Архіў нумароў:

Усевалад Сьцебурака

_____________________ Знайсьці свой дзень. Аповеды	Крылы Прачынаюся — бы выпускаю шасі. Адкідаю коўд­ру — як расшпільваю форменны сіні лётны кіцель. Спускаю ногі з ложку — і бачу як падаюць да борту трап. Першыя крокі па цьвёрдае паверхні няўклюдныя, немаўлячыя. Трохі хістае. Збоку падасца – пасьля сну, насамрэч – пасьля палёту. Так, я лётаю ў сьне. Раней – рэгулярна, цяпер – зрэдку. Справа, вядома, ня ў колькасьці палётаў, а ў самім факце знахо­джаньня не на зямлі. Ня ведаю, як для іншых, а для мяне палёт пачынаецца тады, калі толькі заплюшчваю вочы ў тую ноч. Гэтае адчуваньне, як глыток чыстага кіслароду, ад якога кружыцца галава і цела ро­біцца бязважкім. Усё зьмяняецца. Зьнікаюць пахі, катэгорыі цьвёрдасьці, гарачыні, вільготнасьці. Замест іх зьяўляюцца колеры. Іх шмат, а асноўны, які задае гаму – сьветла-сьветла-блакітны. У жыцьці, на зямлі такую фарбу бачыў толькі аднойчы ў дзяцінстве. Гэта быў колер нямецкага фламастару ў наборы, які маці прэзентавала нам з братам напярэдадні нейкага чарговага пачатку верасьня. Дзіўна, але рыска, праведзеная тым цуда-алоўкам на шэрай паперы, была бляклай і незаўважнай. Гэтак і палёт: толькі сам ён дзіва і цуд, і іншы сьвет, а ранкам на зям­-лі – толькі няпэўная згадка аб нечым невымоўным і сапраўдным. Як каменьчык, што блішчыць у вадзе, а пасьля, выцягнуты, на сонцы чэзьне і губляе прыгажосьць, гэтак і палёт, пасьля пасадкі – усяго захапленьне па інерцыі. Сапраўды, раней мае палёты былі прыемнай завядзёнкай. Даводзілася выпрабоўваць крылы. Я лётаў. Ня дужа высока, не падымаючыся вышэй вершалінаў вялікіх паркавых дрэваў, што стаяць пад вакном. І ня хутка, можа, так як папяровы самалёцік, зроблены са школьнага лінаванага аркуша. Памятаю ўсё да дробязяў, да такіх драбніцаў, што дзіўлюся, як гэта цяпер не магу ўзьляцець проста з-за стала. Перад тым, як адарвацца ад зямлі – два ці тры пругкія крокі, і цяжка, з заўважнымі высілкамі, як вялікая птушка, іду на пад’ём. Падымаю­ся вышэй і вышэй. Тулава паралельна зямлі — ніяк па-іншаму. Дасягнуўшы нейкай крытычнай вышыні, азіраю ўсё — там, унізе. Займае дых. Я птушка, якая баіцца вышыні... Унізе родныя мясьціны. Усё знаёмае, ці, прынамсі, падаецца такім. Спакой. І пошук кропкі, на якую можна сьпікіраваць. Пачынаю плаўна, павольна падаць. Кадры майго фільму, нібы падаўжаюцца. Веру ў тэорыю Эйнштэйна, пэўна, як ўсе тыя, хто лётаў. Час, нібы мёд, бурштынавымі ніткамі выцягваецца ўздоўж парабалы майго піке. Спыняю­ся і, амаль як страказа, завісаю над зямлёй. Гэта вельмі важна, менавіта над зямлёй, прычым не ніжэй майго росту. Ніжэй прыцягненьне становіцца мацнейшым шматкроць, і ногі самі становяцца на глебу. Калі на гэтае забыцца, можа надарыцца незапланаваная пасадка. Яна пера­творыць далейшы сон у жудаснае і амаль заўсёды марнае намаганьне ўзьняцца ізноў уверх. Няма нічога цяжэй такога працягу. Таму лепш не рызыкаваць. Трэба заставацца ў палёце як мага даўжэй. Перажыўшы піке, ізноў мэтанакіравана лячу ўгару. Нейкі час рухаю­ся на адной вышыні над стрэхамі хатаў, антэнамі, садамі, кранаючы лісьце рукамі. Захапляюся пачуцьцём лёгкасьці і свабоды. Можна лятаць доўга, але і ў гэтае радасьці ёсьць свае абмежаваньні. Нельга ні на чым моцна засяроджвацца. Калі раптам падумаеш, што ліст, які толькі крануў рукой, пагрызены чарвяком, а чарвяк мае шэсьць параў ножак і бадзёра імі перабірае па галінцы, якая... І не пасьпееш дадумаць якая галінка — цябе выкідвае з рэчаіснасьці, нібы сапраўднага лётчыка з прытомнасьці ад вялікае перагрузкі. Той, хто дае магчымасьць лётаць, чамусьці не ўхваляе засяроджанасьці на дробязях – гэта закон. Я прымаю яго. І лепш прымаць, калі ня хочаш прачнуцца сярод ночы і, перакуліўшыся на другі бок, да раніцы сьніць усялякую лухту. Шанцавала, праўда, некалькі разоў пасьля падобных крыўдных правалаў ізноў вяртацца ў неба. Тады я быў невыказна рады. Быў самы лепшы, сумленны, прымаў усе правілы. Галоўнае з якіх: Ня ўсё пада мной, але я па-над усім.. Вось праўда. Трэба ляцець так, каб не зварухнуць шатаў старой ліпы, як прамень сонца прайсьці скрозь іх і ўвабраць у сябе цёплы малахітавы сок. Ня трэба змагацца з ветрам, трэба зрабіцца такім, каб ён дзьмуў праз цябе і не зьбіваў з накірунку. Будзь складнікам, часьцінкай навакольля: Ты ў сьвеце, Сьвет у табе. Адчуўшы гэтае заўважаеш, што сам пачаў пераўтварацца ў нябеснаблакітную смугу, лягчэйшую за собскі подых, той самы, які аддзяляе яву ад сну, той адзіны непадкантрольны, але ўжо моцны ўздых, што напаўняе лёгкія чалавека, гатовага прачнуцца ў новы дзень. Аэрапорт прыняў. Пасадка прайшла як мае быць. Я на паласе. Задаволена іду ў ванны пакой. За вокнамі — тыя ж дрэвы, дахі, толькі від зьнізу. Адзначаю, што так і не агледзеў тую высокую бярозу з варонінымі гнёздамі ў двары крамы. Трэба наступным разам. Не забудуся, абавязкова наведаю, толькі б ня скончыліся вызначаныя мне лётныя гадзіны, а то перавядуць у наземны персанал — як тады класьціся спаць?.. Дзень N Усё стала зразумела напэўна тады, калі ён выйшаў з “Цэнтральнага” добра абліўшыся кефірам, які тлустымі струменямі павольна сьцякаў па чорнай зам­­шы курткі. А можа нават і хвіліны на дзьве раней, калі ён яшчэ толькі вырашыў выліць на сябе на тры чвэрці недапіты кефір. Як да гэтага ён не дапяў раней?.. Павольна і страшэнна задаволена ён дэфіляваў па вуліцы. Дзьмуў халодны вільготны вецер, сьвяціла сонца, блішчэў мокры ходнік. Людзі глядзелі на яго з непрыхаванай цікавасьцю. Але гэта не назаляла, бо глядзелі яны і раней, толькі зараз гэта мела дакладнае тлумачэньне і таму не дзівіла. Наогул, нечакана стала неяк прыемна і ўтульна. Зьявілася жалезная ўпэўненасьць, што сёньняшні дзень добры. Добры настолькі, што з Верхняга гораду зьехала ахутаная калючым дротам вайсковая камендатура, і самі па сабе засыпаліся брудныя траншэі бясконцых будоўляў. На працу з абеду хацелася ісьці бясконца. Пераступаць лужыны і ручаіны, чакаць зялёнага сьвятла ля пераходаў і, як мага павольней, ісьці, ісьці... Ісьціна недзе побач. Пабач яе! Як ішоў Калумб па сваёй зямлі пасьля доўгага плаваньня, дыхаючы напоўніцу і не зважаючы на тое, што нязвыкла кружыцца галава, і ногі вязнуць у вільготным пяску. Ну ён хай ішоў і ня так, як Калумб, але дакладна так, як першы, хто ішоў за ім. Глядзеў вачыма галкі на жоўтае лісьце, якое вісела на дрэвах разам з раньнім кастрычніцкім сьнегам, і адчуваў холадам у далонях вышыню і хісткасьць тонкай галінкі, што дрыжэла пад птушынымі лапкамі. І вяртаўся на ходнік, каб пераступіць чарговую шэрую лужыну і зноў удыхнуць рэзкага халоднага паветра-ветру. У кожным кроку па зямлі ён рабіў яшчэ безьліч крокаў у сьвядомасьці, па той дарозе, што ішла ў другім вымярэньні, якое ня можна абмежаваць ніякімі адлегласьцямі, але трэба прайсьці. Прычым, менавіта сёньня, калі ўсё гэтак невымоўна празрыста, што наскрозь бачныя будынкі, чорныя салоны службовых аўтамабіляў, і адчуваецца ледзяны смак кроплі, што яшчэ толькі зьбіраецца, разьвітаўшыся з ледзяшом на схоне даху, сарвацца ўніз... Дакладна такім усё было ў снах, калі абмежаваны часам, ён хутка праглядаў іх, не спыняючыся на падрабязнасьцях праз боязь раптам прачнуцца і не даведацца, што далей зробіць ён сам. У чыёй асобе нарэшце спыніць хаду і ператворыцца ў маўклівую дэкарацыю на шляху нейкага іншага вандроўніка, які таксама калісьці зразумее, што знайшоў свой дзень. Кім я хачу стаць пасьля сьмерці альбо Сачыненьне на адвечную тэму Паміраючы, упэўніся, што жыцьцё скончанае. Учора хадзіў па квартэры і паліваў з распырсквалкі, якой карыстаюцца хатнія гаспадыні пры прасаваньні, свой пакой. Было занадта суха. Так робяць. Ня ўсе, але тыя, хто лічыць гэта неабходным. Можна так рабіць ці не — я не зьбіраўся думаць над гэтым пытаньнем усур’ёз, тым больш, што дзень быў нядрэнны і ўвечары не хацелася распачынаць скандал, даводзячы самому сабе сваю рацыю. Разам паліў і кветкі. Хоць апошні раз рабіў гэта зусім нядаўна. Зямля ў гаршках была невільготная. Ня тое, каб я вёў сталыя назіраньні за расьлінамі, але з таго часу, як яны зьявіліся ў хаце (рознымі шляхамі), мушу не даваць ім стаць гербарыем. Узгадваю пра неабходнасьць клапаціцца пра іх найчасьцей тады, калі чую гутаркі пра нягегласьць мужчынаў у вядзеньні хатняе працы. Узгадваю і пачынаю паліваць. Вось стаіць “дрэва міру”, яно падгрэбла пад сябе каранямі ўсю зямлю і стаіць зараз нібы хатка Бабы Ягі, адно, што не варочаецца. А можа і варочаецца, толькі непрыкметна. А, можа, і прыкметна — папраўдзе, я ня надта сачу за ім. Вышэй за кветкі, што стаяць на шафе, – абраз Спаса. Гэта той, хто сочыць за мной. Ён ведае, што я баюся паміраць, і таму, паліўшы кветкі, на кухню правяраць ці перакрыты газ, пасьля – ці зачыненыя ўваходныя дзьверы. Таксама туга закручваю краны. Гэта не ад страху сьмерці, хутчэй ад нежаданьня мець клопат з суседзямі зьнізу. Апошняя пільнасьць у адносінах да кранаў дае падставы ўсумніцца наконт высноваў пра боязь замагільнага сьвету. Можна аднесьці ўсе мае вечаровыя клопаты на рахунак гаспадарскай звычкі. Сапраўды, такую рэвізію перад сном праводжу з дзяцінства, гадоў з дзесяці. Але гэта марны самападман. Я, вядома, баюся і не хачу паміраць. Што мы будзем там рабіць? Каб ведаць гэта, шмат хто аддаў бы ня тое што грошы, але і рэшту жыцьця. Прынамсі, мне так падаецца. Яшчэ падаецца, што ўяўляю тамтэйшы лёс іншых, бо прасьцей разважаць не пра сябе. Мая матуля, якая заўсёды ў хаце нешта прыбірае і парадкуе, падмятае і мые, трапіўшы на той сьвет будзе хадзіць і падбіраць белае бязважкае пер’е, што губляюць, лётаючы па справах, анёлы. Пух трэба зьбіраць, з яго робяць аблокі, хмары і навальнічныя хмарыны. Бяз іх ня можа існаваць неба. Аблачыны закрываюць ад нашых нахабна-цікаўных вачэй тонкі сьвет. Дзед, які ўсё жыцьце поркаўся з жалезінамі, балтамі, машынным маслам і іншай бруднай субстанцыяй і пры гэтым, як сапраўдны пралетар, ня верыў ні ў якіх анёлаў, там таксама пабачыць іх. Ён і там будзе займацца звыклай працай. Напрыклад, змазваць дзьвярныя завесы, якія рыпяць ад стварэньня сьвету. Праца гэтая бясконцая, бо брамаў там безьліч. Кожны ідзе туды сваім шляхам і праходзіць, хто трыумфальнай аркай, а хто нізенькай садовай брамкай. Чамусьці ня ведаю, які занятак будзе бацьку. Можа таму, што я не ўяўляю яго адарваным ад зямлі. Што ж тата будзе рабіць там, дзе яе няма? Ці, можа, яна ёсьць, толькі не такая, як тут?.. Ці будзе ён сядзець пасьля працы на нагрэтым за дзень камені і назіраць, як заходзіць сонца над нашым лецішчам, калі камарыкі таўкуць мак і ружавее знаёмы далягляд? Пра брата наогул змаўчу. Ён усё ж маладзейшы і найперш, пэўна, я задаволю цікаўнасьць і даведаюся пра сваю справу. Толькі ня надта хочацца даведацца пра ўсё ў хуткім часе, лепш – калі-небудзь пасьля... А пакуль дапісваю радок і іду закрываць краны. Каб не цякла вада, каб нічога не зьмянялася.