Архіў нумароў:

Андрэй Хадановіч

_____________________ Выхаваньне пачуцьцяў. Вершы	Класіка Аб дзьверы яе хлапцы разьбівалі лбы, пасьля залізвалі раны з рыльца за ровам. А сонца хавалася ў шатах яе вярбы, а вецер ганяўся па лузе за ейным роварам. Цёткі казалі: “Надта ж любіць сябе”. Дзеўкі казалі: “Хопіць фарсіць, карова!” Хлапцы маўчалі. Адзін выразаў імя на вярбе, іншы лісты пакідаў на багажніку ровара. Дні цяклі, як заўжды: касьба, малацьба, рыбнагляд, браканьерства, схаваны бровар. А малец пісаў у рыфму: “Вярба – судзьба”, а іншы таксама ў рыфму: “Ровар – гейм овэр”. Дзяўчыну зьвязуць у горад – і ўсё, труба! Мужык яе, кухар (па-гарадскому “шэф-повар”), нядаўна купіў круты рэстаран “Вярба” і мае крутую тачку маркі Land Rover. Палова вёскі нап’ецца – у знак журбы, другая ўжо будзе пад мухай, а мух тут прорва... А вецер пляце на прутках ейнай вярбы, а сонца вяжа на сьпіцах ейнага ровара. * * * там, дзе нас няма, цяпер зіма мроі з воску лепяцца па-свойску канапляны водар задарма і байцоўскі клуб заместа войска там бывае добрай навіна робяцца прыемныя адкрыцьці хочаш волі – апынайся на а ня хочаш – хоць на маргарыце там да самай сьмерці маладосьць на раство – халвы халяўнай торба там, дзе мы пакуль яшчэ ня ёсьць і таму – па азначэньні – добра бізнэс-чортам лётае каваль бо жадае туфлікі аксана там, дзе нас пакуль яшчэ, на жаль зрэшты, дзе мы ёсьць – зіма таксама Нірвана спадарожнік яе пажырае юрлівым позіркам прыгажуня адказвае дэманстратыўным позехам чорная шлейка станіка падзяляе напапалам яе аголенае плячо і ў думках яго бедлам ён думае кепска што ў цягніках не прадаецца кветак і марна чакаць узаемнасьці не памяняўшы шкарпэтак яна думае: меў бы ўсе шанцы дурань закамплексаваны каб яна тры гады таму ня зьведала смаку нірваны бо спаць аголенай удваіх цяплей чым адной у піжаме і яна па-жаночы кахала – крыху аттапыранымі вушамі і словы з усходнім акцэнтам вядома ж яе спакусілі пасьля ён вядома ж зьехаў а словы дагэтуль у сіле яго салігорскі наступнік быў са сваімі загонамі спакушаў яе аўтаспынам і сонцам за тэрыконамі з мілым рай і ў намёце яна яму: ведаеш лёня трахайся лепш з камарамі ў спальніку на паралоне ён прысьвячаў ёй паэмы як пушкін і маякоўскі яна выпраўляла памылкі і расстаўляла коскі ды колькі б музаў над ім уначы не стаяла з паходняю ёй падабаліся іншыя творы і пераважна ўсходнія бо ў ейным ліфце радок СЬВЕТА КУРВА самы лагодны верш а ліфт паводзіцца з пасажырамі як на бальных танцах найперш падымаючы іх на трэці паверх апускае пасьля на другі з надпісамі НІРВАНА і ШАХЦЁР САЛІГОРСК – БАГІ …злы спадарожнік айчынным віном запівае грузінскі каньяк без галаўнога болю прачнуцца ня выйдзе ніяк а яна пакіне купэ са сьвежаю галавой у якасьці помсты не абудзіўшы хлопца на канцавой Балада пра апошнюю рыфму Яны стрэліся, нібы менскі і варшаўскі – на брэсцкім вакзале. Ён крычаў: “Пакажыце мне прыгажуню!” Яму паказалі. Яны выпілі на дваіх тры бутэлькі й чатыры кухлі, а калі рэстаран зачынілі, працягнулі ў яе на кухні. Яна трымала ў руцэ два нажы, нібыта нажніцы – Даліла. Ён казаў: “Патрабую даліву бладзі мэры!” Яна даліла. Зранку ён пачуваўся адрэзанай галавой прафесара Доўля, з якою ўдавіца Юдзіф гуляла на шабашы ў боўлінг. Яны поўзалі ў Брэсцкай крэпасьці па ваду з трафейнаю каскай. На чацьвёрты дзень ён адчуў, што жыцьцё зрабілася казкай. Ён заходзіў – замест матадора – у вальер Белавежскай пушчы, а яна крычала: “Ў атаку!” і “І як цябе сёньня плюшчыць!” Яна хлопца прадставіла тату, кандыдату сур’ёзных навук, як аматара ставіць досьледы, ці праводзіць гарэлка гук. Ён прадставіў яе сваёй маме, незалежных СМІ журналістцы, як фанатку, якая ў гарачыя кропкі возіць Божае Слова ў валізцы. Ён разгадваў з ёй перад сном адну на дваіх крыжаванку, але дабрадзейка-фартуна рыхтавала яму падлянку. Ён паехаў у падарожжа, каб крыху зарабіць на вясельле: накасіць травы ў Амстэрдаме, нарубіць капусты ў Бруселі, але покуль саамахвярна ў Галандыі нешта пакурваў, яго дзеўка падступна крочыла па сьлізкай сьцяжыне курваў. Покуль ён і такія, як ён, апявалі ў вершах нявест, з ёй пабраўся дырэктар заводу газавых плітаў “Гефест”. Але ўжо засталося нядоўга радавацца сабаку, бо яна і яго хутка кіне – і зьбяжыць са студэнтам хімфаку. А герой напіваўся і трызьніў багіняй сваёй бязбожнаю, і памёр ад ранішняй смагі, нам пакінуўшы рыфму апошнюю, што такіх, як яна, не спакусіце вершам і ня купіце за даляр вы... Дык чаго яны з намі так жорстка? Бо апошняя рыфма “лярвы”. Рэйкавая вайна Калі прачынаешся а дзясятай, а з ложку ўстаеш у сем, у вуху – вока тайфуну, а ў воку рыдае плачка, і дзень безнадзейны, як рыфма “у сем – усім”, сьпецыяльна для соннага ru- і ua-перакладчыка. Твар яшчэ не паголены, шыя яшчэ не намылена, і фрызуру “раніца ў лесе” маеш на галаве, а дзесь на вакзале стаіць электрычка – роўная, нібы зьвіліна. Што на раскладзе? Вось мая – восьмая дваццаць дзьве! Зранку ў метро – паэма: пенсіянерка-эма, з галавою накрыўшыся фіялетавай чолкай, як на падушцы, соладка сьпіць на рэкламе брсм-у… Выхад. Вакзал. Электрычка. Дзюбай ня шчоўкай! Галасы карабейнікаў пракручваюцца, як стужка. Забаўляльным чытвом у дарогу набіты валізы: “для аматарак пахудзець – “Камсамольская праўда талстушка”, для астатніх жанчын – часопіс “Бедная Ліза”, для адзінокіх мужчынаў – эрожурнал “Сон в руку”, для самураяў і гейшаў – бансай, судоку, сэпуку, адрыўныя календары – дачнікам і агароднікам, газета “Народная воля” – няўдачнікам і гаротнікам”. “Зранку з пахмельля захочацца піць рыбам і вадалеям: змажце набытым у нас маментальным клеем таксама набыты ў нас пластыр з цялесным колерам – і заклейце ўсе рыльцы пляшак з усім алкаголем…” Ад цёплых, душэўных словаў мат запацеў на шыбах. Назва патрэбнай станцыі абуджае, як выбух. Лячу пад адхон на свае Жданы, цягну за сабой недасьнёныя сны. Лічыце мяне ахвярай рэйкавае вайны! Суседзі Калі ты раптоўна зрываешся з ложку ў чвэрць на трэцюю ночы, бо ў дзьверы нехта пазвоніць, ня бойся: гэта ня злодзей, ня мент і тым больш – ня сьмерць, а проста сусед памыліўся званком, шукаючы тых, хто гоніць. Таму што за сьценкай ад вас жыве ідэальная пара, далёка ад журналістаў і аўтараў вікіпедыі, трыццаць гадоў душа ў душу, гандлюе сваім таварам: яна разьлівае ў бутэлькі, а ён развозіць іх на мапедзе. Мы ведаем іх даўно: просяць на “ты” і па імені, кажуць, з траіх дзяцей дома ніхто ня ўседзеў. Бо дома са скрыняў бульбу тыраць разам са скрынямі. А скажаш – так будуць гнаць, што лепш – самагонка суседзяў. Часам зойдзеш да іх, пазычыш на сьвяты зэдлікі – водар такі, што сьлёзы выбівае з вачэй. А ён насустрач ніколі ня выйдзе без камізэлькі. А яна папярэджвае: “Ён глухі, ты грамчэй”. Яны так хадзілі пад ручку, што мы ледзь ня скручвалі шыяў… Потым мы зьехалі. Кажуць, і ў іх ніхто цяпер не жыве. Хочацца верыць, яны да сына перабраліся ў Кіеў. Ці да старэйшай унучкі: здаецца, яна ў Літве. Так і ўяўляю, як іх у плацкартным вагоне трасе. Цяжка дастаць матрацы, не паламаўшы карку. Юная спадарожніца коўдры ім прынясе і дапаможа запоўніць іміграцыйную картку. Лямпы пагасьлі. Паліцы засьцелены. Шклянкі зьвіняць ад руху. Шчыльны туман за вокнамі падае на зямлю. “Што ты кажаш, ня чую? Ды не крычы мне ў вуха, я яшчэ не аглух!.. Так, я таксама люблю”. Урокі сьпеваў Колькі год запар на дзень нараджэньня з раніцы ў электрычцы, мроячы пра стоп-кран у вушах, каб хоць на хвілю – ціш. Перакрыкваючы рынгтон з “калі вам крыху за трыццаць”, хлопчык-жабрак сьпявае: “дзяцінства, куды ты ляціш?” А і напраўду, куды? Бо пацану на мыліцах ні пабегаць па дахах, ні паганяць галубоў. Хто наогул дакладна скажа і не памыліцца, з кім плюсаваць Наташку, каб у суме любоў? Помню, настаўнік сьпеваў, што кіраваў нашым хорам, на сьвята савецкай арміі вадзіў нас на вінзавод, потым зьнікаў і вяртаўся чырвоны, а хлопцы з нямым дакорам глядзелі яму наўздагон, набіваючы тортам жывот. Помню Пятра, ударніка працы і проста ўдарніка: так граў на вясельлях, што фаны не адпускалі ў WC. Пяяў для нас, як прапаў сабака, а потым разам з напарнікам прапаў – і толькі праз тыдзень абодвух знайшлі ў рацэ. На дзень нараджэньня паштоўкай паслаў запрашэньне сяброўцы. Яна прыйшла ў такім макіяжы, што ясна: мама – грымёр. У самы разгар нашых сьпеваў сусед па пляцоўцы ня вытрымаў: “Хулі шуміце, учора Андропаў памёр!” Але ў аматараў цішыні надзвычай крыклівыя дзеці. Ягоны сын вучыў мяне гульням, да якіх я ня звык: скакаў па дошках і гучна пяяў: “ЯК ХОРАША ЖЫЦЬ НА СЬВЕЦЕ!” Я радасна скочыў за ім на дошку – й нагой напароўся на цьвік. Успомніць жахліва, як потым да ліфта адольваў сходы. Нават цяпер згадаю – і правы ступак памацаю. Зрэшты, а як іначай было дабіцца, каб я заўсёды помніў пра песьню хлопца, што стопудова меў рацыю? Радыё-Віён Mais ou sont les neiges d’antan? Франсуа Віён О, как похож ты, тающий снег… “Ласковый май” Хлопец насупраць – ня супер-зорка, дзяўчынка яго – ня мега-, але, пяшчотна абняўшы, яна гаворыць яму: “Мама казала, праз сорак дзён пасьля першага сьнегу выпадае сапраўдны, каторы – на ўсю зіму. Першы быў пазаўчора, я падлічыла – і, ведаеш, гэта зіма пачнецца якраз трыццаць першага сьнежня. Той Новы год быў нейкі ня вельмі вясёлы, у гэты ж так пагуляем, што дворнікам зранку будзе ня сьмешна!” Я пагуляю таксама. Хай сьнег замятае дарогу, што перайду, каб дрэнных прыкмет не баяўся сустрэчны кот. Буду брысьці па леташнім сьнезе і згадваць сабе патроху тых, якія мінулі, як гэты год. Дзе прыўкрасная А., выдатніца па фізкультуры? Як аблягалі попку яе трусы! Як яна танчыла пад “You My Heart” са школьнай апаратуры, за вялікія вушы закінуўшы валасы! Дзе чароўная Н., што ведала ўсе памеры і вершавала на кожнае сьвята ў насьценгазеце? Я хацеў яе… Н. разгадала мае намеры – і, здалёку пабачыўшы, пасьпявала схавацца ў клазеце. Дзе дзівосная М., што ў інтэрнаце шпалеры клеіла разам са мной, каб квітнеў універсітэт? Я не заўважыў, як трапіў да яе ў кавалеры, і ня ведаў, што трэба рабіць, застаўшыся тэт-а-тэт. Дзе спакусьніца І., што езьдзіла з намі на бульбу і не здала іспытаў, нарадзіўшы дзіця? Я напісаў ёй агульны сшытак вершаў і – mea culpa! – так і не перайшоў ад паэзіі да жыцьця. Дзе неймаверная В. з Крыжоўкі на Менскім узмор’і? (Брат, лейтэнант ГБ, пагражаў, што мяне дастане.) Потым я бачыў яе ў праграме “Прагноз надвор’я”: нешта пра пацяпленьне й сьнег, каторы растане… Хай ласкавы шансон у кавярні гучыць папсова, покуль з дзяўчынкай цалуецца маладзён. Кожны леташні сьнег растане своечасова, каб нам было што ўспомніць праз сорак дзён. Выхаваньне пачуцьцяў І толькі ў хваляваньні скуб рукаў, Калі цябе да дошкі выклікалі. Рыгор Барадулін Школа, дзе я вучыўся, была сярэдняй – якраз пасярэдзіне між кальцавой і цыганскім пасёлкам. Бяжыш папаліць у лясок, а там ужо вучні суседняй: маглі пазнаёміць з цёлкамі, маглі і аттырыць з толкам. Ваенрук па мянушцы Дзот калашом наводзіў парадак, фізрук па прозьвішчы Пшонка трапляў ува ўсе баскетбольныя кольцы, піянеры на лесьвіцы ціскалі акцябратак, піянерак за шатняю ціскалі камсамольцы. Школа ігнаравала нашы дурныя жарты. Вучні ўдавалі, што не разумеюць кпінаў. Але аднойчы мой аднакласьнік запусьціў у настаўніцу партай – і былі тыя, хто шкадаваў, што ён не дакінуў. Мы добра ведалі, што ў нас называюць капустай, а вось пра дзяцей у капусьце бацькі нам не расказалі. У нас не было басейну для знаёмства з распустай, таму хараство дзяўчатак мы адкрывалі ў спартзале. Раз на фізры, калі мы ўсім класам поўзалі па канаце, я завіс – ні туды, ні сюды – паміж падлогай і стольлю, і ты раптам спыніла ўвагу на маёй клаўнадзе: а хто там вісіць дагары нагамі й не наракае на долю? Я пачуў тваё рагатаньне – і ляснуўся долу на маты. Покуль Пшонка нешта крычаў, а пасьля перайшоў на маты, ты пяшчотна сказала “прыдурак”, унушыўшы адной ухмылкай, што маё зьяўленьне на сьвет не было фатальнай памылкай. Я ня мог да цябе павярнуцца сьпінай і не наважваўся тварам, адчуваў сябе закаханай у прыгажуню пачварай. Сэрца білася ў захапленьні, варта толькі вачыма сустрэцца, як – уваскрэсьлі боства й натхненьне, і жыцьцё, і сьлёзы, й эрэкцыя. Каб цябе ўратаваць ад адказу з двойкаю немінучай, я гатовы быў зьесьці твой дзёньнік і крэйду разам з анучай. Я табе падказаў усе даты па гісторыі Грэцыі й Рыма, а пасьля праводзіў дадому, і зранку чакаў пад дзьвярыма. Мы езьдзілі разам трамваем, пасьля ў падземным вагоне (якраз нядаўна пусьцілі метро), палілі ў цябе на балконе, на тваім дні нараджэньня я насьмяшыў тусоўку і – вяршыня інтымнасьці – пазычыў табе насоўку. Ты плакала – я выціраў. Ты мне казала: “Ня трэба”. Казала, што хутка зьедзеш, бо тут савок і імперыя. А потым: “Дурны, я кахаю іншага. Табе да яго, як да неба”. Я паглядзеў на неба, халоднае, нізкае, шэрае. НВП Зьмей сярдзіты вельмі, падла Стары Улас Хочаш загадку? Ты – кавадла, ён – молат? Не здагадаўся? Савецкага войска волат. Не пераблытай: ён – молат, а ты – кавадла! Правільна, ваянрук. Вельмі сярдзіты, падла! Хутка пашыхтаваў вас у дзьве шарэнгі. З гэтага пачаліся твае мітрэнгі. “Сьмірна! Разь-лічысь на першы-другі! Як маршыруеш, прыдурак? З якой нагі? Што за прычоска? Да заўтра пастрыгчы патлы! Паадчувалі свабоду, – і шэптам, – падлы”. Надзяваць супрацьгазы, яны ж “адгазьнікі” – гэта вам не падкрэсьліваць дзейнікі і выказьнікі. – Хто лепшы сябра салдата? – АК-47, таварыш палкоўнік! І АКМ, яго вучань і пасьлядоўнік! Так, “калашнікаў” – гэта зусім не купец. Не зьбярэш усьляпую – табе капец! Твой умоўны праціўнік – Пятрова Каця. Што з ёй рабіць – глядзі на гэтым плакаце. “Я сказаў, не сутуліцца! І прыбяры жывот! Помніце, вы тут – ня клас, вы тут – узвод!..” Так, за ўсю маю школу, мне першы раз спадабалася падазронае слова “клас”. Не трамвай калісьці пра ўсё, што рухаецца, казаў: “не трамвай – аб’едзе!” бо ўсё, што тады аб’язджала, рухалася цішэй цяпер ён так не грукоча: ці мне mp-3 мядзьведзі наступілі на вушы, ці ён – у аб’езд вушэй там вокнаў не выціскалі сьледам за выдраным шнурам а толькі з дазволу кіроўцы, прычым яго малатком ніколі ня бачыў, хоць шмат сачыў за кіроўцам панурым а вось разьбітыя шыбы ў жыцьці назіраў часьцяком на задняй пляцоўцы ў трамваі была чароўная скрыня зраніцы па дарозе на трэніроўку ў манеж сядзеш – і вешай на вушы лене або марыне а ня ўразіш лапшою, то хоць сам не засьнеш у маёй спадарожніцы вусны ў салодкай атруце сябра казаў: “яна ж страшная! дурань, ты што – асьлеп?” потым яна сап’ецца: на чацьвёртым маршруце папрацуеш кіроўцам – ведаеш, што за хлеб па ліманад у краму – як гульня прызавая у безьбілетных кішэнях зьвінела лішняя медзь а што было ў скрыні на задняй пляцоўцы таго трамвая яе спытаць не даўмеўся, самому ж не зразумець Вершык пра санкі калі мама з татам табе куплялі першыя санкі ты ведаў, што будзеш катаць усіх дзяўчат у двары потым, калі жыватом аб ваду навярнуўся з тарзанкі ты ведаў, што ёй цікава – патонеш ці не ў віры калі ў школьным ціры наўмысна паліў па мішэні ад якой не пасьпеў яшчэ адысьці ваянрук ты ведаў, што будзе адразу пасьля, а потым твае кішэні стануць сховам ад ветру для самых прыгожых рук калі крэмзаў парту сьцягнутым дома сьцізорыкам і з непераможным кампом змагаўся ў шахматы й го калі на мяжы скандалу спрачаўся ў класе з гісторыкам адзін гісторык у класе ня ведаў, дзеля каго і хай аднаклясьнік з парыжу сёньня глядзіць з дакорам на “баралускага” лузэра, што робіць ня тое з жыцьцём а ты глядзіш, як дачка глядзіць на хлапцоў – і ня сорамна перад ейнаю мамай – ты быў нармальным дзіцём За здароўе! Дарослыя п’юць за здароўе з кілішку, а потым хістаюцца, як арэлі. А мы з Аленкай каторую лыжку ямо за ўсіх нашых, каб не хварэлі. Сёньня за стол сядаем бяз крыку: не хулігань, ты ж ужо дарослая! Гэтая лыжка за цёцю Марыйку, хай выздараўлівае твая хросная! Хатнія ў зборы, нібы на сьвяты. Смачна рубаць макарону з яешняй. За дзядзю Ўладзю – помніш, да таты прыходзіў такі барадаты, сьмешны? Каб не хварэць ніколі Алене! Каб не хварэў ніколі зусім Бэмбі, і мама з татам-аленем, і кот Леапольд, і каток Максім! Булкі даволі і соку даволі. Татка таксама злопаў пяльмені. Апошняя лыжка – за доктара Волю, і хай ёй працы здараецца меней! Чэрвень 2008 – люты 2009, Менск-Вісбі.