя гадочкі катаў яе на лодцы, каб спадабацца яшчэ больш і канчаткова зваяваць дзявочае сэрца... А цяпер вось коса пазірае ды паныла шэпча пад нос у адказ на сённяшнюю жончыну прыхамаць: “Без тэатра яна жыць не можа. Вылупілася ў абновы, абы перад людзьмі пахварсіць...” А неўзабаве раздражненне Васечкі ці Віцечкі, які прычальваў на лодцы да тэатральнага мастка, паглынаў зусім іншы настрой ды згадкі: “Эх, хутчэй бы вялікая вада сышла і можна было нарэшце выплыць на рыбалку. Тады – воля, ніхто б мяне не змушаў на розныя глупствы...”. Гэта я такім чынам дапаўняю той даўнейшы рэпартаж незабыўнага Пятра Сіняўскага. Але з апублікаванага аніяк не магу ўявіць галоўнае – ягоную рыбацкую дзею: праводку бляшні каля рачнога каменя, падсечку і выцягванне вялізнага сама… У рэпартажы пра гэта вобмаль падрабязнасцей: закінуў – пацягнуў – спаймаў... А якой бляшнёй, якімі хітрыкамі спакусіў сама – ні слова. Шкада, шкада... Пішучы гэтыя радкі, я падумаў пра тое, што рыбалка, нібы вялізны рачны камень падчас паводкі, заўсёды ўпарта “вытыркаецца” з плыні будзёншчыны – службовай мітусні, звадак, сацыяльнай таўкатні і славалюбства. Ды ці мала яшчэ чаго! Яна заручае чалавека з удачай, якую ў гэтым блаславёным занятку можна смела лічыць Божай мецінай. І зноў думаю: чаму ж так пашчасціла Пятру Сіняўскаму? Я столькі плаваю па рэках з неслабеючай надзеяй падчапіць на бляшню сама – і каб табе, а тут чалавек выйшаў на бераг Дзвіны ў самым цэнтры прыгнечанага задушлівай спёкай горада, закінуў колькі разоў спінінг, бавячы час, – і на табе, гатова! Але, калі падумаць, у мяне ўсё ж ёсць адно тлумачэнне. Пётр, які, як і я, захапляўся прыгожым пісьменствам, куды спрытней пісаў. А гэта значыць, больш тонка адчуваў нітачку слоў, іх трымценне, не раўнуючы як лёскі, на вастраку заціснутага між пальцаў алоўка. Апроч таго, ён, як кажуць вясковыя людзі, пісаў складна, вось так, напрыклад: “Назаўтра, з самай раніцы Апанас прынёс ватэрпас, Анцівох прывёз мох, Кузьма і Фэлька часалі бэлькі, тры Фамы і чатыры Яўмены выганялі сцены, Лявон завіхаўся ля вакон, Цімошка габляваў дошкі, два Ігнаты набівалі латы, Васіль гліну мясіў, цэглу насіў, Ніл і Ільюша рабілі печ, а ў ёй люшку, Улас выпілоўваў на гарышча лаз, Емяльянка каваў клямку. А дзед Ягор паспяваў вастрыць то пілу, то тапор. Словам, там кожны браў шчыра на пуп, а больш за ўсіх стараўся Якуб. Хутка казка расказваецца, ды яшчэ хутчэй талакою хатка будуецца”. Пётр Сіняўскі быў рупліўцам, пісаў казкі і верыў у чарадзейнае, асабліва ў тое, што раз-пораз адбываецца ў віхурыстай замеці беларускіх слоў. На жаль, колькі гадоў таму, скошаны страшнай хваробай, ён адышоў у лепшы свет. Апостал Пётр, апякуйся душой шчаслівага рыбака. Пераход да згадак Касплі Блізіўся да завяршэння мой водпуск, лічаныя дзянькі заставаліся, а я, занураны ў рамонт бацькавай хаты, і рыбы не налавіўся, і прыгожым пісьменствам не ўтаміўся – некалі было разагнуць спіну за фарбаваннем. А калі вярнуўся ў Віцебск, дык адразу запланаваў паездку на рыбалку. Што тут планаваць, калі праз пару дзён на работу… Як на тое, на мае два вольныя дні сіноптыкі паабяцалі непагадзь – раптоўнае паніжэнне атмасфернага ціску, несупынныя дажджы... Але ж намечаную рыбалку нельга адкладваць нават перад смерцю. …У сем гадзін раніцы я ўжо быў на вадзе. На гэты раз вырашыў праплыць па Лучосе, прытым, не прымерваючыся, адхапіў добрую даўжыню – дваццаць пяць кіламетраў з гакам! Ведаў, што замнога, але, як той шчупак перад зваблівым блішчаннем не мог утрымацца, бо ўжо паплыў у думках... Усё было неадкладным. Праўда, на ўсялякі выпадак (калі не буду паспяваць да цемры вярнуцца ў Віцебск) узяў з сабой усё неабходнае для начлега на беразе – і намёцік, і спальны мяшок, і надзімны матрас пад бок, і сякерку... Шчупакі не лавіліся. Яно і не дзіўна: непагадзь запанавала з самай раніцы. Дождж адбіваў ірваны рытм: то сыпане часта дробнымі крупамі, то пойдзе ўпрэрадзь, нібы прасеяны на буйным сіце, то аціхне на колькі дзясятак хвілін, каб потым усчацца знячэўку ды абліць з ног да галавы... Мой цыратовік так і ляжаў увесь шлях пад рукой на лавачцы –апранаў яго і здымаў, зноў апранаў... Але не столькі надакучыў дождж, колькі павуцінне водарасцяў – тонкажылкавых, цемнаватых, учэпістых, як непазбыўны смутак. Амаль штораз пасля выбірання бляшні даводзілася абскубваць з трайніка прыкрыя травяныя лішкі – менавіта абскубваць, ірваць, бо водарасці былі моцныя, як шавецкая дратва. І гэта пачало надакучаць, перш за ўсё аднастайнасцю. Ды і стамляла. А між тым, не было бачна канца-краю маёй воднай пуцявіне. Я ж ведаў яе толькі па карце: а як суаднесці тую блакітную жылку на паперы з рэальным рэчышчам ды вызначыць, дзе знаходзішся… Міжволі пачаў трывожыцца: вечарэла, а вандроўцы не было бачна канца-краю. Часам здавалася, што нанова праплываеш тыя самыя мясціны. Можа таму, што тым днём ўсё раз-пораз паўтаралася – дажджы, водарасці на трайніку, прылівы маркоты... У некаторых прыбярэжных вёсках я бываў у свой час, але цяпер не мог спазнаць іх з абніжанай плыні ці памыляўся, прыгадваючы зусім не тую назву. А між кронаў дрэў ужо, як павуцінка, засноўваўся вечаровы морак. Дык і занерваваў і амаль перастаў думаць пра рыбу, зрэдку закідваючы спінінг, а толькі пра тое, як хутчэй даплыць да Віцебска. Праўда, было і адно суцяшэнне – супакоіліся дажджы, неба збольшага праяснілася. Нічога не заставалася, як патэлефанаваць сябру ды апісаць яму прыкметы месца, каб той як-небудзь вызначыў яго на карце ды паведаміў мне, колькі яшчэ засталося плыць. Невядомасць замаруджвае плынь... Я расказаў Петраку пра ўбачанае будаўніцтва новага чыгуначнага моста цераз раку, хоць, вядома, пазначкі пераезду на карце яшчэ не было, пра лініі электраперадач, але ж іх вельмі шмат вісіць над Лучосай і вызначыць, пад якой ты праплываеш, немагчыма... Так і не ўдавалася мне паведаміць хоць якія свае трапныя каардынаты-прыкметы – хіба што вельмі прыблізна. Але пасля чыгуначнага моста пакрысе пачала мяняцца рака і гэта вельмі захапіла. Ну як жа! Камяністы, працяглы, з імклівай буркатлівай плынню перакат падхапіў маю лодку, не раўнуючы як на Касплі. Больш за тое, метраў праз трыста адкрыўся новы перакат, не такі працяглы, але з такой жа неаб’езджанай, як маладая кабылка, плынню. З імклівага разгону гопнуўшыся лодкай на перакатную брую, я не толькі пачаў углядацца ў яе віраванне, баючыся наскочыць на які валун, але і азірацца па баках, каб не прапусціць заглыблены ў бераг водны запынак, дзе вада, нібы сонная, ледзьве зрушваецца з месца. І што вельмі важна – побач з імклівымі, “абабітымі” на камянях бруямі... Менавіта ў такіх “закібаінах” і затойваюцца шчупакі, усё адно як з надзеяй, што хуткая плынь паднясе ім рыбную мальгу пад самую пашчу. Неўзабаве я заўважыў, што і вада ў гэтай частцы Лучосы прыкметна пачысцела, стала больш празрыстай пасля таго, як “перацёрлася” на перакатах. І зноў я згадаў крышталёвую Касплю. Але ж якім доўгім быў пераход да гэтых згадак: за маёй спінай ужо заставалася пятнаццаць, а то і больш кіламетраў. І тады падумаў: мусіць, усе рэкі, па якім мне яшчэ давядзецца плаваць, будуць вось так з цягам адлегласці, нібы патрапляючы мне, станавіцца Каспляй, маім ідэалам ракі, “дашліфаваным” уяўленнем. Плывучы далей, я яшчэ больш пераканаўся, што разасланы на камяністым зямным абсягу блакітны сувой Лучосы заварожвае сваёй прыгажосцю ды калыскавым люляннем лодкі на перакатных хвалях ніколькі не менш, чым плынь Касплі. Перакаты падхоплівалі мяне імклівай вадой зноў і зноў, я перастаў іх лічыць, адно адзначыў, што тут іх нават больш, чым на маёй улюбёнай рацэ. І забыўся ператэлефанаваць сябру ды спытацца, ці знайшоў ён на карце месца па апісаных у чарговы раз прыкметах. Гэта было ўжо не важна, бо я знайшоў свае каардынаты, сваё месцейка, няхай сабе не на блакітнай пульсуючай жылцы Зямлі, а ў цэлым сусвеце ці, што яшчэ лепш, – у ягоным адбітку ў маёй свядомасці. Настрой прыўзняўся, я перастаў пазіраць на гадзіннік, звяртаць увагу на вечаровую смугу, наадварот, мне пачало здавацца, што сонца не заходзіць за зубчыкі елак, а толькі пачынае ўзвышацца над імі і неўзабаве залье наваколле абуджальным святлом. Узнікненню гэтага аблуднага ўражання спрыяла і тое, што вецер адагнаў яшчэ далей на небакрай набрынялыя вільгаццю хмары. А галоўнае – праяснілася на душы. Можа, таму больш зырка адкрылася не толькі прыгажосць плыні, але і высокіх, абрывістых берагоў Лучосы. Раз-пораз я ўзнімаў галаву, каб агледзець высозныя дрэвы, якія, здавалася, хтосьці неміласэрна магутны падпіхнуў на самы край стромы – далей некуды, яшчэ які вяршок – і яны грымнуцца, як з каптура, у раку. У адным месцы елкі зачапіліся карэннямі за самы грэбень абрыву, у другім – ясені, клёны, ўсюдыісны алешнік… Адразу за паваротам стромкі берагавы схіл быў зрэзаны з самага верху і да сярэдзіны, а то і ніжэй сталёвымі лёзамі дажджоў. Парушаны схіл свяціўся густой жаўцізной пяску і быў добра бачны здалёк. Я не мог адвесці вачэй ад гэтай светлай плямы, паварочваў галаву назад, каб як мага даўжэй патрымаць у зрэнках і потым зноў і зноў згадваць незабыўны відарыс прыроды. У асобных месцах лязо дажджоў зрэзала бераг настолькі неабачліва, што дрэвы засталіся вісець, можна сказаць, на валаску. Зрушаная глеба абсунулася з-пад іх так, што карані значнай сваёй часткай віселі над абрывам у паветры, не маючы магчымасці ўсмоктваць зямны сок. Трохі мацнейшы, чым звычайна, подых ветру ў любы момант мог парваць каранёвы сашчэп, на якім трымаецца бухматая шчодрасць. Калі я праплыў крыху ніжэй гэтых мясцін, дык і без сябра нарэшце вызначыў сваё рэчаіснае месцазнаходжанне. Па зграбных дамках, абладжаных парэнчамі прыступках да вады спазнаў дачны пасёлак Лятохі, ад якога да Віцебска шэсць-сем кіламетраў. І вось дзіўна: і тут, у ніжняй частцы рэчышча мне таксама давялося задзіраць галаву ды азірацца, каб разгледзець узвышак берага. Усе дамкі, пастаўленыя ўздоўж яго, прываблівалі позірк: невялічкія, пабудаваныя не па чарцяжах, а са шчасліва ўбачаных відзяжоў мары, непаўторныя, як асабістае шчасце... Я заўважыў, што некаторыя дамкі падобныя на толькі што ўбачаныя на берагавой строме дрэвы – настолькі яны былі набліжаныя да яе краю: якіх паўметра – і кульнуліся б у ваду. Некаторыя, калі яшчэ не кульнуліся, дык, нібы слімакі, папаўзлі з гары: падмурак даў трэшчыну, зруб трохі нахіліўся і застыў у нерашучасці, усё адно як распрануты купальшчык над сцюдзёнай вадой... Падмуркі некаторых дамкоў, асабліва трохі пашкоджаных зрухам берагавога грунту, пазней былі прыкметна падтоўшчаны гаспадарамі. Плывучы ўздоўж берага, я бачыў, што сярод летуценных насельнікаў Лятохаў ёсць і спрактыкаваныя будаўнікі-інжынеры, якія ўмела ўмацавалі не сам дом, а берагавы схіл. Прытым зрабілі бетоннае апірышча каля самай вады, каб грунт нават у павадак не зрушваўся і на міліметр. Калі насенне дрэў занёс на край стромы вецер, дык што ж занесла сюды дамкі? Вецер рамантызму, узнёсласці, летуценнасці або легкадумнасці?.. Уціхаміраны прыгажосцю, я плыў і думаў пра тое, што зусім не маю патрэбы зайздросціць адчайным уладальнікам налепленых на берагавой строме дамкоў. Навошта, калі маё ластаўчына гняздзечка, мой плыткі гумавы дамок такі ўтульны і пры гэтым падатлівы рачной бруістай волі… Асабліва на перакатах. На чарговым з іх, ужо пасля Лятохаў, я закінуў бляшню ў невялічкую яміну наўзбоч плыні. Лодку панесла так хутка, што не паспяваў выбіраць шпуляй пляцёнку, і яна прыкметна абвісла. Тым часам краем вока заўважыў, што да бляшні памкнуўся даволі вялікі шчупак. Але я бачыў рыбіну якое імгненне, а тады яе, нібы фіранкай, захінула раптоўна выхукнутая павевам ветру на паверхню вады рабізна. Але дастаткова было і таго імгнення: я ўсім нутром адчуў, што вадзяны драпежнік вымкнуў са сваёй схованкі з сур’ёзным намерам і калі ўжо не атакаваў бляшню, дык зробіць гэта ў якое імгненне. А, можа, ужо адчуў спадман, хуценька раззеўрыў пашчу і стараецца вытрасці адтуль жалязяку?.. З розных верагодных сітуацый для мяне падыходзіла толькі адна: бляшня схоплена, пашча сцялася, як паляўнічая пастка з пругкай надзейнай спрунжынай. А калі шчупака штосьці насцярожыла ці спужала і ён перадумаў, крутануў убок ад прынады?.. Я зразумеў, што трэба вытрымаць адзіна магчымую паўзу і ёй, нібы вострай сякерай, адшчапіць ад цурбака часу аскепак шчаслівага імгнення. У мяне хапіла вытрымкі. Сцяліся сківіцы вечаровага шчупака і заціснулі паміж шчотак вострых зубоў калматую вату цішыні – ані гуку, ані ягонага глухога ценю... Узнікла адчуванне поўнай завершанасці свету, хоць яна, гэтая завершанасць, і не абяцала супакой. Толькі пачатак. Я адчуў заканчэнне паўзы, але не дзергануў вудзільна, нібы спужаны, як гэта бывае пры рэзкім удары шчупака, а пачаў выбіраць шпуляй лішкі пляцёнкі, а потым даволі асцярожна пацягнуў яе, прымерваючыся ў думках да магчымай барацьбы. І тут нанова абудзіўся свет і забіліся ў трывожным рытме дзве ўстрапянёнасці: адна – на пляцёнцы, другая – у цеснай грудзіне, такія розныя, як страх і радасць. Мая радасць заважыла 1800 грамаў. Рыбаловы, бывае, робяцца вельмі падобнымі да дзяцей, а дзіцячая радасць вымяраецца дужа проста. …Ужо прыцемкам, азіраючы асветленыя вокны, я ўплыў у Віцебск. Як прыемна, зрабіўшы вялікі пераход, яшчэ раз пераканацца, што ты не зломак. Тым больш, пераход да згадак Касплі, выяўлення існых каардынат свайго рэальнага, а таксама прыдуманага, уяўленага, і часткова запісанага (літаратурнага) быцця. Смерць на вадзе Смерць – усяго толькі недарэчны выпадак... Калі плывеш на хісткай, з тонкай, як лісцінка, дном гумавай чавёнцы, пра смерць згадваеш міжволі: а раптам насунешся на які тырчак – востры сук карча, напрыклад, і напампаванае паветра выпшыкаецца за лічаныя хвіліны, і цябе завірыць на дно, у цемру. Прыкра плыць з такой неадольнай перасцярогай, пакуль не забудзешся на яе. А забываешся хутка – плывеш жа ўслед за сваёй корцю… Аднойчы з сябрам Петраком рыбачыў на разгалінаваннях Бярэзіны ў Барысаўскім раёне. Незлічоныя рукавы галоўнага рэчышча – улева, управа, проста ці наўскасяк, павернеш, грабанеш пару разоў вёсламі – і заплываеш наўпрост на... воблака. Калі мы вярталіся на прыстань, незнаёмы рыбак, які затуліўся на лодцы ў ціхім чаратовым куце, пасля колькіх прывітальных слоў раптам запытаўся: – Хлопцы, а вы куды кіруецеся? – голас незнаёмца выдаваў пераможнае прадчуванне чаканага адказу. – Дадому сабраліся, на прыстань вяслуем... – О, дык вы ж не тым рэчышчам плывяце. Паварочвайце направа, вось сюды, – задаволена прамовіў незнаёмец, як здавалася, усцешаны нашай неабазнанасцю. – Тут некаторыя паўдня блукаюць, пакуль не патрапяць на асноўнае рэчышча, – усміхнуўся на развітанне наш нечаканы прыхільнік. Калі мы з Петраком вырульвалі на галоўную плынь, на рагу рачнога “завулка” раптам убачылі помны знак, з тых, які людзі ставяць на месцы гібелі свайго роднага, – металічную пірамідку з крыжыкам. Можа, тут перакулілася лодка і чалавек не змог выплыць са сцюдзёнага віра ці проста немач прыхапіла сэрца і заціснула яго сваёй лапай, як слабую птушачку... Стала змрочна на душы. На густым разгалінаванні на паверхні зямлі рачных рукавоў гэты журботны знак здаваўся засохлай счарнелай лісцінкай. Век не думаў, што тое скрушнае відовішча праз колькі гадоў я згадаю з прыкрай нагоды і шчыльна прымераю на сябе. ...Тым днём у мяне была звыклая рыбалка на Касплі – па шматразова паўтораным маршруце, з добра знаёмымі вірамі, ямамі, затокамі, якія ўжо не “абмацваеш” старанна бляшнёй, а збольшага правяраеш – зайшоў сюды адкуль няўцямны шчупачок ці не. І ў Сураж я ўплыў, як заўсёды, у звыклы час, а шостай вечаровай гадзіне. Лодка зашаргацела дном па чыстаму пясочку вусцевай водмелі і, здавалася, сама вырульвала да заўсёдняга месца прычалу. Чавёнка нарэшце села дном на пясок, а калі я ўзняўся з лаўкі, каб цалкам выцягнуць яе на бераг, дык адразу адчуў, што бяда са мной: павяло ў бок, ногі пачалі ламацца ў каленях, нібы падрэзаныя касой спруцянелыя сцяблы, звялыя рукі выцягнуліся ўздоўж цела, як выдаўжаныя плынню водарасці... У галаве запульсавала віхура. Я асунуўся, дапоўз да бліжэйшай вялізнай купіны асакі і лёг на бок. Панаваў ужо добры восеньскі прыцемак, і суражскія ліхтары на мосце цераз Касплю, перад самым яе ўпадзеннем у Дзвіну, гарэлі роўна і адчужана, як зоркі, але ні адзін не падміргнуў мне. Не мы ў рэшце рэшт выракаемся свету, а ён нас, найперш – сваёй абыякавасцю. “Ну вось, далей ісці некуды...” – падумаў я і адчуў сябе маўклівым няўцямным сведкам невядомага працэсу, які адбываўся ўсярэдзіне цела, ды так незалежна ад маёй волі. Душу пачала браць у свае ледзяныя абцугі вусціш. І тут з Віцебска, як і дамаўляліся, за мной прыехаў зяць Дзяніс. Ён, падтрымліваючы, дапамог мне дакавыляць да машыны, а тады ўзяўся борздзенька парадкаваць лодку ды іншы рыбацкі рыштунак. Я сядзеў у легкавушцы і турбаваўся, каб Дзяніс не пакінуў на беразе якую прычындаліну. Рыбак жа можа не знаходзіць супакою і ад усведамлення сваёй рыштункавай незавершанасці, няпоўнасці... Па дарозе ад Суража да Віцебска я туліўся да спінкі аўтамабільнага крэсла, як сноп абмалочанага цапамі жыта. А калі па прыезду зноў жа з дапамогай Дзяніса дашкандыбаў да пад’езда і памкнуўся сам зрабіць колькі крокаў да ліфта, дык зусім знядужаны асунуўся долу, на цэментную падлогу – надта ж па-рачному вірліва закруціўся ў галаве белы свет. А потым так жа вяла асунуўся на падлогу ў сваёй кватэры і нарэшце – на ложак. Але перад гэтым усё ж сабраў у жменьку сілу, памераў ціск і нарэшце спужаўся: 90 на 50. І гэта пры тым, што ён у мяне зазвычай прыкметна падвышаны. Згадалася сцэнка з аднаго кінафільма: у карэце хуткай дапамогі ўрачы вязуць у шпіталь параненага ў перастрэлцы паліцэйскага, па ходу замяраюць у яго слабеючы пульс і ціск і ўспалохана прамаўляюць: “Мы яго губляем!..”, ды пачынаюць спешна рабіць свае медычныя захады, каб выратаваць чалавека... А змушэнні сямейнікаў адрынуў і не паехаў у лякарню: верыў, што адляжуся, адгараджуся ад смерці сваім упартым спадзяваннем на лепшае. Спадзяванне – самы лёгкі захад. Да таго ж халодным розумам прыкінуў: калі не сканаў на вадзе, дык на сушы – тым больш не сканаю. Нават падчас сваёй немачы я заставаўся невыпраўным сузіральнікам і цікаваў, як рэагуюць на мае пакуты сямейнікі… Не магу на іх наракаць, асабліва на Дзяніса, які нагадаў мне аб даўнейшай мары мець сына. Пазней я даведаўся, што са мной здарылася: адкрылася язва і дала лёгкі крывацёк: кроўка тачылася і тачылася ў шлунак, а я закідваў і закідваў спінінг у спадзяванні на ўдачу ды і забыўся на ўвесь белы свет і на сябе ў тым ліку. Час цёк нават не па рачной, а па нябеснай плыні. Але ў Суражы, у дэльце Касплі, ён зліўся з рэчаіснасцю і звіўся ў клубок у маім целе. Калі пазней думкі скіраваліся ў не менш звыклае, чым касплянскае, літаратурнае рэчышча і я згадаў, што якраз з такой жа прычыны сканаў у свой час незабыўны Уладзімір Караткевіч, які любіў плаваць па Прыпяці. Але гэтая згадка і на драбок не суцешыла мяне, наадварот, толькі засмуціла. Няма нічога больш простага, чым зраўняцца ў смерці, асабліва, калі яна не гераічная. Праз пару тыдняў, адчуўшы сілу ў руках, я пачаў ладзіцца да чарговай рыбалкі: Бог можа адкласці на пэўны час смерць, але не жыццё. І ніхто з сямейнікаў не мог запярэчыць маёй корці, хоць і спрабавалі. Дзяніс, калі заехаў за мной, каб адвесці на Касплю, толькі запытаўся: “А Вы хоць таблеткі з сабой прыхапілі?” “Цэлую пласціну у скрынку з блёшнямі паклаў, злавіўся на “хімію”, не раўнуючы як шчупак на жалеза”, – жартаўліва адказаў яму. Плывучы гэтым разам па сваёй улюбёнай рэчцы, я прыслухоўваўся не толькі да булькацення вады на перакатах, шматгалосся ўстрывожаных птушак, але і да свайго цела, каб своечасова апярэдзіць выратавальнай пігулкай магчымую неспадзяванку. Але, як і тады, перад кананнем, аніякага шкрабання кіпцюроў болю па вантробах ці вяласці ў руках не адчуваў. Праўда, навучаны ўкрадлівасцю немачы, я быў больш асцярожным і, збочыўшы з плыні, прыпыніўся і праглынуў наперад лекавае гаркоцце. А потым супакоены падумаў: “Калі смерць не можа двойчы запар патрапіць разам са снарадам у адну і тую ж варонку, дык тым больш ёй не дадзена, як і нам, смяротным, двойчы ўвайсці ў адну і тую ж раку, каб пераняць каго прыкмечанага. Трасца касавокай!”. Але мы можам колькі заўгодна разоў увайсці ў адну і тую ж плынь сваіх асацыяцый… Падплываючы да Суражскай прыстані, лодка звыкла зашаргацела дном па шурпатаму пяску. Здавалася, гэта мая душа патрапіла на бязлітасны наждак вераду. Адразу згадалася нядаўняе кананне. Згадкі захлынулі гарачай хваляй, калі я ўбачыў вялізную купіну асакі, якая нібы падушка, нямулка прытуліла тады маё цела. Акурат вось тут пры няўдалым выніку сябра мог бы зрабіць якую пазнаку, не помную піраміду ўсталяваць (не люблю гэтага), якую мы бачылі з ім на Бярэзіне, а, напрыклад, прыкаціць звычайны валун. Калі-небудзь пасядзеў бы на ім пасля рыбалкі ды згадаў нашы сумесныя вандроўкі, шчаслівыя хвіліны ціхага сумоўя каля кастра. І, мусіць, падумаў бы пра тое, што вось такім зыходам толькі і можна замярцвіць рыбацкую жарсць – цалкам і канчаткова, разам з душою. Я прычаліў лодку, і трывога вострай іголкай зноў нагадала пра маё нядаўнюю сумную прыгоду. Але укол – адно імгненне. Пераадолець яго мне было ўсё адно што перайсці вузкую ручаінку – адным крокам. Я ўстаў – і ўзрадаваўся: ногі, хоць і задзервянелі пасля доўгага пераходу, трымалі цела цвёрда, як свежыя слупкі плот. Каб трошкі разварушыцца, прайшоў уздоўж берага колькі дзясяткаў метраў, а потым з прыўзнятым імпэтам абмыў лодку, узваліў яе на плечы і вынес на пагорак. А калі нёс, дык радаваўся кожнаму кроку, бо яны пацвярджалі маю ранейшую могласць. Пасля лодкі вынес на ўзвышак скрыначку з прынадамі, заплечнік з рознымі дробязямі, спінінгі... Мог бы перанесці іх за адзін раз, але мне падабалася бадзёра сноўдаць сюды-туды, пазначаючы на прыбярэжным дробным пяску вузкую сцяжынку. Апошняй я вынес на ўзгорак торбу са здабычай: гэтым разам патрапіўся толькі адзін, праўда, ладны шчупак. Але я сябе лёгка суцешыў: маўляў, лавіў зусім не рыбу, а сваю будучыню. І яна лягла ў торбу важкім прыемным цяжарам. Каса, граблі ды крыга пад страхой... Усё мне дорага ў бацькавай спадчыне. Асабліва – розныя інструменты, сялянскі рыштунак. Калі бачу ягоную сякеру, дык перад вачыма паўстае даўжэзны плот, якім у свой час татулька абгарадзіў ад збрадлівых кароў увесь вялізны агарод. Плот згніў, а памяць жыве. Ягоныя абсягі сялянскай працы яшчэ добра помняцца і дапамагаюць смялей адмерваць і свае жыццёвыя вёрсты. Шкада і якую драбніцу згубіць з бацькавай спадчыны. Памятаю, пазычыла мама на колькі дзён суседу лейцы, а той прапіў іх – узяў і праглынуў маю памяць. Так нечакана прапала і дзедава пастка для ракаў. У дзяцінстве лавушка-нераток уразіла мяне сваёй сонечнай прыгажосцю: замест сеткі ў ёй выкарыстоўваюцца раўнюткія, з добра падгабляванымі краямі палоскі сасновай шчапы. Па таўшчыні яны, як фанера, і аббіваюцца па кругу асновы так шчыльна, што паміж імі не праціснецца нават невялічкі рак. А зверху – накрыўка на петлях, нібы маленькія дзверцы з такіх жа сасновых палосак. Праз гэты прарэз клалася прынада, даставалася здабыча. Ракаў гэтай пасткай дзед Юстын лавіў хіба што ў маладосці, а ейную вохрыстую прыгажосць пазней заўважыў, мусіць, толькі я. Але не ўгледзеў, як прылада прапала з гарышча. І старадаўняй крыгі, што была падвешана на адмысловых круках пад страхой, не стала. Хоць бы аснова захавалася, калі сетка згніла... Рыбацкія прылады вяскоўцаў былі такім жа інструментам і рыштункам, як сякера, скабёлка, вілкі або лейцы, барана або саха. Рыбная лоўля ўваходзіла ў шчыльнае кола абавязковай гадавой сялянскай працы разам з сяўбой і касавіцай, хоць і не належала да тых работ, якія, як даўней казалі, “год кормяць”. Рыбай “перамяжоўваюць” аднастайную і таму, бывае, надакучлівую ежу, робяць больш лагоднымі грубыя сялянскія харчы. А гаспадара сялібы яна заручае з удачай, абуджае, прыціснутыя дзірваном гадоў, маладыя ўзрухі душы. Як і любая сельскагаспадарчая праца, рыбная лоўля, можна сказаць, мела сваю асабліва шчодрую пару. “Уборка ўраджаю” з вадзянога палетку, натуральна, прыпадала на веснавы нераст. Тады рыбы можна было наесціся ўволю і яшчэ суседзяў пачаставаць – аднесці ранічкай, па вяртанні мужа з агляду сетак, місачку-другую камлюкаватых плотак. Зазвычай, рыбай частавалі жанчыны: – Вазьмі, Ганулька, вось, поўная місачка, тоўсценькія плотачкі. Я і насмажыла і натушыла ў печы... З ахвоты ясі і супыніцца не можаш... Нагатуй і ты, пачастуй сваіх дзетак... Сёння даўнейшыя спосабы лоўлі лічацца браканьерскімі, і не дзіўна: кітайскія танныя капронавыя, можна сказаць, аднаразовыя сеткі-крапанкі хціўцы ставяць кіламетрамі, абкладваюць возера наўкруг, выграбаюць рыбу без разбору. І з кожным годам колькасць такіх здабытчыкаў павялічваецца. А раней жа сталых рыбакоў па нашых віцебскіх вёсках было не больш, чым пчалаводаў, – адзін-два. Мярэжы, невялічкія сеткі з буйнымі ячэямі, пасткі для ракаў, традыцыйны сак для лоўлі “таптуном”... І кожны вузельчык той сеткі ці мярэжы быў заціснуты сваімі ручкамі. Такім чынам цераз карпатлівую працу, якая доўжылася познімі вечарамі падчас своеасаблівых зімовых сялянскіх вакацый, выяўляўся ўдзячны паклон рыбакоў свайму шчодраму возеру ці рацэ, выпрошвалася Божая лагода-спрыянне. Рыбальства ў аддаленых ад мора беларусаў ніколі не было лёсавызначальнай справай, нават у нашым Паўазер’і. Мала таго, што захопленыя ім вяскоўцы лавілі рыбу ў асноўным толькі спрыяльнай парой – падчас нерасту, дык яшчэ і прыхапкам перад або пасля ворыва, касьбы, акучвання бульбы ці якой іншай работы… Гэтыя абставіны і надавалі рыбалцы земляробаў аматарскі характар. Ну як жа, займаліся ёй, можна сказаць, у “паўзах” паміж рознымі прыпарамі… Селяніну, зануранаму ў цяжкую працу, у радасць і паляжаць на баку гадзінку-другую, перавесці дых, а ён сунецца на возера. Такімі сцежкамі вядзе чалавека толькі вялікая корць. Тым часам прылады лоўлі, нібы звыклы сялянскі рыштунак, “глядзелі” і ў другі, больш звыклы для вяскоўца бок. Напрыклад, ляшчынавае вудаўё, нібы звычайны дубец, – не толькі ў накірунку возера, але і ў бок збрадлівых кароў. Дзякаваць Богу, што маіх землякоў-рыбаловаў, гэтых ціхамірных абраннікаў шчодрай прыроды, апроч спажывецкай патрэбы, вабіла на азёрную ці рачную лоўлю і асалода, замілаванне ад датыкання да трапяткога срэбра, няхай сабе і хуткацечная супакоенасць на люстраной, падстаўленай небу далоньцы. Так і вагаецца душа рыбалова-селяніна паміж прагматызмам здабывання харчоў і асалодай быць сам-насам з сабою, нават калі і адзінай верхаводачкі не залучана ў торбу. У сялян ніколі не было і не будзе моды выпускаць злоўленую рыбу на волю, з недаўменнага шкадавання, а можа, дзеля хварсы ды фанабэрыі перад «нецывілізаванымі» сужыхарамі Зямлі. (І гэта пасля таго, як бедную істоту натрудзяць на жывадзёрным кручку, змусяць задыхацца паветрам, надарвуць губу, вынімаючы з яе смяротную вастрыню ды яшчэ абціскаюць сваімі коўзкімі пальцамі бакі... І, зазвычай, перад відэакамерай, фіксуючы свой нібыта высакародны ўчынак.). У сялян-рыбакоў хоцькі-няхоцькі на працягу стагоддзяў выпрацавалася залатое пачуццё меры паміж гаспадарчай неабходнасцю і асалоднай душэўнай уцехай. 27. 01. 2012