Архіў нумароў:

Франц Сіўко

_____________________ Мары з бульвара Даву. Аповед гіпатоніка	У каханьні, у тым, ці рэалізуецца яно дарэшты, усё залежыць ня толькі ад узаемнай прыхільнасьці ды моцы пачуцьця. Часам гэта толькі выдае, што кахань­не досьвед папярэдні (ня мае нават значэньня – уда­лы ён ці не) можа адолець. Насамрэч досьвед часта мац­нейшы за пачуцьцё, ён зазвычай і перамагае. Асаб­ліва, калі ўеўся ў цябе, і ні сілы ня маеш, ні жаданьня працівіцца ягонаму дыктату. Вось, здаецца, нешта новае на даляглядзе, сьвет у вакне, а як распарадзіцца ім, – не дасі рады. Бы з памідорынаю тою падчас абеду, што і вабіць пакласьці на талерку, і боязна: пачнеш рэзаць, а яна возьме ды пырсьне з-пад ножыка на каторага з сусе­дзяў, як некалі было ўжо – памятаеш – аднойчы. Зрэшты, у кожнага свой досьвед, і колькі досьведаў, гэтулькі і гісторыяў. Мая гісторыя пачалася два гады таму. Час быў каламутны: вэрхал усюды, мітусьня перабудовачная. Сваякі з-за мяжы пачалі адгукацца. Матчын дзядзька, бабін малодшы брат, Юльян, той самы, з-за якога мяне па сканчэньні школы ў лётную вучэльню не залічылі, ліст даслаў з Парыжу. Маўляў, старэю, восемдзесят неўзабаве, дык ці ня мог бы каторы з вас, крэўных, прыехаць. Выдаткі сплачу дарожныя, адно клопату вам будзе – пацешыць дзеда прысутнасьцю тыдзень-другі. Я тады толькі-толькі з банку, дзе інжынерам па аўтаматызацыі рабіў, звольніўся. Кампутарныя праграмы, наладка-рамонт – самі разумееце. Ну, і начальніцы па сумяшчальніцтве, так бы мовіць, з удзячнасьці за ўладкаваньне на ўежнае месьцейка адзіноты на лецішчы зрэдзьчасу памагаў пазбывацца. Нібыта і не сур’ёзна тое было па першасьці, а і не заўважыў, як прыкіпеў душой да каханкі. Яна за мяне на дванаццаць гадоў старэйшая, дык вучыла сяму-таму... Аказалася – не аднаго мяне. Прыязджаю неяк увечары на лецішча, а яны ўдваіх з напарнікам маім, Артурам, на канапе... Разьвіталіся з ёю, пайшоў я з працы. Ды так цяжка далося расстаньне, што ажно хваробіну праз яго зарабіў: сэрца ные, ціск то высокі, то, наадварот, нізкі, галава трашчыць, як з бадуна, млявасьць. А галоўнае – страх нейкі незразумелы, бы птушаня тое, дачасна з гнязда выпхнутае, скоўвае. Да лекара пайшоў, а ён кажа: «Неўроз у вас, трэба варункі жыцьцёвыя часова зьмяніць. Зьезьдзіце куды, праветрыцеся, і ўсё наладзіцца». Тут акурат ліст той самы ад дзеда паштарка прыносіць. Падумаў я, памеркаваў і вырашыў ехаць. З паперамі, праўда, намітрэнжыўся, пакуль пашпарт ды візу афармляў, але яно і добра, можа: нішто ж так ад болькі не адцягвае ўвагу, як неспадзяваная турбота. Прыязджаю, значыцца, у Парыж. Сваяк як роднага спаткаў: сустрэў на станцыі, прывёз на таксі дадому. Дзядку пад восемдзесят, сапраўды, але рухавы яшчэ, бачу, бадзёры. Жытло ж так сабе: два пакойчыкі ў аддаленай акрузе, дом стары. За дарогу мне далярамі сплаціў, павёз на падземцы горад глядзець. Пашвэндаліся пару гадзінаў, вярнуліся дахаты, спаць леглі. А назаўтра, гляджу, – валізу стары пакуе. Ад’ехаць, кажа, мушу на некалькі дзён, дык за гаспадара пабудзеш. Паказаў, што і як рабіць, дзьвесьце франкаў пакінуў на кішэнныя выдаткі і паехаў. Вось сяджу я ў самоце ў пустой кватэры, гляджу, як народ за вакном сюды-туды сноўдае. На дварэ – бы ў Афрыцы, мурынаў ды метысаў паўнютка, рухлівыя ўсе, гаманкія. Справа ад вакна ўваход у метро зялёнаю пашчаю зеўрае. Ня надта весела, адно добра: крамка побач, па правіянт далёка цягацца ня трэба. Пасядзеў я гэтак гадзіны з тры ў кватэры, схадзіў у краму ды вырашыў у цэнтр гораду па сьлядах, з дзедам Жульенам – тут так яго завуць – напярэдадні пракладзеных, прашпацыраваць. Дзьверыну прымкнуў – і на двор, у метро затым. Еду сабе. У метро іхнім дзьверы не механічна, як у нас, а ўручную адчыняюцца. Завалаводзіўся я на выхадзе з ручкай і праехаў станцыю перасадкі. Мусіў з наступнай на тую Насьён вяртацца. Па перасадцы сяджу ў вагоне, прыпынкі чытаю на табло. Да вежы пад’ехалі, народ паваліў з вагону, і я за ўсімі. Ля вежы гамэрня, тлум. Азіяты з маляваньнем чапляюцца, тут жа, збоч набярэжнай, накіды партрэтаў за дзясятак франкаў робяць. Пацёрся я з паўгадзіны ў натоўпе ды дай, думаю, яшчэ куды хіснуся. Мапу лініяў метро разгортваю, каб паглядзець маршруты, па кішэнях мац – няма акуляраў, забыўся ў дзедавай кватэры. Надпісы ж на мапе драбнюткія, хоць трэсьні ад напругі, – не прачытаеш. Сяк і так круціў яе, і пад ліхтар падыходзіў, і з адлегласьці (дальназоркасьць у мяне) зырыў – ня даў рады прачытаць. Тут чую раптам: па-польску нехта побач размаўляе. Азіраюся: маладзіца цыбатая цётцы нейкай штосьці тлумачыць. Я да маладзіцы. Так і так, маўляў, ці не падкажаце, як да Сюртэ – першае, што ў голаў узьбілася, жэкнуў – трапіць. – Да Сюртэ? – дзівіцца яна. – Няйначай вы дэтэктываў старых начыталіся. Усе на Рывалі ці яшчэ куды плішчацца, а вам Сюртэ давай... З Усходу будзеце? – Праўда ваша, – кажу. – А як вы здагадаліся? – Па вымаўленьні, – адказвае. – Я з Польшчы на дваццатым годзе зьехала, дык нюансы гаворкі няблага ўлоўліваю. Да Сюртэ, кажаце? Мне да Нотр-Дама, а гэта тамсама, дык магу прыхапіць вас з сабою. Але толькі пешкі пойдзем. Згодныя? – Канешне. З такой прыгожай дзяўчынай... – Жанчынай, паночку, я ўжо двойчы была замужам. – А я – нежанаты. – Значыць, пашэньціла... Ня бойцеся, я горад няблага ведаю, трэці год тут жыву. Пойдзем уздоўж Сены. Вось ідзем. На набярэжнай ціха, адно лісьце (сярэдзіна кастрычніка) шорхае пад нагамі ды вада, чутно, б’ецца ў рацэ аб бетон. – Вунь ваша Сюртэ. Хочаце – збочым, тут побач вельмі прыгожы раён. – Праўда, золатам нібыта аддае. – Ня золатам, а цытрынаю. Так Джойс пісаў. Вы чыталі Джойса? – Не. – І добра, што не чыталі. Бзікі генія. Усе кажуць, бытта цікава, а самі адно і чытаюць – як яна ў ложку з мужам... Дарэчы, мяне Мары зваць. А вы што – ні зюк па-французску? – Ні зюк. – Кепска. Давядзецца мне паапекавацца вамі. Ці, можа, маеце ўжо апякунку? – Апекуна. У сваяка гасьцюю, дык апякуецца. – Што ж, таксама няблага. Дзесяць хвілінаў гэтак шпацыруем, гамонячы, паўгадзіны і вось на вуліцу шырокую, самалётамі з абодвух бакоў, як на аэрадроме, застаўленую, узьбіваемся. – Выстава. – Мары моршчыцца, глядзіць пад ногі. – Абутак зблоціла новы. Французьзё гэтыя. Не каб траву якую пасеяць – жвірам пасыпаюць усюды. Парыж, называецца. Добра, прыцемкі, ніхто ня бачыць. Колькі часу? – Бяз чвэрці шэсьць. – Мне дахаты трэба. – Вы ж да Нотр-Дама зьбіраліся, – нагадваю. – Перадумала, не выпадае сёньня. А вы можаце са мною ехаць і на наступным прыпынку выйдзеце... – Я таксама перадумаў. Паеду дахаты. – Гэта куды? – На вуліцу Аўрон. – Дык мы суседзі! Я на бульвары Даву, ці ня ў двух кварталах ад вас, жыву. Добра, едзем разам, весялей будзе. – Мары выцірае сурвэткай туфлі, крочыць да ўваходу ў метро. У метро тлумна і даволі сьцюдзёна і ўсё ж утульней, як на дварэ. Бруднаватага колеру састаў вымыкаецца з тунелю, і мы апынаемся ў вагоне. І праз чвэрць гадзіны, не прамовіўшы за ўвесь гэты час адно да аднаго ні слова, пад’язджаем да патрэбнай станцыі. Выходзіць нам таксама разам, і я падаю Мары руку. – Можна вас праводзіць? – Можна, – згаджаецца яна і ідзе да сходаў. – Толькі ж глядзіце не заблудзіцеся. Пешкі прыцемкам у гэтым раёне швэндацца ня раю. Арабы і чорныя вас ня любяць. – Чаму? – Мабыць, адчуваюць канкурэнцыю, ці яшчэ што... Вас жа ого колькі зараз з Усходу. А вунь мая кавярня. Там я працую. – І што робіце? – Я ж кажу: працую. Афіцыянткай і крыху прыбіральшчыцай. – Вы – прыбіральшчыцай? – А што? Я не такая багатая, каб грэбаваць хоць якім заробкам. Хоць, паверце, і лепшыя часы зьведала. Бацька на радзіме ў ПАРП рабіў, штогод да знаёмых у Саюз езьдзіў. Па пятнаццаць-дваццаць найменьняў залатых вырабаў за адзін ваяж прывозіў употайкі на продаж. На мяжы пасьведчаньне партыйнае торкне мытніку, той і прапусьціць бяз догляду. Таму на час, калі ўсё кулдыхнулася, мы пры грашах былі. А потым... – Мары змаўкае, хмурнее. – Словам, няшчасьце... Бацька ў аварыю трапіў, павезьлі на лячэньне ў Жэневу да знаёмага лекара-паляка. Ды не ўдалося ўратаваць, памёр бацька. Неўзабаве і матка сьледам пайшла. А тым часам грошыкі скончыліся, вось я і пераехала сюды да цёткі. Нумар тэлефону вам даць? – Буду вельмі ўдзячны. – Які вы цырымонны! Наце. Можаце патэлефанаваць заўтра, а захочаце... Ат, як хочаце, самі глядзіце. Яна паварочваецца да мяне сьпінаю, шчоўкаючы абцасікамі па засьмечаным ходніку, зьнікае ў праёме між будынкамі. Цытрынава-залаты горад, не зважаючы на страту, што засьпела мяне толькі што пасярод вуліцы, адзываецца насустрач абыякавым гулам падземкі. Самотны вечар пры экране тэлека – ня самы лепшы занятак для бязмоўнага чужынца ў такім месцы, як Парыж. За вакном віруе разнаколернае вечаровае жыцьцё, а ты адно і маеш радасьці, што сузіраць яго аскепкі на экране, і добра, калі то яшчэ не якая-небудзь палітычная дыскусія з удзелам субтыльнай, як во гэтая, мадам, што так і сыпле фразу за фразай, імпэтна памагаючы сабе жэстамі, раз-пораз кідаецца ў слоўную бойку з гэткім жа апантаным, як сама, апанентам. Імя мадам – Мары. Такое ж – адно з падвойнага – у дыктаркі. Усе яны тут Мары, ці што? Ма-ры. Рука мая міжволі цягнецца да слухаўкі тэлефону. – Гэта Мары? – Так. А, вы... Добра, што патэлефанавалі. Я якраз пра вас згадвала. – Што-небудзь благое? – Не. Думала, чым вы займаецеся. Ну, там, дома ў сябе... – Кампутарамі. – Гэта добра. – Чаму? – Гуманітарыі зашмат гамоняць і мала робяць. Прабачце, атрымалася неяк двухсэнсоўна. – Паўза, сьмех. – Дык калі мы зноў сустрэнемся? – Заўтра можна? – Можна. У мяне першая зьмена, пасля чатырнаццаці я вольная. Можам спаткацца там, дзе сёньня разьвіталіся. Вам зручна будзе? – Зручна. – Тады да сустрэчы. – Да сустрэчы. Пі-пі... Галава... Ціск, напэўна... Субтыльная мадам, відаць, ніколі ня сыдзе з экрану. Вечар цягнецца марудна, ды гэта ўжо зусім ня тое, што пяць хвілінаў таму, зусім ня тое. У кавярні цёпла, але занадта тлумна: пайшоў дождж, і ўсе рынуліся сюды ратавацца ад яго. – Не люблю гамэрні, – кажа Мары і абводзіць вачыма цеснае, запоўненае людам памяшканьне. Затым рэзка падхопліваецца з-за століка, ідзе да выхаду. Мне нічога не застаецца, як ісьці сьледам. Вулка, на якую трапляем ледзь не з дзьвярэй кавярні, занадта стромая, і Мары, каб не спатыкнуцца на абцасах, бярэ мяне пад руку. – Як вам Сакрэ-Кёр? – Нішто. Шкада, мала тут пабылі. – У Бога дзён многа. Хочаце, пакажу Пігаль. Чулі пра яе? – Крыху. Плошча, шэрая і зусім, у адрозьненьне ад усяго тут, не цытрынавая, мяне ня ўражвае, і я кажу пра гэта Мары. – Таму што сьветлавата і ніводнае дзеўкі наўкола, – жартуе яна і дадае: – А можа, таму, што я побач... Яна сьмяецца. І сьмех яе, абрывісты, крыху нярвовы, гучыць як абяцаньне. Я схіляю голаў да яе твару, лёгка, бы незнарок, дакранаюся даланёй да пляча. – А вы чульлівы, – кажа яна і запальвае чарговую, можа, ці ня трэцюю за паўгадзіны, цыгарэту. – Куды зараз? Шкада, надвор’е сапсавалася. – Можна паехаць да мяне, – ня надта спадзеючыся на згоду, кажу я. – Можна, – нечакана згаджаецца Мары і накіроўваецца да ўваходу ў метро. Амаль ля самага дзедавага дома нас зноў засьпявае дождж. Мары прыхінаецца да мяне, і я выразна адчуваю праз тонкую кофту дотык яе гру­дзей. Двое арабаў, што сядзяць нерухома ля ўваходу ў гатэльчык побач з маім пад’ездам, зачуўшы чужынскую гаману, падымаюцца, праводзяць нас няўхвальнымі паглядамі. – Які паверх? – Другі. Понізу дзьвярэй з кватэры ў калідор прабіваецца пасак сьвятла. Гэта дзіўна: адыходзячы ўранку, я, добра памятаю, сьвятло скрозь павыключаў. – Ты? Прывітаньне! – Дзед Жульен муляецца, адступае ў глыб калідора. – Даруй, такая неспадзяванка, сябар з сынам прыехаў з вёскі, напрасіўся ўнаначкі. Мы на Монтэ-Касіна разам ваявалі. Дык ня мог жа я адмовіць. Так што завяду цябе ў гатэль, да Ахмеда. Ён мне вінен сёе-тое, бяз платы пусьціць. Ураньні сябрук мой зьедзе, і ты вернешся. Толькі адну ноч... Прабач. Ты не адзін? – Гэта Мары, – кажу я і, быццам імкнучыся загладзіць немаведама якую правіну, дадаю: – Яна полька. – Амаль землякі, вось і добра... Дзед выводзіць нас з Мары на двор, загадвае чакаць яго, а сам тэпае ў гатэль. Праз вакно бачна, як ён, пакашліваючы ў кулак, даводзіць штосьці ў рэцэпцыі сярэдніх гадоў арабу. Той згодна хітае галавою, з цікавасьцю зіркае раз-пораз на мяне і Мары. Дзед дае нам знак, каб уваходзілі, і вось мы ў фае. Мужчына здымае з дошчачкі ключ на агромністай, морквінаю, бірульцы, падае мне. – Мерсі. – Пожалюста, – адказвае ён і, пацешыўшыся хвіліну з майго зьдзіўленьня, гучна зазначае: Россия – хорошо... Я учился в России. Доброй ночи! — Я з Беларусі, — удакладняю я, і ён зьдзіўлена міргае вачыма. Затым мы па чарзе разьвітваемся з дзедам Жульенам, ідзем да вінды. Цесная кабінка з дыванком на падлозе паволі сунецца ўгору, спыняецца акурат насупраць дзьвярэй. Нумар, як і кабіна вінды, вельмі цесны: дваім між сьцяною і ложкам не разьмінуцца. Да таго ж з вакна даносіцца несупынны гул. Мары зачыняе вакно, кладзецца дагары на адзін з хісткіх, накрытых прапаленаю капай ложкаў. – Здымі мне туфлі, – кажа і падымае ногі на канапу. Пацалунак доўгі і жарстлівы, як доўгачаканы сонечны прамень сярод дажджлівых дзён. – Пачакай, я памыюся. Яна ідзе ў ванны пакой, не зачыніўшы за сабой дзьвярэй, адкручвае кран. Рэдзенькая пара, перакотваючыся хвалямі, паволі выплывае ў ка­лідор. Яе покліч уладны і патрабавальны. Я зрываю з сябе адзеньне, ня бачачы нічога перад сабою, кідаюся ў яго салодкія, як водар парыжскіх бульвараў, абдымкі. Мы моўчкі ляжым на ложку, думаем кожны пра сваё. Нарэшце Мары падымаецца. – Куды ты? – Я абхопліваю яе за стан, прыціскаю да сябе. – Пусьці! – Яна шнарыць рукою ў сумачцы, дастае футарал з танометрам. – Ціск трэба зьмерыць…Раптам падскочыў з такое валтузьні... Зашчапка змыкаецца на запясьці, апарат, памаўчаўшы хвіліну, выдае танюткі піск. – Кепска: сто сорак на дзевяноста. Хочаш, табе зьмерым. – У мяне будзе нізкі, я ведаю. Яна прышпільвае апарат мне да рукі, засяроджана глядзіць на лічыльнік. – Сапраўды: сто дзесяць на семдзесят. – Я ж казаў… Ты што, заўсёды носіш танометр з сабою? – А што тут дрэннага? Мала што можа здарыцца ў любую хвіліну, і думай тады, куды кінуцца. – Дзіўная ты… – Дзіўная? Яшчэ скажы – дзівакаватая! Усё. Я пайшла! Пашукай сабе іншую… нармальную. – Мары, ты што? – Я хапаю яе за руку, каб утрымаць, але дарэмна. Яна апранаецца, ідзе да дзьвярэй. – Мары! Я выскокваю сьледам за ёю ў калідор, але ў ліфт уціснуцца не пасьпяваю. А калі зьбягаю на дол, каб хоць па-чалавечы разьвітацца, яе ўжо там няма. – Была и нет, – саркастычна ўсьміхаючыся, кажа Ахмед. – У этих комюнистов такие красивые дочки! А дзясятай раніцы дзедавы госьці адыходзяць, і я зноў вяртаюся ў кватэру. Дзед стаіць ля пліты, смажыць яешню. – Ну, як было ў гатэлі? Добра спалася? – Добра. – Чаму такі сумны? Не паладзіў з дзеўкай? Нічога, здараецца. Схадзі куды-небудзь. У Луўры па абедзе квіткі напалову таньнейшыя, як зранку. – Лепш проста пагуляю на вуліцы. – Як хочаш. Толькі не бадзяйся доўга. На дварэ смужна, але цёпла, ад раўчукоў збоч вулкі падымаюцца ўгору і тут жа расьсейваюцца, падхопленыя вятрыскам, клубы пары. Ля дзьвярэй кавярні, дзе працуе Мары, малады араб у бэжавай камізэльцы чытае газету. За вакном – Мары, яна стаіць сьпінаю да ўваходу, разьлівае па кубках пітво. Хлопец-араб адрываецца ад чытаньня, лёгкая ўсьмешка крывіць яго і без таго крываватыя, са шнарам ад носа да падбароддзя, вусны. Ён колькі хвілінаў пранікліва глядзіць на мяне, затым кідае газету ў сьметніцу, зьнікае за домам. – Ты? – Мары выпростваецца, прыкрывае далоньню гузак на левай скроні. – Хто гэта зрабіў? – Муж, хто яшчэ. Гаспадар гатэлю перадаў яму, што бачыў мяне з табою. – Яна з трывогаю зіркае ў вакно, закрывае гузак пасмаю валасоў. – Чаго ты прыйшоў? – Пабачыць цябе. Учора гэтак не па-чалавечы разьбегліся. – Вось зараз прыляціць мой, будзе табе – па-чалавечы! – Ты не сказала, што замужам… – Як гэта не сказала? Чым ты слухаў? Сказала: была двойчы. Наогул, мы з Люка даўно разышліся, але ён працягвае лічыць мяне сваёй уласнасьцю. Слухай, прашу цябе: ідзі адсюль і больш не вяртайся, ня то будзе блага. У Люка ўсюды сябры, ад іх не схаваешся. Я не хачу, каб у цябе праз мяне былі непрыемнасьці. Ідзі! – Мы маглі б паспрабаваць… — Што паспрабаваць? Сустракацца далей? Які ў гэтым сэнс? Да таго ж мы зусім розныя. У мяне сто сорак ціск, у цябе – сто дзесяць… – Яна схіляецца да майго пляча, падштурхоўваючы да выхаду, дакранаецца даланёю да шыі. Лёгкі, бы дотык крылаў анёла, пацалунак апякае маю шчаку: — А можа, наадварот, — занадта падобныя… Бывай! — Бывай! – кажу я паўжартам: мне ўсё яшчэ здаецца, што гэтая разьвітальная сцэна – проста гульня. – Шкада, што так … – Дзед Жульен запавольвае крок, глядзіць з-пад рукі на вежу. – Спадзяюся, табе падабаецца Парыж? – Падабаецца. Рай цытрынавага колеру. – Што-што? – Вельмі прыгожы горад. – А-а… Ну, добра. Стары ідзе назад, я, счакаўшы хвіліну-другую, зварочваю ў двор Мары… Дзьверы адчыняе высокая худая жанчына са стомленым, крыху пагард­лівым позіркам. – Я хачу пабачыць Мары, мадам, – апярэджваючы запытаньне па-французску, кажу я па-польску. – Яна дома? – Мары ўжо два дні як у Польшчы. – Жанчына недаверліва глядзіць на мяне. – А вы хто будзеце? – Яе прыяцель. – Вы спазьніліся. – Вусны жанчыны кранае ўсьмешка. – Вось так. – Прабачце. – Нічога. – Яна адступае ад дзьвярэй, пасоўваецца да самага парогу, моцна трымаецца за зашчапку, нібыта баіцца, каб я сілаю не ўварваўся ў кватэру, дадае: – Калі вы ад Люка, перадайце яму, што Марыся больш ні ў Парыж, ні тым больш да яго ня вернецца. Так усё і скончылася. Я зьехаў з Парыжу на наступны дзень пасьля размовы з кабетаю і больш пра Мары нічога ня чуў. Неяк напісаў дзеду Жульену, прасіў, каб даведаўся пра яе, але было запозна: ліст вярнуўся з пазнакаю «адрасат памёр». Цяпер я працую ў тым самым банку, што і раней. У вольны час памагаю ўсё той жа начальніцы ўходжвацца на лецішчы. А калі яе патрабавальнасць робіцца невыноснай, дастаю танометр і мераю сабе ціск. Яна просіць зьмерыць і ёй. Я раблю гэта ахвотна, бо кожнага разу, седзячы насупраць яе і ціскаючы грушу танометра, бачу перад сабой Мары. Праўда, з кожным днём усё менш і менш выразна. Магчыма, настане дзень, калі ўвогуле перастану бачыць. І тады, верагодна, горкі досьвед, нарэшце, перастане мець нада мною такую ўладу, як зараз. Верагодна…