Сафокл

_____________________ Эдып-цар. Трагедыя. Пераклад са старажытнагрэцкай мовы Лявона Баршчэўскага	[Асобы: Э д ы п, цар Фіваў І я к а с т а, яго жонка К р э о н т, яе брат Т э й р э с і й, сьляпы празорца Ж р э ц бога Дзэўса В я с т у н з Карынфа Л а е ў п а с т у х Э д ы п а ў с л у ж к а Х о р фіўскіх старцаў] [Пралог] [Э д ы п, ж р э ц ] Э д ы п. О, дзеці, птахі вывадку Кадмейскага, 1 Навошта вы перада мной схіліліся? Нашто ў руках у вас галінкі просьбітаў? І фіміямам горад наш запоўнены, І стогнамі, і сьпевамі жалобнымі? 5 Ня з іншых вуснаў я пачуць хачу, мой люд, На што ты наракаеш, і таму цяпер Сюды да вас і выйшаў сам я, цар Эдып, Услаўлены людскімі пагалоскамі. Ну ж, гавары, стары! Бо твой паважны век 10 Дае і права пра пачуцьці ўсіх казаць. Што гэта? страх? спадзеў? Скажы: я ж не магу Ня бачыць мольбаў вашых, бессардэчным быць. Ж р э ц. Эдып, маёй краіны слаўны валадар! Ты бачыш: мы ўсе людзі веку рознага 15 Ля алтароў тваіх – і тыя, хто ляцець Ня можа задалёка; хто ў гадах, як я, Дзэвесаў жрэц; і з моладзі найлепшыя. Народ укленчыў там, вянкамі ўквечаны, Каля Паладзіных абодвух храмаў тых, 20 Перад сьвяшчэнным попелам Ісмэнавым. Бо горад, як ты бачыш сам, хвалюецца І ўжо ня можа галаву сваю падняць З крывавых хваляў, з гэтай прорвы жудаснай; Ён гіне, не пачаўшы новага жыцьця, 25 У быдле гіне тым, што ў полі пасьвіцца. У чэраве кабет бясплодных. Бог агню Нас перасьледуе, жахлівая чума Лютуе ў горадзе, марнее ад яе Дом Кадмаў. Стогнаў, плачу поўны ўвесь Аід. 30 Падобным да багоў цябе ня лічым мы – Ні я, ні купка ля агменю тых дзяцей – Ды між людзей для нас найпершы ты сярод Жыцьцёвых закалотаў і ў адносінах З багамі. Бо калісьці ты прыйшоў сюды, 35 У горад Кадмаў, нас ад плбты вызваліў Бязьлітаснаму Сьфінксу, хоць ня ведаў нас Зусім і настаўленьняў нашых ты ня чуў. Але жыцьцё вярнуў нам з помаччу багоў. Таму цяпер, наш найслаўнейшы цар Эдып, 40 Мы ўсе прыйшлі цябе прасіць: абарані, Ці з ласкі аднаго з багоў, ці то з людской Падказкі. Бо дасьведчаны народ найлепш З парадаў робіць і высновы слушныя. Прыйдзі, найлепшы між сьмяротных! Горад наш 45 Збаў ад бяды! прыйдзі, бо за даўнейшы чын Цябе ён збаўцам называе. Зноў прыйдзі – Каб нам ня ўзгадваць уладараньне тваё Як росквіт, а пасьля – як страшны заняпад. Зрабі, каб горад наш быў зноў адроджаны. 50 З прадвесьцем добрым ты тады шчасьлівы кон Нам даў. Ня будзь жа менш рашучы і цяпер! Калі ўладарыць ты ў нас хочаш і далей, Дык лепш усё ж падданых мець жывых, А не спакойна кіраваць пустэльняю. 55 Карысьці мала з вежы ці з якога карабля, Калі на іх трымацца больш няма каму. Э д ы п. Бяздольныя вы дзеці, ведаю, Пра што турботы ўсе і мольбы вашыя: Пакутаў церпіце вы шмат, ды з вас ніхто 60 Не перанёс іх гэтулькі ў жыцьці, як я. Бо кожны з вас пакутуе ўсё ж за сябе І ні за кога больш. А мне баліць душа За горад наш увесь: за вас і за мяне. Цяпер мяне вы абудзілі не ад сну – 65 Вам трэба ведаць: сьлёз праліў я надта шмат І надта шмат дарог схадзіў у розуму Блуканьнях. І адзін гаючы шлях знайшоў, Які абраў я. Мной пасланы быў Крэонт, Менойкаў сын і швагер мой, да Фэба ў дом 70 Пітыйскі – для таго, каб ён даведаўся, Як мне рабіць, што мне казаць, ратуючы Наш горад. Я цяпер лічу ў трывозе дні: Яго ж усё няма, а часу ўжо сышло Намнога больш, чым падарожжы доўжацца. 75 Калі ж ён вернецца, хай будзе мне праклён, Як не зраблю я ўсё, што кажуць мне багі. Ж р э ц. Своечасова ты сказаў пра гэта, бо Якраз ідзе Крэонт. Э д ы п. Уладца Апалон! Чакае нас падзея ўратавальная: 80 Зірніце, як зіхціць уцехаю пагляд. Ж р э ц . Здаецца, добрую прынёс ён навіну, Бо лаўравым вянком уквечана чало. Э д ы п. Даведаемся хутка: ён якраз ідзе! [Э д ы п, К р э о н т, ж р э ц] Мой швагра, слаўны валадар, Менойкаў сын, 85 Якую вестку ты ад бога нам нясеш? К р э о н т. Цудоўную! Калі ж бо ўсё закончыцца, За ўдачу мы прызнаем нават прыкрасьці. Э д ы п. Што ж кажа ён? Бо твой адказ не надае Ні ўпэўненасьці мне, ні страху нейкага. 90 К р э о н т. Гатовы я ўсё расказаць і тут, пры іх, Калі ж ты хочаш – я магу зайсьці ў палац. Э д ы п. Кажы перад усімі! Іхні боль мацней Рве сэрца мне, чым клопат пра сваё жыцьцё. К р э о н т. Што бог прамовіў – тое зараз вам скажу. 95 Даў Фэб, наш уладар, выразны нам загад: Пазбавіць край ад ганьбы, што сама ж зямля Узгадавала – разрасьціся ёй ня даць Пухлінай невылечнай. Э д ы п. Зьнішчыць што і як? К р э о н т. Выгнаньнем ці адплатай, сьмерць за сьмерць, 100 Бо тая кроў – цяжар над нашым горадам. Э д ы п. Дык хто ж ён, сьмерць чыя хвалюе так багоў? К р э о н т. Ён, уладар, быў Лаем, колішнім царом Дзяржавы гэтай – перш чым ты ўзышоў на трон. Э д ы п. Я чуў, казалі... ды яго ня ведаў сам. 105 К р э о н т. Раз ён тады загінуў, дык аракул нам Цяпер забойцаў пакараць наказвае. Э д ы п. А дзе ж яны? Ды й як у змроку ўвогуле Знайсьці магчыма сьведку даўняга граху? К р э о н т. Сказаў аракул: трэба тут шукаць. А хто 110 Шукае, той знаходзіць – каб адно хацець... Э д ы п. А ці ў сваім палацы, ці за горадам, Ці на чужыне недзе быў забіты ён? К р э о н т. Сказаў: “Хачу з аракулам параіцца” – І, зьехаўшы, у горад не вярнуўся больш... 115 Э д ы п. І што – ні вестуноў, ні падарожнікаў Няма, якія хоць бы нешта сьведчылі? К р э о н т. Усе загінулі... хоць ёсьць адзін жывы, Ды кажа ён, перапалоханы, адно... Э д ы п. І што ж? Нам добра будзе толькі ў выпадку, 120 Калі пачнуць надзеі нашы спраўджвацца. К р э о н т. Рабаўнікамі, кажа, быў забіты Лай – І не адным зусім, а цэлай хеўраю. Э д ы п. Ці ж рабаўнік, калі б гаворка не ішла Пра срэбра, дзёрзка так рабіць наважыўся б? 125 К р э о н т. Так думаў кожны. Ды, калі загінуў Лай, Ніхто ня стаў і помсьціць – у такой бядзе. Э д ы п. Што ж за бяда вам замінала высьветліць, Калі і як напраўду быў забіты цар? К р э о н т. Пявучы Сьфінкс сваімі хітрасьпевамі 130 Змушаў нас думаць толькі пра штодзённае. Э д ы п. А я хачу якраз пра ўсё даведацца, Бо Фэб і ты высакародна робіце, Свой клопат пра здарэньне выяўляючы – Таму я ў гэтым буду вам хаўрусьнікам 135 І помсту зьдзейсьню дзеля бога й гораду. Бо клопат мой – не пра далёкіх сваякоў – Дзеля сябе я з ліхам тым змагаюся. І хто б ні быў забойца, адчуваю: ён І на мяне руку наважыўся б узьняць. 140 Пра Лая дбаючы, я дбаю пра сябе. Цяпер з прыступак, дзеці падымайцеся, З сабой галінкі ўзяўшы рытуальныя – Хай горад Кадмаў тут зьбіраецца на сход! Я ўсё магчымае зраблю, а бог няхай 145 Шчасьлівы ці няшчасны лёс мне вызначыць. Ж р э ц. Ну, дзеці, падымайцеся! Бо валадар Нам абяцае ўсё, што просім мы, зрабіць. Няхай нам Фэб, якога мы паслухалі, Збавеньне дасьць і нас ад ліха вызваліць! 150 [Парад] Х о р. [1-я страфа] О, голас Дзэўсаў лагодны, шту ты з багатых на золата Дэльфаў прыносіш у слаўныя Фівы? Нашыя сэрцы хвалююцца ў страху нясьцерпным. Божа дэлоскі Пэян, просім тваёй дапамогі! Просім ціхмана: скажы, шту зьбіраешся 155 Зараз яшчэ ты ўчыніць – і ў віры часу вечнага? Просім: скажы, о дзіця залатога Спадзеву, Слова сваё неўміручае! [1-я антыстрафа] Першай мы клічам цябе, дачка Дзэўса, Афіна, І Артэміду, сястру, што пасад свой у Фівах 160 Слаўны бароніць на круглым тым пляцы; Фэба таксама, стралка далястрэльнага – гэй! Станьце ўсе трое вось тут перад намі! Некалі вы, як на горад няшчасьце найшло, Полымя ліха, пакутаў змаглі патушыць – 165 Гораду ўрэшце ратунак прынесьці, таму Просім прыйсьці вас ізноў! [2-я страфа] О гора! Церпім мы ліха вялікае! Народ наш увесь заражаны пошасьцю, І думак прытуплена зброя. 170 Толькі няўрод на багатай калісьці зямлі, Болю ня могуць стрываць нашы жанкі, нараджаючы. Бачым: ахвяры адна за адной, нібы птахі З хуткімі крыламі, пёры наставіўшы, Прэч адлятаюць. Як той неўтаймоўны агонь, 175 Порстка лятуць да імглістага берага, Дзе валадарыць бог прыцемкаў. [2-я антыстрафа] Шмат мёртвых, горад вынішчаны, Бязьлітасна кінутыя на сонцы, Нябожчыкі ляжаць, сьмерць сеючы, 180 Нікім ужо не аплаканыя. Побач жанкі ды сьсівелыя маці Бездапаможна рыдаюць, да алтароў, Ратунку просячы, прыпадаюць, І лямант бясконцы гучыць. 185 І мольбы няспынна чутны, І тут жа – пэаны сьветлыя. О, Дзэўса дзіця ўлюбёнае, Пашлі нам збавеньне жаданае! [3-я страфа] Арэса, жорсткага бога вайны, 190 Які нас, бяз бронзавых шчытоў, Сярод тых стогнаў імкнецца вынішчыць – Яго прымусь, каб паказаў нам сьпіну – Прэч адгані ад бацькаўшчыны межаў! Да Амфітрыты хорамаў, 195 Ці да ўзьбярэжжа мора Тракійскага, Каб нават якар ён кінуць ня мог. Бо ён панішчыць тое, што ноч ашчадзіла, Як толькі дзень надыдзе. Яго ты, які пануеш над бліскавіцамі, 200 О Дзэўс магутны, ударамі перуна Бязьлітасна зьнішчы! [3-я антыстрафа] Уладца лікійскі Фэб, хацелі б мы, Каб стрэлы твае ўратавальныя, Ад лука залатога выпушчаныя, 205 Абаранілі нас! Хацелі б мы Яшчэ й паходні Артэміды ўбачыць, Сьвятло ў гарах лікійскіх. І бога ў мітры залатой мы заклікаем, Чыё імя з краінай гэтай зьвязана, 210 Цара віна, услаўленага Бакха: Прыйдзі ў менадаў атачэньні, З паходняй вогненнай сваёй, Паўстань на бога, зьненавіджанага Багамі іншымі. 215 [Эпісодый першы] [Э д ы п, х о р] Э д ы п. Вы моліцеся, ды – паслухайце мяне: Тады палёгка і збавеньне будуць вам І абарона ад навалы і бяды. Зьвяртаюся да вас, бо я ня ведаю Зусім той справы. І адзін у пошуках 220 Я не здабуду посьпеху ніякага. Цяпер – бо я пазьнейшы ваш грамадзянін – Вам, дзецям Кадмавым, я абвяшчаю тут: Каму вядома, ад чыёй рукі цар Лай, Сын Лббдакаў, загінуў, хай распавядзе; 225 Няхай, як што, самога выкрые сябе – Нічога тут яму ня будзе зроблена: Дамо яму пакінуць з мірам горад наш. Калі ж хто-небудзь ведае пра іншага З чужой краіны нават – хай ён не маўчыць, 230 Бо ўзнагароду срэбрам атрымае ён І ад мяне падзяку асабістую. Але калі змаўчыць ад страху нехта з вас – За сябра ці то за сябе – дык слухайце, Што я хачу сказаць з нагоды гэтай вам, 235 І гэта будзе выканана да канца: Забойца – хто б ні быў ён – там ня знойдзе больш, Дзе я ўладар, ні месца, ні прыстанішча, Ахвяры не складзе тут, нават не памоліцца, Сьвятой вадой ня будзе тут акроплены. 240 Бо вы павінны праганяць яго з жытла: Ён – ганьба нашае зямлі. Пітыйскі бог Такое мне сваё прароцтва выказаў. Вось так зрабіцца я хачу заступнікам За бога і пры гэтым за цара забітага. 245 Хачу я, каб забойца – ці адзін ён быў Альбо ў хаўрусе – надалей такі меў кон Жыцьцё ў няшчасьці ўсё пражыць далейшае; Ды нават мне, калі б у доме я сваім Хаваў яго, пасьля ж пра ўсё даведаўся б, 250 Няхай бы выпала зазнаць пракляцьце вечнае. Ды я загад выконваць даручаю вам Дзеля мяне ды Фэба, ды сваёй зямлі, Забытае багамі, змучанае ўшчэнт. Бо нават калі б волю бог ня выказаў, 255 Злачынства дараваць няможна гэтае: Загінуў жа найлепшы ваш ваяр і цар. А вы ж забойцу мусілі знайсьці. Аднак Цяпер, калі па Лаі ў спадчыну я ўзяў Уладу й жонку Лая і было б маім 260 Яго патомства – каб яму далі багі, – Ды вось, няшчасьце на яго звалілася. Таму я буду, як за бацьку роднага, Змагацца і пайду ў змаганьні тым на на ўсё, Зраблю ўсе высілкі магчымыя і немагчымыя, 265 Каб выявіць забойцу сына Лабдака, Чый дзед быў Палідор і прадзед чый быў Кадм, А прашчур – Агенор. І тым, хто мой загад Выконваць не захоча, хай ня дасьць зямля Ніякага ўраджаю і яму дзяцей 270 Хай жонка не народзіць. Хай цяперашні Яго спасьцігне лёс – дый будзе горш яму! А вам астатнім, іншым дзецям Кадмавым, Спрыяе хай багіня Справядлівасьці, Хай паспрыяюць вам і іншыя багі! 275 К а р ы ф е й. Твае праклёны, цар, і мной пачутыя: Не, я не забіваў і не магу назваць Забойцаў. Фэб загадку тую нам задаў – І здольны паказаць на іх нам толькі ён. Э д ы п. Ты праўду кажаш. Ды ня можа чалавек 280 Багоў, калі ня хочуць, штось рабіць яны. К а р ы ф е й. Дазволь, рашэньне прапаную іншае... Э д ы п. Сказаць не адмаўляйся і пра трэцяе. К а р ы ф е й. Прадбачаньне, мой цар, амаль што з Фэбам роўнае, Ёсьць у Тэйрэсія. Адно ў яго 285 Даведацца мы праўду можам найпаўней. Э д ы п. Я ведаю. Якраз таму з Крэонтавай Парады выслаў я туды двух пасланцоў. І дзіўна, што дасюль не прывялі яго. К а р ы ф е й. Яшчэ ёсьць словы марныя, аджылыя... 290 Э д ы п. Якія словы? Я ўсё пільна слухаю. К а р ы ф е й. Яго забілі, кажуць, падарожнікі... Э д ы п. Я чуў, ды тых асоб ніхто ня ведае. К а р ы ф е й. Калі ў ім страх жыве і ўчуе ён твае Праклёны, дык ня зможа болей вытрываць... 295 Э д ы п. Хто дзейнічае сьмела – не баіцца слоў. К а р ы ф е й. Вось – той ідзе, хто выкрые яго. Вядуць Ужо да нас празорцу боскага, які Сярод сьмяротных праўду ведае адзін. [Э д ы п, х о р, Т э й р э с і й] Э д ы п. Тэйрэсій, ты, хто сьвет і неба пазнаеш – 300 І відавочнае, і таямнічае, І зьменлівае ёсьць што на зямлі – Убачыць ліха мусіш, што пануе ў нас. І ты – адзіны, хто ратунак можа даць, Бо Фэб – калі ты ведаеш праз пасланцоў – 305 Паведаміў: ад ліха мы пазбавімся Адно тады, калі мы здолеем знайсьці Забойцаў Лая – ды як пакараем іх Ці сьмерцю, ці выгнаньнем вечным з гораду. Не занядбай прароцтваў птаха вешчага, 310 Ні ўласных сваіх здольнасьцяў прадбачаньня І выратуй сябе, наш горад і мяне – Нас уратуй, забойствам тым заплямленых. Мы ўсе ў тваіх руках. Найпрыгажэйшыя Чыны – чым можна людзям памагаць. 315 Т э й р э с і й. Бяда! бяда! калі ты тое ведаеш, Чаго ня трэба. Праўду гэтую, аднак, Забыў я. А інакш сюды б і не прыйшоў! Э д ы п. Што гэта? Ты чаму такі засмучаны? Т э й р э с і й. Пусьці мяне дадому, так лягчэй стрываць 320 Абодвум будзе нам наканаванае. Э д ы п. Ідзеш ты праву насупор і звычаям, І гораду ўсяму, што ўзгадаваў цябе. Т э й р э с і й. Як бачу я, дабра з тваіх ня будзе слоў – Ах, каб жа гэткай мне памылкі не зрабіць!.. 325 Э д ы п. Багамі заклінаю: калі ведаеш, Не адварочвайся! Мы ўсе – ля ног тваіх... Т э й р э с і й. І вы ня бачыце... Ды не, сваёй бяды (Каб не сказаць – тваёй) я не адкрыю ўжо. Э д ы п. Ды што ж такое: праўду ведаеш і нас 330 Ты хочаш падмануць ды горад загубіць? Т э й р э с і й. Сябе я мучыць не хачу, як і цябе. Нашто пытацца? Я нічога не скажу. Э д ы п. Ах, з ліхадзеяў ліхадзей, ты й з каменя Гізунты выцягнеш, ня скажаш ні пра што 335 І будзеш так няўмольна ўпарціцца ўвесь час? Т э й р э с і й. Мяне за ўпартасьць папракаеш ты. Чаму ж Сябе ты не ўпікнеш, так бэсьцячы мяне? Э д ы п. Хто б не ўзлаваўся, словы тыя чуючы, Яшчэ й пагарды поўныя да гораду? 340 Т э й р э с і й. На сьвет яно ўсё выйдзе, хоць я і змаўчу. Э д ы п. Таму павінен ты пра гэта расказаць! Т э й р э с і й. Нічога больш я не скажу. Хоць лямантуй І злуй – не памяняю думкі я сваёй. Э д ы п. Ну што ж, хаваць ня буду: я – разьюшаны, 345 Таму скажу адкрыта: падалося мне, Што ты – саўдзельнік сам, хоць не твая рука Нанесла ўдар; але, каб ты ня быў сьляпы, Сказаў бы я табе, што ты забіў яго! Т э й р э с і й. І што, напраўду? Я мяркую, твой зарок 350 Не памяняецца, і з гэтай хвілі ты Ня будзеш да людзей зьвяртацца й да мяне, Бо гэты горад зганьбаваны праз цябе! Э д ы п. І ты наважваешся гэткае казаць, Яшчэ й пазьбегнуць кары хочучы пры тым?! 355 Т э й р э с і й. Ну так, бо сілу праўды я ў сабе жыўлю. Э д ы п. Хто ж навучыў цябе? Ня з неба ж гэты спрыт. Т э й р э с і й. Ты сам! Мяне ты змусіў праўду гаварыць! Э д ы п. Што-што? Скажы яшчэ раз, каб я ўцяміць мог... Т э й р э с і й. Ці ты яшчэ ня ўцяміў, ці то чыніш зьдзек? 360 Э д ы п. Ня тое каб дакладна... патлумач яшчэ! Т э й р э с і й. Кажу: ты й ёсьць забойца – той, што ў вышуку! Э д ы п. Гнюсоту кажаш зноў – і будзеш шкадаваць! Т э й р э с і й. Ці мне працягваць, каб цябе разьюшыць больш? Э д ы п. Кажы што хочаш: словы тыя марныя... 365 Т э й р э с і й. Ты з найбліжэйшымі ў ганебнай сувязі, Але не ўсьведамляеш ты граху свайго... Э д ы п. Мяркуеш кары ўнікнуць, гэта кажучы? Т э й р э с і й. Ну... як што праўда мае сілу нейкую. Э д ы п. Яна існуе – толькі не ў табе! Бо ты – 370 Сьляпы вачыма – і вушамі, й розумам... Т э й р э с і й. Няшчасны! Ты мяне ўсё дакараеш тым, Чым будуць неўзабаве дакараць цябе. Э д ы п. Ты змрокам ночы ўзгадаваны, і таму Ня страшны тым, каму заўжды відаць сьвятло... 375 Т э й р э с і й. Твой лёс – цярпець не праз мяне, бо зьдзейсьніць сам Фэб-Апалон наканаванае табе. Э д ы п. Ці гэта выдумаў Крэонт, ці ўсё ж ты сам? Т э й р э с і й. Не, не Крэонт прычына ўсёй бяды, а ты. Э д ы п. О ўлада царская, багацьце, кемлівасьць, 380 Умельства самае выдатнае ў жыцьці! Што за благую зайздрасьць вы сілкуеце! Ці ж дамагаўся ўлады я, якую атрымаў Як падарунак, ні пра што ня просячы, Ад гораду? І вось цяпер Крэонт, 385 Мой даўні сябар, гнюснымі інтрыгамі Забраць уладу хоча, і паперадзе Цяпер вось выставіў зладзюгу-штукара – Да лёгкае нажывы прагнага заўжды – Але ў сваіх штукарствах невідушчага! 390 Чаму, калі тут вартаваў драпежны Сьфінкс, Ты слова паратунку не сказаў людзям? Загадку абы-хто ня змог бы адгадаць – Дзе ж твой тады падзеўся дар прадбачаньня? Ні тыя птахі вешчыя, ані багі 395 Тады дапамагчы табе ня здолелі. І тут прыйшоў Эдып, загадку адгадаў, Хоць тымі птахамі й ня быў навучаны. Цяпер хацеў бы зьнішчыць ты мяне, Каб быў зусім паблізу трон Крэонтавы. 400 Табе й яму, што падбухторвае цябе, У знакі дасца барацьба з “заплямленым”! Калі б старым ня быў ты – кары б не пазьбег! К а р ы ф е й. Як параўнаем мы, здаецца ўсё-ткі нам: І ён у гневе гаварыў, і ты, Эдып. 405 Ды іншы клопат ёсьць. Нам лепш абмеркаваць, Як мне багоў прароцтва выканаць цяпер. Т э й р э с і й. Ты – валадар. Ды ўсё ж і мне дазволь Мець права на такі ж адказ, сваю чаргу, Бо я слугую не табе, а Локсію, 410 І не патрэбны мне Крэонт як апякун. Скажу табе: хоць папракаў ты сьлепатой Мяне – ды сам ня бачыш, дзе сядзіш цяпер, У сораме якім, і дзе і з кім жывеш. Ці знаеш ты бацькоў сваіх? Хоць стаўся ты 415 Міжволі на зямлі й пад ёй іх ворагам, А ўдар двайны пацерпіш: з краю выгнаны, Цяжар праклёну бацькі й маці панясеш... Змрок ахіне цябе, што маеш ясны зрок, Твае дзе толькі стогны не пачуюцца, 420 На іх дзе рэхам не адкажа Кітайрон, Калі ты ўцяміш, што так добра плыў У гавань шлюбу, ды прыплыў з няшчасьцем ты! Ня бачыш ты, якія беды зваляцца І на цябе яшчэ, і на тваіх дзяцей! 425 Вось... можаш ганіць ты Крэонта і мяне, Але ня будзе хутка між сьмяротных больш Ужо нікога з доляй горшай за тваю. Э д ы п. Хіба магчыма слухаць словы гэткія? Сыдзі з праклёнам – і як найхутчэй – адсюль, 430 Пакінь дом гэты тут жа, не марудзячы! Т э й р э с і й. Каб ты мяне ня клікаў, я б і не прыйшоў! Э д ы п. Ну так. Ня ведаў, што пачую абы-што, Інакш бы сьпешна па цябе не пасылаў. Т э й р э с і й. Па-твойму, дурнем я народжаны, але ж 435 Твае бацькі мяне лічылі мудрацом. Э д ы п. Мае бацькі?! Чакай. Хто ж нарадзіў мяне? Т э й р э с і й. Цябе народзіць і загубіць гэты дзень. Э д ы п. Зноў кажаш надта цьмяна ты й загадкава... Т э й р э с і й. Хіба ж ня ты адгадваць можаш іх найлепш? 440 Э д ы п. Блюзьнер сабе з таго, у чым вялікі я!.. Т э й р э с і й. Твая бяда якраз – у велічы тваёй. Э д ы п. Галоўнае – я даў ратунак гораду. Т э й р э с і й. Ну, я іду. [Да хлопчыка-праважатага:] Дзіця, вядзі мяне адсюль. Э д ы п. Вядзі яго. [Да Тэйрэсія:] Быў недарэчны твой прыход, 445 І назаляць далей тут больш няма чаго! Т э й р э с і й. Пайду, пайду, але скажу табе найперш, Дзеля чаго пакліканы быў. Зьнішчыць ты Мяне ня здолееш, і я хачу сказаць: Той чалавек, каго шукаеш ты даўно 450 І хочаш за забойства Лая пакараць, – Ён тут! Яго ўсе лічаць нейкім прыхаднем, Ды ён – фіванец, потым высьветліцца ўсё ж; Праз гэта ён зусім ня мецьме радасьці: Сьляпым, а не відушчым, з посахам, а не 455 Багатым пойдзе ён у край чужы, адзін: Даведаецца, што сваім ён дзецям брат І бацька ўадначас, што жонцы ён сваёй І муж і сын, што ложа з бацькам ён дзяліў Дый сам забіў яго! Таму – ідзі, ідзі 460 І добра ўсё разваж. Калі ж я тут маню, Лічы, што я празорца найнікчэмнейшы! [Стасім першы] Х о р. [1-я страфа] Хто ён, той, пра каго З Дэльфаў камень напрарокаваў – Што ліха вялізнае ўчыніў і рукі мбе ў крыві?! 465 Час надышоў яму ўцякаць – Хутчэй за быстрага каня, Як вецер, ляцець. Бо Фэб, Дзэўсаў сын, узброены Маланкамі йдзе на яго, 470 І неадступна, крок у крок, Керы яго перасьледуюць. [1-я антыстрафа] Моцны данёсься да нас голас з парнаскіх гор, Іх вяршынь засьнежаных: Трэба шукаць невядомага! 475 Бо ў хмызьняках густых Ён між пячор і скал, Нібы загнаны зьвер, Сумна-самотна туляецца, Хочучы з тропу зьбіць 480 Тыя прароцтвы дэльфійскія, Што кружляюць над ім. [2-я страфа] Страшнае кажа прарок, Страшнае тое ўсё – Мы не абвергнем тых слоў 485 І не дамо веры ім. Страх апаноўвае нас, быццам трасе на вятрах; Нам не дапяць, што цяпер робіцца й чаму быць. Шту там між Лабдакідамі І сынам Палібавым сталася, 490 Пэўна, ужо не даведацца Нам ні цяпер, ні раней Шчыра ня сьведчыў ніхто І не зьвяртаўся да нас, Славу Эдыпаву ганячы, 495 Каб за таемную сьмерць Помсьцілі мы Лабдакідаву. [2-я антыстрафа] Ведаюць Дзэўс і Апалон, Што мы, сьмяротныя, робім і думаем. Ды між людзей усё ж, можа, мы 500 Бачым наперад лепш, Чымся празорца той? Мудрасьцю людзі розьняцца: Покуль ня спраўдзяцца Словы прарокавы, 505 Мы вінаваціць ня можам цара. Помніцца нам, як крылаты Сьфінкс Супраць яго падняўся, а ён Мудрым і верны быў нашаму гораду, І ён папрокаў злых 510 Не, не заслужыць у нас! [Эпісодый другі] [К р э о н т, х о р] К р э о н т. Суграмадзяне! Людзі! Я даведаўся Пра ўсе абвінавачваньні жахлівыя Супроць Эдыпа – й болей не магу трываць. Калі ён у няшчасьці гэтым думае, 515 Што я яму нашкодзіў словам, справаю, Дык я ня маю больш ахвоты жыць далей І замірыцца не, ніколі не змагу З няславай гэткай! Я абвінавачаны Ня ў нечым малашкодным – па-сур’ёзнаму! 520 Злачынцам перад вамі, перад горадам, Перад сябрамі ўсімі я паказаны. К а р ы ф е й. Ну так, табе папрок ён рэзкі выказаў, Ды, пэўна ж, не сьвядома, а ўзлаваўшыся. К р э о н т. Але ж сказаў ён, што аракулам паклёп 525 Быў на яго з маёй падказкі ўзьведзены... К а р ы ф е й. Ён так казаў. Дзеля чаго – ня ведаю. К р э о н т. Казаў, мяне так жорстка дакараючы, Не пакрывіўшы ні душой, ні позіркам? К а р ы ф е й. Таго, што робяць моцныя, я не магу 530 Тлумачыць... Ды з палаца вунь ідзе ўладар. [К р э о н т, х о р, Э д ы п] Э д ы п. Ты тут? Навошта ты прыйшоў? Няўжо тваё Чало нахабствам не зьнявечана, бо ты Ў мой дом прыйшоў – ты, хто хацеў забіць Цара законнага і ўладу ўзурпаваць? 535 Скажы перад багамі: ты мяне дурным Ці баязьліўцам лічыш, гэтак робячы? Ты думаў: я ня ўбачу, як падступна ты Падпоўз – і ўжо ня буду бараніць сябе? Хіба ня глупства ты ўчыніў вялікае – 540 Мяркуючы здабыць уладу царскую, Зусім ня маючы ні грошай, ні сяброў? К р э о н т. Ты знаеш, што рабіць? Дай мне лепш адказаць – Як добра выслухаеш, дык тады мяркуй!.. Э д ы п. Ты – добра кажаш, я ж – нядобра слухаю: 545 Твае высновы – злыя, небясьпечныя. К р э о н т. Пачуй жа мой адказ на закіды твае! Э д ы п. Пра тое, што ты добранькі, мне не кажы! К р э о н т. Ты думаеш, зацятасьць супраць розуму Прыводзіць да дабра? Ты памыляешся! 550 Э д ы п. Ты думаеш: злачынства супраць сваякоў Табе так сыдзе з рук? Ты памыляешся! К р э о н т. Я пагаджаюся з табой, але скажы: Якімі я табе нашкодзіў словамі? Э д ы п. Хіба ня ты настойліва так раіў мне 555 Сюды паклікаць “мудрага” аракула? К р э о н т. Я раіў слушна – і цяпер я так лічу. Э д ы п. А колькі ж прамінула часу, як цар Лай... К р э о н т. Што, што зрабіў ён? Я ня цямлю – патлумач. Э д ы п. ...Прапаў бясьсьледна ў выніку падступнасьці. 560 К р э о н т. Было яно даўно. Так шмат гадоў прайшло. Э д ы п. Ці ведалі ў той час празорцу гэтага? К р э о н т. Быў шанаваны й меў ужо вядомасьць ён. Э д ы п. Ці ў тыя ўжо часы ён згадваў пра мяне? К р э о н т. Прынамсі, мне таго не давялося чуць. 565 Э д ы п. І што – расьсьледаваньне вы не правялі? К р э о н т. Вядома ж, мы рабілі ўсё – бяз посьпеху... Э д ы п. Чаму ж мудрэц тады ўсё гэта не казаў? К р э о н т. Я не магу ўявіць – таму лепш прамаўчу. Э д ы п. Ты мог бы расказаць з усёю шчырасьцю... 570 К р э о н т. Пра што? Каб ведаў праўду, дык ня ўтойваў бы. Э д ы п. Пра тое, што, з табою не ўзгадніўшы, ён Віну ў забойстве Лая на мяне б ня ўсклаў... К р э о н т. Табе відней, што ён казаў. А я лічу: Цяпер – мая чарга, каб распытаць цябе. 575 Э д ы п. Пытай! Што я забіў – не давядзе ніхто. К р э о н т. Дык вось: ты ж ажаніўся быў з маёй сястрой? Э д ы п. На гэтае пытаньне не адкажаш “не”. К р э о н т. Кіруеш ты і з ёй уладай дзелішся? Э д ы п. Усё, што хоча, атрымоўвае яна... 580 К р э о н т. Хіба ня трэці – і нароўні з вамі – я? Э д ы п. Аднак тваё сяброўства ўсё ж фальшывае! К р э о н т. Ды не, калі б ты ўсё мне распавёў, як я. Падумай сам: хіба камусьці было б лепш Сядзець на троне ў вечнай боязі або, 585 Сну не губляючы, уладу тую ж мець? Р а б і ц ь па-царску мне лацьвей, чым б ы ц ь царом – І гэтак думае любы, каму заўжды Хапае клёку ў галаве, бо ж я і так Уладу мбю ад цябе бяз зайздрасьці, 590 Калі б я быў царом, я б шмат што змушана Рабіў. А так – навошта годнасьць царская, Калі хапае ўлады той і тытулаў?.. Я ж не дурны, каб быць незадаволеным Жыцьцём прыгожым гэткім ды з выгодамі! 595 Я ў згодзе з кожным, кожны павітаецца Са мной і зьвернецца ў патрэбе да мяне, Бо ведае, што гэта – шлях да посьпеху. Нашто ж мне лепшае на горшае мяняць? Хто ясны розум мае, не здурнее ўжо! 600 Не, гэткія намеры – ня мой густ, І іншых я на гэткае б не падбіваў. Пераканайся ў гэтым сам: схадзі ў Пітон, Спытай, ці слоў прарокавых я не сказіў! Калі ж ты ўбачыш, што мы змовіліся з ім, 605 Хай мне тады прысуд сьмяротны вынесуць Абодва суддзі – ты і я – то ж дакажы! Бяз іх, аднак, мяне цяпер не вінаваць! Аднолькава нядобра злога бараніць, І вінаваціць, ганіць, бэсьціць добрага. 610 А хто сяброў сапраўдных выракаецца, Той выракаецца ўлюбёнага жыцьця. Каб гэта зразумець, табе патрэбны час, Бо толькі з часам праўда выяўляецца, А ліха можна і з а д з е н ь спазнаць як сьлед. К а р ы ф е й. Таго, хто можа ўпасьці, папярэдзілі... 616 Уладца! Не вынось прысуд пасьпешлівы. Э д ы п. Калі рыхтуе нехта спадцішка замах, Задбаць і я пра абарону змушаны. Як я чакаць спакойна буду, ён тады 620 Гульню сваю згуляе; я ж прайграю ўсё. К р э о н т. Дык што – мяне ты хочаш выгнаць з гораду? Э д ы п. Не! сьмерці я тваёй хачу – ня высылкі. К р э о н т. Адкрый прычыну ўсё ж сваёй нянавісьці. Э д ы п. Пярэчыш ты й ня будзеш слухацца мяне? 625 К р э о н т. Ты ж, бачу, безразважны стаў... Э д ы п. Я так хачу! К р э о н т. А я хачу інакш... Э д ы п. Ну, ты і лотр! К р э о н т. Калі ж табе няўцям... Э д ы п. Ты мусіш слухацца! К р э о н т. Ня мушу – калі так ідзе! Э д ы п. О, горад мой! К р э о н т. Фіванец я таксама, а ня толькі ты! 630 К а р ы ф е й. Спыніцеся, спадарства! Акурат у час З палаца Іякаста йдзе сюды. І з ёй Вы спрэчку можаце спакойна вырашыць. [К р э о н т, х о р, Э д ы п, І я к а с т а] І я к а с т а. Няшчасныя! Навошта сварка ваша ўся? Хіба ж у час навалы, што зьнішчае край, 635 Ня сорамна спрачацца? Можа, лепш было б Пайсьці табе ў палац; табе ж, Крэонт, дамоў – Чым марнай спрэчкай разьдзьмуваць бяду? К р э о н т. Сястра, твой муж Эдып хацеў бы, каб я меў Жахлівы выбар: быць прагнаным з гораду 640 Або і ўвогуле аддаць сваё жыцьцё. Э д ы п. Ну, зразумела, ён ужо быў выкрыты У тым, што на мяне хацеў зрабіць замах. К р э о н т. Няшчасьце мне, як я памру зьняслаўлены. Хоць я ні ў чым не вінаваты прад табой! 645 І я к а с т а. Дзеля багоў прашу: павер яму, Эдып, Бо ён жа клятву даў табе ўрачыстую! Паслухай і мяне, і ўсіх прысутных тут! [Стасім другі] [Х о р, Э д ы п, К р э о н т, І я к а с т а] [1-я страфа] Х о р. Слухай, яе! Задумайся, цар! Разважны будзь – молім цябе! 650 Э д ы п. І ў чым я маю саступіць? Х о р. Таго, хто быў мудры заўжды, Клятву цяпер даў – паслухайся! Э д ы п. Вы цяміце, што хоча ён... Х о р. Але. Э д ы п. Скажыце мне! 655 Х о р. Таго, хто клятвай зьвязаны, Нельга, каб ты ганьбаваў гэтак бяздоказна! Э д ы п. Калі вам трэба г э т а ад мяне, тады Памерці трэба мне – альбо быць высланым. [2-я страфа] Х о р. Клянемся богам сонца мы, 660 Самым галоўным: не! Памерці ганебна гатовыя мы Бяз бога й без сяброў, Каб мы так падумалі! Толькі, на жаль, сэрцы рвуцца, калі 665 Горад пакутуе ды Няшчасьці новыя Грувасьцяцца на былыя праз вас. Э д ы п. Няхай! Калі мне ўжо наканаваны скон Або выгнаньне з горада ганебнае. 670 Ды голас ваш, а не яго мяне крануў. І ён мне ненавісны, што б ён ні рабіў! К р э о н т. Са злосьцю саступаеш ты цяпер, але Твой пройдзе гнеў – і давядзецца каяцца: Найбольш балюча церпяць гэткія, як ты! 675 Э д ы п. Ці лепей не было б табе пайсьці? К р э о н т. Іду, Зьняслаўлены, але адно ў вачах тваіх. [Х о р, Э д ы п, І я к а с т а] [1-я антыстрафа] Х о р . Чаму, шаноўная, цягнеш ты – Не вядзеш яго ў палац? І я к а с т а. Хачу даведацца пра ўсё. 680 Х о р . Намёкаў шмат цьмяных ёсьць. Многа слоў, ды й яны Раняць ня менш. І я к а с т а. Была ў іх сварка? Х о р . Моцная. І я к а с т а. Наконт чаго? Х о р . Досыць, здаецца нам, спрэчак, калі бяда 685 Край напаткала наш. – Трэба спыніцца! Э д ы п. Глядзіце: гэтак вы сваёю дабрынёй Дарма спрабуеце мне сэрца разьмякчыць! [2-я антыстрафа] Х о р . Наш цар, мы кажам зноў табе: Павер, што мы былі б 690 Вар’ятамі, каб калі-небудзь мы На здраду пайшлі табе, хто наш край Цудоўны ўратаваў З бяды найвялікшай І вывеў на праведны шлях 695 Да мэты – Як можаш, кіруй далей! [Эпісодый трэці] [Э д ы п, І я к а с т а] І я к а с т а. Дзеля багоў, мне патлумач, мой уладар Чаму цяпер так моцна ты разьюшаны? Э д ы п Цябе шаную, жонка, я найбольш – таму 700 Скажу табе, шту вынайшаў Крэонт. І я к а с т а. Кажы – калі, па-твойму, вінаваты ён. Э д ы п. Сьцьвярджае ён, што Лая колісь я забіў... І я к а с т а. Ён гэта знае сам ці ад каго яшчэ? Э д ы п. Аракула падступнага ён падаслаў, 705 Пры гэтым удае, што сам ён ні пры чым. І я к а с т а. Цяпер забудзься ўжо на ўсё, што ты казаў – Мяне паслухай і пры гэтым зразумей: Зямным аракулам ня варта давяраць. Я гэта давяду кароткім прыкладам: 710 Аракул неяк Лаю прадказаў (ня быў Ад Фэба ён – хутчэй, ад служак Фэбавых), Нібыта лёс цара – прыняць ад сына сьмерць, Якога ад яго я мела нарадзіць. Хадзілі чуткі, што ён быў злачынцамі 715 Забіты дзесь на скрыжаваньні трох дарог. Але ж, калі малому не было й трох дзён, Загад быў Лая: ножкі немаўляці скуць І ў хмызьняку пакінуць аднаго ў гарах. Аднак жа не пачуў празорцы Апалон: 720 Ні сына ён забойцам бацькі не зрабіў, Ні Лаеў жах – загінуць так – не падтрымаў. Ня зьдзейсьніліся прадказаньні вешчыя – Таму на іх ты не зважай: захоча бог, Дык таямніца будзе разгаданая. 725 Э д ы п. Калі цябе я, жонка, слухаю, душа Бянтэжыцца мая і страхам поўніцца! І я к а с т а. Якімі ж цьвеліш ты сябе турботамі? Э д ы п. Здаецца, ты сказала, быццам Лай тады Забіты быў на скрыжаваньні трох дарог? 730 І я к а с т а. Ну так, пра гэта чуткі ходзяць і цяпер. Э д ы п. Скажы, як тое месца называецца? І я к а с т а. Факідай край завецца той: там з Даўліі І з Дэльфаў розныя шляхі сыходзяцца. Э д ы п. А колькі часу ад тае пары прайшло? 735 І я к а с т а. Як ты ўзышоў на трон у Фівах – перад тым За колькі дзён вядома стала ў горадзе... Э д ы п. О Дзэўс! Дык шту ж са мной ты хочаш учыніць? І я к а с т а. Чаму, Эдып, ты ўсё бярэш да галавы? Э д ы п. Лепш не пытай, а адкажы: які быў Лай, 740 Які меў выгляд і якога веку быў? І я к а с т а. Высокі, а на скронях трохі сівізны. І вельмі да цябе падобны постацьцю... Э д ы п. Бяда! Няшчасны я! Здаецца, я праклён, Ня ведаючы сам, наклікаў на сябе. 745 І я к а с т а. Пра што ты? Цар, мне страшна на цябе глядзець! Э д ы п. Я з жахам думаю: аракул не зманіў! Але мне патлумач, прашу, яшчэ адно... І я к а с т а. Мне страшна, ды... пытай. Я ўсё распавяду! Э д ы п. Ці ў той дзень Лай адзін ішоў, ці з початам 750 Вялікім – як бываюць людзі знатныя? І я к а с т а. Пяцёра іх ішло. І быў між іх герольд. Адна павозка, у якой і ехаў цар. Э д ы п. Ай-яй! Цяпер мне ясна ўсё. А хто, скажы, О жонка мілая, пра ўсё вам расказаў? 755 І я к а с т а. Чаляднік, што адзіны здолеў уцячы. Э д ы п. Ці ўсё яшчэ ў палацы ён знаходзіцца? І я к а с т а. Не, не! Калі ён зноў у горад наш прыйшоў І ўбачыў, што ты трон па Лаі пераняў, Схапіў мяне ён за руку й пачаў маліць, 760 Каб я дазволіла яму адсюль сысьці, Дзе падалей зрабіцца ў вёсцы пастухом. Яго я адпусьціла. Хоць ён і быў рабом, Ды заслугоўваў як найбольш удзячнасьці. Э д ы п. Ці мог бы ён сюды прыбыць як найхутчэй? 765 І я к а с т а. Вядома! А чаму ты прагнеш гэтага? Э д ы п. Баюся, я і так сказаў ужо зашмат, Дзеля чаго хацеў бы з ім пабачыцца... І я к а с т а. Ну добра, хутка будзе ён. Але скажы, Мой уладар, з чаго ты так пакутуеш? 770 Э д ы п. Табе не расказаць? Не, я здагадкамі З табою падзялюся, бо каму ж яшчэ Мне спавядацца – як пра мой ідзецца лёс? Мой бацька быў з Карынфа, на імя – Паліб, Меропай маці клікалі, Дарысаву дачку; 775 Там быў сярод магутных я, ды выпадак Меў месца дзіўны – я яму надаў Увагі шмат, хоць, пэўна, незаслужана. Аднойчы нейкі чалавек, падвыпіўшы, Сказаў: я несапраўдны сын сваіх бацькоў. 780 Уражаны быў я, ды ў той дзень прамаўчаў І дачакацца аж ня мог наступнага... Назаўтра ж маці й бацьку распытаў, аднак: Яны абверглі выдумкі паклёпніка. Я ўзрадаваўся гэтаму, але 785 Засела крыўда глыбака тады ўва мне... Тады, ні бацьку я не папярэдзіўшы, Ні маці, патаемна ў Дэльфы выбраўся: Фэб-Апалон мне анічога не адкрыў, Ды прадказаў мне беды велізарныя: 790 Нібы я з аднакроўнай маці шлюб вазьму, І ўсіх дзяцей ад шлюбу тога праклянуць, А я забойцам стану бацькі роднага. Пачуўшы гэткае, пакінуў я Карынф: Далей пайшоў, кіруючыся зоркамі, 795 Туды, дзе не маглі б прароцтвы спраўдзіцца, Што выказаў аракул мудры некалі. Дарога прывяла мяне якраз у край, Дзе, як ты кажаш, подла быў забіты цар. Табе, о жонка, я ўсю праўду раскажу! 800 Калі да скрыжаваньня я наблізіўся, Мне напаткаліся герольд і чалавек, Які ў павозцы ехаў (ён падобны быў, Як ты казала, да мяне). І вось яны Мяне з дарогі намагаліся сапхнуць. 805 Мяне вазак ударыў тут. Разьюшаны, Я ўдарыў у адказ... І тут ужо стары З павозкі ўдарам кія вострага Мне галаву разьбіў. Але ж ён дорага За тое заплаціў! Вось гэтаю рукой 810 Схапіў я посах... Быў удар – ён паляцеў Назад праз галаву... Я ўсіх прыкончыў іх. Ці ён спазнаў бы гора болей за мяне, Калі б быў Лаю крэўным гэтакі чужак? Ці ён, адрынуты багамі, існаваць 815 Наогул мог бы? Бо ніхто – ані чужак, Ані жыхар краіны – не пусьціў бы ў дом Яго і выстаўляў бы моўчкі за парог. І на сябе наклікаў тыя беды ўсе Ня іншы нехта: вінаваты быў я сам! 820 Я ложа зганьбіў шлюбнае таго, хто быў Забіты гэтаю рукой! Ці ж не злачынец я? Ці не апошняя пачвара? Мог бы я Сысьці ў выгнаньне, больш ня бачыць сваякоў, Нагой у край свой не ступаць? Або, інакш, 825 Мой лёс – пабрацца шлюбам з маці і забіць Паліба, бацьку, што пачаў і ўзгадаваў Мяне? Ці ж не занадта жорстка бог З тым чалавекам абышоўся б? Не! Той дзень, Я, о сьвяшчэнныя, магутныя багі, 830 Ніколі перажыць бы нават не хацеў! Са сьвету гэтага лепш зьнікну я зусім, Чым буду пляму ганьбы гэтакай насіць! К а р ы ф е й. Вядома, гэта нас палохае, аднак Ня траць надзей, пакуль ты сьведку не пачуў. Э д ы п. Вось, маю спадзяваньне я апошняе, 836 Што неўзабаве ўсё раскажа нам пастух. І я к а с т а. Што ты чакаеш ад яго прыходу, цар? Э д ы п. Дык вось: калі ён скажа тое, што і ты, Я ўратаваны буду ад тае бяды. 840 І я к а с т а. Што ж надзвычайнае ты ад мяне пачуў? Э д ы п. Казала ты, паводле слоў яго, нібы Разбойнікі забілі Лая. Калі ён Раскажа, колькі іх было, тады ня я Забойцам быў цара. Шмат – гэта не адзін! 845 Калі ж пра аднаго ён скажа – значыцца, Тут ясна ўсё: віна ляжыць на мне адным. І я к а с т а. Ты мусіш ведаць: ён дакладна ўсё сказаў! І ўжо таго ён не абвергне, бо яго Чуў горад наш увесь – ня толькі я адна. 850 Калі ж адмовіцца пастух ад сьведчаньняў Ранейшых, ён ніколі, цар, не давядзе, Што Лаеў скон праўдзіва быў прадказаны. Бо Локсій жа казаў, што сын яго заб’е, А беднае дзіця маё спаткала сьмерць 855 Задоўга перад тым, як быў забіты Лай. Таму ня надта веру я аракулам – Што б ні казаў цяпер адзін мне ці другі! Э д ы п. Мяркуеш слушна ты, ды ўсё-ткі ты пашлі Па пастуха – і дачакаюся яго! 860 І я к а с т а. Пашлю, пашлю – і зараз. Ды хадзем дамоў! Мне прыкрасьцяў рабіць табе ня хочацца. [Стасім трэці] [Х о р] [1-я страфа] Х о р. О, хай жа Мойра нам Заўжды спрыяе ў чысьціні І слоў, і спраў: імі правіць закон 865 Боскі, з нябёс пасланы, народжаны ў эфіры там, Бацька Алімп адзіны ў іх! Несьмяротны Дух быў народжаны ня імі, І забыцьцё Не залюляе іх больш. 870 Бог вялікі ў іх жыве І ня старыцца. [1-я антыстрафа] Х о р. З пыхі тыран паўстае, З пыхі, перабольшаных прэтэнзіяў, Нясвоечасовых, беспадстаўных; 875 Узьняўшыся на вышыні, Зваліцца ён Уніз, у бядотаў прорву, Скуль ніякага выйсьця ўжо няма. Толькі каб бог добрых спраў для гораду 880 Не ашчаджаў, бога я малю ўвесь час. Бо ён – мой абаронца адзін. [2-я страфа] Х о р. А калі нехта раптам пачне Словам або справамі Дыке абражаць, пры гэтым 885 Даймонаў не шанаваць – Мойры хай яму прыпомняць Пыху сьляпую яго! Калі ён несумленны й карысьлівы, Кашчунна паводзіць сябе, 890 Бяздумна таемстваў кранаецца... Як ён сьцьвярджаць наважыўся б, Нібы сумленьня згрызот Ня мае ў душы!? І, калі такое шануецца, 895 Навошта гэты хор? [2-я антыстрафа] Х о р. Не, мы ня пойдзем З пашанай Да сьвету сярэдзіны, Да бацькі Абая ў храм, 900 У сьвятую Алімпію, Пакуль г э т а ясна ня стане Як сьлед сьмяротным усім. Дзэўс самы магутны, славім тваё імя Мы нездарма: верым, што ты, уладар наш 905 Вечны, ва ўсім разьбярэшся. Бо тыя прароцтвы пра Лая ўсе – Нішто. І ня верыць ужо Апалону ніхто: Забылі багоў. 910 [Эпісодый чацьвёрты] [І я к а с т а, х о р] І я к а с т а. Гаспадары краіны, вырашыла я Наведаць боскія сьвяцілішчы, тым’ян Пахучы ды вянкі ў руках трымаючы. Бо па-за межамі ўсялякімі Эдып Пакутуе: ня ўмее памяркоўна ён 915 З мінулага рабіць высноў пра новае. Гатовы слухаць ён абы-каго, няхай Той словы страшныя прамовіць. Не мяне, Аднак. Лікійскі Апалон, нам раскажы: Ты найбліжэйшы нам – з дарамі гэтымі: 920 Благацьму я цябе, каб выйсьце ты знайшоў Найлепшае з бяды, бо страшна бачыць нам, Як стырнавога нашага скуў гэткі жах. [І я к а с т а, х о р, В я с т у н ] В я с т у н. Ці можаце сказаць мне, людзі добрыя, Дзе мне знайсьці палац Эдыпа-ўладара? 925 Калі ж вядома вам, дзе ён, скажыце мне. К а р ы ф е й. Вось дом яго: ён там. І жонка ўладара, Дзяцей ягоных маці – вось яна стаіць... В я с т у н. Хай шчасьціць ёй сярод шчасьлівых быць заўжды – Калі яна ў законным шлюбе з ім цяпер! 930 І я к а с т а. Хай шчасьціць, невядомы, і табе, калі Так добра кажаш ты! Ды ўсё ж распавядзі, З чым ты да нас прыйшоў, што хочаш абвясьціць? В я с т у н. Для дома і для мужа пані добрае... І я к а с т а. Што – добрае? І хто сюды паслаў цябе? 935 В я с т у н. З Карынфа я пасланы. А што вам скажу – Усьцешыць, а магчыма, і засмуціць вас. І я к а с т а. Што ж за дваісты сэнс у гэтай навіны? В я с т у н. Эдыпа хочуць бачыць – з гэтым я прыйшоў – Зямлі істмійскай жыхары сваім царом. 940 І я к а с т а. А што – хіба больш не ўладарыць там Паліб? В я с т у н. Ды не! Ужо ў магілу сьмерць яго зьвяла. І я к а с т а. Ты кажаш, што Эдыпаў бацька нежывы?! В я с т у н. Калі зманіў я, хай м я н е дагоніць сьмерць! І я к а с т а. Прыслужніца, бяжы і раскажы пра ўсё 945 Уладару! О дзе вы, хто прарокаваў Ад боскага імя?! Трымаўся падалей Эдып заўсёды ад карынфскага цара, Каб не забіць яго – а той жа сам памёр! [І я к а с т а, Э д ы п , х о р, В я с т у н ] Э д ы п. О, Іякаста, жонка мілая, нашто 950 Мяне з палаца ты паклікала сюды? І я к а с т а. Паслухай чалавека гэтага, і ён Пакажа вартасьць прадказаньняў боскіх тых. Э д ы п. Хто гэты чалавек? Што мае ён сказаць? 954 І я к а с т а. З Карынфа прыбыў ён і вестку нам прынёс, Што бацька твой Паліб сканаў... больш не жыве! Э д ы п. Што скажаш, прыхадзень? Пацьвердзіць можаш сам? В я с т у н. Калі я першы, хто засьведчыць навіну, Дык ведайце, што цар наш сапраўды памёр. Э д ы п. Ад змовы ён ці праз хваробу пацярпеў? 960 В я с т у н. Старому целу, мусіць, трэба так няшмат... Э д ы п. Няшчасны ад хваробы ўсё ж сканаў, відаць. В я с т у н. Дакладней бы я вызначыў: ад старасьці. Э д ы п. Ах, жонка, дык навошта шанаваць было Ахвярнік той пітыйскі, слухаць птахаў тых, 965 Што крыкамі прарокавалі мне, нібы Забіць свайго я меўся бацьку?! Ён, між тым, Спачыў. Ён – у зямлі, а я? У рукі й меч Ня браў. Мажліва, ён тужыў па мне й памёр Праз тое? Што ж, тады – мая віна! Паліб 970 Прароцтвы боскія ў Аід забраў з сабой, І ўжо нічога больш яны ня вартыя. І я к а с т а. Хіба пра гэта не казала я даўно? Э д ы п. Казала... Ды ўвесь час мяне гнаў нейкі страх. І я к а с т а. Да галавы больш прадказаньняў не бяры! 975 Э д ы п. Як не баяцца ложа матчынага мне? І я к а с т а. Чаму баяцца мусіць чалавек, як ён Ва ўладзе выпадку, прароцтвы ж – марныя? Найлепей – жыць сабе, як выпадзе калі... А з маці шлюб? Не пераймайся тым: у сьне 980 Сьмяротныя нярэдка з мацяркамі сьпяць, Але таму, хто не бярэ да галавы І забывае сны, жывецца спакайней! Э д ы п. Яно ўсё так было б, каб маці не жыла! А так, нягледзячы на словы мудрыя 985 Твае – я ўсё-ткі адчуваю нейкі страх. І я к а с т а. Але ж магіла бацькі – пробліскам сьвятла... Э д ы п. Вядома! Ды яшчэ баюся той, жывой! В я с т у н. А хто ж яна, якой баішся гэтак ты? Э д ы п. Меропа, старча: з ёй калісьці жыў Паліб. 990 В я с т у н. Што ёсьць такое ў ёй, што вас палохае? Э д ы п. Жахлівае прароцтва боскае, мой госьць. В я с т у н. А іншым ведаць пра яго дазволена? Э д ы п. Ну, відавочна! Локсій некалі сказаў, Нібы я кроў сваю зьмяшаю з матчынай, 995 А бацькаву – сваёй рукою пральлю. Вось, ад Карынфа воддаль я трымаюся – І добра, хоць, вядома ж, радасна і мне Было б у вочы зазіраць бацькоўскія. В я с т у н. Цябе, выходзіць, з дому страх прагнаў? 1000 Э д ы п. Яшчэ – каб бацьку, старац, не забіць... В я с т у н. Чаму адразу не пазбавіў я цябе, О цар, ад страху навіной прынесенай? Э д ы п. І ты б, стары, маю падзяку заслужыў! В я с т у н. Таму я так сьпяшаўся да цябе, каб мець 1005 Выгоду, калі ты дадому вернешся... Э д ы п. Не, не вярнуся я да котлішча бацькоў. В я с т у н. Ды ты ня ведаеш, што робіш, о дзіця! Э д ы п. Малю цябе багамі, старча, падкажы! В я с т у н. Ты з-за бацькоў дадому не вяртаешся. 1010 Э д ы п. Каб яваю ня сталі словы Фэбавы. В я с т у н. Баішся ганьбу праз бацькоў сваіх спазнаць? Э д ы п. Вось гэтага баюся, старча, я цяпер. В я с т у н. І ты ня ведаеш, што ты дрыжыш дарма? Э д ы п. Як гэта – калі імі я народжаны? 1015 В я с т у н. Бо ты з Палібам у сваяцтве і ня быў. Э д ы п. Што ты сказаў? Паліб не нарадзіў мяне?! В я с т у н. Табе ён гэткі самы бацька, як і я. Э д ы п. Як бацька мой ня можа бацькам быць маім? В я с т у н. Ды вось: цябе ні ён не спарадзіў, ні я. 1020 Э д ы п. Чаму ж тады ён сынам называў мяне? В я с т у н. Дык ведай: з рук маіх ён атрымаў цябе. Э д ы п. І так любіў мяне, з чужых прыняўшы рук? В я с т у н. Сваіх дзяцей ня маючы, быў рады ён. Э д ы п. Ты перад тым купіў мяне, ці дзе знайшоў? 1025 В я с т у н. Знайшоў. У хмызьняках, дзе Кітайронаў яр... Э д ы п. І што ў мясьціны тыя прывяло цябе? В я с т у н. Я ў горы статак пасьвіць быў адпраўлены. Э д ы п. Дык ты быў некалі наёмным пастухом? В я с т у н. І ўратаваў цябе тады, маё дзіця. 1030 Э д ы п. А што са мной было, як ты мяне знайшоў? В я с т у н. Суставы ног былі прабітыя ў цябе. Э д ы п. Нашто ж прыгадваць мне пакуты даўнія? В я с т у н. Я ногі зьвязаныя вызваліў табе. Э д ы п. З маленства маю знакі я жахлівыя... 1035 В я с т у н. Адгэтуль узялося і тваё імя. Э д ы п. Хто – бацька? маці? – вінаватыя, скажы! В я с т у н. Ня ведаю: мне іншы перадаў цябе. Э д ы п. Выходзіць, іншы, а ня ты, мяне знайшоў? В я с т у н. Ну так... цябе я ў іншага ўзяў пастуха. 1040 Э д ы п. А хто ж ён быў? Ня можаш мне назваць яго? В я с т у н. Мне падаецца, быў ён з Лаевых людзей. Э д ы п. З людзей таго, хто тут калісьці быў царом? В я с т у н. Быў пастухом якраз ён у таго цара. Э д ы п. Ці ён жывы? Ці можна ўбачыць мне яго? 1045 В я с т у н. Пра гэта ведаць, пэўна, вам, тутэйшым, лепш. Э д ы п [зьвяртаючыся да хору]. Ці нехта з вас, што стаіцё наўкол, таго Ня знае пастуха, што ўзгадваў тут стары, Ці ў Фівах бачыў хто яго, ці за мяжой? Час надышоў даведацца пра ўсё! 1050 К а р ы ф е й. Напэўна ён той самы горада жыхар, Якога ўбачыць моцна ты хацеў. Але Пра гэта Іякаста ведае найлепш. Э д ы п. Ты, жонка, чуеш? Той, каго мы клікалі, Ня можа быць якраз тым самым пастухом? 1055 І я к а с т а. Ах, ты не пераймайся тымі словамі: Ці мала што было тут некім сказана! Э д ы п. Ня можа быць, каб сьведчаньні такія мець, Але паходжаньня свайго ня высьветліць. І я к а с т а. Ня трэба, у імя багоў, пытацца больш, 1060 Калі ты хочаш жыць! Я й так пакутую. Э д ы п. Хай тройчы буду сынам я нявольніцы, Паходжаньне тваё ні ў чым ня зьменіцца. І я к а с т а. І ўсё ж малю цябе: ня будзь дапытлівы! Э д ы п. А ўсё-ткі мушу я даведацца пра ўсё! 1065 І я к а с т а. Паслухайся: мая парада добрая. Э д ы п. Ах, “добрая”! Тым сыты я даўно... І я к а с т а. Каб сто гадоў табе ня ведаць, хто ты ёсьць! Э д ы п. Дык хто мне прывядзе, нарэшце, пастуха? 1069 [паказваючы на Іякасту] Яна ж паходжаньнем сваім хай цешыцца! І я к а с т а. Ах ты, няшчасны! Толькі гэтае скажу І будзе слова гэтае апошняе! [Э д ы п , х о р, В я с т у н ] К а р ы ф е й. Чаму, Эдып, яна сышла так, несучы У сэрцы роспач? І мне страшна робіцца, Што з гэтага маўчаньня ўзьнікне кепскае... 1075 Э д ы п. Ды што б там ні было, пра свой хачу я род Даведацца – хай будзе самы нізкі ён. Яна – з жаночай годнасьцю сваёй – відаць, Майго паходжаньня пачне саромецца. Я ж, сын багіні Лёсу дабрадайнае, 1080 Ні каліва ня страчу гонару свайго. Яна мне – маці, а браты мне – месяцы, Што то ўзвышаюць, то балюча б’юць мяне. Вось гэткі род мой, і я ўсё зраблю, Каб таямніцу зьняць з свайго паходжаньня. 1085 [Стасім чацьвёрты] [Х о р] [Страфа] Дар калі маем прарочы, Можам пра штось меркаваць, Дык паклянёмся Алімпам, О, Кітайрон, што табе заўтра Пры поўні пачнем мы 1090 Як адназемцу Эдыпа славу пяяць, Будзем мы як карміцеля й маці Славіць у скоках цябе, Бо ты шчасьлівыя весткі Нашым уладцам прынёс. 1095 Фэб слаўны, ты сваёй ласкай Нас не абдзялі! [Антыстрафа] Хто, дзіцятка, твая маці? Што за вечнаюная Німфа зрабіла Пана, 1100 Госьця горнага, бацькам тваім? Ці З ёй быў Локсій? Бо пашы, лугі, паплавы любіць ён. Можа, уладца Кілены, Ці то Бахус – бог, што жыве 1105 Ў горных вышынях, мбе Сына – цябе! – ад німфы Прыняўшы з Гелікона, дзе Гулі ён вядзе? [Эпісодый пяты] [Э д ы п, х о р, В я с т у н, Л а е ў п а с т у х] Э д ы п. Хоць, старцы, пастуха ня ведаю я ў твар, 1110 Але, здаецца, вось, каго чакалі мы Так доўга. Бо яго такі паважны век Якраз за тое сьведчыць. Акрамя таго, Я ў служках пазнаю – тых, што яго вядуць – Сваіх людзей; але ж вядома лепш табе 1115 Пра гэта, бо раней ты бачыў пастуха. К а р ы ф е й. Ну так, я пазнаю: у Лая пастухом Быў ён! Памылкі тут ужо ня можа быць. Э д ы п. Найперш з Карынфа госьця распытаць хачу: Ты пра яго казаў нам? В я с т у н. Перад табою ён. 1120 Э д ы п [да Лаевага пастуха]. Стары, глядзі сюды і дай адказ мне свой: Ці праўда тое, што ты ў Лая быў даўней? Л а е ў п а с т у х. Рабом быў пры двары ў яго – ня купленым: Я змалку гадаваўся там. Э д ы п. З чаго ж ты жыў? Л а е ў п а с т у х. Амаль усё жыцьцё хадзіў за статкамі. Э д ы п. А дзе хадзіў ты? У якіх ваколіцах? 1126 Л а е ў п а с т у х. У Кітайроне, ці паблізу ад яго. Э д ы п. Ці сустракаў ты чалавека – вунь таго? Л а е ў п а с т у х. А што рабіў тады ён? Што за чалавек? Э д ы п. Вось: гэта ён. Ці з ім ты дачыненьні меў? 1130 Л а е ў п а с т у х. Ды не, прыпомніць не магу я гэтага... В я с т у н. Мяне ня дзівіць тое, уладар. Калі ж Забыўся ён – я нагадаю. Бо яму Прыпомніцца той час, калі два статкі ён Ля Кітайрона пасьвіў, я ж хадзіў з адным. 1135 І ад вясны аж да пачатку восені Мы запар тры гады былі суседзямі. Узімку гнаў я статак да сябе, а ён – У Лаевы аўчарні. Ну, скажы цяпер: Ці праўда так было, як я вось тут кажу? 1140 Л а е ў п а с т у х. Ня маніш ты, але ж даўно яно было. В я с т у н. Скажы: ці памятаеш, як ты мне дзіця Аддаў, каб я яго выхоўваў як сваё? Л а е ў п а с т у х. Што-што? Навошта ўспамінаць пра даўняе? В я с т у н. О сябра! Прад табой – той колішні малы! 1145 Л а е ў п а с т у х. Ты што – вар’ят?! Хіба ня можаш памаўчаць? Э д ы п. Ой, не сварыся на яго, стары: ты горш Паказваеш сябе ў сваіх выказваньнях! Л а е ў п а с т у х. У чым мая віна, найлепшы валадар? Э д ы п. Ты пра дзіця, ім узгаданае, маўчыш! 1150 Л а е ў п а с т у х. Ня ведаючы, кажа ён – але дарма... Э д ы п. Па-добраму ня скажаш, дык наплачашся! Л а е ў п а с т у х. Малю багамі не чапаць нямоглага! Э д ы п. Ці рукі скруціць хто яму за сьпінаю? 1154 Л а е ў п а с т у х. За што? О ліха! Чым цябе здаволю я? Л а е ў п а с т у х. Аддаў! І лепш бы я памёр у той жа дзень! Э д ы п. І зраз ты памрэш – як не прызнаешся! Л а е ў п а с т у х. Калі ж прызнаюся – памру яшчэ хутчэй... Э д ы п. Здаецца, чалавек адно што цягне час. 1160 Л а е ў п а с т у х. Не! Я ж пацьвердзіў, што дзіця было аддадзена. Э д ы п. Чыё ж яно было? Тваё ці нечае? Л а е ў п а с т у х. Маё? Ды не! Яго мне хтосьці перадаў. Э д ы п. З тутэйшых грамадзян ён быў? З якой сям’і? Л а е ў п а с т у х. Дзеля багоў, малю: больш не пытай, о цар! Э д ы п. Табе канец, калі я зноў спытаюся! 1166 Л а е ў п а с т у х. З палаца Лая немаўля паходзіла... Э д ы п. З нявольнікаў? Або з ягоных сваякоў? Л а е ў п а с т у х. О жах! Казаць я мушу найстрашнейшае... Э д ы п. А я пачуць.... Аднак павінен я пачуць. 1170 Л а е ў п а с т у х. Казалі, што яго дзіця было. Але Пра тое ўсё вядома жонцы лепш тваёй... Э д ы п. Табе яго перадала яна?! Л а е ў п а с т у х. Яна. Э д ы п. І што зрабіць ты мусіў з ім? Л а е ў п а с т у х. Забіць яго. Э д ы п. А маці што ж? Л а е ў п а с т у х. Прароцтваў тых баялася... 1175 Э д ы п. Якіх? Л а е ў п а с т у х. Што бацьку потым ён заб’е свайго. Э д ы п. Нашто аддаў яго ты іншаму тады? Л а е ў п а с т у х. Было шкада мне, цар, яго! Я меркаваў: Дзіця пастух у край далёкі забярэ. І ён уратаваў дзіця – нам на бяду. 1180 Бо ведай: пра цябе якраз расказваў ён! Э д ы п. Якая ганьба! Вось і высьветлілася... Сьвятло! Зірну я на цябе апошні раз: Ня так я нарадзіўся, жыў ня з той, забіў, Урэшце, не таго, каго дазволена. 1185 [Стасім пяты] Х о р. [1-я страфа] Бяда, сьмяротныя, вам! Ваша жыцьцё нікчэмнае, Пакуль вы тут, на зямлі... Бо хто ж долю большую Ад шчасьця змог ухапіць, 1190 Мець узьлёт – і нізрынуцца? Твой, о няшчасны Эдып, Дэман, лёс твой, так вучыць нас – Калі пра гэта падумаем – Што на гэтым сьвеце няма 1195 Люду шчасьлівага. [1-я антыстрафа] Ты, хто так добра трапляў Стралою і шчасьце меў незвычайнае заўжды, О Дзэўс! Калі ж ты кіпці крывазубай паньне адбіў – Прадказальніцы – ты памог 1200 І апорай стаў краю! Ты з той пары наш валадар, пашаноту ў нас заслужыў Найбольшую, што бывае ў нас у Фівах слаўных тут. [2-я страфа] І вось цяпер ці ёсьць хто няшчасьнейшы? Ці пакутаў сьцярпеў нехта больш 1205 У часе зьменлівым такім? Ах, галава Эдыпава, прыстань ты знайшла – Ложак, што адзін сыну й бацьку быў, Даў уцехі шлюбныя. Як жа засеянае ім 1210 Поле магло трываць цябе Так доўга, нічога ня кажучы? [2-я антыстрафа] Адкрыў празорца-Час усё, табе на жаль: Ён ня можа цяпер пералюб трываць – Калі сын мужам робіцца. 1215 Каб жа, о Лая дзіця, Нам ня бачыцца ды й ня знацца каб! Бо мы ў роспачы Лямантуем тут цяпер, А праўду ўсё ж трэба нам казаць: 1220 Ты нам памог спазнаць жыцьцё, І мы павекі ўжо змружым зараз. [Эксад] [Э д ы п а ў с л у ж к а, х о р] Э д ы п а ў с л у ж к а. О, грамадзяне краю слаўныя! Што вам За словы прыйдзецца пачуць і ўбачыць што! Як вы засмуціцеся, калі сэрцы ў вас 1225 Да Лабдакідаў спачуваньня поўныя! Бо не пад сілу Істру ўжо, ці Тасісу Адмыць палац вось гэты ад грахоў, Якія так ці йначай адкрываюцца, Выходзяць на сьвятло; ды церпіць горш якраз Той, хто пакуты выбірае сам сабе. 1231 К а р ы ф е й. Мы ў засмучэньні ад таго, што ведаем, Але пра што ты нам хацеў сказаць яшчэ? Э д ы п а ў с л у ж к а. Скажу каротка, бо й дадаць няма чаго: Памерла наша Іякаста боская. 1235 К а р ы ф е й. О, нешчасьлівая! Хто ж вінаваты ў тым? Э д ы п а ў с л у ж к а. Наклала рукі на сябе яна сама, Найгоршае вы бачыць не маглі, а я Быў сьведкам, і пра ўсё вам раскажу як ёсьць – Наколькі толькі сілаў будзе мне ставаць. 1240 Прыбегла ў роспачы яна тады ў палац І кінулася ўпрост да ложа шлюбнага, Рукамі ў валасы ўчапіўшыся свае, Там зачынілася ўнутры – і, плачучы, Да Лая да нябожчыка зьвярталася 1245 І ўспамінала першынца, які забіў Яго; узгадвала, як выпала яму – О жах! – займець дзяцей ад маці ад сваёй. Яна над ложкам галасіла, у якім Ад мужа – мужа нарадзіла і дзяцей – 1250 Ад сына ўласнага. А што далей было – Ня ведаю, бо з лямантам прыбег Эдып І я за ёю болей не сачыў – глядзеў Адно на ўладара: як, вар’яцеючы, Ён кідаўся, шукаў штылет, патрабаваў 1255 Пусьціць да жонкі – той, якую ён Ня мог так называць, бо ніваю Была яна засеяна дваякаю, З якой і ён, і дзеці вырасьлі яго. 1259 І раптам з дзікім крыкам – бы за кімсьці ўсьлед – Панёсься шпарка да дзьвярэй падвойных ён І засаўку зламаў, і ў спальню заляцеў. А там мы бачым: між вяровак зблытаных Вісіць жанчына. Ён жа, тое ўбачыўшы, Зароў ад роспачы – няшчасны! – і пятлю 1265 Ён раскруціў. І ўпала на зямлю яна... Эдып з царыцынага ўбору – ах! – сарваў Яе аздобу – залатую збсьцежку І голкай востраю праткнуў сабе адну, Пасьля другую зрэнку і пачаў крычаць, 1270 Што вочы не павінны бачыць ні пакут, Ні ліха, зьдзейсьненага ім. Хай будзе змрок Таму наканаваны, хто ня здольны бачыць быў, Што забаронена, а што дазволена! Пры гэтых словах, церпячы пакуты, ён 1275 Ня раз вачніцы пратыкаў, і кроў цякла З вачэй яму на бараду ня кроплямі – Чырвона-чорнай страшнаю залеваю. І ўсё цяпер звалілася на абаіх – Мужчыну і жанчыну – ліха гэтае, 1280 Што ўсё прамяшалася ў адно... Іх колішняе шчасьце і было для іх Такім, што іх штодня, штохвілі цешыла. І раптам тут – пакуты, ганьба, стогны, боль – Усё, што ёсьць, ліхое ў гэты дом прыйшло! К а р ы ф е й. Ці хоць крыху няшчасны супакоіўся? 1286 Э д ы п а ў с л у ж к а. Крычыць, каб дзьверы адчынілі, каб усім Забойцу бацькі паказалі – як ён ёсьць, Таго, хто з маці... не, няможна гаварыць... Што сам ідзе ён у выгнаньне назаўжды, 1290 Каб са сваім пракляцьцем аж да скону жыць. Але цяпер яму ўжо без правадніка Не абысьціся, бо цяпер нямоглы ён. Ды паглядзіце самі... Адчыняюцца Вунь засаўкі – і гэткае відовішча 1295 Спагаду можа абудзіць і ў ворага. [Камос] [Э д ы п, х о р] [Уступны сьпеў] Х о р. О, як нялёгка бачыць нам Пакуты найстрашнейшыя! Ці ж, бедны, вар’яцееш ты? Што за дэман цябе схапіў, 1300 Велізарным скачком твой лёс Найшчасьлівейшы перайначыўшы? О гора! Немажліва нам глядзець, А трэба й спытацца шмат пра што І шмат пра што трэба даведацца... 1305 Дарма! Наш страх мацнейшы! Э д ы п. Ай-яй! Гора! Ах, такі няшчасны я! Куды ж гэта гора мяне вядзе? Мой крык – куды ён з губ зьляцеў? 1310 О дэман! Чаму ты павёў мяне адсюль у прорву? Х о р. У прорву, што палохае і зрок, і слых. [1-я страфа] Э д ы п. О змрок густы – Які ні зрокам не ўхапіць, ні розумам! Выйсьця мне не знайсьці нідзе – 1315 Гора! О гора мне! Мяне адначасна працяў Боль ад іголак і ад ганьбы, што на мне! Х о р. Ня дзівіць нас зусім, што церпіш ты ўдвая – І скардзішся, і целам ты пакутуеш. 1320 [1-я антыстрафа] Э д ы п. О сябра мой! Адзіны мой служка адданы, што яшчэ ёсьць у мяне, Пра сьляпога ты клапоцішся, Ах! Ах! Не, гэта не падман, цябе я пазнаю 1325 Па голасе – хоць навакол суцэльны змрок. Х о р. Чаму ты зьдзейсьніць гэткае наважыўся? Які цябе на гэта дэман падштурхнуў? [2-я страфа] Э д ы п. Гэта Апалон, Апалон, сябры, Усё ліха гэтае мне напраўду прычыніў! 1330 Але сабе я ўдары Сам наносіў, сам! Што мне бачыць, нашто? Радасьці няма – Дык навошта вочы мне? 1335 Х о р. Было ўсё так, як ты сказаў. Э д ы п. На што глядзець мне цяпер? Каго, сябры мае, любіць І што хацеў бы я пачуць яшчэ? Мяне прэч з горада 1340 Вядзіце як найхутчэй! Ах, прэч вядзіце, прэч Мяне заганнага! Праклён мне ад багоў Найгоршы, што спрадвек 1345 На чалавека лёг!.. Х о р. Няшчасны, колькі мудрасьці ў табе й пакут. Найлепш было б, каб мы цябе ня ведалі! [2-я антыстрафа] Э д ы п. Таму шлю праклён, Хто ў чыстым полі некалі 1350 Мне з ног кайданы Зьняў жахлівыя – Мой збаўца мне ратунку не прынёс зусім! Хай лепш бы я памёр... Ні я б не пакутаваў, ні ўсе мае! 1355 Х о р. І нам бы лягчэй так было. Э д ы п. Я ж бацьку б не забіў, Мужам ня стаў бы той, Што мне дала жыцьцё! Хто ж я цяпер? – Дзіця, якое ўжо 1360 Багі праклялі ўсе; Маці суложнікам Стаў я, няшчасны, тут. Калі найгоршае На сьвеце ліха ёсьць – 1365 Яго спазнаў Эдып. Х о р. Ці слушна ты зрабіў – ня ведаем, але Табе было б ямчэй ня жыць, чым жыць сьляпым... Э д ы п. Мне не кажыце, што няслушна я зрабіў – Такіх парад ня трэба мне ці довадаў!.. 1370 Як я глядзеў бы ў вочы бацьку й мацеры, Калі б я проста так сышоў сабе ў Аід? Бо ліха я зрабіў сваімі ўчынкамі Ім столькі, што пятлёй тут не адкупішся! Ці ў твары дзецям я глядзеў бы радасна, 1375 Даведаўшыся, як на сьвет яны прыйшлі? Нічога бачыць не хачу – ні горада, Ані муроў, ані абліччаў божышчаў Сьвятых, бо ўжо дарэшты гэта ўсё цяпер, Пражыўшы ў Фівах найшчасьлівейшыя дні, Няшчасны! я забраў навек сам у сябе; 1381 Я загадаў гнаць з горада нячыстага – Таго, хто будзе выкрыты багамі, бо Навекі збэсьціў Лаеў род. І я – такі – Глядзець ці змог бы ў вочы суайчыньнікам? Не, не! Калі б і страціць слых я здольны быў, Ад сьвету б цела, жалю вартае, 1387 Сваё таксама б я адгарадзіў тады – Каб нават гук не дасягнуў асьлеплага... Асобна духу жыць ад ліха соладка. 1390 О, Кітайрон! Навошта ты прыняў мяне? Чаму, прыняўшы, тут жа не забіў? Тады Ня ведаў бы ніхто, адкуль паходжу я. Паліб! Карынф! О, вы, нібы ж бацькоўскія, Мясьціны! Вы мяне ў красе выхоўвалі – 1395 І каб трымаўся я ад ліха падалей; А выхавалі злыдня, у сябе ўнутры. О, тры сьцяжыны горныя і вузкі дол, Дуброва ў прыцемку, маёй крывёй – І бацькавай! – вы набрынялі ўсе, 1400 А ці ўзгадаеце, што я ўчыніў, перш чым Сюды прыйсьці? О шлюбы, шлюбы, я ад вас Прыйшоў на гэты сьвет, і вы зрабілі так, Каб гэтак, зноў праз вас, зрабіўся бацькам сын, Ад вас насеньне прынялося тое ж; ад яго ж Пайшлі сыны, браты – усе адной крыві! – 1406 Нявесты, жонкі, маткі... Больш агіднага Кровазьмяшэньня не бывала на зямлі!.. Ах, што казаць! Малю багамі: найхутчэй Адпраўце прэч мяне або зрабіце, каб 1410 Сканаў я. Утапіце ў моры! Я прашу Вас дакрануцца да няшчаснага мяне... Хадзеце і ня бойцеся, бо гэткага Цяжару болю і пакут сьмяротнаму Нікому не даводзілася вытрымаць. 1415 К а р ы ф е й. Вось, у патрэбны час да нас ідзе Крэонт, Бо толькі ён параіць нам і рады дасьць Быць абаронцам краю нашага далей. Э д ы п. Ах, што яму скажу я?! І на што цяпер Мне спадзявацца ўжо, калі я да яго 1420 Несправядлівы быў, бязьлітасны такі? [Э д ы п , К р э о н т, х о р] К р э о н т. Ня зьдзекі я прыйшоў чыніць з цябе, Эдып, Не дакараць, табе ня помсьціць – пагатоў! [Да фіванцаў] А вы, калі сьмяротных не шануеце, Пабойцеся агню хоць жыцьцядайнага: 1425 Хоць Геліясу – сонцу не паказвайце Вы ганьбу гэтую, якой ані зямля Ня прыме, ні сьвяшчэнны дождж, ані сьвятло. Эдыпа адвядзіце ў дом як найхутчэй! Бо толькі сваякам у нас дазволена 1430 Пакуты бачыць і цярпеньні сваякоў. Э д ы п. Неспадзявана страхі ты прагнаў мае, Знайшоўшы мне, благому, словы людскія... Параду дам, табе – ня мне – карысную. К р э о н т. Чаго ж ты так упарта дамагаешся? 1435 Э д ы п. Гані мяне з краіны гэтай найхутчэй Туды, дзе не пачуць людскога голасу. К р э о н т. Я гэтак бы ўчыніў даўно, але хачу У бога запытацца, што рабіць далей. Э д ы п. А ён сказаў выразна: сьмерцю пакараць 1440 Мяне, бацьказабойцу і нягодніка. К р э о н т. Сказаў ён тое, ды ў такім становішчы Спытацца яшчэ раз нам не зашкодзіла б. Э д ы п. Пытацца зноў наконт мяне, няшчаснага? К р э о н т. І богу ўрэшце веры ты дасі цяпер!.. 1445 Э д ы п. Цябе прашу: ты абавязак выканай Сваяцкі й вырашы, як пахаваць яе, Якая ў доме мёртвая цяпер ляжыць. А да мяне, пакуль жыву, спагадлівым Ня будзь і не дазволь застацца ў горадзе. 1450 Пусьці мяне на родны Кітайрон: я там Павінен быў памерці – спраўдзіцца Тады жаданьне бацькі й маці мусіла... Ну вось: якраз урэшце я сканаю там, Хоць ведаю: ані хвароба, ані гвалт 1455 Мяне ня зьнішчаць. Бо я ўратаваны быў Ад сьмерці, каб пакуты іншыя чыніць. Няхай мой лёс вядзе мяне, куды вядзе! Але ж ёсьць дзеці... Не прашу цябе, Крэонт, Пра хлопцаў клапаціцца, бо яны сабе 1460 Заўсёды – як мужчыны – хлеб здабудуць свой. А дочкі бедныя мае абедзьве... Ім Ніколі ў доме бацькавым асобны стол Прызначаны ня быў. І цябе малю: Задбай пра іх. Ах, і пагладзіць мне дазволь Дзяўчатак; іх бяду сьлязою горкаю 1466 Аплакаць! Я прашу цябе, о валадар: Дазволь! Я, дакрануўшыся да іх, сябе Відушчым нібы зноў адчую... І нібы Усё, што прамінула, зноўку вернецца... 1470 Ды што тут маю гаварыць я? О, багі! Хіба ня чую я сваіх дзяўчат?! Яны Рыдаюць, праліваюць сьлёзы горкія? І што – быў літасьцівы да мяне Крэонт: Прывесьці загадаў дачушак дарагіх?.. 1475 Ці праўда? К р э о н т. Праўда. Я жаданьне выканаў Тваё, бо ведаў, як ты моцна ўсьцешышся. Э д ы п. Будзь шчасны! Хай цябе за гэта дэман твой Бароніць лепш, чым мой мяне абараняў! О, дзеткі, дзе вы? Падыдзіце ўжо бліжэй – Рук не цурайцеся вы братавых, хоць ён 1481 Сабе рукамі тымі вочы выкалаў. Ужо тады быў я сьляпы: ня цямячы, Што бацькам, дзеткі, вашым я зрабіўся там, Дзе некалі даўно быў сам народжаны! 1485 І вас цяпер я, дочкі, тут аплакваю, Бо ўжо сабе ўяўляю рэшту горкіх дзён, Якую вы пражывяце сярод людзей. З кім будзеце на сходах вы сядзець? З якіх жа сьвятаў незаплаканымі вам 1490 Вяртацца давядзецца, а вясёлымі? Калі ж пара ўзяць шлюб надыдзе вам, каму З мужчынаў хопіць сьмеласьці забыць тады Пра ганьбу роду нашага, што пляміць вас, Як некалі й маіх бацькоў запляміла? 1495 Хіба замала гора вам – калі забіў Ваш бацька бацьку і зачаў вас ад тае, Што маткаю была ягонаю сама? І гэткай ганьбаю невынішчальнаю 1499 Вас будуць папракаць – хто ж возьме замуж вас? Ня знойдзецца такога, дзеткі... І ваш лёс – Састарыўшыся, зьвянуць так, бясшлюбнымі... Менойкаў сын! Цяпер адзін ты бацька ў іх: Бо мы, іх крэўныя бацькі, сышлі ў нябыт. Пагарды не выказвай ім, не дапусьці, 1505 Каб сталіся жабрачкамі самотнымі Твае сваячкі – ды няшчаснымі, як я! Прашу ў цябе спагады да дзяўчат малых, Безабаронных – хто ж паможа ім яшчэ? Паабяцай мне гэта – дотыкам рукі! 1510 А калі б, дзеткі, вы былі дарослыя, Я б шмат чаго параіў вам. Але цяпер Жадаю, каб за бацьку вашага былі Шчасьлівейшыя вы – куды б вас лёс ні вёў. К р э о н т. Ты досыць сьлёз праліў ужо! Вяртайся ў дом... Э д ы п. Што тут рабіць? Пайду... К р э о н т. У меру добра ўсё. Э д ы п. Умова ёсьць адна... К р э о н т. Кажы – я вырашу. 1517 Э д ы п. Адпраў мяне з краіны! К р э о н т. Вызначыць хай бог. Э д ы п. Нялюбы я багам... К р э о н т. Па-твойму й станецца. Э д ы п. Напраўду? К р э о н т. Я заўжды кажу, што думаю! 1520 Э д ы п. Вядзі ж мяне адсюль. К р э о н т. Але дзяцей пакінь! Э д ы п. Не забірай іх у мяне! К р э о н т. Ад перамог Адвыкнуць час табе: згубіў ты ўсё, што меў... Х о р. О грамадзяне Фіваў! Бачыце: Эдып Усемагутны быў, усё мог разгадаць 1525 Даўней. Мы посьпехам яго зайздросьцілі, Але цяпер у бездань гора трапіў ён! Таму заўжды чакайце дня апошняга, Сьмяротных не ўсхваляйце, аж пакуль у іх Бяз болю і пакут ня скончыцца жыцьцё. 1530 [Канец]. Каментары Перакладаючы твор Сафокла, аўтар перакладу абапіраўся на арыгінал, апублікаваны ў выданні: ΠΑΥΛΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ. ΑΘΗΝΑ, [б.г.]. Менавіта паводле гэтай навуковай публікацыі быў зроблены і падзел трагедыі на складовыя часткі. Пры складаньні гэтага каментару, акрамя таго, былі выкарыстаныя наступныя выданьні: Словник античної міфологіі. Укл. І.Я.Козовик, О.Д.Пономарів. Київ, 1989; Софокл. Драмы / В пер. Ф.Ф.Зелинского. Изд. подгот. М.Л.Гаспаров и В.Н.Ярхо. Москва, 1990; Kirkwood, G.M. A Study of Sophoclean Drama. N.Y., 1958; Sophokles. Kцnig Цdipus. Ьbers. und Nachw. v. K.Steinmann. Stuttgart, Reclam, 1989; Sophokles. Werke. Ьbers. und Nachw. v. R.Schottlaender. Berlin – Weimar, 1970; Sophocle. Њdipe-Roi. Notices et notes par Ch.Georgin. Paris, Librairie Hatier, [1952]. У гэтым месцы перакладчык хацеў бы выказаць падзяку Васілю Сёмуху і Алесю Жлутку за выказаныя слушныя заўвагі да перакладу, большасьць з якіх была ўлічана пры пазьнейшай дапрацоўцы тэксту. Наступныя тлумачэньні адносяцца да паасобных радкоў, згодна з прыведзенай нумарацыяй. р. 1: “О, дзеці, птахі вывадку Кадмейскага... ”. Сын фінікійскага цара Агенора і Тэлефасы, герой беатыйскіх міфаў Кадм быў заснавальнікам Фіваў (Тэбаў), прадзедам Лая і прапрадзедам Эдыпа. р. 20—21: “...Каля Паладзіных абодвух храмаў тых, Перад сьвяшчэнным попелам Ісмэнавым...” Маюцца на ўвазе два храмы багіні Афіны Палады, вядомыя ў гістарычным часе ў Фівах: храм Афіны Онкі і храм Афіны (Атэны) Кадмейскай, што стаяў каля вытокаў ракі Ісмэн. р.27—28: “...Бог агню Нас перасьледуе, жахлівая чума ...”. Відаць, маецца на ўвазе бог агню Арэс, а чума, ад якой узьнікае гарачка, “агонь”, параўноўваецца з вынішчальным агнём. р.70—71: “...да Фэба ў дом Пітыйскі ...”. Гаворка ідзе пра месца, дзе зьбіраліся жрацы-аракулы Фэба-Апалона Пітыйскага (ці Дэльфійскага). р.151—152: “...з багатых на золата Дэльфаў ...” Дэльфы (старадаўняя назва мясцовасьці – Піто, або Піфо) славіліся сваімі багацьцямі, у т.л. запасамі золата. р.154: “...Божа дэлоскі Пэян...”. Пэян, які паходзіў з вострава Дэлас, быў старагрэцкім божышчам, абаронцам ад ліха. Пазьней інтэрпрэтаваўся як лекар алімпійскіх багоў, а нават атаясамліваўся з Апалонам. р.188: “...О, Дзэўса дзіця ўлюбёнае...”. Маецца на ўвазе багіня Афіна (Атэна). р.194—196: “...адгані ад бацькаўшчыны межаў! Да Амфітрыты хорамаў, Ці да ўзьбярэжжа мора Тракійскага ...” Бог вайны Арэс, які тут падаецца як носьбіт ліха ў выглядзе чумы, павінен быць адагнаны да Атлантыкі (Амфітрыта – багіня вялікага мора) або да Чорнага (“Тракійскага” ці “Фракійскага”) мора. р.203: “...Уладца лікійскі...” Эпітэт “лікійскі” ў дачыненьні да Фэба-Апалона выводзяць або ад слова lэkos воўк (бо Апалона шанавалі як абаронцу авечых чародаў ад ваўкоў), або ад назвы краіны Лікія ў Малой Азіі, адкуль паходзіла Лето, Апалонава маці. р.211: “...Цара віна, услаўленага Бакха...” Бакх (Вакх, Бахус, Дыёніс) быў народжаны ў Фівах. р.212: “...Прыйдзі ў менадаў атачэньні ...” Менады разам з сатырамі належалі да почату Бакха-Дыёніса. Р.242: Пітыйскі бог. Гл. заўвагу да р.70—71. р.260—261: “...было б маім Яго патомства – каб яму далі багі...” Эдып намякае на ўяўную бязьдзетнасьць Лая. р.274: “...багіня Справядлівасьці...” Маецца на ўвазе Дыке, адна з трох дачок Дзэўса і Феміды (Тэміды). р.410: “...Бо я слугую не табе, а Локсію...” Локсій – адна з мянушак Апалона (магчыма, ад слова loxуs крывы; не такі, як усе; незразумелы). р.411: “...І не патрэбны мне Крэонт як апякун ...” У гэтых словах выяўляецца анахранізм: Сафокл пераносіць звычаі і ўстанаўленьні свайго часу (тое, што афіняне з абмежаванымі правамі павінны былі мець свайго заступніка-апекуна – прастата) на Фівы і эпоху цараваньня Эдыпа. р.421: “...На іх дзе рэхам не адкажа Кітайрон...” Кітайрон (Кіферон, Кітэрон) – міфічны ўладар Платэяў, які жыў каля парослай лясамі гары ў Беотыі, што атрымала яго імя. р.464: “...З Дэльфаў камень...” Камень каля храма Апалона ў Дэльфах лічыўся “пупом зямлі”. р.472: “...Керы яго перасьледуюць...” Керы – духі помсты, якія часта атаясамліваліся з Эрыніямі. р.489—490: “...Шту там між Лабдакідамі І сынам Палібавым сталася...” Лабдакіды – нашчадкі Лабдака, у т.л. Лай і Эдып. На погляд хору, карынфскае паходжаньне Эдыпа яшчэ не выклікае сумневу. р.603: Пітон... Гл. заўвагу да р.151—152. р.733—734: “...Факідай край завецца той: там з Даўліі І з Дэльфаў розныя шляхі сыходзяцца...” Ад дарогі, што вяла з Дэльфаў на Фівы, праз 3 км на ўсход ад Дэльфаў; адтуль у паўночна-усходнім напрамку можна было дайсьці да Даўліі – горнай мясьціна каля Парнаса. р. 824: “...больш ня бачыць сваякоў...” Эдып мае на ўвазе Паліба і Меропу. р.863—864: “...О, хай жа Мойра нам Заўжды спрыяе...” Мойра – адна з трох багіняў долі і наканаваньня, дачок багіні начы Нікс. Тут хор моліць пра “чысьціню”, бо прычына няшчасьцяў Фіваў – у іх “заплямленасьці”. р.885: Дыке... Гл. заўвагу да р.274. р.900: “...Да бацькі Абая ў храм...” Абай (Абы, Авай) – горад у Факідзе, са знакамітым аракулам Апалона. р.919: Лікійскі Апалон... Гл. заўвагу да р.203. р.1036: “...Адгэтуль узялося і тваё імя...” Эдып (Oidipus) значыць: “з апухлымі нагамі”. р.1082: “...браты мне – месяцы...” Маюцца на ўвазе тыя “малыя і вялікія” месяцы, што прадвызначылі лёс Эдыпа, з аднаго боку, як бездапаможнага дзіцяці, асуджанага на сьмерць, з другога боку, як збаўцы і цара Фіваў. р.1099: Німфа... Німфы належалі да другарадных багіняў, якія жылі на вольнай прыродзе. р.1100: Пан, сын Гермеса, шанаваўся як бог пастухоў, чародаў і статкаў. р.1102: Локсій... Гл. заўвагу да р.410. р.1104: “...уладца Кілены...” Маецца на ўвазе Гермес, які нарадзіўся ў пячоры гары Кілены (2376 м вышынёй), на паўночным усходзе Аркадскіх гор. р.1105: Бахус... Гл. заўвагу да р.211. р.1108: “...Прыняўшы з Гелікона...” Гелікон – горны масіў у Беотыі. р.1227: “...Бо не пад сілу Істру ўжо, ці Тасісу...” Істр – Дунай; Тасіс – каўказская рака Рыён (сёньня цячэ ў Грузіі, упадаючы ў Чорнае мора на поўнач ад г.Ба­тумі). р.1417—1418: “...Бо толькі ён параіць нам і рады дасьць Быць абаронцам краю нашага далей ...” Маецца на ўвазе тое, што Эдыпавы сыны Этэокл і Палінэйк (Палінік) яшчэ малалетнія. р.1524—1530: Паводле некаторых сьцьверджаньняў гэтыя радкі дэкламуюцца ня хорам, а Эдыпам. Вучыцца ў старажытных... Замест пасьляслоўя да перакладу Трагедыя вялікага грэцкага майстра Сафокла “Эдып-цар” (на думку большасьці сучасных знаўцаў антычнасьці, напісаная ў пачатку 20-х гадоў V ст. да н.э.; пры магчымых пазьнейшых устаўках) трывала ўвайшла ў залаты фонд літаратуры ўсіх часоў і народаў. Бо, паводле словаў Фрыдрыха Ніцшэ, “найбольш шматпакутная постаць грэцкае сцэны, няшчасны Эдып, трактуецца Сафоклам як шляхетная асоба, якая, нягледзячы на яе мудрасьць, памыляецца і мусіць цярпець бядоту і якая, урэшце, праз свае велізарныя пакуты напаўняе навакольную прастору магічнай і дабратворнай сілаю, што ўзьдзейнічае на іншых і пасьля скону самога героя”. Эдып – асоба, у душы якой нязьменна прысутнічае максіма “і ўсё ж”. Ён хоча за любы кошт дайсьці да праўды – няхай спазнаньне гэтае праўды і прывяло б да катастрофы, чыёй-небудзь ці сваёй уласнай. Гэта, дарэчы, найважнейшая рыса еўрапейскага чалавека, гістарычнага і сучаснага – шукаць і знаходзіць праўду, як бы цяжка гэта ні давалася. Праблема вінаватасьці без віны – адна з стрыжнявых праблемаў, пастаўленых Сафоклам у трагедыі “Эдып-цар”. Эдып, не вагаючыся, бярэ цяжар гэтай ві­на­ватасьці на сябе. Старагрэцкі цар забіў толькі аднаго чалавека – і хоць ён і ўратаваў жыцьці тысячаў іншых людзей, але, даведаўшыся пра маштаб свайго граху, добраахвотна асудзіў сябе на вялікія пакуты да скону дзён сваіх. Чаму так? Эдып адчувае, што на ім незмывальнай плямай ляжыць ‘αμάρτια – аб’ектыўна зьдзейсьненае злачынства без суб’ектыўнай віны таго, хто яго ўчыніў. Старажытныя грэкі лічылі, што можна быць вінаватым, нават ня ведаючы пра сваю віну. Закон гэтыя выпадкі не перасьледуе, але той, у каго ёсьць сумленьне, не выкручваецца, а адказвае за ўсё – інакш быць проста ня можа. На жаль, людзі іншай эпохі часьцяком ня здольныя ўзьняцца да разуменьня тых, хто жыў за дваццаць пяць стагоддзяў да іх. Узгадайма: пражскі хірург Томаш, галоўная дзейная асоба “Невыноснай лёгкасьці быцьця” (1984) Мілана Кундэры, у час Пражскай вясны публікуе артыкул, у якім, праводзячы паралелі з сафоклаўскім Эдыпам, зьвяртаецца да камуністаў-суайчыньнікаў: “Вашае няведаньне вінаватае ў тым, што гэтая краіна – магчыма, на стагоддзі – страціла сваю свабоду, а вы крычыце, што вы ў гэтым невінаватыя?! Як гэта сталася магчымым, што вы спакойна сузіралі гэта?! Як гэта магчыма, што вас не прабірае жах ад гэтага?! Ці ў вас наогул ёсьць вочы?! Калі б у вас былі вочы, вы б мусілі іх сабе павыколваць і сысьці з Фіваў!” На руінах былой савецкай імперыі – а перадусім у нашай сінявокай Белару­сі – сітуацыя яшчэ больш красамоўная. Нашае пакаленьне – сьведка таго, як сучасныя ўладатрымальнікі ахвотна (і нават з захапленьнем!) абвяшчаюць сябе нашчадкамі стваральнікаў і ўладароў крывавай савецкай імперыі, ствараюць пацёмкінскія “лініі Сталіна”, ушаноўваюць забойцаў і тэрарыстаў, кшталту Фелікса Дзяржынскага ці Станіслава Ваўпшасава... Калі нехта спрабуе сказаць ім: “Менавіта тая сістэма, якую Вы пестуеце, вінаватая ў мільёнах ахвяраў – у ГУЛАГу, Курапатах, Быкоўні, Катыні...”, яны роўма, у адзін голас лямантуюць: “Ня трэба пэцкаць чорнай фарбаю нашую гераічную гісторыю!”, “Мы выконвалі загады!”, “Бяз гэтых ахвяраў краіна ня выйграла б вайну!” – і да т. п. Кбты НКВД і іх нашчадкі спакойна і ўтульна дажываюць свой век, карыстаюцца персанальнымі пенсіямі за “заслугі” ў катаваньні і забойствах сваіх суайчыньнікаў і ох жа як радуюцца, калі прапагандысцкія рупары ранейшай і сёньняшняй улады абвяшчаюць іх узорам для сучаснае моладзі... Вось чаму і нашым сучасьнікам, той самай моладзі, трэба, нягледзячы ні на што, знаходзіць час ня толькі на чытаньне Сафокла (гэтаксама, як і Дантэ, Шэксьпіра, Гётэ, Талстога, Фолкнера, Экзюперы, Быкава, Караткевіча...), але і на знаходжаньне спосабу, якім чынам з дапамогай іх велічнай і вечнай мудрасьці абараніць сябе, сваю сям’ю, свой Край. Лявон Баршчэўскі.