Архіў нумароў:

Васіль Зуёнак

_____________________ Дзякуй, слова, табе. Вершы	ВЯСНОВЫ ТОСТ Звініць нябёсаў келіх жаўруковы, – Як абярог, як з вечнасцю зліццё… Хто там у дзверы грукае сурова? Хай пачакае! – вып’ем за жыццё!.. Перманентнае “не знаю” Знаю, што прыйдзе вясна, Нікуды яна не дзенецца. Травінка ў зімовых снах Чакае вясну – абнядзеліцца. Чакаю вясну і я, Бо знаю: вясна не знікае. Ды толькі нядзеля мая Маўчыць, як магільны камень. Надзеі ў нядзелі няма, Што вечнай яна застанецца. Знаю: вясну не стрымаць. Не знаю: мне з ёй ці сустрэцца?.. СНЕЖНЫ КОЛЕР САКАВІКА… Зіму зграбаюць дворнікі лапатамі, А сакавік – як лютага дублёр – На неба ўзлез, ці не да самых зор, І вытрасае з хмар снягі бухматыя. Няўжо ён зблытаў вехі каляндарныя? Ці ў найміты падаўся да зімы? А там ужо й да здрады шлях прамы, – І зноў да лета халады ўладарныя?.. Ды кропляў звон – цэзураю Гамераўскай, Дзе ледзяшоў красуецца дэкор, І снежным колерам – касуецца дакор, – Лілова-сінім, як пралескі з верасам… * * * Зацятае стыне маўчанне, Але – не лічы да трох. І што гэта ўсё азначае, Напэўна, не скажа й сам Бог. Ты ёсць і няма. А будзеш – І я зласкавею стакроць. Не лёдам, як кажуць людзі, А ладам у сэрца заходзь. Адсутнасць пакінь на парозе І гнеў за парогам разуй… За слова? за ўсмешку? за позірк?..– Не знаю за што – а даруй. * * * Усё, што любіў у жыцці я, Што ў сэрцы і ў мроях насіў, – Няўжо, зарасце павуціннем, Калі адыду назусім? Калі ўжо ніхто і не ўспомніць: Ты быў ці не быў, – няўжо, Мая не адклікнецца споведзь Між сумных зямных крыжоў? Не будзе мяне…– і ніколі Мой цень, па расе, басанож, У сон ваш світальны – ні болем, Ні ўцехай – не прыйдзе, – і ўсё ж… І ўсё ж – якія б арбіты Не раз’ядналі з зямлёй, – На ўсім застанецца адбітак Пакутнай любові маёй. * * * З лесу рэчка Селязнея, Як з бяссоннай ночы ў дзень, Выцякае. І слязнее Дуб над ёю – жалудзень. Слёзы ядрана ўрадзілі – Сойкі лічаць ураджай: Жалуды – усім на дзіва, Кожны – сонцава скрыжаль. Прамяні занатавалі Ў кожным гены на вякі, Перуны загартавалі, – Вырастайце, дубнякі!.. Дуб слязнее, ды не плача. Селязнея ўдаль сплыла. Селязенька – ён жа качар – Мне ўзмахнуў слязой з крыла. АНІ… Ані слова не сказала – Толькі думала ў журбе: “Не было б тады вакзала, Не пакінула б цябе. Не паехала б – і кропка. Хоць гані і хоць кляні. Бо каханне – не падробка. Ты не цар над ім – ані!..” ПРЫЛЁТНЫ ЗНАК Яшчэ зіма пытлюе снег І дні вясновыя не лічыць, Ды ўжо разведчыкам прабег Усцяж палёў прамень грамнічны. З узгоркаў талая вада Таемна сочыцца ў нізіны, Там-сям з-пад снегу ўжо відаць Прымяты, жоўклы клін азімы. Яшчэ ён зябка спіць, аднак Вось-вось засвеціцца зялёна – Як жаўрукам прылётны знак, – Сам гнездаваннем акрылёны. * * * Глядзеў, як сонейка весніцца, Як сэрцы ў людзей адтайваюць, – І словы на радасць песеньцы Ляцелі, як птушкі світальныя… Гляджу: грыбнікамі па сметніцах Людзі штораніцы шастаюць – І ные душа-беспрасветніца… Якая ўжо тут паэзія!.. * * * Паказваў дальнязоркі аб’ектыў (Ці нейкі там прыбор яшчэ мудрэйшы), Які драпежны нораў і круты Пануе ў зорных галактычных дрэйфах. Галактыку суседнюю калапс – Такія называюць “чорнай дзіркай”: Ні пашчы не відно, ні хіжых лап, – Засмоктвае і робіць невідзімкай… Гляджу на зоры ў незямной тузе: Ці гэта лад, ці хітрая падробка, Што скібу галактычную грызе І па кавалках калапсуе ў кропку. І што за ёю: небыццё? хаос? – Не дакучай пытаннем недарэчным, Не наракай на немінучы лёс, – Адно разваж: і Млечны Шлях – не вечны… ХРОСНАЯ Дзядзька Ціт жонку ўзяў аж з-пад Лукам’я – Як бліжэй і дзяўчат не было! – Колькі вёрстаў ногі адгрукалі, Колькі хваляў пад чоўнам сплыло!.. Прыляцела яна аблачынкаю – Гэта ж трэба так сігануць! – Як з-за свету, у нас лічылася: Трэба пяць азёр абмінуць, Ды яшчэ два балоты, ды пушчу, Ды і іншых завадаў стае… Гэта ж трэба быць гэткім відушчым Дзядзьку Ціту – угледзець яе!.. Прыляцела яна пярчынкаю Для дзяўчат узборскіх і баб, І асцінкаю воку мужчынскаму, І гарчынкаю: “каб ды каб…” Пэўна, з гэтай прычыны і з’ехалі Шчасця-долі ў свеце шукаць, Каб спакой пад узборскімі стрэхамі І сямейны лад захаваць… Адплыла аблачынка хмаркай, Толькі цень з-пад свайго крыла Мне пакінула: дзядзіна Варка Маці хроснаю мне была. На вялікдзень усе да матусяў Беглі з весткай: “Хрыстос уваскрос!” І дарунак – так звычай мусіў – Кожны яйка чырвонае нёс. Весяліліся дзеці ўсе чысценька, А ў мяне як паўсвята хто ўкраў: Не было маёй паручыцелькі Перад Богам, – так Бог мне даў… Хоць было адчаго маркоціцца, Ды застаўся мне з Вербніцы дар – Успамін пра вярбовыя коцікі І матусін усмешлівы твар: – Наравы, наравы! Ідзіце на равы, На лясныя паляны, Каб быў хрэснік слухмяны!..– Тое лёгкае вербнае шлёганне З прыгаворкаю маці хроснае, Нібы сон, – за шляхамі-дарогамі, За смугою на часу ростанях. Ні аблічча матусі не помню я, Ні абрысаў стану жывога… А ўваччу – толькі ўсмешка поўняю: Як успышка, – і больш нічога… УЛАДКАВАННЕ Станеш абсалютнай цішынёй, І з жытлом усё даволі проста: Вышыню заменяць даўжынёй, Статус-кво ацэняць глыбінёй – Вечнаю прапіскаю пагостаў… ПРЫХАДЖАНЕ Ні шчырасці, ні святасці Не ўважыў лёс-ліхвяр: З нажом на брата брат ісці Гатовы за даляр. Ды ў ноч перад Вялікаднем Ідуць абодва ў храм З таемнымі адлікамі Грахоў – чужым багам. Ідуць – свайго не маючы: Прададзены даўно, – Скарб барышоў хаваючы На саменькае дно. Каб адстаяць іх, збочваюць Сюды: “Пабачце нас!” – На споведзь усяночную Ідуць, як на папас. Са свечкай камуфляжнаю У кіпцюрах даўгіх Паклонамі адважваюць – Як сплачваюць – даўгі. Хоць сёння з той эстрадаю – Жывых! – у рай вазьмі… І кроплі воску падаюць Застылымі слязьмі… КОЛЕРЫ Таемныя службы заўсёды любілі Крылаты колер нябесных вышынь, І выгляд носячы галубіны, Тварылі груганныя справы ў цішы. Адно – не заўсёды маглі красавацца, Парадныя мусілі строі хаваць За фарбы абманлівых дэкарацый: Ці ён сувязіст, ці пілот – не пазнаць!.. Часцей жа цывільны гальштук пры чыне, І знаюць адзінкі – не болей за трох, – Якое ў гэтым мундзіры начынне, Якое дно і якое нутро. З мундзірамі разам даносы шылі: Сабе – мундзір, а на сябра – данос. Вышыні службы віселі на шыі Пятлёю, каму яны спраўдзілі лёс… Заўсёды ў страі – да молі, да дзірак. І нават па смерці ў запас не ідуць. Якія кашмары вам сняцца, мундзіры, – У ложку і там, куды ў трунах нясуць?.. Усё ў наяўнасці і па форме – Плывуць на падушачках арданы, – І хто старонку іх тайны адгорне: Якога кшталту яны і цаны?.. Маўчыць магіла – апошні начальнік – З апошнім загадам на вечны спачын. Маўчаць даносы архіўным маўчаннем: Ніхто не турбуе, ніхто не крычыць… Але – як бы ў Бога вы ні прасілі – Не дапамогуць ні меч, ні шчыт Пагон з прасветам злавесна-сінім Перафарбаваць у нябесны блакіт… САЛЮТ Фініш свята – начны феерверк У хаўрусе з салютам грымотным, – І да ўлады любоў уверх Па тарыфе ўзлятае ільготным. І няма захапленню мяжы, І няма ніжэй пакалення, – Знак для ўлады, што будзе жыць Рабскі дух і ў дзясятым калене. * * * Вы чуеце толькі сабачы брэх. А вы бачылі – слёзы сабачыя? Брэх – калі ўводзяць сабаку ў грэх. А ўсё зразумеўшы – сабака плача. Яны – не зоркамі, як паэт засведчыў, – Слёзы зоркамі – дужа прыгожа. Слёзы – калі сабака плача па-чалавечы, А чалавек па-сабачы не можа… СЛІМАК Збіўся з дарогі слімак. Колькі прайшоў І як Прайсці астатак дарогі, Не знае, – Стапталіся ногі. А таму не ідзе, а паўзе На пузе – паўзучай назе. Суседзі спагадна яму Падказваюць, дзе і чаму Ён збіўся з людскага тропу, А ён на лісціну-еўропу – Рожкі тырчком – пазірае, Цвярдзіць, што прастуе да раю, Што шлях ягоны такі І ўсе так ідуць слімакі… Хто як слімаку памагаюць: Кавёлы шашаль стругае, Кірунак нашэптвае вецер, Святляк ліхтарыкам свеціць, І прыляцеў матылёк – Бяскрыламу выправіць клёк…– Клопату ўсе набылі: На беларускай зямлі – Між несусвеціц многіх – Збіўся слімак з дарогі… ЗМАГАНЕЦ Дах мой – доля бадзяжая, Сцены – дошкі ў труне… Ды не ў час вы наважылі Смерцю ўстрашыць мяне. Час, калі абылганыя Мой народ і мой Бог, Мне й жыццё будзе ранаю І зямны мой парог. І ўявіць вы не можаце, Як і вашы штыкі: Смерцю не пераможаце – Вольны я праз вякі. Бо душа – як прарочыца – Небу прагне служыць: Мне памерці так хочацца, Як вам хочацца жыць. * * * Зямля мая, ці нам упершыню, Радзіма, – ці нам гэта ў дзень астатні: Выходзіць са злашчаснага агню, Дзе ўсё згарае пад наглядам братнім. Такую спадчыну нам лёс наканаваў: Ніяк не можам разабрацца, хто мы, Бо з царскім ачмурэннем галава Ў братоў. А брат – у нас заўжды, як дома. І, лічыць, быццам нас як бы й няма, І рэй ля вогнішча вядзе па-гаспадарску, Крычыць: згарае царская турма, А сам – насустрач: у кароне царскай. Згараюць душы, і зямля гарыць, Каб на шляхах вякоў зноў уваскрэснуць. Браты мае, ну колькі ж гаварыць, Што ні ўтаіць нас нельга, ні закрэсліць. Вам фенікс трэба? Вось ён: беларус! – З крыла агонь змахне – і акрыяе. Хоць мае ад любові братняй гуз, А прывітаць гатовы з караваем… ЗБУДЗІШЧА “Збудзецца-не-збудзецца…” – цыганкаю Ноч на небе карты адкрывае, Аж пакуль апошняю цыгаркаю Ранішняя зорка не згасае. А якое выйдзе тое “збудзішча” – Збудзецца праз год альбо праз месяц? Будзе святкаваць са мной, ці буднічаць, Ці тугу сусветную замесіць?.. Знаю толькі: стрэчы не адбудзецца Ў збудзішча з мінулым: незваротнае Паімкненне часу, – тым і судзіцца Іх яднанне сувяззю смяротнаю. Збудзішча мінулым не стрымаецца: Рассячэ, не развязаць вузлы дзе. Збудзішча мінулым здабываецца, Калі ты ў мінулым быў не злыдзень. * * * Мне бить китов У кромки льдов, Рыбьим жиром детей обеспечивать… Старая песенька-шлягер Адышла ў забыццё арава Кітабойнай флатыліі “Слава”, Што зняслаўлена смерцю кітоў, Нашых велічна-меншых братоў. І ўжо песенька забываецца, Як кітовы тлушч здабываецца. Толькі помніць сівы акіян Бітвы той генеральны план… Не звініць на тросе гарпун, Ды шукае вокам тайфун: Дзе кіты, дзе кітайчыкі іхнія, У якіх глыбінях прыціхлі?.. І чаму – нярэдка здараецца: Паміраць на бераг кідаюцца? Каб вось так: на людскія вочы, – Што яны сказаць гэтым хочуць? Можа, гэта людзям пасланне? І якое наканаванне Зняць праклён акіянскі магло б? Можа, новы сусветны патоп?.. * * * Дзякуй, слова, табе, Што аднойчы прыйшло ты – і ў сэрца, Як у шыбу начную, пагрукала мне. Без цябе і дагэтуль я Марнаваў бы жыццё ў паняверцы, І трывожны агеньчык У маім не ўзгарэўся б акне… І які б у душы – як бяздонне – Правал заставаўся: І глухі, і нямы – Ні вузельчыка з рэхам звязаць. Даў жа Бог: хоць і позна – з табою спаткаўся, І што мусіў сказаць – меў высокае шчасце сказаць. Гэта ж трэба: Такое ты мне нашаптала, Пра якое й не марыў я З беднай жменькай зярнят на сяўбе. Хоць не ўсё я спасціг, Што ты з кнігі нябеснай чытала, – Дзякуй, слова, табе… * * * Віктару Казько Аб тым, што было, мы пакутна знаем, Што будзе – аб гэтым не дадзена знаць. І ты паміж імі. І памяць зямная Штодзённа й штоночна ідзе спавядаць. Гады за гадамі злятаюць, як знічкі, А маці з пяшчотай у мёртвай руцэ Стаіць уваччу, – і ў маленькай сястрычкі Ільдзінка слязы на замёрзлай шчацэ. І сам ты маленькі, і таеш сняжынкай, З натоўпам брыдзеш да нязнаных пакут – Застацца ў жывых – сам сабе на памінкі: “Чаму ж я не вывеў яе за руку?..” Ці схілішся перад святым аналоем, Ці схіліць анёл над табою крыло, А ты ўсё ў вяртанні даўгоў за былое, Што там не замёрз, каб яго не было… * * * Вы з якіх такіх асноў, – Іпуць, Убарць з Начаю?.. Колькі ёсць на свеце моў – А якая страчана!.. Ды гавораць між сабой Словы тымі словамі, – Хоць няўцям для нас з табой Мова адмысловая. Толькі гук, як хвалі ўсплёск, Як чароту шастанне, – І гарыць у зрэнках воск У савы вушастае. Навайстрыла птушка слых: “Іпуць!..– Убарць!..” – чуецца, – Разумее Нача іх Недзе ля Мачулішча… * * * Вам, музыкі, і вам, мастакі, Зайздрошчу: сусвету дарадчыкі – Вы ў душы заходзіце напрасткі – Без талмачоў-перакладчыкаў. Вам, музыкі, і вам, мастакі, Спачуваю, што вы бясслоўныя, Што вы надзелены лёсам такім: Прыродзе – не Богу роўныя. І корань трывалы, і стрыжань не ўсох, І крона дыхае лісцямі: Народ – ад Бога, а слова ёсць Бог, – Не намі сцверджана ісціна. У тым і сутнасць, і шчасце ў тым, Што словам гэтым зняволены, Жыву ці памру – з народам сваім, – Не быць паасобку ніколі нам. * * * Ганг ударыў у вечнасці гонг – Чалавецтва на веча склікае: “Што ж, па-вашаму, Бог – эпігон: З п’есай даўняю “Авель і Каін”? Паўтарацца тварэц не прывык – Гэта мы паўтараем сюжэты…”– Ганг!.. – як стогн, першародства крык, Як уздых праз тоўшчу планеты, – Я пачуў тваю думку, Ганг, Я адчуў цябе, Ганг, імгненна: Нас раскідаў вякоў ураган, Ды нятленныя памяці гены. Мы пайшлі з тваіх берагоў – Дзесьці ў Індыі наша калыска… Бог стварыў нас, а мы багоў Натварылі з мясцовай прапіскай. І паўсталі на брата брат – Хто з драўлянай даўбнёй, хто з нейтроннай – Сцвердзіць бога свайго загад: Скінуць бога чужога з трона… Ганг, ці знаў ты, што ў свет выпраўляў Нас за рабскія далягляды І што станецца пеклам зямля З абяцанага райскага сада?.. Кожны братняму рады ярму, Кожны богам сваім блаславёны: Даспадобы, кажуць, яму На ахвярным агмені мільёны… Ды вяртаецца бумеранг… То склікай жа зямное веча, Уратуй чалавецтва, Ганг, Ад натуры бесчалавечнай!.. * * * З нябёсаў Упала дзіця… Казка зямная… Хаця…