Архіў нумароў:

Усевалад Сьцебурака

_____________________ Захаваньне параметраў. Вершы	Ab ovo Зьвечару, па ледзь зялёных вільготных лагчынках, над непрыбраным з зімы сьмецьцем і леташняй лістотай, над кволымі голымі дрэўцамі, пачаў зьбірацца мяккі рэдзенькі туман. Шэрае неба нізка нахілілася над горадам, які яшчэ не пасьпеў запаліць сьвятло ліхтароў і вітрынаў і праз тое выглядаў асабліва сонным, нейкім па-дзіцячы разгубленым, як малое, што заблукала і ня ведае ці плакаць, ці шукаць матулю... Вырашае ўсё ж плакаць – пачынае імжэць дробны дожджык. Хуткі роўны ход і лагоднае пагойдваньне маршруткі ствараюць уражаньне знаходжаньня ў цягніку. Стома робіць непажаданым любы рух і ўжо за прыпынкі тры да патрэбнага зьяўляецца шкадаваньне, што давядзецца ўголас прасіць кіроўцу спыніцца. Пазяхаючы са сьціснутымі сківіцамі, каб не падымаць руку прыкрыць рот, спадзяюся, што нехта яшчэ зьбярэцца выходзіць на гэтым прыпынку, і пазбавіць мяне неабходнасьці псаваць такое добрае, арганічнае і цалкавіта дабраахвотнае маўчаньне. У салоне амаль пуста. Зьбіраюся з сіламі і ўсё роўна неяк недастаткова гучна, як чалавек, які дрэнна ведае мову і гэтага саромеецца, агучваю просьбу. Але і такога ўмоўнага мармытаньня хапае. Кіроўца, што іншым разам абавязкова б перапытаў, сёньня таксама ашчаджае словы. Мікрааўтобус спыняецца. Разам са мною падымаецца і выходзіць яшчэ адзін пасажыр. Шкадую, і трошкі зайздрошчу, што яму хапіла вытрымкі пераседзець мяне моўчкі. Выходжу на мокры ходнік. Адчуваю, што раптам аднекуль наляцеў доўгачаканы добры настрой (хіба з туману) і сонным гарадскім надвячоркам крочыць побач са мной дахаты. Але на ходніку ўжо ня я, я — трошкі наперадзе: у пакоі. Уключаю лямпу над сталом, стаўлю гарбату і бяру аркушык паперы. Пасьля над дзьвярыма ў кватэру ўкручваю лямпачку, якая падсьвятляе шыльду (кшталту тых, што вісяць ля ўваходаў у аперацыйныя ці экзаменацыйныя аўдыторыі, толькі з надпісам): «Не турбаваць! Прыйшло натхненьне». І сяджу ў цішыні, якую парушае толькі манатонны гул машынаў на вуліцы і ўтульнае сіпеньне гарбатніка... Сяджу з нагамі на фатэлі — такі ж, як і голуб на маім падваконьні, сонна хутаюся ў плед — гэтаксама, як ён у сваё пер’е, і разважаю: «... мы насамрэч вельмі падобныя да птушак, бо, як і яны, нараджаемся ў шкарлупіньні. Усё нашае існаваньне мы ўпарта дзяўбем сьцены, дах і падлогу сваёй абалонкі ў пошуках чагосьці лепшага, іншага. Дзеля большых посьпехаў заканчваем навучальныя ўстановы, курсы, чытаем кнігі – усё, каб спрытней дзяўбсьці акенца звонку. Пасьля ствараем сем’і, каб муж ці жонка дапамагалі ў бясконцай працы... Мала хто пасьпявае зразумець перад тым, як разбурыць апошнюю перагародку, што фіналам гэтай працы будзе нашая сьмерць. Праўда, пасьля гэтага людзі атрымліваюць мажлівасьць падняцца ў паветра і адчуць сябе сапраўднай крылатай істотай. Людзям у паветры нават прасьцей, чым птушкам, бо ня трэба шукаць кузурак, віць гнёзды, хавацца ад непагадзі. Але невядома, ці добра там чалавеку, бо нашто ж бязважкасьць неба, калі нельга адчуць цьвёрдасьці глебы пад нагамі? І ці так добра там, па-за шкарлупіньнем? Шмат хто, абцяжараны правінамі, не падымаецца ў неба, а трапляе ў апраметную, дзе смала і агонь. Навошта ж сьпяшацца туды? Птушкі ж гэтак не рызыкуюць...» Падымаюся, падыходжу да пліты, наліваю кіпень у кубак, на гарачую патэльню разьбіваю два яйкі... Эўрыка! У птушак таксама ёсьць сваё пекла. Рызыкуем ня мы адны. Палягчэла. Бяру гарбату і іду глядзець апошнія навіны, што там робіцца ў нашым сусьветным яйку. Лінія лёсу Жыцьцё бывае доўгае, бывае кароткае. Здараецца, што людзі думаюць пра сваё жыцьцё занадта добра, а само яно гэтак ня лічыць. Найперш разыходжаньні праяўляюцца ў тым, наколькі працяглым гэтае самае жыцьцё будзе. На маёй руцэ лінія жыцьця неверагодна доўгая. На яе руцэ – дзіўна кароткая. Але. Трэба мець на ўвазе, што і ў выпадку, нібы прадвызначаным лёсам і пацьверджаным прыродай, ня ўсё гэтак проста. У Windows Media Player ва ўсіх трэках, як відэа, гэтак і аўдыа, даўжыня дарожкі на застаўцы заўсёды аднолькавая. Пры гэтым працягласьць аднае песьні 6 хвілінаў, а іншай – 2... Па адной індыкатар рухаецца ледзь-ледзь, па іншай ляціць. Заўважалі? Дык вось, на маёй левай далоні дарожка жыцьця доўгая, але хуткасьць яе прайграваньня вялікая. Таму і скончыцца яна можа значна раней, чымсьці падаецца. Усім дадзены аднолькавы па памеры кавалак існаваньня, і нехта яго прабягае, як спрынтэр свае 100 метраў, а хтосьці прапаўзае па-пластунску і яшчэ спыняецца адпачыць. Цяжка сказаць, які рух прыносіць больш задавальненьня. Можа быць, што абодва маюць нечакана хуткае заканчэньне, бо на руцэ не адзначаецца бегунком, як на прайгравальніку, шлях, што ўжо застаўся за плячыма. Мой дом Дзіўна, што так не бывае ў Менску, а толькі тут, у бацькоўскай хаце. Прачынаюся сярод ночы, каб занатаваць тое, што сьню. Толькі падняўшыся з ложку разумею, якія розныя сюжэты ў маіх начных гісторыяў і прыходжу да высновы, што складнага расповеду з іх не атрымаецца. Супакойваюся і кладуся ізноў. Ды вось заснуць па-сапраўднаму не магу: і ня сьпіцца, і ня пішацца. Гэтак варочаюся з боку на бок рэшту ночы. Да ранку ўсё пераблытваецца, і падаецца, што гэта я ў сьне спрабаваў за­пісаць падзеі рэчаіснасьці. У галаве, як у астылай лазьні ранкам, – цёмна, таямніча і пахне палыном... Зьбіраюся і выходжу з хаты вонкі. Халодная восеньская раніца вісіць вільготным туманом над паркам, кірмашом і рэчкай. Месьцічы, падняўшы каўняры, соўгаюцца па справах уздоўж харчовых шапікаў. Магнітафон гандляра касетамі нудзіць нешта невыразнае, хрыпата крумкаюць вароны ў гольлі парку. Кастрычнік разьбіў яешню жоўтага лісьця на чорную патэльню асфальтаванай шашы. Задуменны парк глядзіць на звычайную нядзельную мітусьню мястэчка напаўзаплюшча­нымі вачыма і пад маруднае гойданьне ветру рыхтуецца да працяглага сну. Яму трэба спаць у халады, каб ня ведаць, што дрэвы ўзімку становяцца дровамі... Доўга гуляць халодна. Іду дахаты, каб пасядзець у калісьці дзіцячым, а цяпер проста сваім пакоі, дзе на паліцах даўно прачытаныя кнігі, на сьценах карціны, такія знаёмыя, нібы самім мной і намаляваныя. Саджу­ся за вялікі пісьмовы стол і гартаю старыя сшыткі з шуфлядаў. Спакой майго пакою ахутвае і спыняе бег часу, які нібы блытаецца сярод рознага рарытэтна-антыкварнага начыньня, бутляў з хатнім віном, стосаў газетаў і яшчэ Бог ведае чым, што бесьсістэмна і таму вельмі маляўніча расстаўлена татавай рукой. У нашую з братам адсутнасьць пакой ператвараецца ў маленькі хатні музей і мы, прыязджаючы, радыя быць у ім ганаровымі экспанатамі. Мне заўсёды лёгка ехалася да хаты, і гэтак жа лёгка ад’язджалася. Сем гадоў жыцьця ў сталіцы, на шчасьце, яшчэ не ператварылі мяне ў госьця ў бацькоўскім доме. Можа, таму толькі тут я не магу сказаць з упэненасьцю што лепш: спаць і бачыць сны, альбо ня спаць і быць нібы ў сьне. Абодва варыянты існаваньня тут — працяг адно аднаго. Гісторыя, якая распавядае цябе. Казка, якую хочацца слухаць і баіць іншым. Захаваньне параметраў Чытаючы кнігу, кожны раз спрабую запомніць старонку, на якой спыняюся і, здаецца, запамінаю, але разгортваючы тамок праз нейкі час, хутка ўпэўніваюся ў адваротным. Засяроджана прабягаю вачыма тэкст і не магу вырашыць ці чытаны гэты кавалак, ці некрануты, побач з нібы знаёмымі сказамі раптам узьнікаюць новыя радкі, бы дапісаныя пасьля таго, як я загарнуў кнігу. Прызнаючы мізэрную верагоднасьць апошняга, даю сабе вымову, маўляў, з-за хуткага няўваж­лівага чытаньня і адбываюцца такія рэчы. Гэткая сітуацыя паўтараецца ўвесь час, але прынцыпова ніколі не карыстаюся закладкамі. Упартасьць дае магчымасьць, не чытаючы твор двойчы, усё ж нібы дубляваць некаторыя абзацы, па-новаму іх успрымаючы. Не спыняючыся на банальнай канстатацыі карысьці паўтарэньня ці знаходжаньня новага ва ўжо знаёмым, дадам, што такая метода проста неабходная для чытаньня ўрыўкамі пад час вандровак па справах у грамадскім транспарце ці чаканьня, якое непазьбежна надараецца ў розных месцах. Бясспрэчна, чытаньне, абстаўленае такім чынам, шмат каму падасца малапрыгожым і наогул ганебным учынкам, але чытаць кнігу ў ціхай хатняй атмасферы неяк не атрымліваецца. А прымаючы ва ўвагу ляноту, што бясконца прагрэсуе, і хранічную стому, уласьцівую і добра знаёмую амаль усім бяз выняткаў ахвярам крызісу заканчэньня атрыманьня вышэйшай адукацыі, можна сумленна сказаць, што наогул няма ніякай мажлівасьці рабіць усё па-ранейшаму рацыянальна і правільна. Звыклыя заняткі ператвараюцца ў нешта цяжкае ды непрыемнае і не праз іх складанасьць, а толькі праз іх звычайнасьць. Вось таму, каб дадаць яркіх уражаньняў, і такая інтымная справа як чытаньне кнігі зараз з нейкай падсьвядомай эксгібіцыянісцкай асалодай адбываецца на вачах чужых людзей у мала прыдатных месцах. Нават калі зьмест захоплівае і прыцягвае ўвагу, нешта не дазваляе працягнуць чытаньне лежачы на ложку, пры запаленым утульным начніку. Чакаю таго моманту, калі заўтра давя­дзецца ізноў некуды ехаць і ўяўляю, з якой асалодай буду чытаць далей з няпэўна запомненага месца. Наогул усё становіцца з ног на галаву і падаецца жудасна чужым. Слухаючы блюз ці гледзячы Еўраньюс і рыфмуючы бяз сэнсу абы рыфмавалася, чакаю нечага адмысловага знакавага, спадзяюся, што вось ня сёньня дык заўтра сябра, які разумее ўсю глыбіню і неруш маей апатыі, запытае таямніча і шматзначна нешта кшталту таго, што спытаў Гётэ ў Хэмінгуэя пры сустрэчы на нябёсах1. Я пачую і, нават без удакладненьняў на рытарычны запыт, ажыву, і пачну новы этап свайго быцьця, ня ведаю як, але правільна і так, як цяпер толькі мару... Магчыма, канечне, і ня будзе зьменаў, як няма і сябра і самое тае апатыі, ад якой мне трэба пазбавіцца, і ня мару я ні аб чым. А можа сам сябра пакутуе на гэткую ж невымоўную, і праз тое яшчэ больш цяжкую, форму самавызначэньня. Сядзіць і скрушна дасылае камусьці брутальна-прытарныя SMS2 , не спадзяючыся атрымаць адказ. Верагодна, усе развагі выкліканыя толькі бязглуздай мітусьлівай думкай-вірусам, што імкнецца пакручастай траекторыяй да адзінага лагіч­нага заканчэньня свайго шляху – зьвядзеньня мяне ў ложак і поўнай маёй перазагрузкі з адключэньнем ад крыніцы энергіі. У такім выпадку ўсе мае максімы, выкладзеныя вышэй, зьяўляюцца ня больш чым захаваньнем назапашанай за дзень інфармацыі, якая, калі яе не занатаваць, пасьля выключэньня можа быць страчаная. Лютаўская ноч Учора здраджваў прозе: уночы шукаў рыфму. Здрада атрымалася няўмелая, але па-юнацку палкая і шчырая. Седзячы на кухні з незапаленым сьвятлом, глядзеў у завейны экран зімы. Была нядзеля, але праграма ішла тая ж, што і ўчора ў гэты час – завіруха. Такія эфіры, якія праз іх малую папулярнасьць не перарываюцца рэкламамі п’яных шпацыраў і пошлых дэфіле – глядзець адна любата. Жоўтага сьвятла ліхтароў хапае для таго, каб бачыць літары, што сваімі некаліграфічнымі абрысамі займаюць жоўтае поле аркушу. Усё даспадобы: цішыня, шоргат сьнежных крупоў па блясе падваконьня, чыстыя невялікія аркушыкі паперы пад рукой. Памятаю, як знайшоў стосік іх на гаўбцы, калі рабіў генеральную рэвізію сваёй новай кватэры. Яны ляжалі на пыльнай палічцы, пэўна, не адзін год, і гэтак сімпатычна пажаўцелі на сонцы, што сасьпелі, як яблыкі на дрэве ў садзе. Неяк падсьвядома ашчадна і па-гаспадарску, робячы прыборку, адразу адклаў іх у шуфляду, яшчэ ня ведаючы, з якою мэтай. Пазьней зразумеў іх каштоўнасьць, калі пачаў занатоўваць свае неспакойныя думкі. Іх гладкая жаўтлявая паверхня, нібы створаная для графічнага афармленьня словаў. Мінулым вечарам мае аркушы, убіраючы сьвятло ліхтароў, пачыналі самі яго выпраменьваць. Цінькаў гадзіньнік, падаў сьнег, атрымліваліся радкі: З завейнае ночы Паўсонна ліхтарні глядзяць на мяне. Яны за мной сочаць, Нібы правяраюць жывы я ці не. А вецер шапоча пра тое, што заўтра, бы ўчора, міне. Заплюшчваю вочы Спачатку на яве, а потым у сьне. І думаю: «Ойча, хай келіх сумненьня хоць сёньня міне». Падманваю двойчы І двойчы сябе. Канчатковы варыянт зьяўляецца за хвілю да таго, як заканчваюцца суткі. Дзень, праведзены ў поўнай абломаўскай ляноце, раптам напаўняецца зьместам. Патрэба ў самаапраўданьні, на якую пакутуе палова такіх самых натхнёных лайдакоў, спатоленая. Сьпісаны ўдоўж і ўпоперак аркушык лёг адпачываць на шафу асобна ад сваіх некранутых братоў. Ён быў задаволены сваім новым статусам — статусам рукапісу. Лёг і я, задаволены тым жа. Ложак, як багна, паглынуў маё цела. Акно засталося незавешаным фіранкаю. Адтуль у цёмны пакой гля­дзела зімовая ноч — сьведка, што ўсё бачыць, але заўсёды маўчыць.