Архіў нумароў:

Васіль Зуёнак

_____________________ Час зімняга сонцавароту. Вершы	У КАЛЯДНУЮ НОЧ Сучасная фантазія Ногі да падлогі, Зэдлікам — парог. З твару — казларогі, А сядзіць, як бог. Зыркае на покуць, Дзе вісіць абраз: Звабная высокасьць!.. – Гэх! – туды б якраз… Толькі ад парога Не падняць хваста: Хата вокам строгім Сьвеціцца з кута. Там сьвяты Мікола — Хат сялянскіх бог, — Д’ябал там ніколі Панаваць ня мог… А мароз ня лёкай, Каб чарцям служыць: Шчэміць — хоць галёкай, Хоць у сьвет бяжы… Дык зрэдчас Міколаў Дапускаў пагляд Адагрэцца ў холад Дробных чарцянят. І нікшні, басота, Прышчамі хвасты: Тут вам не балота, Не чарот густы!.. Плішчацца малыя, А між іх — стары: Пэўна ж, косьці ныюць – Зябка на двары… Тут не пахітруеш – Хоць бы на парог… А ў вачах віруюць Зайздрасьць і спалох… Ды цішком адводзіць Вочы ўбок сьвяты: «Ладна ўжо, адроддзе, Адагрэйся й ты…» * * * Гады: у вечнасьць — чоўнамі… Гадзіны незьлічоныя, Паўдзённыя, паўночныя Сутокі бела-чорныя,— Узмахі крыл сарочыных,— Ляцяць, ляцяць — ня збочваюць… Сарокі стракатлівыя, Сутокі мігатлівыя: Дзень—ноч, дзень—ноч, — адлічваюць… Перад сьцяной маўкліваю – Бясконцасьцю касьмічнаю – Згараюць тайны зьнічкамі… Сарокі белабокія… Ужо зусім далёкія І так сьмяротна блізкія… Адна разгадка лёгкая: І песьня над калыскаю, І сьмерць касою бліскае… То з радасьцю, то з бедамі Жывём — як і ня ведаем: Той, хто плыве, прычаліць – У гавань адпаведную, У сонечнасьць сусьветную, Дзе летнімі начамі І ў поўнач залачае… ПА-НАСКУ… А прыкладаў груды Ў Пандорынай скрынцы: Душылі прыблуды, Душылі чужынцы. Вякамі, гадамі — Пажары, разбоі… Але выпадае На долю й такое: Няма большай ласкі, Чым з ласкі імперства, Дзе душаць па-наску: Пятлёю братэрства… КАЛАРАДСКІЯ ЯМБЫ Штат Каларада выцесьніў Гранаду, Зрабіўся ў гамане людской цьвіком: Гранада — песьняй брала, як блакадай, А Каларада славіцца жуком. Калі да нас амерыканскі клубень Прыехаў, каб славутай бульбай стаць – І харчам, і ласункам нашым любым, — Ніхто ня мог той наступ расхістаць. Ні рэдзькай горкай, ні салодкай рэпай – Ня засьціць каралеву з каралеў: І ў плённы год і ў недарод — найлепей Абраньніцай мець бульбу на стале. Аб тым жа, што яна амерыканка, Ніхто й ня пнецца памяць варушыць, — Па волі лёсу вечную каханку Займелі беларусы-бульбашы. О бульба беларуская! – найменьне Ад нас ужо шыбуе за мяжу, Каб славу мець сусьветную — ня меней!.. І тут — зьявіўся каларадскі жук… Амерыка нібы працёрла вочы І стала дыктаваць правы свае: «Паколькі бульбу вам дала аднойчы, Дык і жука бярыце да яе!..» Калі і як ён, шкоднік паласаты, Бульбоўны кат, адолеў акіян, — Ня знаю, ды адно засьведчу: катам У нас зрабіўся ён і для сялян… Няма ні паратунку, ані ўправы: Зьбірай, хіміч — зьцямна і дацямна, — Штолета ў нас за бульбяныя стравы Вядзецца беларуская вайна… Змагаюцца — пенсіянер і школьнік, — Я ўжо пра люд працоўны не кажу: Хоць бульба беларуская, а шкоднік — Амерыканец: каларадскі жук… Не паваюеш з ім — ня будзе ў місках Ні варанай, ні паранай на стол, Ні бабкі, ні запечанай у прыску, Ні дранікаў з каўбаскаю пластом… За бульбу беларускую — удзячнасьць Табе, амерыканскі кантынент. Хай чуецца ў застольлі: «Есьці смачна!..» А вось з жуком як расцаніць прэзент? Пражэрлівасьцю прагнай каларадчык Бульбоўную душу праеў наскрозь, — Хоць аб’яўляйся сьвету як растратчык Ды бульбу зноў за акіян вывозь… * * * Дух выбілі з гаспадара, Агмень патух. Начальства ёсьць — з плячэй гара, А мы ў катух. На ўсё загад, на ўсё расклад – Ні жні, ні сей. І ў сэрцы выветраным хат Заснуў Майсей. Трывай — і клопату ня май. Хістае воз. І сьніцца, быццам каравай, Шчасьлівы лёс. Што нехта клікне да стала, Чакае пуп. Ані двара, ані кала, І сам — як слуп… І звычка: рабскае цаны Прасіць пасад… Зьвіняць пакутныя званы… А дзе набат?!. * * * Калі ў сябры таемны вораг лезе, Не засмучайся — гэта добры знак: Ён самы чуйны з чуйных ваўкарэзін — З табой гатоў расьпіць удачы гляк. Адно, глядзі, не напівайся здуру: Якраз калі ў абдымкі ён зграбе, Ты помні пра «сяброўскую» натуру: На дне атрута будзе для цябе. ПАЎСТАНАК Усё ў руцэ казённых духаў: Перон, дзяжурны пры сьцяжку, Бітончык з адламаным вухам І конаўка на ланцужку. Рамонтны водар таннай фарбы, Здаецца, сто гадоў жыве, І колер — быццам тут пажар быў: Рудою вохраю плыве. І ў гэтым ачужэлым сьвеце, Дзе лёс зьняверана прыціх, — Яны: бяды ці шчасьця дзеці — З адным расстаньнем на дваіх… Дыхнуць гарачай хваляй колы — Жыцьцё разрэжуць папалам, — Што не сустрэцца ім ніколі, Яшчэ і Бог ня знае сам. Ударыць звон расстайнай меддзю – Нібы аб’явіць ім прысуд… Паўстанак… — паўжыцьця паедзе, А паўжыцьця пакіне тут… * * * Між народаў адзначаны Той, хто будзіць свой дзень, — Ноч даецца, каб бачылі, Хто з паходняй ідзе. Скрыжаваньні гісторыі – Не пакутных крыжы: Шлях ня горам агораны, Шлях ня знае мяжы. Стаць аднойчы наўколенцы — Сьмерці роўны прысуд. І ніхто не памоліцца За цябе, родны кут… Бога мэты вялікія Пралятаюць, як цень… Мой народ — непакліканы – Ноч праспаў, сьпіць і ў дзень… * * * Што ў старарэччы высахла вада, Што кнігаўкі без паплавоў зьвяліся, — Яшчэ ня сама горшая бяда, І для душы ня сама горкі высеў. Яшчэ душа зьбягае ва ўспамін, Знаходзячы прытулак паратоўны… А што за тым, чаго ня ўбачыў сын, Пабачыць праўнук мой адзінакроўны? І што раскажа ўнуку ён свайму, Што прыгадае, мовячы: «Калісьці…»? І чым я грэх з душы сваёй здыму, Што даў ім шлях, ды не пакінуў выйсьце?.. Якія сны наступству прынясе Зямля, што стыне мёртваю аблогай? Аб стратах боль суціхне пакрысе, Але — як жыць, калі няма былога?.. ЧАС ЗІМНЯГА СОНЦАЗВАРОТУ Спыніўся дзень, і ноч спынілася, Глядзяць асьнежана палі, — Зьдзівіўся я, і ты зьдзівілася: Няўжо было ўсё — і калі?.. Дзе тыя вёсны, тыя леты — Якія змылі іх віры?.. І ўжо апошнім першацьветам Гараць на сьнезе сьнегіры… Якія дні, якія ночы — Ніхто ня знае, апроч нас, Былі — хоць зрэдку, хоць аднойчы, — Каб іх згадаць у сьцюжны час… Ляцяць сьняжынкі, як стракозы, Над хваляй, спыненай ільдом. Ружовы іней на бярозах – Як першы ліст на першы гром. За годам год — гусьцей зьмярканьне: Ці будзе за жнівом сяўба?.. Сонцазварот, сонцастаяньне: Вясьне — спадзеў, зіме — гульба… Стаяць, нібыта незнаёмцы: Хто пераважыць — дзень ці ноч? Глядзяць абое ў вочы сонцу: Прывеціць ці зірне наўзбоч?.. І мы глядзім, як завіруха Скупое прадзіва прадзе, І верым: хоць прамень — на скруху Апошнім часам ды ўпадзе… 21.12.2002. Мінскае мора, «Юнацтва». СЯБРАВЕЙ Аблятаюць, адлятаюць, абрываюцца,— Нават тыя, хто жывыя, не ўжываюцца… З аблыселаю стаім сяброўскай кронай — Адшумеў сусьвет лістотаю зялёнай… Той сусьвет, якім сябрына мацавалася: Пасьля чаркі зорка з зоркай цалавалася, Хоць ня бачылі той зорнасьці ўзаемна, — І паглумна, і бяздумна — і дарэмна… Разьлятаюцца сябры — як ліст за лістам: Той — пакрыўджаны, а гэты — ганарысты, Той — з аздобленым чалом амальштогенія, Гэты — вызнаўшы несумяшчальнасьць генную… Не трымаю вас, сябры, і не ўтрымаю, — Кожны крыўду на мяне, напэўна, мае. Я таксама на сябе — ох, як крыўдую… А сяброў — сяброў растрачаных шкадую… «СІМПОСІЙ» «Выпіўка заключная» — сімпосій — Старажытных грэкаў рытуал… Здорава ж у Грэцыі пілося — Аж да нашых дзён дайшоў абвал. Ён у нас «сімпозіум» завецца – Выдае ад ісьціны ключы. Дзе бяседа мужыкоў зьбярэцца, Там ужо й «сімпозіум», лічы… Праўда, і жанчыны ў нас прыходзяць – Парушаюць Грэцыі закон. Толькі гэта ісьціне ня шкодзіць – П’юць і праўду рэжуць наўздагон… А прасьпяцца — зноў рабы рабамі, — Ты прабач ім, Грэцыя, прабач: Грукаюць дапытліва ілбамі Ў дзьверы, за якімі сьмех і плач… Сьмех і плач…Вязьмо жыцьця зямнога… Хай гудуць вучонасьці чмялі, А «сімпосій» — толькі засьцярога, Каб на неба лезьці не ўсчалі… ГЕРАСТРАТ Пад родную страху, нібыта галавешку, Нясу інтэграцыйны свой запал. Гараць дарогі, і дымяцца сьцежкі, І ў будучыні спаленай — прагал… І я: на папялішчы Беларусі — Праз федэрацыю ці нейкі там саюз — Са славай Герастрата застаюся, Апошні і нікчэмны беларус… * * * Марозны дзень, як пахавальны звон. Як на амбон, зьляцеліся на клён Гракі ў сутанах чорных: надышоў Час па зіме памінкі адсьпяваць, — І перакуленыя сьвечкі ледзяшоў Гараць на сонцы — кроплі ў сьнег ляцяць… КРЭЎНАСЬЦЬ Ня варта пытаць Усходу: Нас там няма і ня будзе, — Адтуль мы выходзім у людзі З Усходам “единым народом”… Загадка вечная — Захад: Глядзіць — наглядзецца ня можа… Сардэчны пагляд, не варожы, — Стаіш, як без апранахі… Чакаеш: а як ацэняць?.. Ды ў гэтым крэўным братаньні Маленькае ёсьць пытаньне, Нязначнае ёсьць адценьне: Чаму і якім працягам Гісторыя так вырашала: Гарнула ў «крэсы» Варшава, І ратавала Прага?.. * * * Белы сьнег — шляхам белых буслоў: Быццам студзень — вясны абраньнік. На радзіме маёй Зьвеставаньне Завірухай шляхі занясло. Быццам боскае наканаваньне Патрасае зямлю да асноў… І чакае радзіма буслоў, І ня верыць свайму чаканьню… КАРТА Гляджу на карту беларускую, На месца местаў — і бянтэжыць: Чаму ад іх палоска вузкая Да гэтак званага замежжа? Як быццам хто задумаў недзе: Бярэсьце, Віцебск, Гродня, Гомель…— Далёка Менск, а да суседзяў – Як ёсьць ступіць адной нагою… Няўжо гародзенцы ці віцьбічы Сяліліся так аднабока? Няўжо князі жылі на выдмішчы, У ворага навідавоку?.. Ці для таго стальцы стаўляліся, Хадзілі ваяры пагоняю, Каб жартам мы цяпер пыталіся: “А нашы людзі е за Гомелем?..” Ёсьць!.. За Бярэсьцем і за Гродняю, За Віцебскам і Магілёвам… Гісторыя суседскай зводняю Зьвяла зямель ад нас палову... І гарады, калісьці стольныя, Значком, як зоркаю ці месяцам, На карце нашай — неадольныя — Па саменькім краёчку месьцяцца. Нібыта пояс — па перыметру, Нібыта маякі сігнальныя Аб тым, што памяць час ня выветрыў, Што і яны былі — цэнтральныя… «КАРАМБОЛЬ» Глядзіш: вялік зямны абшар, Вузей — Еўропы кавал скарбны, А ў цэнтры — Беларусь, як шар, Ды не звычайны, а більярдны. Стаяць навокала гульцы, І кожны сэнс тлумачыць кіем: Пацэліць — і гульні канцы, А як жа йнакш: мы — сваякі ім. А гэта й значыць: «свой свайго» («Народ един» і «wschodne kresy») Да ўласных цягне берагоў, Гвалт называючы прагрэсам. Більярдны стол ажно трашчыць, Зялёны покрыў чырванее… А ў беларуса пот цурчыць: Ён не гулец — ён жыта сее… І пільна сочыць: хто які Сваяк, з якім ідзе саюзам, — І разумее: гэхне кій – Ляці ў саюз, як шар у лузу. Не, не ахвоч ён ад бартоў Качацца з бітымі бакамі, Хоць «карамболь» гульцоў-братоў Вісіць над ім, лічы, вякамі… Але ж у кія два канцы, — Не забывайцеся, гульцы!..