Архіў нумароў:

Наталка Харытанюк

_____________________ Бадзяжкі Дхармы. Аповед	Ліна выскачыла з тралейбусу за паўсекунды да таго, як прыемны жаночы голас прамовіў “Дзьверы зачыняюцца”. Ззаду засталіся: тры ўлёткі, незаўважна кінутыя на скураныя сядзеньні, налепка на дзьвярах і першы жоўты ліст на падлозе, які яна прынесла з сабой на кончыку парасону. За прыпынкам яе чакала машына. – Колькі ў нас часу? – спытала Ліна, сядаючы. Ёй адказалі, што часу цяпер роўна столькі – колькі ёй трэба, каб набыць тканіну, прывезьці яе на кватэру, зрабіць надпіс і даць яму высахнуць. – І выпіць кавы, – дадала яна, разглядаючы верасьнёвыя прысады, якія на вялікай хуткасьці праносіліся за вакном. – Можна і кавы, – бадзёра сказаў адзін з хлопцаў у чорных акулярах, паказваючы на скрыжаваньне вуліцаў Савецкай і Маякоўскага, дзе яна мусіла раней ці пазьней вывесіць расьцяжку, – але маёр Вайтовіч цябе ўжо чакае з самай раніцы. – Не дачакаецца, – хітра ўсьміхнулася Ліна і адкінула рыжыя кудзёркі з вачэй. Маёр Вайтовіч, зьмерзлы і галодны, сапраўды не дачакаўся Ліны. Пра­стаяўшы дзьве гадзіны пад мокрымі дрэвамі на скрыжаваньні, ён перадаў дзяжурства малодшаму лейтэнанту Карпуку і спусьціўся ў кавярню “Ронда” выпіць кавы. У кавярні, куды спускаўся маёр Вайтовіч кожныя паўгадзіны, стаяла глухая цішыня, і зялёныя лямпы адкідалі цені наведвальнікаў на ўсе чатыры сьцяны адразу. Маёр Вайтовіч замружыў вочы. Стол, за які ён любіў сядаць, стаяў пад адзіным ва ўсёй кавярні акном. Ускрай неба, бачны з гэтага вакна, прыемна супакойваў. Маёру здалося нават, што нарэшце яго ніхто ня бачыць. Што ён зьнік. Стаў незаўважным. Маёр задаволена адкінуўся на сьпінку фатэлькі, упэўнены, што ўжо тут – сам-насам са сваімі ценямі – ён у поўнай бясьпецы, і заснуў. Гэта значыла, што ён упершыню за доўгія гады службы сапраўды забыўся. А дарма. Маёру сьніўся – каторы ўжо раз – стары і пакутлівы сон: сьветлая зімовая раніца, Ліна, што перакідвае расьцяжку праз дрот, зьдзіўленыя ўздыхі мінакоў. І ўсё гэта нечакана – са сну ў сон – перабівае пранізьлівы, да болю знаёмы скрыгат колаў за паваротам. За імгненьне да зьяўленьня патруля маёр у сьне пасьпявае вырваць Ліну з гэтага кадру: ён хапае яе за руку і цягне за сабой завулкамі. Яны бягуць, як гэта магчыма толькі ў сьне, павольна, у мёртвай цішыні: маёр наперадзе, Ліна – за ім. Яны бягуць не задыхаючыся. Яе рука – мяккая і прахалодная – у яго гарачай і моцнай далоні. Маёр ня хоча прачынацца – яму сьніцца, як Ліна цёпла дыхае зусім побач. Ён адчувае фантастычны водар яе духоў – дзёрзкі і рашучы. І раптам – яе мяккая рука высьлізгвае з яго магутнай далоні. Што гэта? Маёр паварочваецца, глядзіць разгублена на Ліну – а гэта не яна. – Я б на тваім мейсцы не паварочваўся, – кажа маёру хлопчык гадоў пятнаццаці, схіліўшыся, разам з усімі сваімі ценямі, над маёрам і нешта выглядаючы ў яго вачах. – А чаму ты падслухоўваеш мой сон? – раздражнёна пытае маёр, сілячыся прыгадаць водар духоў Ліны ў сьне. – А чаму ты азіраешся? – з дакорам пытае хлопец і моцна трэ сабе вочы. Маёру здаецца аднекуль знаёмым гэты жэст, але спрасоньня ён ня можа прыгадаць – адкуль. Іх перапыняюць сігналы па рацыі. – Не адказвай, – патрабуе хлопчык, адводзячы далоні ад сваіх вачэй, і маёр з жахам разумее, што вачніцы ў хлопчыка – пустыя. – Хіба я магу? – нерашуча адводзіць маёр вочы, і хлопчык зноў зьнікае сярод ценяў кавярні. У гэты час Ліна ўжо дабралася з тканінай і фарбай у незнаёмую кватэру. Кватэра была пустая і халодная. На сьцяне тахкаў гадзіньнік, і час ад часу аб вакно біўся вялізны стары клён. Ліна шчыльна захінула фіранкі. Перад тым як брацца за працу, яна згатавала сабе кавы. На шырокім падрапаным падваконьні ляжала некалькі кніг – яна выцягнула самую маленькую – Керуака – і села пачытаць. “Разьвітаньне, – сумна ўсьміхалася Ліна, прачытаўшы першыя пяць старонак, – тут нельга марудзіць і разважаць”. Яна схавала кнігу ў расшытую і абвешаную пасачкамі торбу, распакавала фарбу і задуменна правяла рукой па гладкай чорнай тканіне. Расьцяжка была гатовая за гадзіну. Ліна хітра ўсьміхалася, гледзячы на яе, і спрабавала ўявіць іх рэакцыю. Спачатку маёра Вайтовіча. Пасьля бацькоў. Пасьля, можа быць, хлопцаў у чорных акулярах. Калі зазваніў тэлефон, Ліна з гатовасьцю падхапілася, знайшла яго на дне торбы, вычакала некалькі секундаў, каб голас не трымцеў. – Прывітаньне, – асьцярожна пачала яна. Голас у слухаўцы быў нізкі і зьнерваваны. – Не, сёньня я не магу, – яшчэ ветліва прашаптала Ліна. Голас патрабаваў тлумачэньняў. – У бібліятэцы, – прыдумала самы кароткі адказ Ліна: на даўжэйшы сказ – яна баялася – ёй бы не хапіла паветра. Голас пракрычаў нешта злое і кароткае. І яшчэ раз. – У бібліятэцы, – хутка паўтарыла Ліна. Са слухаўкі пасыпаліся пагрозы. Пасьля настала мёртвая цішыня – на секунд трыццаць – і ўжо нешта важнае спытаў надарваны голас. – Кім я хачу стаць? – няўпэўнена паўтарыла яна. Ліна паглядзела на расьцяжку. Пасьля на гадзіньнік – часу заставалася мала. І нарэшце: – Мёртвым катом, – прашаптала яна – зьдзіўленая тым, што нарэшце сказала гэта. І дадала: “Дадому я больш не вярнуся”. Цяпер ужо спыняцца не было сэнсу. І раздумваць цяпер – таксама сэнсу не было ніякага. “Мёртвым катом,” – прашаптаў зачараваны маёр Вайтовіч, адключаючы праслухоўваньне. Ён яшчэ пасядзеў над незапоўненым пратаколам, нешта запісаў дрыжачай рукой. І – шчасьлівы – заснуў. Маёру сьнілася, што на гэты раз ён не вагаючыся націсьне на газ – і яны з Лінай уцякуць ад усіх. Ззаду заставаліся: ростань, адкладзеныя спадзевы, чаканьні. Наперадзе – бадзяньні, бадзяньні, бадзяньні. Ён націснуў на газ і з жахам зразумеў: машына не скраналася з мейсца. Яго зноў абудзіў хлопчык-цень, які, здавалася, жыў у гэтай кавярні. Маёр ужо нічому не зьдзіўляўся і не пытаў хлопца, хто ён такі. – Што ў цябе з вачыма? – спытаў замест гэтага сонны маёр. – А што ў цябе? – грозна перапытаў хлопец. Маёр падышоў да люстэрка – вочы ў яго былі чырвоныя і набухлыя. “Ад сьлёз,” – падумаў маёр, прыгадваючы сон. – Ад сьлёз, – перадражніў яго хлопец, дастаючы з-пад фатэлю паўпустую бутэльку віскі. – Ты хочаш маёй сьмерці? – у роспачы запытаўся маёр, прысоўваючыся бліжэй да хлопца. – Як цікава яны разьбягаюцца, – сказаў хлопчык, разглядаючы зморшчынкі трывог на ілбе маёра. – Чаму тады ты прыходзіш? Калі ты наконт… Таго выпадку, – вінавата апусьціў вочы маёр. – Я быў малады… – Не апраўдвайся, – перапыніў яго хлопец. Ён сказаў гэта пастаўленым барытонам, якім так ганарыўся маёр. Абодвух расчуліла нечаканае супа­дзеньне. Расчулены, хлопчык яшчэ пахадзіў вакол маёра, хітаючы галавой ды нешта прыгадваючы, – і зноў зьнік сярод ценяў. – Чорт, – пяшчотна паглядзеў яму ў сьлед маёр і, расхваляваны, засьпяшаўся сьледам за хлопчыкам. Калі Ліна апынулася за некалькі метраў ад таго скрыжаваньня, дзе вешалі расьцяжкі – яна адчула, як шалёна б’ецца пульс у скронях. Далей яна нічога ня бачыла… пакуль не падбегла да дроту. Праз дрот яна мусіла перакінуць дзьве дошкі, да якіх была прымацаваная расьцяжка. І тады… Ліна ўжо замахнулася, каб перакінуць першую дошку – як раптам заўважыла, што на дроце ўжо вісіць расьцяжка: “Мёртвы кот – хіба яму прызначыш цану?” Пад расьцяжкай – перапэцканы фарбай – стаяў маёр Вайтовіч. Набухлымі і чырвонымі вачыма ён сачыў за Лінай. Спакойны, зьняможаны, шчасьлівы. Ліна падышла да яго зусім блізка – так, што маёр змог удыхнуць шалёны водар яе духоў – дзёрзкі і рашучы. Яна нічога не разумела. Маёр, ня стрымліваючы хваляваньня, прашаптаў: – Я таксама буду мёртвым катом. Ліна працягнула яму сваю мяккую халодную руку: “Будзеш, – прашапталая яна і гучней, – бяжым”. Маёр ведаў: праз трыццаць секунд прагучыць пранізьлівы скрыгат колаў за паваротам. Праз трыццаць пяць – адтуль выбяжыць патруль. І ўсё, у прынцыпе. Канец. Маёр пачаў лічыць удары сэрца. Раз, два, тры… Трыццаць пяць: – Бяжым!!! – крыкнула ў гэты момант Ліна. Але маёр не скрануўся з мейсца. Маёру Вайтовічу ўпершыню ў жыцьці накідвалі кайданкі. Ён глядзеў на аблокі, якія плылі з поўначы, і камусьці ўсьміхаўся, нібы ўпершыню выходзіў на волю. Нібы ўпершыню бачыў неба. А Ліна ў гэты момант – яшчэ свабодная, яшчэ нічым не спакушаная – бегла прэч. Яна бегла ад усяго: ад пагоні і пазыўных на рацыях патруля. Ад раззлаванага голасу бацькі ў слухаўцы. Ад педаляў газу, якія не націскаюцца. Ліна бегла і, амаль не спыняючыся, ляпіла на кожны слуп Савецкай налепкі. “Мець уладу – і не карыстацца ёй” “Тонкае – гэта сьвятое” І яшчэ “Космас непадзельны” – ляпіла яна на самыя тоўстыя, самыя бачныя слупы роднага гораду. Калі Ліна выбегла на Маякоўскага, яна схапілася за ўлёткі. Тысячы рознакаляровых паперак разьляталіся па дворыках і завулках, лягалі на сходы і ліплі да шыбаў, падалі на мінакоў. “Усё працінае ўсё” – было напісана на жоўтых аркушах. “Калі нешта і рухаецца, дык толькі нашая сьвядомасьць” – на зялёных. “Тонкае – гэта сьвятое” – на белых. Ліна не спынялася: яна бачыла, што за ёй – пагоня. І таму бегла, бегла, бегла. Не задыхаючыся. Дзёрзкая і рашучая. Гатовая цяпер на ўсё. На бяздомныя бадзяньні. На самыя тонкія апавяданьні. На звар’яцелае каханьне. На скрыжаваньні з Пушкінскай, адарваўшыся ад пагоні, Ліна спынілася, каб аддыхацца. Яна прасьлізнула ў кавярню, тут жа на прыступках сьцягнула верхнюю байку, запхала яе ў заплечнік, зьняла шапку і сабрала валасы – цяпер яе было не пазнаць. Столік ля вакна быў вольным, і Ліна з асалодаю апусьцілася ў фатэль, з якога было відаць неба. Каб аддыхацца. Каб зразумець, што адбылося. Каб зразумець, куды бегчы далей. Цяпер – калі яна ўцякла з дому. Ад патруля. Ад хлопцаў у чорных акулярах. Калі яна стала зусім свабоднай. Цяжка сказаць, колькі яна так праседзела. Здаецца, Ліна нават заснула. І спала, аж пакуль яе не абудзіла рыпеньне старых сходаў – у кавярню спускалася немаладая кабета: у целе, рыжая, крыху п’яная. Кабета, хістаючыся, прайшла да століка, за якім сядзела Ліна, цяжка апусьцілася ў фатэль насупраць і моўчкі ўтаропілася ў вакно. Ліна ня ведала, што і сказаць. Яна дастала кнігу, якую ўвесь гэты час насіла ў торбе, і паспрабавала занурыцца ў яе. – Керуак? – пагардліва прашаптала кабета, нахабна вымаючы кнігу гарачымі абветранымі пальцамі з мяккіх і прахалодных далоняў Ліны. Дзяўчыне падалося, што яна ўжо чула недзе гэты стомлены шэпт, толькі спрасоньня ніяк не магла прыгадаць – дзе. Ад крыўды за Керуака – так здалося Ліне – у яе запякло нешта ў вачах. Так, як бывае перад сьлязьмі. Ліна пачала церці вочы далонямі, але чым мацней яна церла, тым мацней пякло ў вачах – нават за вачыма. Яна цёрла, цёрла, пакуль нарэшце не зразумела, што ўжо зусім нічога ня бачыць. – Што з маімі вачыма? – з жахам пракрычала Ліна ў цемру. – Ты азіралася. Зашмат, – спакойна, нават абыякава патлумачыла кабета і запаліла цыгарэту. Ліна нахілілася бліжэй да жанчыны, каб нешта разгледзець у яе твары. Яна ўзіралася ў складкі трывог на ілбе ды вакол вачэй і разумела: ёй ніколі не хацелася рабіцца такой! – Я ня буду азірацца. Я буду мёртвым катом – мёртвым катом, – застагнала спалатнелая Ліна і адчула, як нешта падступна падымаецца ўсё вышэй і вышэй у яе горле. “Мёртвым катом, мёртвым катом,” – закалыхвала сябе Ліна, каб яе не званітавала тут жа. Але ад жанчыны пахла старымі духамі, дзёрзкімі і рашучымі, потам і віскі – і Ліну ўрэшце знудзіла. Кабета здрыганулася. Яна нават не заўважыла, як абняла дзяўчыну і па-вар’яцку прыціснула да сябе. Яна гладзіла зблытаныя рудыя кудзёркі Ліны, пакуль тая няўцямна, амаль беспрытомна шаптала: я буду мёртвым катом – мёртвым катом. – Будзеш, будзеш, – супакойвала Ліну кабета п’яным і разгубленым голасам. Доўга і манатонна паўтарала яна гэтае слова, пакуль нарэшце сама не заснула. Каб – у каторы ўжо раз – пабачыць свой стары і пакутлівы сон. Кабета спала і бачыла: сьветлая зімовая раніца, яна бяжыць па вузкай берасьцейскай вулачцы, паўз высокія шэрыя аркі, у бурштынавых ад марозу промнях, бяжыць не задыхаючыся, у глухой цішыні, каб перакінуць нарэшце расьцяжку праз дрот. Яна бяжыць – прыгожая, як багіня. Дзёрзкая і рашучая. Яна – яшчэ свабодная, як мёртвы кот.