Архіў нумароў:

Рыгор Сітніца

_____________________ Ой, хадзем жа мы... Калядная паэма	I Тое, што чуў я, са мною было заўсёды, як заўсёдныя з намі паветра, вада, альбо хлеб; прынамсі з маленства ведаю тую калядку на памяць, і ў мяне аніколі не ўзнікала думка, – чаму столькі разоў чутае-перачутае не здаецца мне звыклым, будзённым, банальным. Ды ці ж могуць зрабіцца звыклымі паветра, вада, хлеб?.. Колькі хвілінаў мы сядзім моўчкі. Млявая ўтульнасць сутоння ды цяпло ад напаленай печы робяць маўклівае наша сумоўе дзівосна прыемным. Я вельмі люблю гэткі стан. І раптам зноў напаўголаса: “Ці дома, дома сам пан-гаспадар, Святы вечар шчодрым людзям. А хоць і дома, то не гуляе, — У новым гумне пшаніцу вее, Святы вечар шчодрым людзям. Ой хадзем жа мы, папрасем жа мы Недавеечку на гарэлачку, Святы вечар...” Нібыта спахапіўшыся, Хрысця змаўкае амаль на паўслове, і дзіўны неспакой, мільгануўшы на твары, авалодвае бабулінымі ўчарнелымі рукамі. Яна цярэбіць, перабірае худымі пакручанымі пальцамі, быццам спрабуе адшукаць і ніяк не знаходзіць ім месца. Гэта ані мяне не дзівіць, тым больш не турбуе: так яна робіць заўсёды, калі прыгадвае штосьці сваё-сваё. Трохі памаўчаўшы ды з ледзьве ўлоўным прывідам усмешкі ўглядаючыся ў нейкую, толькі ёй бачную далячынь, зноў раптоўна распачынае га­ворку. — А во нядаўна зноў заходзіў, акурат перад Калядамі. Падхапілася я, а ў хаце светла-светла, як удзень. Ажно спужалася. Я да вакна — дзіва дый годзе: нябёсы ўсе ў зорках, ды такіх вялізных — зроду гэткіх не бачыла. А Ён ідзе сабе, — ступае проста па небе, — увесь у белым; вышыванка як у нашых, і сам ён бы наш — тутэйшы, зусім не такі, як на абразах малююць — малады, вясёлы, ды такі харашэнны! Вось толькі дзірачкі на руках... Перахрысцілася я тройчы, а Ён ужо зусім блізка падыйшоў, — а Божа ж мой! — завіс акурат над калодзежам: глядзіць на мяне, усміхаецца. А мне страшнавата зрабілася, ажно закрычала: “Госпадзе, глядзі, не ўпадзі ў студню”. А Ён яшчэ больш заўсміхаўся і гэтак лагодна-лагодна адказвае мне: “Не пужайся, Хрысцінко, не ўпаду, я ж — Бог”. А тады ўжо зусім на дол спусціўся, пастаяў трошачкі і да паветкі падыйшоў — там, дзе ў мяне дрывотня: агледзеў усё, сякеру ўзяў, трохі бруском пагайстрыў. Дзіўлюся на Яго — ну зусім просты хлопец. Ажно бачу — папляваў на далоні і давай мне дровы секчы. А я й зноў Яму: “А мой жа ты Божухна, не сячы, то ж грэх вялікі перад Калядамі, людзі ж абгаворваць будуць”. “У Бога, Хрысця, грахоў нямашака — адказаў, — дый праца грахом ці ж можа быць?” Ну, думаю, калі сам Госпад гэтак кажа, то хай сабе й так. А як пасек, — у хату зайшоў. Добра, што хоць прыбрала да свята. Пасядзелі, пагаманілі: распытваў пра ўсё-усенька. Я Яму таксама пра што толькі ні парасказвала: і як за Мікалаем было, і як саветы прыйшлі, і ў вайну як гаравалі, — ох, Божа ж мой літасцівы, — і як пасля... І пра нашых усіх расказала, і пра цябе таксама... А самой так добра, так хораша, як з братам родным. Частавала Яго, — а як жа? Дужа гурочкі мае ўпадабаў, нахвальваў. Гарэлкі, праўда, не ўзяў, — сказаў, што пост, дый наогул не ўжывае і мне не раіў. Во, як з табой зараз, сядзім з Ім, гамонім. А пасля чую — мілы ж ты мой — просіць мяне што-якое нашае заспяваць. Дык я й зацягнула: “...Ці дома, дома панава жана, Святы вечар, шчодрым людзям. А хоць і дома, то не гуляе, — У новай хаце бел кужаль чэша, Святы вечар, шчодрым лю-у-у. Ой хадзем жа мы, папрасем жа мы Недачэсачку нам на свечачку, Святы вечар...” Ажно чую — сядзіць Ён дый ціхенька мне падцягвае: “Святы вечар шчодрым людзям...” і ўсё ўсміхаецца, усміхаецца. А мой жа ты залаты! А як развітваліся, — здароўя мне пажадаў. Абняліся. Хацела ў кішэню яму гарбузікаў насыпаць. Падзякаваў, але не ўзяў. А тады ўжо я дзячыла Яму моцна, моцненька. Нават на каленцы спрабавала стаць — не дазволіў. Прасіла Яго за ўсіх: і за сваіх, і за чужых, і за жывых, і за тых, хто ўжо не тутака. Божа ж мой, Бож... Хрысціна змаўкае. Ужо некалькі хвілінаў яна сядзіць амаль нерухома з кволаю ўсмешкаю ды непрамоўленымі ўголас словамі на выцвілых вуснах; пазіраючы ў мой бок, але, відавочна, зусім не на мяне, а кудысь далёка-далёка; і лішне гадаць, у Чые вочы яна глядзіць і Каму ўсміхаецца. А я, гледзячы на Хрысцю, марна спрабую ўявіць, што яе маглі б назваць неяк іначай; спрабую і ўявіць не магу, бо іншага імя ў яе проста не магло быць. Ну, канечне — Хрысціна. Таму й не дужа дзівіцца, што менавіта ў ейную хату, хай сабе і ў снах, заходзіць Той, у гонар Каго яе й назвалі. Хрысціна — мая родная бабуля па кудзелі. Ёй дзевяноста гадоў і яна не ведае, што мае яшчэ пяць гадоў у запасе. Пра гэта не ведае ніхто, акрамя Таго, хто зрэдку заходзіць у Хрысціны сны адведаць ейную старэчую самоту, а заадно й памагчы што-кольвек па гаспадарцы: скасіць атаву, насекчы дроў, прынесці вады... Я люблю Хрысціну. І яна мяне таксама. Але Яго яна любіць болей. І гэта справядліва, бо Ён з Хрысцінаю заўсёды, а я — толькі прыязджаючы з Менску на вакацыі. Аднак жа пяшчоты бабулінай мне заўсёды ставала напоўніцу. Дый як жа іначай, калі цябе любяць трошкі меней за Госпада. Зрэшты, Хрысцінае любові хапае на ўсіх. Гэтак яно й бывае, калі любоў сапраўдная. Бо як ні ўвіхалася доля за дзевяноста гадоў навучыць Хрысцю хоць кволай нянавісці, ды нічога з тае доўгае падманнае навукі не атрымалася й не магло. Бо калі любіш Звышняга, дык якая ж тады нянавісць. Ну хіба што... Дый то несапраўдная. Сапраўдная толькі любоў, бо яна — Бог. II Дабраслаўлёны той час, калі дні былі доўгімі-доўгімі і смутак у іх ха­ця й надараўся, дык толькі з прычыны тваіх шматлікіх напаўдзіцячых закаханасцяў. Дый ці было тое смуткам, калі аб ім так соладка згадваць­меш некалі потым, зведаўшы напоўніцу ўсё, што смуткам называцца мае поўнае права. Але гэта ўсё калісці, а можа й зусім ніколі. А пакуль дні твае сапраўды доўгія-доўгія, здаючыся, што такімі яны будуць заўсёды і заканчэння не мецьмуць; прынамсі ты пра гэта не думаеш, бо ў васемнаццацігадовым веку гэткім тлуміць сябе зусім неабавязкова. Дастаткова ведаць, што ты малады, здаровы, некаторыя кажуць, што й здольнасцямі такімі-сякімі не абдзелены. Ты не дужа пярэчыш гэтаму, а таму ўсё навокал ёсць лепшым на свеце і належыць, вядома, табе, а ў жыцці тваім усё проста, лёгка, зразумела. Галоўнае ж, — усе, каго ты любіш — жывыя і жыцьмуць так доўга, што пра гэта проста не варта й думаць. І пра любоў іхнюю ты не думаеш таксама, бо ці згадвае хто пра паветра, калі яго дастаткова. Дакладней было б сказаць, ты проста шчаслівы, хоць пра гэта таксама ніколі не думаў і нават не здагадваўся, што сапраўдным шчасце бывае акурат тады, калі яго не заўважаюць. Табе хораша і ўсё. І ўсім, здаецца, гэтак жа хораша, як і табе. І без аніякіх высілкаў можна пераўвасобіцца са сталічнага мастака- студэнта ў вясковага калядоўшчыка. Бо ты дома, ты сярод сваіх і заўтра Каляды. І дастаецца з гарышча вартая музейных збораў калядная зорка, ды не музейная — “жывая”; і выварочваецца стары бацькаў кажух... І вось ужо ідзем ад хаты да хаты — вясёлая, маладая сябрына: песні, жарты, смех, рогат... “...Ці дома, дома ды панаў сынок, Святы вечар, шчодрым лю-у-у. А хоць і дома, то не гуляе, — У новай стайні коніка куе. Святы вечар шчодрым лю-у-у. Ой хадзем жа мы, папрасем жа мы Нам падковачку на дарожачку. Святы вечар.” О, гэтае Свята! Да позняе начы гарэцьме святло ў прыветных хатах, а па-над вёскаю ледзь не да раніцы будзе гучаць, паўтарацьмецца нашае “Ці дома, дома...” І выходзіцьмуць на панадворак усцешаныя гаспадары. І выносіцьмуць шчодрыя пачастункі. І спявацьмуць разам з калядоўшчыкамі шчыра ўдзяч­ныя, што іх не абмінулі — ушанавалі... І ніхто з нас тады не ўсумніцца, — як выглядае тое, што бацькі нашы называюць шчасцем — словам даволі рэдкім, амаль нетутэйшым. Як не сумняваюся цяпер я, прыгадваючы адно з ягоных абліччаў, якое з’яўлялася мне ў вобразе вясёлае каляды, а значыць — было сапраўдным. Сапраўдным як вада, як паветра, як хлеб — як усё, што немагчыма падрабіць, ці замяніць нечым іншым; пра што памятаеш не таму, што помніць трэба, а таму, што забыць не можаш, бо заўсёды жывеш з гэтым як з паветрам, вадою, хлебам... ІІІ “...Ці дома, дома...” — праз гады лунае ў марозным паветры. “...Ой хадзем жа мы...” — кліча мяне мая прыціхлая памяць. Хто мы перад Вечнасцю без гэтае памяці, а нашыя ўяўныя ўзвышэнні без яе ці пакінуць па сабе хоць кволае водгулле? Ды памяць у кожнага свая. І марна даводзіць, што ў цябе яна больш праўдзівая. Але й з чужое пабірацца не варта: “Мы вырасталі на “Тhe Beatles” — часам хвацка, з выразным пачуццём уласнае перавагі ды абранасці прамовіць хтось з аднагодкаў, які наўрад ці палічыць цябе сваім сучаснікам. Колькі разоў раней, чуючы гэткае, ты маўчаў, саромеўся, не наважваўся запярэчыць, бо й самому падабалася шмат што з праспяванага славутымі ліверпульцамі. Дый сёння часам тое-сёе даляціць да сэрца. Але ж сябе не падманіш, — вырастаў ты на іншым. Бо маеш сваю памяць. Бо верыш сваёй душы. Бо ў тваім жыцці было Свята. Бо й дасёння Яно не дае на сябе забыцца: “...Ці дома, дома панава дачка, Святы вечар шчодрым лю-у-у. А хоць і дома, то не гуляе, — Ў новай святліцы кудзельку прадзе. Святы вечар шчодрым лю-у-у. Ой хадзем жа мы, папрасем жа мы Недапрадачку нам на латачку, Святы вечар добрым лю-у-у...” Ты вырастаў на Калядах, хоць, вядома, далёка-далёка не толькі на іх. Ды ўжо не боязна быць незразуметым і не саромеешся падацца несучасным, і ўжо ведаеш з кім табе варта быць сучаснікам, а з кім неабавязкова ці нават не пажадана. Бо, як ісціну, разумееш, што не заганна вырастаць на тым, на чым вырасталі бацька, маці, Хрысціна... Бо маеш адказ на пытанні: “Хто ты?”, “Адкуль?”, “Навошта?”. А калі й згадваеш іх зноўку, дык не дзеля адказу, а таму, што стаміўся чакаць Свята! Бо даўно ўжо спарахнела на гарышчы саламяная калядная зорка, калісьці вартая найлепшых музейных збораў; і дабівае моль у старой каморы колішні бацькаў кажух, які столькі разоў быў “го-го-го казою”; і наўрад ці хто з маладых вяскоўцаў прыгадае тое нашае “Ці дома, дома...” — хіба што ў Менску нехта яшчэ памятае, а хутчэй ведае з кніжак. Ды ці ж яму падпяе Сын Божы, як калісьці падпяваў ён старой Хрысціне. І што казаць, калі казаць няма чаго, каб не паўтараць столькі разоў казанага-пераказанага, адказам якому толькі скруха, што гнётам каменным цісне на сэрца ды правакацыйна казыча вейкі. Што з намі адбываецца? Куды вядзе нас нашая нецвярозая доля? Дзе паратунак? Не знаходжу адказу. Бо даўно ўжо няма на гэтым свеце маёй Хрысціны, і нямашака каму запытацца пра ўсіх нас у ейнага Звышняга Госця. І хаты Хрысцінінай, гэтак упадабанай калісьці Сынам Божым, таксама ўжо няма. Нават пракаветны вяз — гаспадар бабінага панадворка, колькі гадоў як паваліўся: не ад сякеры і не ад ветру, а таму, што час прыйшоў. А час ведае, калі яму належыць прыходзіць. Але застаецца памяць, якой даўно зразумела: усё прамінае, ды не знікае нічога, а толькі змяняецца. І зусім не цяжка мне ўбачыць, як Душа-Хрысціна шчыруе цяпер у нябеснай Гасподзе, дапамагаючы Звышняму, як і Ён ёй калісьці памагаў: можа грады поле на Божым гародзе, можа, бульбу абірае... А можа ў перадкалядны вечар віншуе Божага Сына з днём народзінаў, ды, як некалі, разам спяваюць: “Ці дома, дома Сам Пан Гаспадар...” Амін. 2005 – 2010 г.г.