Соф'я Шах

_____________________ Вецер. Вянок санетаў	1 О, гэты зноў усеахопны вецер з надрыўнаю, з пранізлівай тугой, калі і далеч у журбе глухой, калі і сонца яснае не свеціць!.. Калі зямля і небу ўжо не верыць, бадай што, нават верай запасной, калі адно трымаецца на ёй шчэ дзённае святло ў такую негадзь... І ён – нібыта сплецены з трывогі... Але з якой так вырваўся эпохі? Але з якой абрынуўся вярсты? Напружаны затоенасцю стылай, запушчаны з непрадказальнай сілай, – адкуль так утрапёна і куды? 2 Адкуль так утрапёна і куды імкнецца, рвецца, меціцца, імчыцца? Сягаць ані, канечне, не баіцца праз рэкі, ўзвышшы, вёскі, гарады. І быццам бы нясецца не пусты, з сабою захапіўшы, каб не збіцца, ужо не толькі хвілі-бліскавіцы, а нават – нават цэлыя гады. Бы аб’яднаў чыесьці намаганні, нібы ўвасобіў нейчыя жаданні да проста відавочнай паўнаты. І вось праносіцца ён без памехі – ці то да гора ад якое ўцехі, ці то да шчасця ад якой бяды? 3 Ці то да шчасця ад якой бяды, ці то ізноў расхрыстанай, стыхійнай, працягла непрыкаянай лавінай – ад любасці-мілосці да брыды? Ад вышняй прыгажосці-пекнаты да ўбогасці, да той, да амбіцыйнай, што, можа быць, па сутнасці глыбіннай злачынная і страшная заўжды. Ах, вецер, вецер, так сканцэнтраваў адбіткі нейкіх дзей, задум, праяў, набытых у вандроўках дальніх недзе, што і не распазнаць, і не ўявіць, ці то ён да прасвету так ляціць, ці то ўжо ад святла да апрамецця? 4 Ці то ўжо ад святла да апрамецця наканавана вызначаны шлях?.. Здаюцца ненадзейнымі ні дах, ні сцены хаты ў гэтай крутаверці. Ляціць у вокны ўзвіхранае смецце, прызыўны стогн бы чуецца ў дзвярах, а па кутках засеў напяты страх і адбіваецца ў любым прадмеце. Што дзеецца, урэшце, навакол? Чаго баіцца пасівелы дол, названы некалі зямною цвердзю? Аднекуль пачынаючы здалёк, пралузваецца ветравы паток з самотным свістам праз быллё і вецце. 5 З самотным свістам праз быллё і вецце кустоў і дрэў, старых і маладых, густых і рэдкіх, хвойных, лісцяных, – яму не страшныя такія сеці. Яны бяссільныя самоту сцерці, яна шчэ болей вострыцца ад іх, такою і трапляе ўжо ў мой слых, і я нявольная яе адвесці. У ёй – вякоў далёкіх скрыжаванне, у ёй – бы стогадовае гучанне, але яе данёс-такі сюды. Яна гучаць няўцешна застаецца, а ён далей у белы свет нясецца з шчымлівым гулам праз платы, масты. 6 З шчымлівым гулам праз платы, масты, з панылым шумам праз дарогі, сцежкі ды праз лясныя просекі і ўзмежкі, праз купіны ў балоце, чараты. Наскокамі на хвойныя рады, зігзагамі праз пні, праз вехі, вешкі, – ужо шалеючы ад гэтай спешкі, ад ношы непазбытнае – нуды. Адкуль з такой імклівасцю ліхою? Куды з такой зацятасцю тугою? Ці з роляй, ці то з доляй сіраты? Як бы штось упусціў, а што – не помніць, як бы шукае штось і не знаходзіць ад досвітку да самай цемнаты. 7 Ад досвітку да самай цемнаты разносяцца ў ваколлі стогны, ўсхліпы, крактанні, стукі, скрогаты і рыпы на ўсе, на ўсе магчымыя лады. Звіняць да знемажэння правады, пужліва ўздрыгваюць у вокнах шыбы, заходзяцца ў хістанні клёны, ліпы і ляскае дзесь бляха да жуды. А ў комінах – выццё і скугаццё, а ў шчылінах – сіпенне і ныццё, а ў скразняках – бы сутаргі ў фальцэце... Шапочуць узлахмачана стагі, гудуць слупы, гундосяць ланцугі, – няма яму спакою ў белым свеце. 8 Няма яму спакою ў белым свеце, нібыта месца пэўнага няма. А неўзабаве з’явіцца зіма – і ўжо вядома, што ў яе сюжэце. Таму ён так і струніцца ў пратэсце, што і яму яна – нібы турма. І гэткая трывога нездарма у ветравым надрывістым імпэце. Не ведаю прычыну патайную, пагэтаму на ўласны лад мяркую, вось гэты назіраючы ўвесь вір. Ды мне б і справы да яго ніякай, заўгодна колькі хай бы вецер плакаў і хай бы шастаў ён удоўж і ўшыр. 9 І хай бы шастаў ён удоўж і ўшыр, і хай бы ў правадах шукаў кірунак, а ў комінах – прамежкавы ратунак, а там і недалёка да вышынь. І хай бы ўжо яго скразная плынь абгойсала найкожны закавулак і не адзін праверыла падмурак на ўстойлівасць, на існую цвярдынь. Ды мне-то што, – няхай сабе шукаў бы свае аднойчы згубленыя скарбы, хай бы абмацваў ціну, гліну, жвір, штурмуючы любую перашкоду, ўздымаючы шырокую пылоту, налётамі ўздуваючы эфір. 10 Налётамі ўздуваючы эфір да проста неймавернага памеру, нібыта ў іншую пранікнуць эру намерыўся самотны дэбашыр. Палоннік сам сабе і канваір, мо трапіў выпадкова ў нашу сферу? Мо родам ён ажно з касмічных дзір? Дык я і ў гэта з лёгкасцю паверу. А праўда: вецер – неба пасланец. Нявызнаны пачатак і канец паветранага сумнага тэрору... І хай бы ўжо, калі патрэба ёсць, ён агаляў сваю тугу і злосць, парывамі ўзрываючы прастору. 11 Парывамі ўзрываючы прастору, усю наўсцяж свідруючы яе, як быццам супраць свету паўстае, – жывога, нежывога – без разбору. Ужо як быццам сам сабе ён фору, дарэшты разышоўшыся, дае, – адныя, можа, і не дастае зямныя нетры сілаю напору. І хоць яго ўжо роспач узмацнела, ды неяк бы я й гэтае сцярпела сярод уласных неадкладных спраў. Не думаць бы аб ім паспрабавала, не чуць бы зацяжных ягоных шквалаў, але ж ён і душу апанаваў! 12 Але ж ён і душу апанаваў! Але ж і ў ёй так плача ён маркотна, але ж і ў ёй злуецца так самотна, як без яе не плакаў, не злаваў. Як бы яе шукаў ён і гукаў ўсім гэтым свістам роспачна-гаркотным, ўсім гэтым гулам жаласна-журботным, і шырынёй, і глыбінёй распраў. Знайшоў-такі, – не абмінуў у лёце, і пры такой спадобленай нагодзе аж здрыгануўся, аж затрапятаў. А ўжо яе сабой запаланіўшы, над ёю аб уладзе заявіўшы, ён у заложніцы яе забраў. 13 Ён у заложніцы яе забраў, змяніўшы раптам злосныя матывы, пагрозна адзічэлыя парывы на тон, які душу маю працяў. Як непрадбачана яе скаваў, – працяжны, непрыкаяны, жаллівы. Чым болей тонкі, тым мацней шчымлівы, бы й сам ён кімсьці згублены ўжо стаў. Не памыліўся ў выбары сваім, – як ведаў, што бязвольнай будзе ў ім, пратэст яна забудзе й непакору. Патрапіў, наляцеў, перахапіў, душу да невымоўнасці спавіў – і вось нясе нібы да прыгавору. 14 І вось нясе нібы да прыгавору: заўжды дзяліць з ім крайні неспакой, яго трывожна поўніцца журбой, увасабляць яго адчай і змору. І разам уздымацца з ім угору, і разам падаць з вышыні крутой, – шукаць і не знаходзіць між зямлёй і небам неабходную апору. Сцінацца сіратліва ад няўдач і нараджаць жалейкавы той плач, што адгалосам доўжыцца ў Сусвеце. Як ён, журыцца флейтава між дзён, ўзнікаць арганным выгукам, як ён, – о, гэты зноў усеахопны вецер! 15 О, гэты зноў усеахопны вецер! Адкуль так утрапёна і куды? Ці то да шчасця ад якой бяды, ці то ўжо ад святла да апрамецця? З самотным свістам праз быллё і вецце, з шчымлівым гулам праз платы, масты, – ад досвітку да самай цемнаты няма яму спакою ў белым свеце. І хай бы шастаў ён удоўж і ўшыр, налётамі ўздуваючы эфір, парывамі ўзрываючы прастору! Але ж ён і душу апанаваў, ён у заложніцы яе забраў – і вось нясе нібы да прыгавору...