Архіў нумароў:

Эн Сэкстан

_____________________ Адпавядаючы анёлам. Вершы Пераклад з ангельскай Алены Сямёнавай.	Пятага сакавіка 1982 г. у ЛіМе была надрукавана паэтычная нізка Я.Янішчыц прысьвечаная паездцы ў ЗША «Спакойныя вершы», сярод якіх — верш «Эн Сэкстан». «Няма паэзіі ў грахах. / Грэх – хіба за падтэкстам... / Даруй, што варушу твой прах, / Далёкая Эн Сэкстан», – пісала Я.Янішчыц. Вершу папярэднічала невялікая прадмова: «Эн Сэкстан, якая адносілася да ліку найбольш таленавітых амерыканскіх паэтаў, у 1974 годзе скончыла жыцьцё самагубствам. Паэзія яе дэманструе высокую тэхніку верша. Эн Сэкстан цікавілі грамадскія праблемы і згубны ўплыў грошай на жыцьцё амерыканцаў... ». Э.Сэкстан нарадзілася 9 лістапада 1928 г. у забясьпечанай амерыканскай сям’і. Здавалася, яе лёс быў прадвызначаны: Эн выходзіць замуж, але ў 1955 г. пасьля нараджэньня другой дачкі ў выніку моцнай пасьляродавай дэпрэсіі спрабуе скончыць жыцьцё самагубствам. Яе выратавалі, але дзяцей перадалі пад апеку бацькоў мужа, а сама Эн час ад часу вымушаная была знаходзіцца пад наглядам псіхіятраў. Менавіта адзін з дактароў параіў ёй пісаць. Так пачаўся пакутлівы шлях паэтэсы, адной з яскравых прадстаўніц так званага спавядальнага стылю («confessional»), аўтаркі кніг «У дом вар’ятаў і частковы шлях назад» (1960), «Усе, каго я люблю» (1962), «Жыві ці памры» (1966, Пулітцэраўская прэмія), «Вершы пра каханьне» (1969), «Ператварэньні» (1971), «Кніга вар’яцтва» (1972), «Жахлівы рух насустрач Богу» (1975, пасьмяротна). Літаратуразнаўцы апошнім часам сыходзяцца ў меркаваньні, што менавіта Сільвія Плат знаходзілася пад уплывам Эн Сэкстан, а не наадварот; больш за тое, Роберт Лоўэл, калі пісаў свае «Старонкі жыцьця» (1959) ужо быў знаёмы з тэкс­там першай кнігі Эн, апублікаванай на год пазьней. Асоба і творчасьць амерыканскай паэтэсы выклікалі і працягваюць выклікаць цікавасьць у розных краінах, у тым ліку і ў Беларусі. Пераклады некаторых яе вершаў, выкананыя Т.Бондар, друкаваліся ў 1983 г. у альманаху “Далягляды”. У амерыканскай паэзіі 60—70-х гг. ХХ ст. дасьледчыкі вызначаюць тры ўмоўныя накірункі: традыцыяналісты, ідыясінкразісты і эксьперыментатары. Э.Сэкстан адносяць да паэтаў-ідыясінкразістаў, тых, хто выкарыстоўваў як традыцыйную, так і наватарскую методыкі стварэньня верша. Менавіта ў гэтыя гады ў ЗША пачынаецца актыўны рух фемінізму, і верш «Хатняя гаспадыня» становіцца яго культавым творам. Яшчэ адзін знакаміты верш — «З яе роду», своеасаблівы паэтычны маніфест, якім Эн звычайна пачынала свае выступленьні. Гэты род, лічыць амерыканскі крытык Джэйн Маккейб, – «жанчыны, якія пішуць». І працягвае: «...хоць я не сьцьвярджаю, што Эн Сэкстан – фемінісцкая паэтэса, я думаю, яе паэзія дапамагла па-новаму ўбачыць жанчын». Аксана Данільчык Адпавядаючы анёлам Я стамілася быць жанчынай, стамілася ад лыжак і гаршкоў, стамілася ад уласных вуснаў і грудзей, стамілася ад касьметыкі і шоўку. Усё яшчэ былі мужчыны за маім сталом вакол чары, якую я падавала. Чара была напоўненая барвовымі вінаградзінамі, і мухі прыляталі на іх водар, і нават мой бацька прыйшоў са сваёй белай косьцю. Але я стамілася ад гендэру рэчаў. У мінулую ноч мне прысьніўся сон, і я сказала: “Ты – адказ. Ты перажывеш майго мужа і бацьку”. У тым сьне быў горад створаны з ланцугоў, дзе Жану асудзілі на сьмерць у мужчынскім строі, а прырода анёлаў так і засталася нявытлумачанай, бо няма нават двух аднолькавых: адзін з носам, другі з вухам у руцэ, адзін жуе зорку і запісвае яе арбіту, і кожны быццам верш, які выконваючы абавязкі Бога, падпарадкоўваецца сабе самому убаку ад людзей. “Ты — адказ”, — сказала я і ўвайшла, легла на гарадскую браму. Потым ланцугі абвіліся вакол мяне. і я страціла свой звычайны пол і канчатковы выгляд. Адам быў ад мяне зьлева, а Ева была ад мяне справа, — абодва абсалютна несумяшчальныя са сьветам розуму. Мы злучылі нашыя рукі і луналі пад сонцам. Я больш не была жанчынай: ня тым і ня той. О, Ерусалімскія дочкі, цар мяне ўвёў у харомы свае. Я чорная і прыгожая. Мяне адкрылі і распранулі. У мяне няма ні рук, ні ног. Я – толькі луска, як у рыбіны. Я ня болей жанчына, чым Хрыстос быў мужчынам. Хатняя гаспадыня Некаторыя жанчыны выходзяць замуж за дом. Гэта іншы тып скуры; ён мае сэрца, вусны, печань і перыстальтыку. Сьцены – трывалыя і ружовыя. Глядзі, як яна цэлы дзень сядзіць, укленчыўшы, і аддана змывае сябе самую. Мужчыны ўваходзяць сілай, зацягнутыя быццам Іона ў сваіх цялесных маці. Жанчына ёсьць сама сабе маці. Гэта галоўнае. Гэта вясновы пасЬляпаўдзённы час Тут усё жоўтае і зялёнае. Слухай яго горла, яго глебу-скуру, сухія галасы глядзелкаў, якія трымцяць, быццам абвесткі. Маленькія насельнікі лясоў нясуць свае пасьмяротныя маскі ў вузкую зімовую нару. Пудзіла выдрала вочы падобныя да дыяментаў і пайшло ў вёску. Генерал і паштальён пакідалі свае сумкі. Гэта здарылася раней, але нічога тут не састарэла. Тут магчыма ўсё. Можа таму, юная дзяўчына зьняла зімовую вопратку і легкадумна прылегла на галіну дрэва, нахіленую над затокай ракі. Яна разьлілася па галіне амаль над самымі хаткамі рыб, а яны заплывалі і выплывалі з яе адбітку, уверх і ўніз па прыступках яе ног. Яе цела ўсю дарогу дадому нясе аблокі. Яна не зьвяртае ўвагі на водны адбітак свайго твару ў рацэ, куды сьляпыя мужчыны прыходзяць купацца апоўдні. Таму зямля — той начны зімовы жах — загаіла раны і лопаецца зялёнымі птушкамі і вітамінамі. Таму дрэвы паварочваюцца ў сваіх траншэях і тонкімі пальцамі падымаюць маленькія дажджавыя кубкі. Таму жанчына стаіць каля пліты, сьпявае і гатуе кветкі. Тут усё жоўтае і зялёнае. Безумоўна, вясна дазволіць распранутай дзяўчыне пяшчотна пацягнуцца ў сонечным сьвятле і не баяцца свайго ложка. Дзяўчына ўжо налічыла сем кветачак у зялёным-зялёным люстэрку. Дзьве ракі злучаюцца пад ёю. Твар дзіцяці моршчыцца ў вадзе і адыходзіць назаўсёды. Жанчына – гэта ўсё, што можна ўбачыць у яе жывёльнай прыгажосьці. Яе дагледжаная пругкая скура ляжыць глыбока пад водным адбіткам, дрэвам. Усё цалкам магчыма, і сьляпыя мужчыны таксама могуць бачыць. Толькі аднойчы Толькі аднойчы я ведала, навошта жыцьцё. У Бостане, зусім раптоўна, я гэта зразумела: ішла ўздоўж Чарльз Рывер, глядзела на агні, якія капіяявалі саміх сябе; неонавыя, з мігатлівымі сэрцамі, яны раскрывалі свае вусны так шырока, быццам оперныя сьпевакі, падлічвала зоркі, маіх маленькіх саўдзельнікаў, маіх зьнявечаных стакротак, і ведала, што я ішла па сваім каханьні па яго зялёным начным баку і раскрывала сваё сэрца машынам, што ехалі на ўсход, і раскрывала сваё сэрца машынам, што ехалі на захад, і пераносіла сваю праўду праз маленькі згорблены масток, і сьпяшалася данесьці сваю праўду, яе чароўнасьць дадому, і захоўвала гэтыя канстанты да раніцы, толькі каб даведацца, што яны зьніклі. Цішыня Чым больш я пішу, тым больш, здаецца, цішыня паглынае мяне. С. К. Вільямс. Мой пакой выбелены, ён белы, нібы вясковы вакзал, і такі ж ціхі; бялейшы за курыныя костачкі, адбеленыя ў месяцовым сьвятле,— чыстае сьмецьце,— і такі ж ціхі. За маёй сьпінай белая статуя і белыя расьліны растуць, нібы непрыстойныя цнатлівіцы, што высоўваюць свае каўчукавыя языкі, але не гавораць нічога. Толькі мае валасы цёмныя. Іх спалілі ў белым агні і гэта толькі вугольле. Мае пацеркі таксама чорныя,— дваццаць выварачаных вачэй паднятых з вулкана. Я запаўняю пакой словамі з маёй асадкі. Словы прасочваюцца з яе нібы спарон. Я падкідаю словы ў паветра, і яны вяртаюцца быццам мячыкі для гульні ў сквош. Аднак пануе цішыня. Вечная цішыня. Нібы вялізныя дзіцячыя вусны. Цішыня – гэта сьмерць. Яна прыходзіць кожны дзень са сваім электрашокам, каб пасядзець белай птушкай у мяне на плячы і падзяўбсьці чорныя вочы і трапяткую чырвоную цягліцу маіх вуснаў. Старая Я баюся іголак. Я стамілася ад цыраты і трубак, я стамілася ад твараў, якіх ня ведаю, і цяпер я думаю, што пачынаецца сьмерць. Сьмерць пачынаецца быццам сон, поўны рэчаў і сьмеху маёй сястры. Мы – маладыя, і мы гуляем, і зьбіраем чарніцы па дарозе да Дамарыскоты. О, Сьюзэн, — яна закрычала, — ты запэцкала свой новы гарсэт. Салодкі смак – мой рот паўнюткі, і салодкая сінь выцякае па дарозе да Дамарыскоты. Што ты робіш? Пакінь мяне адну! Ці ня бачыш, мне сьніцца сон? У сьне ніколі не бывае восемдзесят. Маладая Тысячу дзьвярэй назад, калі я была самотным дзіцем у вялікім доме з чатырма гаражамі і ўвесь час — наколькі я памятаю — было лета, уначы я ляжала на поплаве, канюшына прыміналася пада мной, мудрыя зоркі клаліся спаць нада мной, акно маёй маці было комінам з жоўтым цяплом, якое адтуль выцякала; акно майго бацькі – напалову зачыненае,— было вокам, праз якое праходзілі тыя, хто спаў, а дошкі дома былі гладкія і белыя, як воск, і – магчыма – мільёны лісьцяў пялёскаліся, бы ветразі, на сваіх дзіўных сьцяблінах, і цвыркуны трашчалі ўсе разам, і я, у маім зусім новым целе, якое яшчэ ня стала целам жанчыны, задавала зоркам пытаньні і думала, што Бог сапраўды бачыць цяпло і афарбаванае сьвятло, локці, калені, сны, дабранач.