_____________________ Öåø÷à Òîìàøà.
Àïîâåñüöü |
1.
Çà íåêàëüê³ òûäíÿ¢ äà âûáàðࢠÏðýç³äýíòà ¢ Çàáðîääçå ïðûåõàë³ íà ÷ûðâîíûõ «Æûãóëÿõ» íåçíà¸ìûÿ ìÿñöîâûì æûõàðàì ëþäç³, ³õ áûëî äâîå — æàí÷ûíà ³ ìóæ÷ûíà ñÿðýäíÿãà âåêó, íàâàò ðîñòó ³ êàìïëåêöû³ àäíîëüêàâàé: òà¢ñòóíû. Íå âûëàçÿ÷û ç ëåãêàâ³êà, ìóæ÷ûíà ïàïûòࢠó ïåðøàãà ñòðý÷íàãà, äçå æûâå öåø÷à Òîìàøà. Ïåðøûì ñòðý÷íûì àêàçà¢ñÿ êàëãàñíû êîíþõ ³ ñóñåä ñòàðîé Ñüöåïàí³äû, ÿêàÿ ÷àìóñüö³ ñïàòðýá³ëàñÿ ãýòûì çàãàäêàâûì ëþäçÿì, âÿñêîâû áàëàìóò Ñàøîê. Ñàøîê, ïà÷ó¢øû ïðîñüáó, àæûâ³¢ñÿ:
— Çäîëåþ ïàêàçàöü? Ïàêàæó! ² ðàá³öü íå÷àãà! Ïà ìà³õ ñïàñîáíàñüöÿõ! Ãëÿäç³öå ñþäû!.. — ² ¸í, ïàâÿðíó¢øûñÿ äà ëåãêàâ³êà ñüï³íîé, âûòûðêíó¢ íàïåðàä ðóêó. — Âýí çà òîé õàòàé. Áà÷ûöå ÿå, õàòó? Áà÷ûöå. Íå ñüëÿïûÿ, ãëÿäæó: àêóëÿðû íÿ íîñ³öå. À çà òîé õàòàé — ³ õàòà Ñüöåïàí³äû. Äû øòî ÿ âàì òóò áóäó?!.. – Ñàøîê ýíåðã³÷íà ïàâÿðíó¢ñÿ, ãëÿíó¢ ó ñàëîí, äçå ìåñöû, êàíåøíå æ, ìåë³ñÿ, ³ íå¢çàáàâå ñÿäçå¢ óæî ïîáà÷ ç æàí÷ûíàé, êðûõó ïàöÿñüí³¢øû òóþ. — Ïàðäîí, ìàäàì! Ïàêàæó. Ïðàìà, à ïîòûì íàëåâà, çíî¢ ïðàìà...
Ïàêóëü åõàë³, Ñàøîê âûâåäࢠó ãàñüöåé áàãàòà ÷àãî: ³ ö³ ñêîêíóöü ó áë³æýéøû ÷àñ öýíû íà ãàðýëêó, áÿñïëàòíûì áóäçå ìåäûöûíñêàå àáñëóãî¢âàíüíå ö³ íå, ïàäâûñÿöü ïåíñ³³ ö³ ïðûòðûìàþöü ïàêóëü, áî ¸í òàêñàìà çüá³ðàåööà ïàâåñ³öü àáðîöü íà öüâ³ê: ïàðà íà àäïà÷ûíàê, ³ òàê äî¢ãà õâàñòû êîíÿì êðóö³¢. Àäêàçàë³ òàê, ÿê áûëî ³ òðýáà Ñàøêó. Ïî¢íû ïàðàäàê, çíà÷ûöü. Áóäçåì ï³öü. Áóäçåì ëÿ÷ûööà. Áóäçåì àòðûìë³âàöü ïåíñ³¸í. Íå ïðûçíàë³ñÿ òîëüê³, õòî ÿíû òàê³ÿ ³ íàâîøòà ñïàòðýá³ëàñÿ ³ì ñòàðàÿ Ñüöåïàí³äà. Àëå ö³ ìàëà ÷àãî ìàãëà ÿíà çàö³êàâ³öü, íà äóìêó Ñàøêà, ãýòûõ ïðûåçäæûõ, òûì áîëüø, øòî ÿíà – öåø÷à íå àáû-êàãî, à ñàìîãà Òîìàøà, ïðà ÿêîãà ³íøû ðàç ìîæíà áûëî ïà÷óöü íåøòà ïà ðàäû¸ ö³ ïà òýë³êó. Ïðà ÿãî æ, ïðà Ñàøêà, íå ãàâîðàöü. À çÿöü Ñüöåïàí³äû — øûøêà. Õîöü, çíî¢ æà, íà äóìêó Ñàøêà, ÷ûì òàê ãàâàðûöü ïðà ÿãî, äûê ëåïø ³ çóñ³ì íå ¢ñïàì³íàöü, ëåïø çðàá³öü âûãëÿä, øòî íÿìà ÷àëàâåêà. Êàá ïðà ÿãî òàê áà³ë³, ðàçâàæࢠ¸í, Ñàøîê, íÿ âûòðûìࢠáû, ÿé-áî, çàñóíó¢ áû ãàëàâó ñâàþ ëûñóþ ¢ ïÿòëþ ö³ àä ñîðàìó çãàðý¢. Ñóöýëüíàÿ êðûòûêà – àìàëü í³âîäíàãà äîáðàãà ñëîâà. «Òóò ðàç íà ñõîäçå àä÷ûõâîñüö³ë³, äûê íÿ âåäà¢, êóäû âî÷û ïàäçåöü. À ãýòà æ ëóïöóþöü íà ¢âåñü áåëû ñüâåò. Äû ³ ñóìëÿâàþñÿ ÿ, êàá òàãî çàñëóãî¢âࢠÒîìàø. Äîáðû æ ÷àëàâåê ¸í. Äîáðû-û!» À òî æ øóãàíóöü, áû ç âÿäðà, ïàìûÿ¢ ÿìó íà ãàëàâó ³ ìà¢÷îê. Àñàáë³âà ¢æî òàÿ äóáàñ³öü ÿãî ïà ðàäû¸ æàí÷ûíà ç ïòóøûíûì ïðîçüâ³ø÷àì... ßê ãýòà ÿå? Âî, ³ íå ïðûãàäàöü. Äû íÿâàæíà. Øòî ¸í ³ çëîäçåé, ³ ðàñïóñüí³ê, ³ íàâàò æûâå ¢ äîáðûì äîìå, à íå íà âóë³öû. ßìó æ, àêàçâàåööà, òðýáà æûöü íà âóë³öû, ÿê áàìæû, ó ãàëå÷û ³ áðóäçå. Ïðà ãýòà Ñàøîê íÿ âåäà¢... Àé-ÿé-ÿé! Äîáðà ÿø÷ý, øòî ðàäû¸êðîïêó íå àáðýçàë³, à òî á çóñ³ì àä æûöüöÿ àäñòà¢. À ìî òàê ³ òðýáà ñ¸íüíÿ ïðà ÿãî, Òîìàøà, ãàâàðûöü? Êàá ³íøûÿ ÷óë³ ³ íÿ ñóíóë³ñÿ íà òîå ïðýç³äýíöêàå êðýñëà. ³äàöü, ìÿêêà ¢ òûì êðýñüëå ñÿäçåöü, êàë³ àäíûì íÿ õî÷àööà ÿãî àääàâàöü, ³íøûõ ³ íà êðîê íå ïàäïóñêàþöü äà ÿãî. ² ÷ûõâîñüöÿöü òàìó çÿöÿ, áû âåí³÷êàì ó ëàçüí³: òàê ÿìó, òàê ÿìó, òà-à-ê!.. Àòðûìë³âàé, íåáàðàêà! À õî÷àø, ÿø÷ý íà êàìÿí³ ë³í¸ì? Àäêóëü ³ ÷ûì — ¸ñüöü! Ãëÿäç³ ³ ñëóõàé!..
Ñàøîê áà÷û¢, ÿê ãîñüö³ ïàâàëþõàë³ íà ïàäâîðàê Ñüöåïàí³äû, ¸í ïàïÿðýäç³¢ òûõ, øòî ñàáàê³ íÿìà, êðî÷öå ñüìåëà, à ñàì ñêàçࢠøàô¸ðó:
— Äçÿêóé, áðàòêà, øòî ïàäâ¸ç: ÿ âîñü ³ æûâó ïà-ñóñåäñêó ç ö¸ø÷àé Òîìàøà. Õîöü ðàç ó æûöüö³ ïàøýíüö³ëà. Øêàäà, øòî òû çà ðóë¸ì, à òî á çàïðàñ³¢ öÿáå ¢ ãîñüö³.
Ìîæíà áûëî ïàäóìàöü, øòî ¢ Ñàøêà ìåëàñÿ âûï³öü. Ñìàëû! Àëå æ ï븢... Êàá áû¢ íå çà ðóë¸ì ÷àëàâåê, òî ³ íå çà³êíó¢ñÿ á. Òîé ÿø÷ý òàêòûê ³ ñòðàòýã âÿñêîâû! Øàô¸ð, ìàëàäû ðóñÿâû õëàï÷ûíà, ø÷ûðà ¢ñüì³õíó¢ñÿ ¢ àäêàç:
— Äçÿêóé, äçåä.
— Íó, âîñü... Êîíåé âûãíà¢, ìîæíà ³ ïàñüíåäàöü. Àäç³í æûâó. Äûê íàøòî ìíå, ñêàæû, ðàá³öü? Äëÿ êàãî? Àãàðîä ¸ñüöü. Ïåíñ³ÿ ïðàç ìåñÿö-äðóã³ áóäçå. Çàêðóãëÿþñÿ, ìàöü ÿãî òàê!.. Óæî äóìàþ, ÿê àáìûöü. Çàïðàøó òàãî-ñÿãî ç ñóñåäçÿ¢. Íà ïåíñ³þ àäç³í ðàç ó æûöüö³ ³äóöü. Ïàäçåÿ-ÿ! À çÿöü Ñüöåïàí³äû, Òîìàø, ÷àëàâåê, ñêàæó òàáå, õîöü ³ âûñîêàãà ïàë¸òó, à ïðîñòû — ÿ ç ³ì ó òîé ïðûåçä êàíüÿê ï³¢. Ïðà¢äà, ìàëåíüê³ì³ ÷àðà÷êàì³. ßê íàï¸ðñòàê. Íÿçðó÷íà áûëî. Ïàéøë³, ñóñåä, êàæà, ïàñÿäç³ì ó ñàäçå, ïðà æûöüö¸ ïàãàìîí³ì. ² êàíüÿê íà ñòîë³ê ñòàâ³öü. ¨í í³÷îãà, êàæóöü, áîëüø íÿ ï’å, òîëüê³ òóþ ãàäàñüöü... Ãëóøàíóë³. Ïåöü íÿ ïåë³, àëå ÿ äóøó àä⸢. Ç ðàçóìíûì ÷àëàâåêàì ³ ïàãàâàðûöü ïðûåìíà. À òû íÿ ñêàæàø, êàãî ãýòû òû ïðûâ¸ç? — Ñàøîê ê³¢íó¢ íà ïàäâîðàê, äçå ¢æî íå áûëî â³äàöü ïðûåçäæûõ.
Øàô¸ð ïà⸢ ïëå÷óêîì, çðàá³¢ àáûÿêàâóþ ãðûìàñó íà àêóðàòíà ïàãîëåíûì òâàðû:
— À øòî òóò çà òàéíà? Áóäóöü ö³êàâ³ööà, ÿê æûâå öåø÷à êàíäûäàòà ¢ ïðýç³äýíòû. Ïàìåðàþöü óñ¸, àáñüëåäóþöü... À òî ïàíàï³ñâàþöü ó äýêëàðàöûÿõ àá äàõîäàõ!
— Ãëÿäç³-òû! — ïàê³âࢠãàëàâîé Ñàøîê, ïðûäóøû¢ íåäàêóðàê ÷îáà-òàì. — Äûê... äûê, à çÿöü ÿêîå äà÷ûíåíüíå ìàå äà ãýòàé õàëóïû? ¨í æà òóò, ìóñ³öü, ³ öüâ³êà íÿ ¢á³¢.
— Òàì ðàçüáÿðóööà...
— Íå, õëóøó: ãàäî¢ êîëüê³ íàçàä øïàêî¢íþ çðàá³¢. ² òîå — öüâ³ê³ ö¸ø÷ûíû áûë³, ðî¢íà ÿê ³ øà븢÷ûíà. Æýðäêó ÿ äà¢. Àãà. Òàê áûëî, òàê... ¨í ïûòàå: Ïÿòðîâ³÷... ÿ, çíà÷ûöü, Ïÿòðîâ³÷, ö³ íÿìà ¢ öÿáå ÿêîé-íåáóäçü æýðäê³... ïàæàäàíà, êàá íîâàÿ áûëà... Øïàêàì, êàæà, öåðàìîê âûãàáëÿâà¢. Òàê ³ ñêàçà¢: öåðàìîê. Àëå ñêàæó òàáå, õëîïåö, àäíî: íÿ âåäàþ, ÿê³ ìàñòàê ¸í ó ³íøûõ ïûòàíüíÿõ, ÿê³ äçÿëîê, à øïàêî¢íþ çðàá³¢ àäìûñëîâóþ — ñàìóþ ëåïøóþ, ÿêóþ ÿ êàë³-íåáóäçü áà÷û¢ ó æûöüö³. Âóíü ÿíà. Áà÷ûø? Âóíü, íà ë³ïå.
— Ïðûãîæàÿ, — ïàçÿõíó¢ øàô¸ð, àëå ñêàçࢠø÷ûðà: øïàêî¢íÿ ñàïðà¢äû ÿìó ïàäàáàëàñÿ.
À Ñàøîê ïðàöÿãâà¢:
— Ïðà¢äà, ÿ äàëåé ñâàéãî Çàáðîääçÿ ³ íÿ áû¢ — ó àðì³þ íå ¢çÿë³, àáäóðûë³, ìóñ³öü, íà êàì³ñ³³: âÿðòàéñÿ, êàæóöü, íàçàä, ó öÿáå íîã³ ïëàñêàñòóïûÿ. Ìîæíà ïàäóìàöü, øòî á ÿ ñâà³ì³ íàãàì³ ñòðàÿâîé íå àä÷àêàí³¢!.. Õàäæó æ. Íÿ ïàäàþ. À ÿ, äóðàíü, ³ ïëàêà¢. Çà âóãëîì. Êàá íÿ áà÷ûë³... Ö³ ìî çîéäçåø, õëàïåö, äà ìÿíå?
— Äçÿêóé, äçåä. Òîëüê³ æ ç äîìó.
— Ãëÿäç³ ñàì. À ÿ ïàéäó.
Ñàøîê ñÿäçå¢ çà ñòàëîì, ÿê³ ïåðàä ñàìûì àêíîì, øòî âûõîäç³öü íà Ñüöåïàí³äç³í àãàðîä, ëÿí³âà ñ¸ðáࢠõàëàäíàâàòû áîðø÷ ³ áà÷û¢, ÿê òûÿ äâîå — ¸í ³ ÿíà — õàäç³ë³ êàëÿ õëåâà, ïðûãëÿäâàë³ñÿ äà ÿãî, áû ïðûìåðâàë³ñÿ, ÿê òûÿ ïàêóïí³ê³, à ïîòûì äàñòàë³ íåéêóþ ñòóæêó ³ ïà÷àë³ ìåðàöü ñüöåíû. Àä õëÿâà ïåðàéøë³ äà õàòû. Ñüöåïàí³äû â³äàöü íå áûëî, ³ ãýòà ¢ñõâàëÿâàëà ñóñåäà: ìî øòî ç ¸é çäàðûëàñÿ? Äû ³ íàäîáà ¸ñüöü ïàðàçìà¢ëÿöü ç çàìÿðàëüø÷ûêàì³, òîå-ñ¸å âûâåäàöü ìîæíà áóäçå. ¨í àáë³çࢠëûæêó, ïàêëࢠïîáà÷ ç ì³ñêàé, ïðûõ³íó¢ ðó÷í³êîì ³ çàñüïÿøࢠíà Ñüöåïàí³äç³í ïàäâîðàê. Ïåðøàé ñïðàâàé ïàö³êàâ³¢ñÿ:
— Òàê, çíà÷ûöü... À äçå ö¸ø÷à Òîìàøà? — íå äà÷àêà¢øûñÿ àäêàçó, ïàïûòࢠáîëüø ãó÷íà, ñòðîãà. — Ñöåïàí³äà — äçå?!
Æàí÷ûíà ñüïÿðøà íåøòà çàíàòàâàëà ¢ ñøûòêó, ïàêëà¢øû ÿãî íà äàëîíü ëåâàé ðóê³, ³ ïàêóëü ï³ñàëà, óâåñü ÷àñ ìóìêàëà ñàáå ïàä íîñ òîëüê³ àäíîé ¸é çðàçóìåëàå, à òàäû òîëüê³ ïàäíÿëà âî÷û íà Ñàøêà, çûðêíóëà, í³áûòà áà÷ûëà ÿãî ¢ïåðøûíþ:
— Íå ïåðàøêàäæàéöå!
Ìóæ÷ûíà ïàïðàâ³¢ àêóëÿðû íà ê³ðïàòûì – àæíî çàäðà¢ñÿ, áû ìûñê³ ÷àðàâ³êࢠó êëîóíà — íîñå, ³ ñêàçࢠòàêñàìà íÿëþáà:
— Òóïàé, òóïàé àäñþëü...
Çàìÿðàëüø÷ûê³ ïàêðî÷ûë³ äàëåé ïà ïàäâîðêó, Ñàøîê ñïà÷àòêó íå àäñòàâࢠ— ïàïðàñòàâࢠçà ³ì³, à ïîòûì, ïàêóëü ÿíû çàãëÿäâàë³ ¢ êëàäî¢êó, ïðàâåäࢠÑüöåïàí³äó. Æûâàÿ ³ çäàðîâàÿ. Ñÿäç³öü íà çýäë³êó ¢ àêóëÿðàõ ³ ÷ûòàå ãàçåòó. Ñàøîê àáóðû¢ñÿ:
— ×óæûÿ ëþäç³ ãîéñàþöü ïà ñîòêàõ, øíûðàöü ó ëàçüí³, ó õëÿâå... äû ¢ñþäû, ìàöü ³õ çàíàãó, à ÿíà ÷ûòàå ñàáå, ãðàìàöåéêà! À òû... À òû... — Ñàøîê ðàïòàì óñïîìí³¢, øòî ïðàâÿðàëüí³ê³ ïàâ³ííû äàêàçàöü, õòî ÿíû òàê³ÿ, íåéê³ì³ ïàñüâåä÷àíüíÿì³, — ...ïðàâåðûëà ³õí³ÿ äàêóìåíòû?
— Öÿïåð ìîãóöü ïàäñóíóöü òàáå ïàä íîñ øòî õî÷àø, — ñïàêîéíà àäêàçàëà Ñüöåïàí³äà, ïåðàãàðíóëà ñòàðîíêó, ³ ãàçåòà ãëÿíóëà íà Ñàøêà ÷ûðâîíûì çàãàëî¢êàì. — Íÿõàé øòî õî÷óöü, òîå ³ ðîáÿöü. Ìíå çÿöü òàê ñêàçà¢.
— Òîìàø?
— À õòî æ? Áûööàì íÿ âåäàåø, øòî ¸í ó ìÿíå àäç³í çÿöü.
— Äû øïàêî¢íþ áà÷û¢. Ðóê³ ¢ ÿãî í³÷îã³ÿ. Ñüöåïàí³äà, ïàñëóõàé ìÿíå, Ñàøêà äóðíîãà: äàé ÿ àä ³ìÿ öÿáå ïðàâåðó ¢ ³õ äàêóìåíòû. Ïàòðýáóþ, äàé, ïàí³ìàø!.. Ãà? Íà òâà¸é òýðûòîðû³ íå ìàãó æ ÿ ... À ðóê³ ñüâÿðáÿöü. Àä÷óâàþ, øòî ÿíû âåëüì³ êåïñê³ÿ ëþäç³ — ö³ ãýòà ¢ñå ¢ íàñ áåëàðóñû çàðàç òàê³ÿ? Øòî øàñüöÿðîíê³ ¢ òðàêòàðû: ãûð-äûð-ïûð-ìûð!..
— Òàê ³ ïàêàæóöü!
— Ïàêàæóöü! Ó ìÿíå ïàêàæóöü!..
— Íå øóêàé êëîïàòࢠíà ñâàþ ëûñóþ ãàëàâó, Ñàøîê. Ïàñëóõàé, øòî ïðà Òîìàøà ¢ ãàçåöå ï³øóöü...
— Íÿ ÷àñ, íÿ ÷àñ ÷ûòàöü. Ïîòûì. Êàë³ ïàåäóöü. Íà àãàðîä òðýáà — òóäû, äçå òûÿ ï³ñàê³-çàìÿðàëüø÷ûê³-ðýâ³çîðû. Ïàíàï³ñâàþöü òàì ðîçíàãà, à òû ÷ûòàé, ÷ûòàé!.. À òàäû áóëüäîçåð ïðûøëþöü, ³ ñüöÿðóöü òâàå àïàðòàìåíòû, ìàöü ³õ çàíàãó, ç òâàðó çÿìë³. À òâîé çÿöü, êàë³ ñòàíå âÿë³ê³ì ÷àëàâåêàì... óòûðêíå òàáë³÷êó: òóò æûëà ìàÿ ö¸ø÷à Ñüöåïàí³äà.
Ñüöåïàí³äà çüíÿëà àêóëÿðû, àäêëàëà ãàçåòó, àäêàçàëà Ñàøêó:
— Òàêîãà íÿ çðîáÿöü. Ìàþ õàòó ³ íåìöû íå êðàíóë³. Íÿ¢æî íàøû ïàñüìåþöü? Ѹíüíÿ, êàë³ ñòîëüê³ ïàñüëÿ âàéíû ïðàéøëî...
— À ñ¸íüíÿ çìîãóöü. Íàøû. Õîöü ó Áåëàðóñ³, ÷ó¢ àä ïðýç³äýíòà, çà ¢ñþ âàéíó áûëî äâàööàöü çäðàäí³êà¢. Ç ³õ äâîå ç íàøàé â¸ñê³, ìàáûöü? Ïðîçüâ³ø÷û íå íàçûâà¢, ïðà¢äà. Äàçâîëü, Ñüöåïàí³äà, ïàïûòàöü ó ³õ, øòî çà ïòóøê³?
Ñüöåïàí³äà ¢çäûõíóëà:
— À ÿêàÿ òàáå ðîçüí³öà, ñóñåä? ß íå õâàëþþñÿ, à òû íåøòà åðàïåí³øñÿ. Ïàáåðàæû ñâภñýðöà. Ö³ íà öÿáå ìàëà çà æûöüö¸ ë³õà àáðûíóëàñÿ? Äàâàé ëåïø ÷àéêó ïàï’åì?
— À... à... à ìàöíåéøàãà í³÷îãà íÿìà? — Ñàøîê àæíî ïàïÿðõíó¢ñÿ, ïà÷ó¢øû ïðà ÷àé.
— ¨ñüöü, ¸ñüöü ³ ìàöíåéøàå.
— Êàïí³, ìàöü ³õ çàíàãó!.. Ñóïàêîé ðàñòðûâîæàíóþ äóøó.
— Êàïíó. Àëå õàé ïàåäóöü. À òî, áàþñÿ, ³ öÿáå ç ñàáîé çàáÿðóöü. Ç ³ì³ ïðûåõࢠäà ìÿíå, ç ³ì³ ³ ïàåäçåø.
Ñàøîê ïðàêà¢òíó¢ äà¢ê³ êàìÿê, ê³¢íó¢:
— À òû, Ñüöåïàí³äà, ³íøû ðàç ³ ïðàâ³ëüíà áûööàì êóìåêàåø. Õàé ïàåäóöü. Ïðûêìåòà, ³ ñàïðà¢äû, êåïñêàÿ. Õàé ïàåäóöü... ²ø òû, ãà! ² ïðà¢äà!.. Ö¸ø÷à Òîìàøà! Ó òàêîé ö¸ø÷û ³ çÿöü ïàâ³íåí áûöü íå àáû-ÿê³, à... à!.. — Ñàøîê òðîñ ðóêîé, à øòî ñêàçàöü äàëåé, íå çíàõîäç³¢, à òàäû ¸í ïðûïࢠäà øûáê³ ³ íàç³ðà¢, ÿê ïðûåçäæûÿ ïåðàë³÷âàë³ ïëàäîâûÿ äðýâû ¢ ñàäçå. — Ñüöåïàí³äà, ñëóõàåø ö³ ÷ûòàåø?
— Ñëóõàþ.
— À Òîìàø òâîé íå ñàäç³¢ ïëàäîâûÿ äðýâû?
— Àäíî ö³ äâà ÿãî... Òûÿ, øòî ìåíøûÿ.
— Íå ïðûçíàâàéñÿ, êàë³ øòî. Ãàâàðû: ÿ ñàäæàëà, ÿ! Ö³ íà ìÿíå ïåðàêëàäàé. Âàçüìó íà ñÿáå.
— Äûê ¸í, çÿöü ìîé, òðýí³ðàâà¢ñÿ ¢ ìÿíå íà àãàðîäçå.
— ßê ãýòà? — ðàçÿâ³¢ ðîò Ñàøîê.
— À òàê: ÿìó, ÿê áóäó÷àìó ïðýç³äýíòó, äàâÿäçåööà ÷àñòà ñàäæàöü äðý¢öû.... òî òóò, òî òàì. Ïà òýëåâ³çàðû æ ïàêàçâàþöü. À êîëüê³ íå ïàêàçâàþöü? Âîñü ³ ìîé Òîìàø ïàòðýí³ðàâà¢ñÿ. À ÿê æà! À òî íÿ òàê ÿø÷ý òîå äðý¢öà ¢òîðêíå, à òàäû íÿ òûì áîêàì ðûä븢êó âîçüìå...
Ñàøîê çàðàãàòà¢:
— Íó òû äàåø! Òàì ³ ïàêàæóöü, ³ íàâó÷àöü. Äâà ðàçû ¸í ñà¢ãàíå ðûä븢êàé, à òàäû òàê³ÿ âîñü Ñàøê³, ÿê ÿ, ïðûñûïÿöü. Íà ïàäõâàöå ¢ íàñ õàïàå...
— Ñàøêî¢, — äàäàëà Ñüöåïàí³äà.
Ñàøîê æà íå ïàêðû¢äç³¢ñÿ íà ñóñåäêó. Äû ³ áûëî á çà øòî! Òûì áîëüø, øòî ÿíà àáÿöàëà, êàë³ ïàåäóöü, êàïíóöü... À ñ¸íüíÿ ÿìó âåëüì³ õàöåëàñÿ âûï³öü. Òîëüê³ íå êàíüÿêó — íó ÿãî, êàíüÿê òîé! Õîöü ³ ÷àñòàâࢠÿãî òàäû, êàë³ ï³¢ ¢ ïåðøûíþ, ñàì Òîìàø — íÿ ïðîñòà çÿöü Ñüöåïàí³äû, à êàíäûäàò ó ïðýç³äýíòû... Âî ÿê³ õâîêóñ-ìîêóñ! À íå ïðûíÿëà ñÿëÿíñêàÿ äóøà. Ñâàéãî á, ñàìàðîáíàãà, íàïîþ. Øêëÿíà÷êó. Äà áåðàæêî¢. Äû ñêðûëü ñàëüöà ç öûáóë³íàé.
ßê ³ ñåì ãàäî¢ íàçàä...
Òàäû ¢ñ¸ ãýòà, çäàåööà æ, áûëî. Íó, êàíåøíå. À êàá ïðàïàíàâàë³ êàíüÿêó... í³÷îãà íå àòðûìàëàñÿ á, íÿ ñòàë³ á ï³öü. Öüôó!
¸ñêà ëþá³öü ñàìàãîí.
Ïàïûòàéöå ¢ Ñàøêà — ¸í ïàöüâåðäç³öü ÿø÷ý ðàç, êàë³ íå ïàëÿíóåööà.
À ïàêóëü Ñàøîê ñÿäç³öü ó Ñüöåïàí³äû çà ñòàëîì, ìóñîë³öü ¢ ðîöå êàâàëà÷àê ñàëà ³ êîñà ïàãëÿäàå íà ïàäâàêîíüí³ê, äçå çà ô³ðàíêàé ñòà³öü ïà÷àòàÿ áóòýëüêà ãàðýëê³, ç ÿêîé ¸í òîëüê³ øòî ïðàïóñüö³¢ ÷àðà÷êó. Çàêóñâàå. À çààäíî õâàë³öü Òîìàøà ³ ìàöþãàå òûõ çàìÿðàëüø÷ûêà¢, øòî òîëüê³, íàâàò íå ðàçüâ³òà¢øûñÿ, àä’åõàë³.
— Êóëüòóðû — íóëü! — ãàâîðûöü Ñàøîê ³ ëàãàäíåå òâàðàì, áî áà÷ûöü, øòî ÿãî êðûòûêà ïàäàáàåööà Ñüöåïàí³äçå. — Ïàåõàöü — ³ í³÷îãà íå ñêàçàöü! Øòî, íàäàðâàë³ñÿ á, êàë³ á íå ïàøêàäàâàë³ äâóõ ñëî¢öà¢? Äûê íå – çàãðóç³ë³ñÿ, ³ òîëüê³ áà÷ûë³ ³õ! À ÿ, êàë³ ¢âå÷àðû äàìî¢ ³äó, êîíÿì ñâà³ì êàæó: äà ïàáà÷ýíüíÿ, ðîäíåíüê³ÿ. Ñïàêîéíàé íî÷û. Äà çà¢òðàãà. Íå ñóìóéöå òóò áåç ìÿíå. Çààäíî ³ ðàñòëóìà÷ó, ÷àìó íà ïàøó íî÷÷ó íå âûãàíÿåì. Ïàêðàäóöü, êàæó, âàñ öûãàíû ö³ ïðûáëóäû ðîçíûÿ. Ïàñëóõàé, à äëÿ ÷àãî ¢ íàñ ì³ë³öû³ ñòîëüê³ áàãàòà? Âî ³ ïðûñòàâ³ë³ á ÿå äà êîíåé íî÷÷ó... Ö³êàâà, øòî ÿíû òóò íàìåðàë³, øòî çàï³ñàë³? Çàáû¢ñÿ øïàêî¢íþ ³ì ïàêàçàöü, öüôó! Õàé áû ³ ÿå çàô³êñàâàë³.
— Øïàêî¢íÿ ³õ, ìóñ³öü, ìàëà ö³êàâ³öü.
— Íå, äàäóìàööà: çÿöÿ ¢ ïðýç³äýíòû âûëó÷àþöü, à íà ïàäâîðêó ö¸ø÷û êàìïðàìàò — ÿ òàê ðàçóìåþ — øóêàþöü.
— À òî æ ÿø÷ý øòî? Êàìïðàìàò, êàìïðàìàò, — óçäûõíóëà Ñüöåïàí³äà, ïàäíÿëàñÿ ç òàáóðýòê³, óçÿëà íà ïàäâàêîíüí³êó çà ô³ðàíêàé áóòýëüêó ³ çàáóëüêàëà ¢ ÷àðêó.
Ñàøîê ê³¢íó¢ íà ïëÿøêó:
— Ìî ³ ñàìà á?
Ñüöåïàí³äà í³÷îãà íå àäêàçàëà, ïàäñóíóëà ÷àðêó ïàëüöàì³ òûð÷êîì áë³æýé äà ÿãî. Ñàøîê ïðàêà¢òíó¢ ÿå àäíûì ìàõàì, êðàêòàíó¢, çìîðø÷û¢ñÿ, âûäûõíó¢:
— ×ûìñÿ ¢æî ãýòàå áàðàõëî ï³öü, äûê ëåïåé êàíüÿê, ÿé-áî. Íÿñìà÷íàÿ ãàðýëêà. Ñüï³ðòóñ-âîäóñ. Õòî òîëüê³ ÿå çàðàç íÿ ðîá³öü, õòî òîëüê³ íå ñòàðàåööà ìÿíå ¢ äàìàâ³íó çàôóãàâàöü, àäíàê æà, Ñüöåïàí³äà, íå àòðûìë³âàåööà ¢ ³õ, â³íàêóðࢠðîçíàé ìàñüö³. ͳ÷àðòà íå àòðûìë³âàåööà! À çÿöü òâîé, ìîæà, ³ ïðàâ³ëüíà ðîá³öü, øòî òîëüê³ êàíüÿê óæûâàå. Ö³ ÿìó ïà ðàíãó íåëüãà ³íøàå, íÿ ÷óëà? Óñ¸ æ âûñîêà ëÿòàå.
Ñüöåïàí³äà çà¢âàæûëà:
— Ëåïåé çà ¢ñ¸ ï³öü òîå, øòî ï’þ ÿ. Ìàëàêî.
— Òàêñàìà øêîäíà. Ó ãàçåöå ï³ñàë³. Ó íàøûì óçðîñüöå ê³ñëàå òîëüê³ äîáðà ³ ñûðàäîé. Òóò òû ïðà¢äó êàæàø, ñóñåäêà. Íó øòî æ ïàéäó ÿ? Âûï³öü òû ìíå ¢ñ¸ ðî¢íà íå äàñ³, õîöü ñòîë íà äçüâþõ íîæêàõ ³ íå ñòà³öü.
— Ñòîë ñòà³öü íà ÷àòûðîõ, äûê øòî, ÿ òàáå ïàâ³ííà ÷àòûðû ÷àðê³ íàë³âàöü?
— ×àòûðû íå àäóæó, — ïàãàäç³¢ñÿ Ñàøîê.
— À çà øòî? Êóï³ ¢ êðàìå äû ï³.
— Êóï³ëà íÿìà.
— Òû æ ðîá³ø.
— Ðàáëþ. ² ¢ñå ðîáÿöü. Äîáðà, øòî òàáå âîñü õîöü ïåíñ³þ äàþöü, òî íàë³ëà. Áåç ãàðýëê³, Ñüöåïàí³äà, ÿ ¢æî íå ìàãó æûöü. Âåñÿëåé ç ¸é. À òàê õîöü çóñ³ì ó ìàã³ëó ëåçü, ïàä áîê äà Ìàíüê³. Íó, ïàéäó ÿ?
— ²äç³, — ñêàçàëà Ñüöåïàí³äà ³ ïà÷àëà ïðûá³ðàöü ñà ñòàëà. —Ïàéäó ³ ÿ íà àãàðîä. Ëåïø áû ÿíû ïðûåõàë³ äû ïàìàãë³ ìíå áóëüáó êàïàöü, ÷ûì ìåðàöü óçäóìàë³...
— Âî êàë³ âûáåðóöü Òîìàøà ïðýç³äýíòàì, âûêàïàþöü ³ ¢íÿñóöü! — óñüì³õíó¢ñÿ Ñàøîê. — Ïàáà÷ûø.
— ß á õàöåëà ïàáà÷ûöü, — ø÷ûðà ïðûçíàëàñÿ Ñüöåïàí³äà. —Òîëüê³ ö³ äàâÿäçåööà? Øêàäà ìíå çÿöÿ. ² íàâîøòà ¸í ïàëåç ó ãýòûÿ ïðýç³äýíòû? Íÿ òðýáà áûëî... ß æ ³ êàçàëà ÿìó, êàá íå ðàá³¢ ãëóïñòâà¢. Ãëóïñòâû ¢ñ¸ ãýòà, ìíå çäàåööà, çàá³ðàöü óëàäó ¢ òûõ, õòî ÿå ìàå. Ïàñïðàáóé çàáÿðû ¢ íàøàãà ñòàðøûí³ êàëãàñó. Òàê ³ àääàñüöü. Êàëãàñ ëåäçüâå æûâû, íà ëàäàí äûõàå, à ¸í òðûìàåööà. À òàì — îã-î-î-î ÿêàÿ ¢ëàäà!
Ñàøîê õëþïࢠíîñàì, ³ Ñüöåïàí³äà çðàçóìåëà, øòî ¸í çàðàç çàïëà÷à. Òàê³ ¢æî õàðàêòàð ó ÿãî — ÿê âûï’å, äûê ÿìó êîæíàãà øêàäà, íàâàò æó÷êà, øòî ïà¢çå ïà çÿìë³: ñüë¸çû áë³çêà.
— ²äç³, ³äç³ äàäîìó, ñóñåä, — ïàãëÿäçåëà íà Ñàøêà Ñüöåïàí³äà, ³ ¢áà÷ûëà, øòî ¢ òàãî ¢æî ïàáë³ñêâàë³ íà ø÷îêàõ ðà¢÷óê³ ñà ñüë¸ç. —Àäïà÷í³. Ïàëÿæû. Òàêîå äçåëà. ² âûï³öü òðýáà. Çàéäðîø÷ó çäàðîâûì ëþäçÿì. À ÿ õà÷ó ³íøû ðàç ³ ïðûãóá³öü, äû çäàðî¢ÿ çóñ³ì íÿìà. Íàâàò ³ òàáå, Ñàøîê, ³íøû ðàç çàéäðîø÷ó. — ²äç³, ñóñåä, ³äç³ àäïà÷í³.
Ñàøîê ïàñëóõà¢ñÿ, ìî¢÷ê³ ¢ñòࢠç óñëîíà, àëå ïåðïø, ÷ûì âûéñüö³ ç õàòû, ï³ëüíà ïàãëÿäçå¢ íà Ñüöåïàí³äó ³ ïàõ³òࢠó ïàâåòðû ïàëüöàì:
— ß ñâîé ãîëàñ, òàê ³ ïåðàäàé Òîìàøó, çà ÿãî àääàì. ² ¢ñ³õ íàñòðîþ çà ÿãî. Êàë³ ¢æî ìû, çåìëÿê³ òâà¸é dzíê³, íå ïàäòðûìàåì òàëêîâàãà ÷àëàâåêà, òî õòî òàäû? Õòî, Ñüöåïàí³äà? Ý-ý, ìà¢÷ûø! Óâåñü ÷àñ òû ìà¢÷ûø. ×óæûÿ ëþäç³ áðûíäàþöü ïà ïàäâîðêó, ëàçÿöü ó õëÿâå ³ êëàäî¢öû, øíûðàþöü, áû ¢ ñÿáå äîìà, ìàöü ³õ çàíàãó, à òàáå õîöü áû õíû. Òàê? Çàñòóï³ñÿ êàë³-íåáóäçü çà ñÿáå ñàìà ö³, ó êðàéí³ì âûïàäêó, ïàêë³÷ ìÿíå. ß ³ì õóòêà ðîã³ ïààáëàìàþ, ìàöü ³õ çàíàãó!.. Ïðý÷ ðóê³ àä ö¸ø÷û Òîìàøà! Ïðý÷!..
2.
Ñüöåïàí³äà í³÷îãà íå àäêàçàëà Ñàøêó, æàí÷ûíà ÿíà ¢âîãóëå íå ðàçãàâîðë³âàÿ, à òóò ÿø÷ý ³ ïàäóìàöü âàðòà áûëî — øòî àäêàçàöü ÿìó? Áûööàì ³ ïðà¢äó ãàâîðûöü ÷àëàâåê. ²íøû ðàç ³ òðýáà äàâàöü àäïîð íåêàòîðûì íÿãîäí³êàì, à ÿíà íå äàå, òàìó øòî íÿ ¢ìåå. Íó, à äàëà á? ßê âî ñ¸íüíÿ. Òàê ³ ïàñëóõàë³ñÿ á òûÿ, øòî ïðûÿçäæàë³... Ñüöåïàí³äà ãëûáîêà ¢çäûõíóëà, ïàãëÿäçåëà íà êàðòê³, øòî áûë³ çà øêëîì ó ðàìå ³ â³ñåë³ íàä ñòàëîì, ³ ïàñêàðäç³ëàñÿ íÿáîæ÷ûêó Çüì³öåðó, øòî íàäàêó÷ûëà æûöü íà ãýòûì ñüâåöå ³ ïàïðàñ³ëà, êàá ¸í õóò÷ýé çàáðࢠÿå äà ñÿáå. À òàäû ³ ñàìà çàïëàêàëà — ÿê Ñàøîê, ÿê³ ¢æî ñüïÿâࢠíà ¢ñþ âóë³öó — õîöü âóøû çàòûêàé:
Åõàë³ êàçàê³ ñà ñëóæáû äàäîìó,
Ñïàäìàíóë³ Ãàëþ — çàáðàë³ ç ñàáîþ.
— Åäçåì, åäçåì, Ãàëÿ,
Åäçåì, åäçåì ç íàì³, ç íàì³ êàçàêàì³,
Ëó÷øý òàáå áóäçå ç íàì³,
×ûì ó ðîäíàé ìàö³. Ýõ!..
Ñüöåïàí³äà ïðû÷ûí³ëà âàêíî ³ âûðàøûëà, ïåðø ÷ûì ³ñüö³ íà àãàðîä, ïåðà÷àêàöü: ãýòàé ïåñüíÿé ïðà Ãàëþ Ñàøîê äàíÿ¢ íÿ òîëüê³ ÿå. Àäíî äîáðà, øòî Ñàøîê äà êàíöà íÿ âåäàå í³âîäíàé ïåñüí³, ðýïåðòóàð ó ÿãî íÿ íàäòà âÿë³ê³, òàìó äî¢ãà í³êîë³ íå ñüïÿâàå, ³ íå¢çàáàâå ¢ â¸ñöû çíî¢ ñòàëà ö³õà... Ïåðàä Ñàøêîì Ñüöåïàí³äà áûööàì ³ ïàêàçâàëà âûãëÿä, øòî àáûÿêàâàÿ äà ïðûåçäó òûõ äâóõ ÷àëàâåê ç ðàéöýíòðó, øòî íàïëÿâàöü ¸é íà ³õ, àëå æ óñ¸ ãýòà — õî÷àø òû òàãî ö³ íå — ó ãàëàâå àäêëàëàñÿ ñâîåàñàáë³âàé ìåòêàé íÿ ìåòêàé, ðóáöîì íå ðóáöîì, à õóò÷ýé çà ¢ñ¸ — ðîåì... Âîñü öÿïåð ³ ãóäçå ãàëàâà, ðàçðûâàåööà. Ñòàðàÿ àáõàï³ëà ÿå ðóêàì³, áû àáðó÷îì, ³ çðàçóìåëà, øòî òðýáà ïàëÿæàöü. Íÿõàé ãàðàì ãàðûöü òàÿ áóëüáà, ÿêóþ ÿíà çüá³ðàëàñÿ ñ¸íüíÿ êàïàöü. Íå äà ÿå. Ïðûëåãëà. Àäðàçó æ êàëÿ ÿå ïà÷ࢠöåðö³ñÿ êîò ̳ðîí, ëàø÷û¢ñÿ äî¢ãà, ïàêóëü ÿãî ãàñïàäûíÿ íå çàõðàïëà. Êîò ̳ðîí ñóö³øû¢ñÿ òàêñàìà ïîáà÷, ¸í ðàçóìå¢, øòî êàë³ ñòàðàÿ ñüï³öü óäçåíü, òî íåøòà ç ¸é çäàðûëàñÿ...
Íÿ òðýáà ãàñïàäûí³ ïåðàøêàäæàöü. À òî íÿ äàñüöü ñüìÿòàíê³.
3.
Ñàøîê çàãíࢠñâîé òàáóí, à ¢ òûì òàáóíå — ñüìåøíà ñêàçàöü! — óñÿãî ñåì êîíåé, ó ñòàéíþ, ³ âÿðòà¢ñÿ äàõàòû. Íà íåáå ¢æî ¢ñïûõíóë³ çîðê³, à ¢ øûáàõ áûëî ö¸ìíà: çåìëÿê³ êëàäóööà ðàíà, ðàíà ³ ¢ñòàþöü. ͳ÷îãà äç³¢íàãà. À äç³¢íà, õ³áà, áûëî òîå, øòî ÿø÷ý íÿ ñïࢠÏÿòðîê, æûâå ¸í òóò, ó öýíòðû, ³ ñÿäçå¢ íà ëàâå ïåðàä ãàðîä÷ûêàì. ̳ìà ÿãîíàé õàòû êîæíû äçåíü ïà íåêàëüê³ ðàçî¢ ïðàõîäç³öü êîíþõ òóäû-ñþäû. Ñàøîê ñïÿðøà çà¢âàæû¢ íå ÷àëàâåêà, à àãåíü÷ûê àä ñàìàêðóòê³ òàãî: àãåíü÷ûê, ÿê ³ âÿäçåööà ¢ òàê³õ âûïàäêàõ, ñêàêࢠó öåìðû, ì³òóñ³¢ñÿ, ³ êàë³ Ïÿòðîê çàöÿãâà¢ñÿ, òî àñüâÿòëÿ¢ ÿãîíû òâàð. «Øòî ãýòà ¸í ñ¸íüíÿ íÿ ñüï³öü? Íÿéíà÷àé, ç áàáàé ïàöàïà¢ñÿ!» À ¢ñ¸ àêàçàëàñÿ çíà÷íà ïðàñüöåé — æîíêà ÿãî ïàåõàëà ÿø÷ý ¢ðàíêó íà ôóðìàíöû ¢ ñóñåäíþþ â¸ñêó äà äà÷ê³, ÿêàÿ òàì çàìóæàì, ³ ÿø÷ý íå âÿðíóëàñÿ. Âîñü ¸í ³ ñÿäç³öü, ÷àêàå. Ïÿòðîê ïðàöàâࢠòðàêòàðûñòàì, ïà áîëüøàé ÷àñòöû íà ãóñåí³÷íûõ, ç ãýòàãà êðûõó íåäà÷óâàå, ó Çàáðîäçüäç³ ïðà ãýòà âåäàþöü, òàìó, êàë³ ðàçìà¢ëÿþöü ç ³ì, ñòàðàþööà, êàá áë³æýé áûëî ÿãî âóõà. ²íøû ðàç òàê ³ çäàåööà, øòî ïàñüëÿ äî¢ãàé ðàçìîâû âóõà ¢ Ïÿòðà òàäû ðîá³ööà ÷ûðâîíûì — ïðàöóå æ, ñòàðàåööà! — ³ íà ³ì êðîïåëüêàì³ â³ñ³öü, í³áû ïåðøàÿ ðàñà íà ë³ñòêó, ïàðà àä ãàðà÷àãà ïàâåòðà ñóðàçìî¢öû.
Ïàäñå¢ äà Ïÿòðà íà ëàâó ³ Ñàøîê. Ïàãàìàí³ë³ ïðà òîå-ñ¸å, à òàäû Ïÿòðîê ñêàçà¢:
— Çà¢òðà òàáå êàíÿ ïðûâÿäó íà ñòàéíþ.
— ßêîãà? ×ûéãî êàíÿ? — âàðóõíó¢ñÿ íà ëàâå Ñàøîê.
— Ñâàéãî.
— Ñâàéãî — íå-å, íÿ òðýáà. Ñâàéãî ñàì ãëÿäç³.
— Íàçóñ³ì. Áÿñïëàòíà. Àäìà¢ëÿþñÿ àä êàíÿ.
Ñàøîê, ïà÷ó¢øû òàêîå, àæíî ðàçÿâ³¢ ðîò — ¸í ÷àñòà ðàçÿ¢ëÿ¢ ðîò, êàë³ çüäç³¢ëÿ¢ñÿ, ³ ðàá³¢ ãýòà ñàìàõîöü. À ñïðàâà, àêàçâàåööà, âîñü ó ÷ûì. Ìÿñöîâûÿ ¢ëàäû ïðûíÿë³ ïàñòàíîâó, çãîäíà ç ÿêîé òðýáà çàïëàö³öü êîæíàìó ¢ëàäàëüí³êó êàíÿ ïàäàòàê çà ïàøó — ïðûêëàäíà äâàööàöü òûñÿ÷ࢠðóá븢 ó ãîä. Ïÿòðîê ³ ñïàëîõà¢ñÿ òàêîãà ïàäàòêó. À Ñàøîê ñàäðࢠç ãàëàâû ñâàþ çàøìàëüöàâàíóþ êåïêó ³ ç àäöÿæêàé øë¸ïíó¢ ¸þ âîáçåì:
— Øòî ðîáÿöü, ìàöü ³õ çàíàãó! Øòî ðîáÿöü! Çóñ³ì êîíåé çüâÿäóöü! Äûê ãýòà æ, â³äàöü, òàìó ³ ïðûíÿë³ òàêóþ ïàñòàíîâó, êàá êîíåé çí³ø÷ûöü, ãà? À òû ÿê äóìàåø, Ïÿòðîê?
— ß?
— Òû, òû!
— Òàê ³ äóìàþ...
— À íàâîøòà ìíå ÿãî ¢ òàáóí? Ïðàäàé.
— Ïðàäàöü? Ïðàäàöü ïðîñòà. Àëå æ êîíü òðýáà, æûâó÷û ¢ â¸ñöû. Òî êàë³ áÿñïëàòíà àääàì, òî ìî êàë³ ³ àääàäóöü ìíå áÿñïëàòíà?
Ñàøîê çàðàãàòࢠíà ¢ñå ãðóäç³:
— Íó ³ äóðíûÿ æ ëþäç³, õàé ÿ ¢ àðì³³ íå ñëóæû¢! Àääàäóöü! Äàãîíÿöü ³ ÿø÷ý ðàç äàäóöü! Âûñüïÿòêà! Õî÷àø? Ïàëó÷ûø, ìàöü ³õ çàíàãó! Òû øòî, ïåíü ñòàðû, ã³ñòîðûþ íÿ âåäàåø? Óæî æ áÿñïëàòíà àääàâàë³ ¢ êàëãàñ... ² êîíåé, ³ êàë¸ñû, ³ çáðóþ... À õòî áðࢠáÿñïëàòíà? Õòî õàïà¢? Ó êàãî ñ³ëà áûëà ³ íàõàáñòâà áûëî! Òîé ³ ìå¢! À òû, öÿöåðà ãëóõàÿ... ïðàáà÷, Ïÿòðîê... ïàêóëü ðàññëóõàåø, øòî òàáå ñêàæóöü, òî ïîçíà áóäçå — ³íøûÿ íà òâà³ì êàí³ áóäóöü àðàöü ³ ñåÿöü. À ÿê, òû âîò ñêàæû ìíå, à ÿê òû áóäçåø ãëÿäçåöü, êàë³ òâàéãî êàíÿ íåõòà áóäçå õëàáóñòàöü äðûíàì? Ñïàêîéíà? Ïåðàæûâåø? Òû ãàäàâà¢, ïåñüö³¢, à ÿãî äðûíàì!..
Ïÿòðîê íå àäðàçó ïðûçíà¢ñÿ:
— ß ïðà ãýòà íåÿê ³ íå ïàäóìà¢.
— À äóìàöü òðýáà. Àëå ìû ÷àñòà ñüïÿðøà ðîá³ì, à òàäû äóìàåì.
— Ãýòà òàê...
— Íà âûáàðû ïîéäçåø? — ïåðàìÿí³¢ ðàçìîâó Ñàøîê.
— Ñõàäæó.
— Íå ñõàäæó, à òðýáà ³ñüö³ ç âûñîêà ¢çíÿòàé ãàëàâîé — ÿê ³ ðàíåé. Ïîìí³ø? Òàì ãðîøàé äàäóöü. Íà ïëÿøêó õîï³öü. Çà êàãî, ñêàæû, áóäçåø ãàëàñàâàöü? Õàöÿ íàâîøòà ÿ ïûòàþ — çà Òîìàøà, âÿäîìà æ!
— Çà Òîìàøà. Íÿõàé ³ íàø ÷àëàâåê ïðû ¢ëàäçå ïàáóäçå. Òîëüê³ æ, ïåðàäàþöü, áàãàòà ¢ ÿãî ðîçíûõ êàçóñà¢...
— Òû ìåíåé ñëóõàé. ß ç ³ì êàíüÿê, ì³æ ³íøûì, ï³¢, ³ ìàãó ñêàçàöü: äàñòîéíû ÷àëàâåê, âàðòû!
— Äûê õòî ïðà ãýòà íÿ âåäàå, øòî òû, çíà÷ûöü, êàíüÿê ç ³ì?.. Ìî òîëüê³, êàë³ âûáåðàì, òýëåôîíû íàì ïàñòàâ³öü?
— À òû äóìàåø! — Ñàøîê ìàõࢠðóêàì³, õîöü ó çìðîêó ãýòàãà ³ íå áûëî â³äàöü, óâàéøî¢ ó àçàðò. — À ÿ ïðà øòî? Òàìó ³ àã³òóþ. Ïàñòàâ³öü òýëåôîíû. Òàäû çíîéäóöü ³ ïðàâîäêó, ³ ñëóïû. À øòî, äàðîãà íàì íàðìàëüíàÿ íÿ òðýáà?
Ïÿòðîê ê³¢íó¢:
— ßø÷ý ÿê òðýáà. «Õóòêàÿ» àäìà¢ëÿåööà ïðûÿçäæàöü...
— À ¸í çðîá³öü äà öåø÷û! Ìóæûê íàðìàëüíû! Äû ö³ ìàëà íàì ÿø÷ý ÷àãî òðýáà, êàá æûöü ïàðàäà÷íà, ãà? À ñâîé ÷àëàâåê ¸í ³ ¸ñüöü ñâîé!
— Õàé áóäçå! — òàêñàìà ãó÷íà àäêàçࢠÏÿòðîê.
Íàçà¢òðà ¢ñÿ â¸ñêà âåäàëà, ïðà øòî ãàâàðûë³ Ñàøîê ³ Ïÿòðîê.
² íÿõàé õòî ñêàæà, øòî ÿíà, â¸ñêà, ñïàëà, äðûõëà!
Íå ñüâÿö³ë³ñÿ âîêíû? Ãýòà ³íøàÿ ñïðàâà...
4.
Ñüöåïàí³äà áà÷ûëà ñîí, áûööàì ÿå çÿöü çðàá³¢ñÿ äç³ö¸ì, ñÿäç³öü ó áåëåíüê³ì õàëàö³êó íà ãàðàäñêîé âóë³öû ³ ãàíäëþå ìàðîæàíûì. Êîæíàìó, õòî ïðàõîäç³öü ì³ìà, ¸í ïðàïàíî¢âàå:
— Ãðàìàäçÿíå! Íå ïðàõîäçüöå ì³ìà! Ìàðîæàíàå! Ñìà÷íàå! Àáÿöàþ, êàë³ âûáåðàöå ìÿíå ïðýç³äýíòàì, êîæíàìó ïà àäíîé ïîðöû³ áÿñïëàòíà.
Öåø÷à ãëÿäçåëà íà çÿöÿ ³ áàÿëàñÿ ïàäûõîäç³öü äà ÿãî — àäðàçó æ, âåäàëà, ñïàëîõàåööà: ÷àãî ãýòà òû, ïàïûòàå, òóò, øàíî¢íàÿ? Øòî çäàðûëàñÿ? Ö³ õàòû ¢ öÿáå ¢æî áîëüø íÿìà? À ìî øòî ³íøàå ñòðýñëàñÿ? Ïàäûõîäçü, ïàäûõîäçü, ̳êàëàå¢íà, áë³æýé, íå ñàðîìåéñÿ ìÿíå, ÿ æ ñâîé! ×óåø? Ñâîé! Çÿöü — ãýòà ¢æî ñâàÿê! Ãà?
Äç³¢íà æ, ïðà¢äà: êàíäûäàíò ó Ïðýç³äýíòû — ³ äç³öÿ? Íå äàðîñ, àêàçâàåööà? Òàê ÿíî ³ ¸ñüöü: íå äàðîñ! À êóäû æ òàäû ëåçåø, æý¢æûê? Ó ÿê³ Ïàëàö? Òâîé Ïàëàö — äç³öÿ÷û ñàä. Êó-ãó, êó-ãó!.. Àëå æ Ñüöåïàí³äçå äóæà çàõàöåëàñÿ ìàðîæàíàãà, ³ ÿíà ñüìåëà íàáë³ç³ëàñÿ äà çÿöÿ, ³ âîñü äç³âîñû – òîé àäðàçó æ ïàáîëüøà¢, íàäçüìó¢ñÿ, áûööàì øàð, à áåëû êà¢ïàê íà êðóãëàé ãàëàâå âîêàìãíåííà ñòࢠ÷ûðâîíûì, ³ ç ÿãî êàïíóëà êðî¢ íà ìàðîæàíàå, ÿêîå çÿöü ìî¢÷ê³ ïðàöÿãíó¢ Ñüöåïàí³äçå... À ïîòûì, êàë³ ¢áà÷û¢, êàãî ÷àñòóå ìàðîæàíûì, çüäç³â³¢ñÿ-ñïàëîõà¢ñÿ ³ âûïóñüö³¢ çóñ³ì ìàðîæàíàå ç ðóê³... ßíî ë¸ïíóëàñÿ àá àñôàëüò... ² Ñüöåïàí³äà ïðà÷íóëàñÿ. Àäðàçó æ óáà÷ûëà íà ïàäëîçå áóòýëüêó, ç ÿêîé âûöÿêàëà íåäàï³òàÿ Ñàøêîì ãàðýëêà. À êîò, õàëåðà, ñÿäçå¢ íà òûì ìåñöû íà ïàäâàêîíüí³, äçå ÿíà íåêàë³ ñòàÿëà, ³ ïîõàïêàì ìû¢ñÿ.
— Êàãî òàì ÿø÷ý ÿêàÿ òðàñöà ïðûíÿñå? — ïàäóìàëà ñòàðàÿ ³ ïàäíÿëà áóòýëüêó: òðýáà âûðàòàâàöü õîöü òûÿ êðîïë³, øòî çàñòàë³ñÿ íà äíå: êîò æà ìûåööà, òî, ïý¢íà æ, ñïàòðýáÿööà.
Ñîí ñïðà¢äç³¢ñÿ. Ïàøòàëü¸í ïðûí¸ñ ãàçåòó, ç ÿêîé ñüâåä÷ûëà, øòî êàíäûäàò ó ïðýç³äýíòû Òîìàø çüíÿ¢ ñâàþ êàíäûäàòóðó íà êàðûñüöü àäç³íàãà êàíäûäàòà àä àïàç³öû³ – ϳñàðûêà. Çüíÿ¢ äûê çüíÿ¢. Ñüöåïàí³äó ãýòà íå àñàáë³âà êðàíóëà, ÿíà òîëüê³ ïàäóìàëà, øòî äàðýìíà òûÿ äâîå ïðûÿçäæàë³ íà ÷ûðâîíûì ëåãêàâ³êó, òðàö³ë³ ÷àñ, í³ø÷ûë³ ïàë³âà. Óñ¸ æ ãýòà, â³äàöü, äçÿðæà¢íûÿ ñðîäê³. Öÿïåð òîå, øòî ÿíû çàìÿðàë³, í³êîìó íå ïàòðýáíà: íåáÿñüïåê³ àä çÿöÿ íÿìà. Àäñòàíóöü, íÿ áóäóöü ðàá³öü ïàäêîï ³ ïàä ÿå æûòëî. À Òîìàø ÿå, â³äàöü, ³ ñàïðà¢äû íå äàðîñ. Áà÷, àäìîâ³¢ñÿ! Ñòàðàÿ ¢ÿâ³ëà, ÿê ïðûáÿæûöü Ñàøîê, âûòàðàï³öü âî÷û: çäðýéô³¢, àêàçâàåööà, òâîé çÿöü! Ñëàáàê! ² ç ê³ì, ñêàæà, ÿ êàíüÿê ï³¢? Àëå äàëåé Ñüöåïàí³äà ïðà÷ûòàëà, øòî êàë³ ïåðàìîæà íà âûáàðàõ ϳñàðûê, òî Òîìàø ñòàíå ïðýì’åð-ì³í³ñòðàì. Íÿõàé ñàáå ³ òàê. Âûñîêàÿ òàêñàìà, íàêîëüê³ ðàçóìåëà ñòàðàÿ, ïàñàäà.
À Ñàøîê òóò ÿê òóò. ßø÷ý ç ïàðîãó ðàçÿâ³¢ ðîò, à ïîòûì ãàâàðû¢ íà àäíûì äûõàíüí³ :
— Íå ÷àêà¢! Íÿ äóìà¢! Íå ñïàäçÿâà¢ñÿ! Çäàâàëàñÿ ìíå, øòî ìóæûê ¸í øòî òðýáà, à, áà÷ûø, ñïàñàâà¢. Ïåðàäࢠïðàâà ñâภϳñàðûêó. Õòî òàê³ ãýòû ϳñàðûê? ² çà êàãî ìíå öÿïåð ãàëàñàâàöü? Çóñ³ì çàáëûòàë³. Ðûõòàâà¢ñÿ, íàéñòðîéâà¢ñÿ íà àäíàãî, à ïàäñî¢âàþöü ³íøàãà. Ç òûì ϳñàðûêàì ÿ àñàá³ñòà íå çíà¸ìû. Äû ³ Òîìàø òâîé, ìÿðêóþ, áîëüø ñàë³äíû!..
— Òû íå çíà¸ìû, äûê çÿöü ìîé çíà¸ìû, êàë³ äàâåðû¢ñÿ ÿìó, — ÿê çà¢ñ¸äû ñïàêîéíà ïðàìîâ³ëà Ñüöåïàí³äà. — Áóäó ãàëàñàâàöü çà òàãî ϳñàðûêà. ² çà çÿöÿ — çà ïðýì’åð-ì³í³ñòðà. Êàë³ ÿíû çààäíî.
— Õ³ðíÿ àòðûìàëàñÿ, — ïëþíó¢ Ñàøîê. — Ó áþëåòýí³ æ ÿãî ïðîçüâ³ø÷à íÿ áóäçå. Ãýòà ¢æî íÿ òîé öûìóñ. À ïðûåìíà á áûëî ïðà÷ûòàöü ïðîçüâ³ø÷à: Òîìàø. À òàê áóäçåø ãàëàñàâàöü çà òàãî... ÿê òû ñêàçàëà... óæî ³ çàáû¢ñÿ...
— Ïà÷àêàé, ãëÿíó, — Ñüöåïàí³äà ïàëåçëà ¢ ãàçåòó, íå¢çàáàâå ïàâåäàì³-ëà. — ϳñàðûê. Çà ϳñàðûêà.
— ß æ ³ êàæó: äîáðû òâîé çÿöü ÷àëàâåê. Ñàì ñÿáå, äîáðààõâîòíà ïàí³ç³¢. Íà òàêîå íå êîæíû àäâàæûööà. ßê ÿ íåêàë³ ñÿáå. Ïîìí³ø, Ñüöåïàí³äà, êàë³ õàìóòû âûäàâà¢...
Ñüöåïàí³äà í³÷îãà íå àäêàçàëà, òîëüê³ ìàõíóëà ðóêîé: äû òû íàãàâîðûø!..
Ñàøîê, ðàçüâ³òâàþ÷ûñÿ, ïààáÿöà¢, øòî öÿïåð ¸í áóäçå àã³òàâàöü óñ³õ ãàëàñàâàöü çà ïðýì’åð-ì³í³ñòðà.
² âûêàö³¢ñÿ íà ãàíàê.
5.
Íà âûãàíå, äçå ïàñüâ³ë³ñÿ êàëãàñíûÿ êîí³, ó òîé æà äçåíü Ñàøîê çíàéøî¢ ì¸ðòâàãà áóñëà. Çäàë¸ê ÿø÷ý ¸í óáà÷û¢ íåéêóþ ÷îðíóþ ãîðêó, äóìà¢, âûê³íó¢ õòî ñüìåöüöå ¢ öýëàôàíàâûì ïàêåöå, àäðàçó íå äàïÿ¢, øòî ãýòà, à êàë³ ïðûòóïࢠáë³æýé, òî ïý¢íû ÷àñ ñòàÿ¢ ïåðàä ïòóøêàé ìî¢÷ê³, ëàìࢠãîëà¢, ÿê ³ ÷àìó ÿíà çàã³íóëà. Ñàìàãóáñòâà? Õâàðîáà? Ö³ ÿø÷ý íåøòà, òðýöÿå? Òàêîå ¢ðàæàíüíå, øòî áóñåë ñüï³ê³ðàâࢠç âûøûí³ ¢ äç¸ðàí, ëÿæࢠ¸í òàê, ÿê ³ ¢ ë¸öå, ïàäö³ñíó¢øû êðûëû. Ñàøîê ïåðàâÿðíó¢ íàãîé ïòóøêó íà áîê, ³ íå çüäç³â³¢ñÿ, øòî âî÷û ¢ ÿå áûë³ çàïëþø÷àíûÿ.
×àìó æ, ÷àìó æ íå çàõàöåëà ãýòàÿ ïðûãîæàÿ ³ñòîòà ãëÿäçåöü íà áåëû ñüâåò, äûõàöü ãýòûì ïàâåòðàì, ÿê³ì äûõàþöü ó Çàáðîääç³ Ñàøê³, Ñüöåïàí³äû ³ Ïåòðàê³? Ïàñïðàáóé çäàãàäàööà — ÷àìó. Ëþäç³ ³ ñïðàáàâàë³. Ñàøîê íå ïàëåíàâà¢ñÿ ïðûíåñüö³ áóñëà äà êðàìû, ïàêëࢠÿãî ïåðàä ãàíêàì íà òðàâó, ³ êàë³ õòî ïàäûõîäç³¢, ñïûíÿ¢ñÿ ïåðàä ì¸ðòâûì ïòàõàì, äàâࢠñâàþ âåðñ³þ. Íåõòà êàçà¢, øòî ïåðàä âûáàðàì³ ñüìåðöü áóñëà — ïðûêìåòà äðýííàÿ, çóñ³ì í³êóäûøíàÿ, ³ õâàëÿâà¢ñÿ, øòî êàë³ ïðûéäçå íîâû ïðýç³äýíò, òî ¸í íÿ áóäçå àòðûìë³âàöü ïåíñ³³. «Ãýòû æ äàå. À òîé, øòî áóäçå, ö³ äàñüöü?» Ïÿòðîê òàêñàìà ïðûõîäç³¢ ó êðàìó ¢çÿöü ñîë³, ïàòàïòà¢ñÿ ïåðàä áóñëàì, ïàñêðîá ïàòûë³öó ³ ñêàçà¢:
— ×îðíû áóñåë — ãýòà çÿöü Ñüöåïàí³äç³í. Òîìàø. Íå äàëÿöå¢, ñêëࢠêðûëû...
Ñàøîê íå ïàãàäç³¢ñÿ ç òàê³ì ìåðêàâàíüíåì, çàïÿðý÷û¢:
— Çÿöü ÿø÷ý ëÿö³öü. Õîöü ³ í³æýé. Ó ïàë¸öå çÿöü. Ó áðýþ÷ûì. Äà ï³êå ÿìó äàë¸êà. Òàê øòî âåäàé, øòî ãàâîðûø, Ïÿòðîê! Àêóðàòíåé. Òóò ïàë³òûêà, ïàí³ìàø!.. À âîñü ÿ áàþñÿ òàêñàìà, øòî íà âûáàðàõ... ê-õå... ê-õå... ñêëàñüö³ ìîæà êðûëû òîé, õòî ñ¸íüíÿ... òàê, ñêàçàöü... Àëå æ ³ ìíå ïðàç ìåñÿö íà ïåíñ³þ... ×îðò ÿãî çíàå, øòî òàì áóäçå. ² øòî ¢ òàãî çà äóøà, ó ϳñàðûêà? Ö³ ÷ó¢ õîöü õòî ÿãî? Ö³ áà÷û¢? Öÿïåð æà, ó ìÿíå äà÷êà ¢ Ðàñ³³. À êàë³ àäìåíÿöü äðóæáó, çà ÿêóþ ñ¸íüíÿøí³ àã³òóå? Øòî, ÿíà òàì ³ çàñòàíåööà, ÿê çà çàñëàíêàé?
Òóò óæî ç Ñàøêîì íå ïàãàäç³¢ñÿ äçåä Àðö¸ì:
— Ìóøó ñêàçàöü... Âîñü... Àãà... Øòî íÿ çãîäíû ÿ ç òàáîþ.
— ×àìó, Àðö¸ì?
— ×àìó, ÷àìó! Íÿ çãîäíû. Àëå àäíî ñêàæó: óñ¸ áóäçå, ÿê òàäû...
— Êàë³ ãýòà — òàäû?
— Êàë³ òðýáà. Àëå ÿ íÿ çãîäíû...
— Ç ÷ûì? Ðàñòëóìà÷ ö¸ìíàìó ëþäó.
— Ïàæûâåöå — óáà÷ûöå, — Àðö¸ì ïà÷ûê³ëüãࢠàä êðàìû, àäç³í ðàç ïàâÿðíó¢ñÿ, äî¢ãà ³ çàäóìë³âà ãëÿäçå¢ íà ëþäçåé, íà áóñëà, à òàäû ïëþíó¢, ìàöþêíó¢ñÿ ³ ïàéøî¢ äàëåé, à ñàì ñàáå ãàâàðû¢: «Ïàéäó ÿ ñêîðà, óñå òàì áóäçåì... àäíàê òûõ ëþäçåé, øòî ñ¸íüíÿ æûâóöü, øêàäóþ...»
Ïÿòðîê, ïåðø ÷ûì ïàéñüö³ äàõàòû ç ïà÷êàì ñîë³, ñêàçà¢:
— Ìàÿ äà÷êà, Ñîíüêà, øòî ¢ Ìåíñêó æûâå, óæî ïðàãàëàñàâàëà. Äàòýðì³íîâà. Ïðûåõàëà ñ¸íüíÿ, ðàñêàçâàëà. À ÿ, êàæà, óñ¸, àäãàëàñàâàëàñÿ. ² çà êàãî æ?
— Íó, íó, — çàö³êàâ³¢ñÿ ³ Ñàøîê.
— Çà êàãî òðýáà.... Çà ñâàéãî... ßå ñ³ëàé çàñòàâ³ë³ ãàëàñàâàöü. Ñîíüêà çà¢ïàðö³ëàñÿ: ÿ, êàæà, òàêñàìà õà÷ó ¢ äçåíü âûáàðࢠíà ¢÷àñòàê ïðûéñüö³, ÿê íàðìàëüíûÿ ëþäç³, à ¸é çàãàä÷ûöà ñàäêà, äçå ìàÿ äà÷êà ðîá³öü, óìîâû ðàáðîì ïàñòàâ³ëà: ïîéäçåø ãàëàñàâàöü, êàë³ òàáå çàãàäâàþöü! À íÿ ïîéäçåø — øóêàé ³íøóþ ðàáîòó! À äçå öÿïåð ÿå çíîéäçåø, ðàáîòó òóþ?
Ñàøîê ìàõíó¢ ðóêîé:
— Àáû ïðàãàëàñàâàëà! À êàë³ — íÿâàæíà.
Ïÿòðîê íå ïàãàäç³¢ñÿ:
— À Ñîíüêà ñêàçàëà, øòî âàæíà...
— Øòî ÿíà, Ñîíüêà òâàÿ, âåäàå! Ãàëî¢íàå, øòî ïðàâ³ëüíà, ïà àäðàñó ãîëàñ àääàëà. Íó, äûê ÿ ïàéøî¢? — ãó÷íà ñêàçࢠó ñàìàå âóõà Ïÿòðó Ñàøîê.
Ïÿòðîê äàçâîë³¢:
— ²äç³.
À çàáðîäöû ÿø÷ý äî¢ãà ãàìàí³ë³ ïðà ì¸ðòâóþ ïòóøêó. Ïîòûì Ñàøîê ïàïðàñ³¢ ó ïðàäà¢ø÷ûöû ðûä븢êó ³ çàêàïࢠáóñëà ïàáë³çó. Âÿðòàþ÷û ðûä븢êó, ïàïðàñ³¢, êàá çàï³ñàëà ÿìó íà âåêñåëü áóòýëüêó â³íà. «Ïàìÿíóöü ïòóøêó òðýáà».
— Ñüâ³íüíÿ ãðàçü çà¢ñ¸äû çíîéäçå, — áóðêë³âà àäêàçàëà ÿìó ïðàäà¢ø÷ûöà, àëå âûöÿãíóëà ç-ïàä ïðûëà¢êà ñøûòàê, ïàçíà÷ûëà ¢ ³ì, øòî Ñàøîê ïàâ³íåí 708 ðóá븢. — Äàþ òàáå, Ñàøîê, ó äî¢ã, øòî çà¢òðà êîíü òðýáà — êîëüê³ áàðîçíࢠáóëüáû ðàçàãíàöü . À íå òàìó, øòî ïàìÿíóöü ïòóøêó òàáå ïðûñüï³÷ûëà. Òû ïðû÷ûíó çíîéäçåø. Ãýòûõ áóñëî¢ ó íåáå ïàçà¢÷îðà ïðîöüìà ëÿöåëà... ² íÿ ¢ñå äàëÿöÿöü òóäû, äçå ö¸ïëà ³ ñûòíà. ß á ïàâàæàëà ³õ, êàá ÿíû ç íàì³ çà¢ñ¸äû æûë³ — êðóãëû ãîä. À òî êàë³ ¢ íàñ öÿæêà — ³ ³õ íÿìà. Âûá³ðàþöü, ÿê ñàì³ì ëåïø. Íàâîøòà íàì òàê³ÿ áóñëû?
Íå çðàçóìåöü áûëî, ïàãàäç³¢ñÿ Ñàøîê ç ïðàäà¢ø÷ûöàé ö³ íå, àäíàê çðàá³¢ âûãëÿä, øòî ¢ ÿãî íà ïåðøûì ïëàíå çàðàç ³íøûÿ ïðàáëåìû. ¨í àäêàðêàâࢠáóòýëüêó ïðàìà êàëÿ ïðûëà¢êà ³ ïàòðîõó áóëüêࢠó ðîò, à çàêóñâà¢, ÿê çà¢ñ¸äû, ðóêàâîì. Êàë³ òðîõ³ â³íî ðàçàãðýëà ¢ñÿðîäêó, ïàëàãàäíå¢ ³ ïàïûòà¢:
— Äûê øòî, ìàëàäç³öà, êàíÿ òàáå ïðûâåñüö³ ö³ ìóæûê âîçüìå?
Ïðàäà¢ø÷ûöà íÿ ÷óëà ÿãî — ÿíà êîðïàëàñÿ çà äçâÿðûìà, øòî âÿë³ ¢ ñêëàä, ³ Ñàøîê ðàøû¢ äàêàíàöü â³íî çàëïàì. Êàá íå ìàçîë³öü âî÷û ëþäçÿì. À êàë³ âÿðòà¢ñÿ äàõàòû, ñüïÿâࢠíå ïðà Ãàëþ, ÿêóþ êàçàê³ ñâàòàë³, à ïðà æóðàâî¢, øòî íà Ïàëåñüñå ëÿöÿöü...
6.
Ñüöåïàí³äà, êàë³ ¸é áûëî öÿæêà, íÿâûêðóòíà, ãëÿäçåëà òàäû íà êàðòê³, äçå çà øêëîì áûë³ àáðûñû ñàìûõ ðîäíûõ ³ áë³çê³õ ¸é ëþäçåé — íÿáîæ÷ûêà Çüì³öåðà, äà÷îê, ñûíà ³, êàíåøíå æ, çÿöÿ Òîìàøà. Ïàðòðýò àïîøíÿãà áû¢ ö³ íÿ ñàìû ëåïøû — íà ³ì òîé ÿê íàìàëÿâàíû, òâàð âûðàçíû, ïðûãîæû, à ñàì óñüì³õàåööà. À ÷àìó, ñêàæûöå, ³ íå ¢ñüì³õàööà Òîìàøó? Ïàñòóï³¢ ïàñüëÿ øêîëû ¢ ³íñòûòóò, íà êàãî, ïðà¢äà ¸í òàì âó÷û¢ñÿ, Ñüöåïàí³äà íÿ âåäàå, àëå ñòࢠâÿë³ê³ì ÷àëàâåêàì. Áû¢ ìýðàì ãîðàäó, ãóáåðíàòàðàì âîáëàñüö³. À òàäû çàõàï³¢ñÿ ïàë³òûêàé. ² ¢ñ¸ ïàéøëî ¢ ÿãî íàïåðàêàñÿê. Ïàäíîæêà çà ïàäíîæêàé. Ïàäûìåööà, à÷óõàåööà, çìàõíå ñüìåöüöå-ïûë ç ïîðòàê — ÿìó íîâóþ ïàäíîæêó: êóäû, ðàçóìí³ê? Ñòàÿöü òóò! Àëå ³ çÿöþ ïàëåö ó ðîò íå êëàäç³, Ñüöåïàí³äà ãýòà âåäàå, òàìó íÿ íàäòà ³ õâàëþåööà çà ÿãî: âûâåðíåööà, óñòà³öü íà íàãàõ, ãýòà ÿø÷ý òîé ÷àëàâåê, ÿêîãà íàõðàïàì, òûì áîëüø ãîëûì³ ðóêàì³, íÿ âîçüìåø!
Àëå ñ¸íüíÿ ¸é, Ñüöåïàí³äçå, ÷àìóñüö³ çàõàöåëàñÿ ïàãàâàðûöü ç íÿáîæ÷ûêàì Çüì³öåðàì, ðàñêàçàöü ÿìó ïðà ñâภæûöüö¸, ³ ÿíà ñóð’¸çíà âåðûëà, øòî òîé ÿå ïà÷óå, óâàæë³âà âûñëóõàå, êàë³ òðýáà, ïàñïà÷óâàå, íåøòà ïàðà³öü, ìàã÷ûìà. Êàë³ ñòàðàÿ ïðà ¢ñ¸ ãýòà ïàäóìàëà, òî ñïàëîõàëàñÿ ñàìîé ñÿáå: øòî ãýòà ÿ?! Õòî ïà÷óå? Íÿáîæ÷ûê? Òóò æûâûÿ, áûâàå, íÿ ÷óþöü, àñàáë³âà, êàë³ ïðîñ³ø íåøòà. Ñòàðàÿ íà òûì ñóïàêî³ëà ñÿáå, ïàñÿäçåëà êðûõó íà çýäë³êó íà ñâà³ì ïðûâû÷íûì ìåñöû ïåðàä ñòàëîì ³ àêíîì, à äà Çüì³öåðà, ïàäíÿ¢øû íà ÿãî ñóìíûÿ âî÷û, ñêàçàëà:
— Çà¢òðà âûáàðû ¢ íàñ. Òîìàø òàêñàìà ³äçå. Íà ïðýì’åð-ì³í³ñòðà. Ãýòà êàë³ Ï³ñàðûêà âûáåðóöü ïðýç³äýíòàì. Óñå íàøû, çàáðîäà¢öû, àáÿöàþöü ïàäòðûìàöü. Òàê ³ êàæóöü: áóäçåì ãàëàñàâàöü çà ïðýì’åð-ì³í³ñòðà. Òîëüê³ íàõàëåðó Òîìàøó ¢ñ¸ ãýòà òðýáà — ÿ àäíî íå çðàçóìåþ. Ö³ æ áåäíà æûâóöü ÿíû? Óñ¸ æ ¸ñüöü, áî ç ãàëàâîé, ÿê õàçÿ³í, äûê íå — ïðûäóìࢠäëÿ ñÿáå ÿø÷ý ãàëà¢íû áîëü ç ãýòûì³ âûáàðàì³. À ìîæà ¸í, ÿê ³ ãàâîðûöü, íå ïðà ñÿáå äóìàå, à ïðà ëþä, ïðà íàðîä íàø? Ñüï³, Çüì³öåð. Ñüï³... Íàäàåëà ¢ñ¸. ͳ ðàá³öü, í³ åñüö³ íÿ õî÷àööà. Ñêîðà, â³äàöü, äà öÿáå ïðûéäó. Ãëÿíó, ÿê òàì, íà âûáàðàõ, ³ ìîæíà çüá³ðàööà ¢ äàðîãó... Äàëåé óæî æûöü ³íöÿðýñó íÿ áóäçå, ïý¢íà. Ïðûìåø? Ñóñòðýíåø? Íó âîñü ³ äàìîâ³ë³ñÿ. À áóëüáà õàé ÿíà ëóçüíå! ² ¢âåñü àãàðîä òàêñàìà. Øòî ìíå, ñòàðîé, àäç³íîêàé áàáå ïàòðýáíà? Äûê íå — öÿãàþñÿ ç êàøàì³ ³ â¸äðàì³, áû à÷ìóðàíàÿ.
ßê ³ êîæíû ðàç, íå ïàëÿïà¢øû ¢ äçüâåðû ³ íå ïàïûòà¢øû äàçâîëó, ó õàòó ¢øû¢ñÿ Ñàøîê ³ êðûõó ïàäíÿ¢ Ñüöåïàí³äçå íàñòðîé, áî ¸í ïàâåäàì³¢, øòî àááåã ÿø÷ý ðàç â¸ñêó, êîæíàìó ïàïóëÿðíà ðàñòëóìà÷û¢, øòî òðýáà ãàëàñàâàöü çà çÿöÿ Ñüöåïàí³äû. À ïàêîëüê³ ïðîçüâ³ø÷à Òîìàøà ¢ áþëåòýí³ íÿ áóäçå, òî ïàê³äàéöå ϳñàðûêà. Ãýòà òàêñàìà ñâîé ÷àëàâåê — òîå æ ñàìàå, øòî ³ Òîìàø.
— Ïðýì’åð-ì³í³ñòð òàêñàìà øûøêà, — ïàäêðýñë³¢ Ñàøîê. — ² íå ìàëåíüêàÿ. Îãî-î! ß ³ì òàê ³ ñêàçà¢. Óñå ïàáàæûë³ñÿ çðàá³öü òàê, ÿê ÿ ³ì ó⸢ ó âóøû. Íó, à êàë³ çàÿâ³ööà ñþäû ñàì Òîìàø, òî òàäû áóäçå ¢ íàñ ç ³ì àñîáíàÿ ãàâîðêà... ìîæíà ïàä òîé æà ñàìàé ÿáëûíÿé ó ñàäçå. Ìîæíà ³ òóò, çà ñòàëîì. Íàïîìí³ø çÿöþ. Íàãàäàåø. Ãëÿäç³ æ, íå çàáóäçüñÿ!
Ñòàðàÿ òîëüê³ áà÷ûëà ñóñåäà, à øòî ãàâàðû¢ ¸í — íÿ ÷óëà: ÷àìóñüö³ ÿíà ïà÷àëà õâàëÿâàööà, êàë³ äà âûáàðࢠçàñòàâàëàñÿ ìåíø ÷ûì ñóòê³, ³ õîöü ñòàðàëàñÿ âûãëÿäó ïåðàä Ñàøêîì íå ïàêàçâàöü, àä÷óâàëà, øòî ¢ ÿå ãýòà íå çóñ³ì àòðûìë³âàåööà. Äóìàëàñÿ òîëüê³ ïðà çÿöÿ, ³ íÿ ¢ñ¸ ñàìàå ëåïøàå, ³ ¢ ñêðîíÿõ ïóëüñàâàëà, àæíî òàõêàëà, ÿê ÷àñòà òàõêàå ÿå òýëåâ³çàð, êàë³ ïñóåööà: «Íàâîøòà? Íàâîøòà? Íàâîøòà?.. »
Àëå òàê, çðàçóìåëà æ, íÿ äóìࢠÿå çÿöü.
7.
Ó äçåíü âûáðࢠÑüöåïàí³äà àïðàíóëàñÿ ¢ ñàìàå ëåïøàå àäçåíüíå. Íàâàò ïàãëÿäçåëà íà ñÿáå ¢ ëþñòýðêà, à ðàá³ëà ãýòà ÿíà âåëüì³ ðýäêà: íàâàò çàáûëàñÿ, äçå ÿíî â³ñ³öü íà ñüöÿíå, íå àäðàçó çíàéøëà. Íÿìà êàë³ ãëÿäçåööà. À òóò íàãîäà — âûáàðû, ³ íÿ ïðîñòûÿ, íà ³õ âûðàøàåööà ë¸ñ ÿå çÿöÿ Òîìàøà. Ïàãëÿäçåëà íà ñÿáå ¢ òîå ëþñòýðêà ÿíà — ³ ñïàëîõàëàñÿ: áîæóõíû, øòî ÷àñ ç ÷àëàâåêàì ðîá³öü! Ñòðàõîöüöå. Õîöü ³ àïðàíóëàñÿ ¢ ñàìàå ëåïøàå àäçåíüíå, ó ñàìàå ïðàãîæàå. Êàæóöü: ïåíü àïðàí³ äîáðà, ³ ¸í áóäçå ïðûãîæû. Ïåíü ìîæà ³ ïàïðûãàæýå, à ÿíà — íå, ãýòà äàêëàäíà. Ñïðàöàâàëàñÿ, çüíåðâàâàëàñÿ çà æûöüö¸, ö³ òðýáà êàçàöü. ² ÿíà ëåäçüâå íÿ ïëþíóëà ¢ òîå ëþñòýðêà, ãýòà çíà÷ûöü íà ñÿáå, àëå ¢ñòðûìàëàñÿ, ìàõíóëà íà ¢ñ¸-ïðà-¢ñ¸ ³ ïà÷àï³ëà íà äçüâåðû âÿë³çíû ñüâ³ðíàâû çàìîê: ïàðà íà ¢÷àñòàê, òðýáà ãàëàñàâàöü.
À äçåíü õ³ë³¢ñÿ ¢æî äà ïî¢äíÿ, áû¢ ¸í ñîíå÷íû, áÿçâåòðàíû. Íà âÿñêîâàé âóë³öû Ñüöåïàí³äà ñóñòðàêàëà ëþäçåé òàêñàìà àïðàíóòûõ ó ñâàå ëåïøûÿ òðàíòû, õîöü, âåäàëà, ó ìíîã³õ ç ³õ ëåïøàå àäçåíüíå ¢ øàôàõ ëÿæûöü àñîáíà — íà òîé äçåíü, êàë³ ÿíî ³ ïàâ³ííà ñïàòðýá³ööà. Àäïðà¢ëÿööà ¢ âå÷íàñüöü êîæíàìó õî÷àööà, íå ñàêðýò, ó ÷ûñòûì, ïðûãîæûì, íîâûì àäçåíüí³, áî ³íøàãà òàì íå äàäóöü, à ÿíî ïàòðýáíà íàäî¢ãà... Ñüöåïàí³äà â³òàëàñÿ ç çåìëÿêàì³, òûÿ ç ¸é, ³ ¢æî êàë³ ïàäá³ðàëàñÿ äà êëóáà, äçå çíàõîäç³¢ñÿ âûáàð÷û ¢÷àñòàê, çðàçóìåëà, øòî ëþäç³ ïåðøûì³ ÷àñüöåé çà ¢ñ¸ ñòàðàþööà ç ¸é çàãàâàðûöü, àñîáíûÿ íàâàò íàõ³ëÿþöü, â³òàþ÷ûñÿ, íàïåðàä ãàëàâó, ÷ûì âûêàçâàþöü ïàâàãó. Áû ñ¸íüíÿ áû¢ ÿå äçåíü. À ìî ÿíî òàê ³ ¸ñüöü? Óñ¸ æ — çÿöü íà ñëûõó, Òîìàø. Ñàøîê äûê òîé ³ çóñ³ì ðàñïðàñüö¸ð ðóê³, ñòîÿ÷û íà ãàíêó, ³ çäàâàëàñÿ, øòî ¸í çàðàç ó àäíî ³ìãíåíüíå çàö³ñüíå ñóñåäêó ¢ àáäûìêàõ, àëå Ñüöåïàí³äà ñïûí³ëàñÿ, âåäàëà, øòî Ñàøîê, êàë³ áûâàå õàðîø, ãýòàå ³ çðîá³öü.
— Ïðàïóñüö³öå, ãðàìàäçÿíå, ìàþ ñóñåäêó äà âóðíû! — òëóì³¢ Ñàøîê, õîöü Ñüöåïàí³äçå, âÿäîìà æ, í³õòî, àêðàìÿ ñàìîãà Ñàøêà, ³ íå çàì³íà¢. — Ïðàïóñüö³öå! ¨é áîëüø, ìîæà, òðýáà, ÷ûì íàì óñ³ì óìåñüö³! Ïðàõîäçü, ïðàõîäçü, ̳êàëàå¢íà! À ÿ ¢æî!..
— Äû áà÷ó, — àäìàõíóëàñÿ, áû àä íàçîéë³âàé ìóõ³, Ñüöåïàí³äà àä Ñàøêà ³ ïàøîðãàëà ¢ êëóá...
— Çà Òîìàøà! Òàê ³ ïåðàäàé! — ãóêíó¢ ¸é óñüëåä Ñàøîê.
Âÿðòàþ÷ûñÿ íàçàä, àääà¢øû ñâîé ãîëàñ, Ñüöåïàí³äà çà÷àï³ëàñÿ êàëÿ õàòû Ïåòðàêà. Òîé ñÿäçå¢ íà ëàâå, ³ íå àäç³í — ç âÿñêîâûì³ ìóæ÷ûíàì³. Íåõòà ç ìóæ÷ûíࢠïðàïàíàâà¢:
— Ïàñÿäç³ ç íàì³, Ñüöåïàí³äà. Ñüâÿòà ñ¸íüíÿ. Øòî äîìà ðàá³öü! Òàì óñ¸ í³êîë³ íå ïåðàðîá³ø. Äçÿêóé âî, õîöü âûõàäíû äçåíü àòðûìà¢ñÿ.
Íà äî¢ãàé Ïåòðàêîâàé ëàâå õàï³ëà ìåñöà ³ Ñüöåïàí³äçå. Ìóæ÷ûíû ¢ñå, ÿê àäç³í, áûë³ íà ë¸ãê³ì ïàäï³òêó, òàìó çà ñëîâàì ó ê³øýíþ íÿ ëåçüë³, àëå áîëüø õâàë³ë³ çÿöÿ Ñüöåïàí³äû, êîæíû ç ³õ ãàâàðû¢, øòî ¸í ãàëàñàâࢠçà òàãî ñàìàãà ϳñàðûêà, êàá òîëüê³ Òîìàø ñòࢠäðóã³ì ïà ÷ûíó ÷àëàâåêàì ó äçÿðæàâå. ² íÿ òîëüê³ ñàì ¸í — óñå äàðîñëûÿ ñÿìåéí³ê³. Òóò ³ êàçàöü íÿìà ÷àãî! Êàá ñâàéãî, êàá çíà¸ìàãà òàáå ÷àëàâåêà — äû íå ïàäòðûìàöü! Íó, ãýòà, ïðàáà÷öå! Ñóìëåíüíå ìåöü òðýáà...
Ðàñ÷óëåíàÿ òàê³ì³ ö¸ïëûì³ ñëî¢öàì³, Ñüöåïàí³äà ¢ñòàëà ç ëàâû, ðàñïðàì³ëàñÿ, ïàãëÿäçåëà íà êîæíàãà ç ìóæ÷ûí ïà ÷àðçå:
— Õòî ç âàñ òóò ñàìû ìàëàäçåéøû?
— À íàøòî?
— Õàäçåìöå ñà ìíîé. Øòî-íåáóäçü äàì... Ãàñüö³íöà.
Ñüöåïàí³äà äàëà ìóæ÷ûíàì âÿë³êóþ áóòýëüêó ñàìàãîíó, ÿê³ äà¢íî õàâàëà íà «÷îðíû äçåíü». Ðàñø÷îäðûëàñÿ. Òî áû¢ äîáðû ñàìàãîí —ìîöíû, áÿç ïðûêðàãà ïàõó.
l l l
Êàë³ ïàäâÿë³ âûí³ê³ ãàëàñàâàíüíÿ ¢ Çàáðîääç³, òî àòðûìàëàñÿ: çà ϳñàðûêà ïðàãàëàñàâࢠóñÿãî àäç³í ÷àëàâåê...
Ãýòà áûëà öåø÷à Òîìàøà.
|