У 2006 годзе ў Аўстрыі, у горадзе Грац, выйшаў нумар часопісу «Lichtungеn», прысьвечаны сучаснай беларускай літаратуры, з грунтоўным уступным артыкулам Ірыны Шаўляковай і творамі сямі празаікаў і пяці паэтаў. Гэта было практычна першае даволі шырокае знаёмства нямецкамоўных чытачоў з літаратурай амаль невядомай ім еўрапейскай краіны.
Але знаёмства тады паўнейшае, калі яно мае двухбаковы накірунак. У Беларусі добра ведаюць і любяць творчасьць класікаў аўстрыйскай літаратуры Стэфана Цвэйга, Райнэра Марыі Рыльке, Франца Кафкі ды інш. Іх творы перакладаліся, выходзілі асобнымі кнігамі. Аднак, пачынаючы з дзевяностых гадоў мінулага стагоддзя перакладчыцкія сувязі практычна перапыніліся. У нас не было мажлівасьці ведаць тое, што адбываецца цяпер у літаратуры Аўстрыі, пра што пішуць нашыя калегі, што ім сёньня баліць, што трывожыць іх і прымушае брацца за пяро...
«Дзеяслоў» вырашыў паспрабаваць запоўніць гэты прабел...
Што заўважаецца, калі чытаеш творы аўстрыйскіх літаратараў – найперш жаданьне аўтараў разабрацца ў саміх сабе, спазнаць сябе. Ды ісьці ад сябе да сьвету, а не наадварот, як гэта было прынята ў савецкай літаратуры. Таму іх творы – і проза, і паэзія – падаюцца гранічна шчырымі, амаль аўтабіяграфічнымі: эсэістыкай у чыстым выглядзе, што так папулярна цяпер на Захадзе.
Задача «спазнаць сябе» актуальная сёньня і для беларусаў. Але ў нашым выпадку, каб спазнаць сябе — нам трэба спазнаць сьвет. Каб ведаць, якія мы і што значым для іншых, трэба ведаць гэтых самых «іншых», трэба мець крытэры для параўнаньня. Кіруючыся гэтым, «Дзеяслоў» ужо друкаваў творы сучасных шведскіх пісьменьнікаў, наперадзе публікацыя анталогіяў сучасных літоўскай, чэшскай, славацкай, нямецкай... літаратураў. Чым лепш мы будзем ведаць іншых, тым лягчэй нам будзе спазнаць саміх сябе...
Маркус Ярашка
Ліст,
альбо Занадта далёкія адлегласьці
У паўзмроку пакою гадзіны доўжыліся для яго бясконца. Стаяла ноч. І зноў нікога побач не было. Ён ведаў гэта. Праз незачыненае вакно чуўся начны шум недалёкага гораду. Ён сядзеў нерухома, утаропіўшыся ў сьцяну перад сабою, і з нарастаючай увагай разглядаў плямы на ёй, якія цяпер выдавалі бруднымі. У дзяцінстве, гуляючы ў сваім пакоі, ён часта бачыў у іх дзіўныя рэчы – незнаёмыя твары, жывёлаў, што гналіся адна за другою, шпаркія аблокі на небе, парусьнікі пад парывамі штармавога ветру. Уяўленьні, галоўным чынам забытыя малюнкі сьвету казак, тады, відаць, яшчэ даступнага. Фіранку на акне побач з сабою, яе незвычайныя арнаменты ён не заўважаў.
І вось ён ужо сядзіць з заплюшчанымі вачыма і спрабуе надаць думкам ранейшую раўнавагу. Ён згадвае, як прыйшоў дадому, апантаны марай пра ўцёкі, каб напісаць пра нешта ў лісьце – пра тое, што здавалася яму важным, але нетрывалым. Пішучы лісты, ён звычайна спакайнеў, яму лягчэй было зразумець, што менавіта спрычыняла чарговыя пакуты. Ён імкнуўся ўцячы ад дня, ён хацеў напісаць той ліст і быў упэўнены, што гэтай ноччу здолее зафіксаваць усё на паперы. Яго апанавала адчуваньне пільнай неабходнасьці, не, упэўненасьць, што ён павінен запісаць убачанае, сустрэчу ў начным горадзе, бо толькі тады перажытае стане для яго рэальнасьцю. Гэтая створаная ім рэчаіснасьць была для яго невытлумачальнаю ў дэталях праявай ісьціны, яму хацелася раскласьці яе перад сабою, як геаграфічную карту. Геаграфічныя карты – гэта відарысы мясцовасьцяў, думаў ён часам. І ў яго зьяўлялася жаданьне паслаць у сваіх лістах з паступова зьнікаючых мясцовасьцяў, апошнія сігналы пра гэтыя краявіды, нават ня ведаючы, ці дойдуць ягоныя сігналы калі-небудзь да іншага месца, да таго важнага месца разуменьня, спасьціжэньня, у якім грунтавалася абяцаньне водгуку, адказу.
Хаця цяпер ён шукаў цішыні, усё ўнутры яго сьцярожка прыслухоўвалася да няўлоўных гукаў за сьценамі пакою, на лесьвічнай клетцы. Часта ён цэлымі днямі чакаў, калі на пляцоўцы, перад ягонымі дзьвярыма прыпыняцца крокі. Напружанае ўяўленьне малявала званок у дзьверы, і ў чаканьні ён ужо адштурхоўваўся рукамі, каб хутчэй устаць і нарэшце, нібы ратуючыся ад задухі, шырока расчыніць дзьверы. Але гукі сьціхалі, аднекуль чулася пстрыканьне замка, апошняя вестка ў ягонай трывозе. Уздыхнуўшы, з адчуваньнем фізічнага цяжару, ён зноў падаў на крэсла, паволі апускаў рукі на стол, прыціскаўся да іх галавою, якую ўспрымаў цяпер як нейкі непатрэбны цэнтр сусьвету.
А потым пакутлівы працяг, у якім ён зноў намагаўся вярнуцца ў самога сябе, знайсьці месца спакою. Суседства ночы, бачнай у шчыліне фіранкі, адмежаваньне ад унутранага і ад зьнешняга адзіным акном пакою, здавалася, дазваляе зноў апынуцца ў лагоднай адзіноце. Але за нейкім парогам думак нанова паўставалі ашчэпкі слоў задуманага ліста, які, нібыта існуючы сам па сабе ў своеасаблівай штодзённасьці, сілкаваў сябе ў шматках думак новым жыцьцём. І ён паступова пазнаваў у гэтым сваю патаемную „сетку сусьвету“, пазнаваў усё больш шчыльную ўзаемасувязь, якой ён часам ня мог не зьдзіўляцца. Асьцярожна, з няпэўным пачуцьцём чаканьня ён навобмацак рухаўся па галоўных вузлах.
Сваё навакольле, навакольле пакою і ўсе бясконцыя атачэньні свайго цела, тэмпературу, пахі, сьвятло і цені перад вачыма, пачуцьцё часу з „унутраных рэгіёнаў“, блізкай прысутнасьці нечага, ён ужо ўспрымаў амаль на матэрыяльным узроўні, адчуваў дыханьнем. У ягонае прыслухоўваньне пачаў запаўзаць арыенцірам, спачатку незаўважна, то зьнікаючы, то вяртаючыся, нейкі гук. Паступова ён вылучыў рытм і стаў пагойдваць галавою, быццам пад каманду ўнутранага гадзіньніка, патрапляючы ў такт гучным кроплям. Гэта былі кроплі вады, яны недзе адрываліся ад вадаправоднага крану і, выразна чутныя ў цішыні навакольля, падалі ў ракавіну. Месца гэтага малазначнага дзеяньня хавалася ў цемры, па-за межамі бачнага яму навакольля. Але менавіта нябачнасьць і гульня гукаў у ёй павялічвала, узмацняла адчуваньне матэрыяльнасьці атачэньня, хаця ён і заплюшчыў вочы. Прастора з плоскасьцямі, кантамі, вугламі разьмясьцілася ў ім самім. Усё здавалася ненатуральна блізкім. І ён, самотны, фізічна адчуваў гэтую блізкасьць нават праз сьціснутыя да болю павекі. Гэта было нейкае іншае бачаньне. Без вачэй. Унутранае. Ён ужо ня раз зьведаў яго, але апошнім часам гэты досьвед паўтараўся ўсё часьцей. Пра прычыны ён асабліва ня думаў, нават, каб сказаць праўду, пазьбягаў задумвацца пра іх, бо спробы надаць адчуваньню слоўную форму выклікалі дзіўную няёмкасьць, глыбінны сорам. Хто б мог пайсьці за ім у гэтую амаль недаступную для хады мясцовасьць, у „краявід мрояў“, як ён любіў яе называць? – думаў ён зрэдзьчасу. З яе абстрактнымі геаграфічнымі картамі, амаль нечытэльнымі для іншых? Ён трывала ўжыўся ў гэтую структураваную ў часе блізкасьць, ён адчуваў сябе ўпэўнена тут, у гэтай кубічнай прасторы ўласнага пакою, у сваім адасобленым „унутраным царстве“, як ён любіў казаць. Часам, у асабліва сьветлыя дні, ён яшчэ наведваўся ў звычайна непрыймальны для яго зьнешні сьвет, але заўсёды сьпяшаўся хутчэй вярнуцца адтуль.
Ён задрамаў. Колькі часу доўжыўся сон, ён ня ведаў, але адразу зноў вельмі выразна пачуў, як раўнамерна капае вада. Паволі падвёў галаву, і ягоны зьдзіўлены позірк скіраваўся на стальніцу ў крузе сьвятла, на якой цяпер па ўсім яе працягу, ва ўсёй персьпектыве вычварна выцягваліся ўгору даўно знаёмыя, але зараз нібыта новыя рэчы. Ён бачыў рэшткі сваёй вячэры і посуд. Недапіты келіх чырвонага віна, бляшанка ад рыбнай кансервы, ускрытая вельмі груба, з вострымі задзірынамі, якія непрыемна прыцягвалі ўвагу, надкроеная булка наздраватага хлеба і, нарэшце, сярэдняй велічыні нож, вострым бокам ляза павернуты да яго. Ён доўга прыглядаўся да нажа, адчуваючы, намацваючы ў думках, нават не датыкаючыся, яго вастрыню і халодную гладкасьць. Ён бачыў у сваім уяўленьні тую кароткую, балючую рыску, што застаецца на целе, калі незнарок парэжашся. Упіўшыся вачыма ў лязо, ён ужо ня мог утрымаць у полі зроку ўсе драбніцы нажа, той бачыўся няясна, расплывіста. Ён нібыта здалёк пачуў, як сам вымаўляе слова „нож“, і яму раптам стала ясна, што гэтае вымаўленае слова ніколі не ўбярэ ў сябе ўсе значэньні таго, што яно называе. Яшчэ і яшчэ раз ён паўтарыў гэтае слова, але сусьвет значэньняў так і не адкрыўся яму ва ўсёй сваёй глыбіні. Усплывалі толькі асобныя часткі, якія пры пэўным напружаньні можна было разгледзець з раскіданых моўных астраўкоў. Рэзаць нажом хлеб. З гэтым уяўленьнем спалучаўся ўспамін з раньняга дзяцінства, дзівосна асьветлены ўсьмешкай жанчыны. Паволі ўсплывалі згадкі, „вобразы нажа“ з аповедаў, з кніг ягонага дзяцінства: вось хтосьці выразае дудачку, выдзёўбвае човен, разьбяр стварае выяву Маці Божай, вось абсякаюць канат, забіваюць жывёліну, забіваюць чалавека, каб прынесьці яго ў ахвяру, і, ледзь не забыў, чалавек забівае самога сябе. Ён раптам прыпыніў плынь сваіх думак. Яго ахапіла незразумелае жаданьне пагуляць са словамі, і ён пачаў гучна вымаўляць, адмыслова нанізваць адну на другую назвы са словам „нож“: нож для хлеба, нож для рыбы, сталовы нож, складанчык, разьбярскі нож, нож для кіданьня, нож як баявы сродак, нож рэзьніка...
Ён сам спачатку толкам не ўсьвядоміў, як у ім набрыняў цэлы космас значэньняў „нож“. Без усялякіх пераходаў ён адчуў уладу гэтага прадмета над сабою. У цьмяным сьвятле кухоннай лямпы, зробленай з таго халоднага, малочна-белага шкла, з якога раней рабілі лямпы для бальнічных палатаў, нож выглядаў яшчэ вельмі звычайна, ну, проста нож для хлеба, і ўсё. Ён заўважыў, як з павелічэньнем колькасьці значэньняў гэты прадмет пасьпеў пашырыць сваю ўладу, яна цяпер ужо не абмяжоўвалася стальніцай, а распаўсюджвалася і на яго самога. Лязо нажа неадольна, ужо бессаромна набліжалася да ягонага цела, бясьсільна застыглага перад сталом у дзіўнай насьцярожанасьці. Чалавек адчуў, як да левай палавіны грудзей, туды, дзе б’ецца сэрца, нібыта падплывае нож, распаленая кропка, якая пагражала стаць прычынай невымернай лавіны енку. Толькі цяпер, напружана затаіўшы дыханьне, ён убачыў, што абедзьвюма сьціснутымі ў кулакі рукамі ашчаперыў тронак нажа і без ваганьня скіроўвае яго на ўласнае цела, наўпрост на цела, якое – яму здавалася, што ён на час гэтай дзеі нібы раздваіўся, – нейкая сіла ўсім цяжарам кінула на стальніцу. Жудасны боль выклікаў крык, што было ў гэтым пакоі, у абмежаванай прасторы стыхійнай зьявай: цела напружылася і выпрасталася ў выніку цэлага шэрагу неўсьвядомленых рэфлексаў, крэсла і стол адляцелі ўбок, келіх з недапітым чырвоным віном перакуліўся, пакаціўся са стала і з пранізьлівым звонам разьляцеўся на дробныя асколкі. Віно, зьмешанае з крывёю, надзіва гучна капала са стальніцы, відаць, для таго – але гэта было толькі меркаваньне, – каб утварыць лужыну на паглынутай цемрай падлозе. А нож ён, зноў уцякаючы ад сьмерці, даўно адкінуў прэч. Некуды. У неакрэсьленасьць пакою, у нявызначанасьць свайго кашмару. Недзе там, у змроку, нож з невытлумачальным, невымоўным гукам бразнуўся на падлогу.
Пасьля чалавек стаяў пасярэдзіне пакою, пераводзячы дух, і азіраўся вакол сябе. На столі пагойдвалася лямпа. Яе яркае сьвятло, раскалыхваючыся, мяняла абрысы прадметаў. Цені карацелі і даўжэлі ў рытме маятнікавага хістаньня лямпы. Аднак агульная карціна, якую ён бачыў перад сабою, ніяк не тлумачыла яму таго, што толькі што адбылося. Стол, фатэлі, шафа, напалову прыкрытае фіранкай цёмнае вакно, ракавіна, у якую з крану крапала вада, – усё гэта, нягледзячы на пераменлівыя цені, заставалася нерухомым. Кожная рэч мела сваё месца. Уласнае месца. Вялізныя рэчы вакол яго зараз выдавалі чужымі. Ну так, думаў ён, я магу назваць іх, даць кожнай найменьне, але гэтае найменьне застанецца ўсяго толькі асобным словам. Ён зрабіў адкрыцьцё: „рэчы“ – гэта „таямніца“! У ягоным уяўленьні, у імклівай чарадзе думак ужо ня складваліся сказы, не ўтвараліся спалучэньні ўспамінаў і мрояў. Ён адзін быў цяпер „цэнтрам сусьвету“, і тое, ці будзе гэты сусьвет рухацца, ці застанецца нерухомым, залежала ад яго. Ён ведаў, што ёсьць яна, шчыльнасьць, амаль няўлоўная для дыханьня. Адлегласьці паміж словамі былі занадта вялікімі, занадта пустымі. Бачна, проста на ягоных вачах, распадаліся знаёмыя вобразы, а новыя за імі не зьяўляліся. Наўсьцяж чорнае мора цягнулася аж за гарызонт думак, пагрозьлівае, яно не абяцала выратавальных астравоў. „Ліст... Ліст...“, – ціха прамовіў ён. Усё ягонае цела пакрылася потам, пасярод такіх самотных падзеяў ён мусіў знайсьці – адпаведны досьвед ён меў – новы занятак, які б стаў для яго апірышчам. Гэта былі ягоныя, так, толькі ягоныя гадзіны ў гэтай ачышчанай ад усяго моўнай прасторы. Ён не шукаў яе. Яна прыйшла. Сама. Паўтарэньні, амаль заканамерныя, від на цёмнае мора, над якім ня лётаюць чайкі, і пытаньне, на якое няма адказу, – адкуль узялася сіла, каб павярнуць назад, каб ён змог павярнуць назад. Ён таго ня ведаў, нават здагадкі на гэты конт не было.
Ён пачаў прыбіраць у пакоі, спачатку нехаця, а потым усё спарней, вяртаючы кожны прадмет на звыклае месца. Старанна выцер стальніцу, пад канец, каб пераканацца, што яна чыстая, правёў па ёй голай рукою. Стальніца зноў была гладкая, і гэта ўсьцешыла яго. З кутка пакою ён прынёс паперу і ручку, каб узяцца нарэшце за напісаньне ліста. У гэтым занятку, які надаваў упэўненасьць, ён цяпер ужо ўмерана самотны, паспрабаваў вызначыць, якім думкам і марам павінна знайсьціся месца ў лісьце. Але патрэбная яснасьць яшчэ не ўсталявалася ў галаве. Ён углядаўся ў белы аркуш перад сабою і цярпліва чакаў, пакуль вернуцца думкі. Пакуль зьявяцца вобразы, здольныя сагрэць. Марудна, вельмі марудна час, нарэшце, страціў свой пагражальна плоскі характар і ў новай, ціхай ашчадлівасьці зноў набыў глыбіню, набыў новы фон. „Час“ і „ноч“, два прыгожыя словы, мармытаў чалавек, і ягонае пяро паволі пакідала на белай паперы весткі пра асабістыя краявіды. Гэта былі, несумненна, масты праз занадта вялікія адлегласьці паміж словамі.
Пераклад Галіны СКАКУН.
Гэльвіг Брунэр
Што здараецца з фарбамі Ўначы
ДОЖДЖ
дзе сярэдзіна,
залежыць ад краёў,
дзе краі,
залежыць ад формы,
неба, з якога ідзе дождж,
ня мае ні сярэдзіны, ні краёў, ні формы
НІЯКІ ВЕРШ
ніякі верш не заменіць сон,
пяшчоту дотыку, позірк
туды, адкуль ён ідзе,
дзе разгаліноўваецца карэньнем
у верш з Так і Не
замест Так ці Не
ВЕРШ, НАСЫЧАНЫ
гэта мой верш прысьвечаны ваньне,
гэта верш прысьвечаны маёй ваньне,
ён плёскаецца праз маю галаву,
насычаны эфірнымі алеямі і эсэнцыямі,
ні хвіляй раней не сыду з гэтага месца,
каб толькі занатаваць тое-сёе
МУЗЫЧНАЯ ЗАДУМА
такая добрая музыка,
што нават ня трэба яе граць,
такая каханая жанчына,
што нават не абавязкова з ёй спаць,
верш настолькі разумнейшы
за аўтара, які ніколі яго не напіша
ГАДАВАЛЬНІК ДЛЯ ДРЭВАЎ
навошта шукаць
адрозьненьні, там дзе яны і так ёсьць,
дык дай абняць цябе
разам з дрэвам, да якога ты прытулілася,
давай вывучаць укараненьне,
і ўтрох рабіцца лясочкам
ЗАДВОРКІ. МАЛЫ ЛЯСНЫ ЎСПАМІН
Самае непраходнае гэта дарога, дзьверы
павеці тырчаць з роўна ўтрамбаванага сьнегу.
Я іду панадворку, дзе ламачча, пажухлая трава
трымаюць ногі. Там – крапіўнік, сакатлівыя
крыкі, такі руды ў лёдзе. Дровы пад пахай,
цеплыня ўжо распаведзеная, апошняе слова дрэваў.
* * *
СТРЫГЧЫ ВАЛАСЫ і што там яшчэ
што расьце з галавы і на ёй.
Трава, ўсталёўваючы згоду, на скронях
дзьве зарубіны – Дабро і Ліха,
зьменныя дарогі забытага;
і я ўжо амаль ня ведаю, у ва што
ня веру: там дзе вы ёсьць, вы займаеце месца
па праву, я сказаў бы, калі б
вы не рабілі памылковых высноваў.
І я маўчу, пасьля выкананай працы
ускідваем разам і бязгучна на плечы
чэрап, кораб поўны думак,
з якога крапае соладзь
* * *
УДЫХ загадзя,
удых са спазьненьнем,
паміж імі сучаснасьць,
некранутая, бязьветраная, можна
было б распавесьці пра
недагляд. Потым стаўлю
гадзіньнік, бессаромна, дакладна.
* * *
ЗАЯЦ магчыма, сурок,
хтось там прабег, наўмысна й кемліва:
нішто звонку не скрывіла сьляды,
ні кроплі страху поруч, ніякі сьвіст
не разрывае туман у алешніку.
Такімі былі дарогі: бясспрэчнымі і дакладнымі,
да той пары як словы шукалі свае адказы;
яшчэ сёньня дзе-нідзе выгінае
ручай свой пераклад прамой.
* * *
МЯЖА была мяжой:
нішто не тлумачыла сябе.
Тое, што мы казалі, зьнікала,
быццам нічога і не было.
Засталася думка,
яна азначала час,
месца: рух
утаймоўваў мяжу.
* * *
АДЧЫНІЦЬ ДЗЬВЕРЫ,
увайсьці,
ты сочыш за рукой,
за нагамі.
Падтрымка, кажаш, ты,
вытрымка, і як трымацца.
Паміж сьценамі
ты стаіш нібы вытлумачальная
і праз вакно глядзіш
на неба.
ШТО ЗДАРАЕЦЦА З ФАРБАМІ ЎНАЧЫ
Глядзець і разглядаць
вачыма правільнага слова.
Пэтэр Хандкэ.
Што здараецца з фарбамі, калі надыходзіць ноч?
Яны зьбягаюць з неба,
напрыклад, аранжавы, барвовы, часам троху зялёнага,
і зьнікаюць на даляглядзе, на ўскрайках
у сярэдзіне, дзе ты стаіш.
Фарбы патанаюць у глебе,
быццам саромеюцца мінулага дня,
яны зьбягаюцца пад табой, зьбіраюцца ў бяздоньні
і прыводзяць зямлю ў нетрах да белага напалу,
бо белы гэта сукупнасьць усіх колераў, як сон
сустрэча зьзяньня і яго адбітку.
Калі надыходзіць ноч, ты кладзеш на чорную зямлю
конус, вастрыё якога палае.
Што здараецца з фарбамі ўночы?
Яны робяцца выразнымі, значыць:
нагадваюць цемру ў галаве,
пакуль кожная фарба ня стане
выключна думкай пра фарбу,
вызваленай з паўсядзённай сьлепаты вока.
Потым фарбы робяцца словамі, што страката
смакуюць на языку. Размаўляючы,
мы ўсё адно застаемся сьляпымі,
а калі сузіраем, застаемся нямымі.
Толькі ў цемры можна казаць пра зрок,
калі ўсё навокал скідае і разглядае свае фарбы
вачыма правільнага слова.
Што здараецца з фарбамі ў сьне?
Адно дзіцё запэўнівала неяк, што ўначы
ўсе рэчы канчаткова робяцца ружовымі,
але ніхто ня бачыць гэтага, бо трэба ж спаць.
Дзядуля яму адказваў:
ты маеш рацыю, але дакладней
ўначы ўсё па-начному сіняе, ўвечары па-вечароваму чырвонае і зранку па-ранішняму шэрае.
У гэтым праяўляецца роднасьць рэчаў,
іх нябачнасьць для тых, хто ня сьпіць,
простая разумнасьць мовы
і нішто не застаецца тым, чым ёсьць.
А я ж так і кажу, запярэчыла дзіцё
і заснула.
Пераклад Вольгі Гапевай.
Андрэа Вольфмайр
сьцеражыся!
Сьцеражыся, бо матчына рэўнасьць, гэтая атрута, небясьпечная.
Яна кажа: Ня будзь той жанчынай, якая ты ёсьць, ня будзь тым чалавекам, які ты ёсьць, бо ў мяне было нешчасьлівае жыцьцё. Мужчыны жудасныя. Гэта спадчына, якую я табе пакідаю. Ня будзь легкадумнай у стасунках з мужчынамі, бо яны ашукаюць цябе, здрадзяць табе, украдуць твой час, украдуць цябе ў самой сябе.
Рэўнасьць – гэта зялёная атрута, тоненькая зьмейка, ты яе нават не заўважаеш.
Цудоўная нядзельная раніца, ідылічная восень, проста рай.
Зьмейка маленькая, жывоцік жоўты, а сьпінка зялёная. Часам з яе пашчы выскоквае вузенькі раздвоены язычок: Я жадаю табе шчасьця, дзіця, я заўсёды жадала табе толькі дабра, вер мне. І я кажу табе: мужчыны – д’яблы, валасатыя, з трызубцам і хвастом, з капытамі і непрыстойна доўгім языком.
Заставайся са мною, дачка, кажа яна, не ідзі да мужчынаў, не ідзі ў сьвет. Мушу сказаць табе, што ты мне патрэбная, каб можна было разам папіць кавы. Мы, жанчыны, сядзім разам, што можа быць лепей, чым надвячоркам разам піць каву, есьці торт, карысна для страўніка, робіцца соладка, мякка, неяк падатліва, і смак прыемны. Я дадам яшчэ трохі цукру ў зьбітыя вяршкі, у гэтыя белыя аблокі, такія духмяныя. А ты прыдзеш да мяне на вечарынку? Ну, ведаеш, на хатнюю прэзентацыю посуду фірмы „Tupperware“? Сьветлыя пастэльныя колеры, бляск, мяккасьць, дражджавое цеста ў місе, так практычна, што накрыўка сама адчыняецца, калі цеста паднялося настолькі, што трэба зноў падмясіць, накрыўку зноў на месца, пакуль яна зноў не адчыніцца, паўтарай зноў і зноў, колькі хочаш, цудоўная гульня, называецца „Замясі дражджавое цеста“, чым часьцей паўтараеш, тым больш далікатным робіцца цеста, а каб яно стала жоўтым, а яек не хапае, трэба ўзяць шафрану, але ў мяне яек хапае, і на цябе хопіць, і на ўсіх, я заўсёды купляю ў адной гаспадарцы, гэта экалагічна чыстыя яйкі, колькі табе?
Лепш удосталь, лепш замнога, чым замала, і каб смак быў далікатны, каб добра прыпраўлена, ня прэсна, бо сям’я – гэта мастацтва, гэта сумесь, гэта працэс, у ім і вастрата і слодыч, горыч і соль, і нічога прэснага, гэта сям’я.
Так, маці, твая праўда. І калі бацька з газонакасілкай, а ты з пыласосам... О, я разумею, гэта служыць прыкладам! Я адразу раблюся правільнай, пачынаю ліхаманкава дзейнічаць, кручуся каля пліты, прыбіраю ў пакоях, ва ўсіх кутках выціраю пыл – і сапраўды, адарві ж ты нарэшце вочы ад кніжкі, чытаць сярод белага дня непрыстойна, а ну – шыць, прасаваць, выняць бялізну з пральнай машыны, разьвешаць на вяроўцы, а ну, мігам!
Адпачыць можна потым, калі зьбярэмся ўсёй сям’ёю, сёньня ж нядзеля, усе прыдуць, прыдуць дзеці са сваімі дзецьмі, пагамонім пра ўсё, гэта дапамагае. Сёньня яны „займаюцца тэрапіяй“, яны гэта так называюць – „тэрапія“, табе яна без патрэбы, дачушка, у цябе ёсьць мы, сям’я, столькі супольнасьці, столькі агульнага. Кроў – не вадзіца.
І не задоўжвайся пад вечар, не прымушай сябе чакаць, ты ж ведаеш, твой брат ня можа доўга заседжвацца, столькі абавязкаў, сям’я, жонка, дзеці, зямля, яны чакаюць яго, твайго брата...
Рэўнасьць!
...сясьцёр да брата, напрыклад.
Ці ж ён нешта лепшае? Калі ты нас клічаш, калі мы табе трэба, мы прыбягаем адразу, а ён і ня думае, яму і не абыходзіць! Намажа джэму, возьме яблык і каляднага печыва, на бягу пацалуе – і яго ўжо няма. Ты кажаш, што ўсіх нас любіш аднолькава, але гэта ня так, ён твой сын, мама, ён мужчына, і ты любіш яго больш, чым нас, скажы праўду!
У сваім гнязьдзе мы шэпчам, не, шыпім адвечныя словы, што перадаюцца ад маці да маці: Мужчыны дрэнныя, злыя, мужчыны – д’яблы, ня вер ніводнаму іхняму слову, яны вытрыбушаць цябе, скарыстаюцца табою, яны грэбуюць табою.
Пры гэтым яны нават ужо ня хочуць і таго самага АДНАГО, тое было ў час тваёй маладосьці, мама, а цяпер ужо мы часам хочам таго самага АДНАГО, апошняга, адзінага ад іх, трутняў, але нават і ў гэтым яны адмаўляюць нам, сьпяшаюцца ў свае мужчынскія гурты, а яны ж маюць іх ад нас, як і ўсё астатняе, адасабляюцца, кажуць: СНІД, кажуць, што ня могуць з прэзерватывам. Падазроныя позіркі, імгненнае паразуменьне і зьмяіны клубок: Ах, адчапіся ад нас са сваім сьвятым братам, старымі гісторыямі, зайздрасьць і рэўнасьць, і сьлёзы, і імкненьне выкруціцца – скажы, што нам рабіць?
Мы заўсёды шукаем мужчынаў у асяродку братоў і бацькоў, іх лёгка адшукаць ў грамадзе, разынкі ў пірагу. І часамі сварымся за аднаго і таго ж. Але калі ён нейкі час пабудзе тваім, калі ты выйдзеш замуж за яго і ў вас будзе агульны дом, і да абрыдласьці стане знаёмым усё, дом і сад, сажалка і каты, і пакаёвыя расьліны, ён стане нудны і жорсткі, і займацца забавамі будзе цяжэй, аднак гэта нічога не мяняе, аж пакуль ён не пачне шукаць сабе сябровак, а ты каханка, marriage а la mode, як у Хогарта1, і мы зноў апынаемся ў канцы.
Не, мама, мы не абвінавачваем цябе. Мы спачуваем табе. Калі ты шалёна носішся па кватэры з пыласосам, грукаеш у нашыя дзьверы, калі ты зацята зграбаеш чорнае лісьце з-пад арэшніку і набіваеш ім чорныя мяхі, гэтаксама зацята, з вертыкальнымі зморшчынкамі над верхняй губой, надутая, замаркочаная, горыч і жоўць, якое цудоўнае жыцьцё я б магла мець, калі б выйшла не за яго, а за таго другога, мы разумеем цябе.
Толькі кінь нарэшце сваё „што было б, калі“, давай без умоўнага ладу – прашу цябе, мама!
Што табе ад мяне трэба, ды і ўвогуле – хто ты такая? Я дайшла да канца свайго жыцьця. Гэтага ты мне не забароніш, я капаюся ў скрынках і шуфлядах, скарбонках майго мінулага, бо што мне яшчэ застаецца.
Быў аднойчы выпадак, на высакагорным лузе, і яшчэ адзін, на возеры, каб ты толькі бачыла той позірк... І ты выйшла не за таго, за каго належала, і я ажаніўся ня з тою, казаў ён. Такія шпількі не забываюцца. Ён заўсёды хацеў, каб я выглядала непрыгожа. Калі я надзявала капялюшык, абувала туфлі на высокіх абцасах, падмалёўвала вусны, ён глядзець на мяне ня мог ад сораму, не намазвайся так, казаў ён, ён быў страшэнна раўнівы. Ён баяўся іншых мужчынаў. Калі я сёньня разглядаю тагачасныя фотаздымкі, то разумею, што я была тады прыгожая маладая жанчына! Чаму мне казалі, што я занадта тоўстая, занадта непрыкметная, я ж была прыгожая! Цяпер я, канешне, старая, і губная памада набіваецца ў зморшчынкі на губах, і шчокі сталі высахлыя, абвіслыя, вялыя, і фігура ўжо ня тая.
Але я не зьбіраюся, я ніколі не зьбіралася быць падобнай на тую бабулю з малюнкаў у дзіцячай кніжцы, што расказвае ўнукам казкі. А нас, старых жанчын, менавіта такімі агіднымі і хочуць зрабіць. Што яны сабе дазваляюць?! Я больш не хочу глядзець унукаў, хопіць, абрыдлі ўсе гэтыя дзеці і іх дзеці, дзеці дзяцей, дзе ні глянь, дзеці, і зьвяры, сабакі і каты, мышы і чарапахі, не хачу нават галаву тлуміць імі, бруд, пер’е – і ўсё ўрэшце рэшт павісае на мне, вазоны, я павінна перасаджваць вазоны: як ты думаеш, ці герань не пара ўжо... у мяне ёсьць цудоўныя новыя парасткі, ці не вазьму я старыя вазоны, ім ужо два гады, але яны яшчэ здаровыя, а як цьвітуць, веры не дасі, дык дапамажы ж мне! – Памятаеш, як бабуля пад канец стала нібыта забываць рэцэпты, толькі каб лішні раз патэлефанаваць мне, ну дзіця-дзіцём, гаварыла такім плаксівым голасам: ня памятаю, як прыгатаваць спагеці з фаршам і таматам, а бульбяныя клёцкі, а як ты смажыш цукіні....
Нядзеля, цудоўны дзень, і яны ўсе павінны прыйсьці, ты ж ведаеш, як я іх люблю, назьбіраецца поўны дом. Я ведаю, тваім сёстрам не да спадобы, што я ўвесь час прапаноўваю іх дзецям што-небудзь зьесьці, адразу, не пасьпеюць адчыніць дзьверы, але ж я не магу інакш, гэта ад маёй любові: Ёсьць яшчэ салат з квасоляй – а можа зьясі ножку кураняці? Зараз і кава закіпіць, я і пірог сьпякла, такі смачны! І госьці прыдуць. Ой, забыла купіць зьбітыя вяршкі, чакай, зараз пазваню Магдзе, можа ў яе дома знойдзецца трохі. Бяры з сабою Герберта, будзем піць каву ў садку, паднос захапі, не забудзь цукар, тата, хадзі да нас!
Не, дачка, калі ласка, пабудзь яшчэ, мне столькі яшчэ трэба расказаць. Ты мне патрэбная, і скажы, табе сапраўды добра жывецца з тваім мужам, ты ж не гаворыш мне праўду, я ведаю. Ня можа такога быць, каб усё ў вас было добра, хіба толькі якраз цяпер, у гэты момант добра, пакуль што, заўсёды толькі пакуль што, да часу, усё мінае, а моманты такія кароткія, а тут ужо і сьмерць выглядае з-за вугла.
Проста ня верыцца, як падумаеш! Зусім нядаўна я даглядала ягоную маці, і вось ужо ён сам старэе. Але яму пакуль што нельга паддавацца хваробам, я не магу вазіць яго ў інваліднай калясцы, таксама ж не маладзенькая, ды і хачу яшчэ нешта мець ад свайго жыцьця! Я думала, вось пайду на пенсію і пачну нарэшце падарожнічаць, не абавязкова кругасьветнае падарожжа, проста некуды зьезьдзіць, бо ён ніколі нікуды не хацеў мяне пускаць, не хацеў, каб я была сярод людзей. Але ж мусіў, урэшце рэшт. Я дамаглася свайго. Заўсёды рабіла тое, што сама хацела. А ён мяне не пускаў. Ну добра, усё гэта мінула, я яго не папракаю.
Як табе жывецца? Раскажы. Ці ён, твой дзівакаваты муж, нарэшце... ці ў яе, тваёй беднай дачкі, нарэшце... а дзеці ў школе... важна, каб яны атрымалі адукацыю, ды і ўвогуле, дзяўчаткам... але я не хачу ўмешвацца. – Памятаеш, як бабуля заўсёды ўмешвалася, проста жах, яна пазбаўляла мяне пачуцьця ўласнай годнасьці – як падумаю... калі б яна не была маёй маці, гэтая жанчына, гэтая жанчына...
Ах, з магілай столькі працы, ды і ўвогуле, у мяне столькі клопату, сад, напрыклад, бо ён жа нічога больш ня робіць, усе яны нічога больш ня робяць.
Вечна, вечна мы перагаворваемся пра нашых мужчынаў. Працаваць яны ня хочуць, грошы прайграюць, прапіваюць. Ці ж мы жывем недзе на Усходзе, каб так мардавацца, цягнуць такі воз? А яны сабе адседжваюць гадзіны ў сваіх канторах, а потым перабіраюцца ў кавярню, сьмяюцца, кураць, падстаўляюць чэрава сонцу і расказваюць непрыстойныя анекдоты. Трымаюць нас дома, у сваім гарэме, у турме, у вязьніцы хатняй працы, з якой нам не ўцячы. Хіба толькі калі ўжо зусім няма сілы цярпець, мы ўцякаем, у Дом жаночай узаемадапамогі, каб напачатку хаця б сабрацца з думкамі, апіраючыся на плячо сябровак па пакутах. Не дазваляй так абыходзіцца з табой. Са мною так ужо ня ўдасца.
Трое дзетак чапляюцца за спадніцу, сінякі спачатку зелянеюць, потым жаўцеюць, увесь час нешта страчваеш на сваім шляху і зноў мусіш пачынаць з нуля, у бядоце, усё пакідаеш яму, кватэру і стэрэаўстаноўку, пачынаеш усё спачатку ў поўным цьвілі скляпеньні, толькі ж аліменты ён павінен плаціць, што мне рабіць, як мне выгадаваць іх, як пражыць, ах, мужчыны, гэтыя жудасныя мужчыны, яны як каты, наробяць нам дзяцей, а потым зьнікаюць, не клапоцяцца пра іх, а куды падзеліся бацькі, сапраўдныя бацькі, такія, як наш, тады ж было лепш, мама, праўда?
Пра развод і гаворкі быць не магло, кажаш ты. Вечна прачынацца побач з ім, у адным ложку, ведаць кожны рух, кожны пах, і ня мець больш сілы трываць бясконцае бурчаньне і лаянку. Але гэта давала пэўнасьць, нічога іншага, здавалася, і быць ня можа, выйсьця няма, хіба толькі часам цесныя бакоўкі, завулкі. Тупікі.
Няхай толькі паспрабуе здрадзіць мне, я ж адразу заўважу, у мяне ўсе козыры ў руках, я пакутую, гэта мой сродак уціску, у мяне ёсьць чым адказаць яму!
О, кожнаму з нас заўсёды ўдавалася знайсьці ўправу на другога, павер!
Ах, дачка, не жыві так, як я жыла, старайся, каб у цябе ўсё было лепш. Каб у цябе была адукацыя і добрая праца, каб ты нечага дасягнула па службе, каб прабівалася ўверх. Толькі ж з мужчынамі, калі ўжо мусіцьмеш,... ды гэта, здаецца, нармальная рэч, прынамсі лепш, чым з жанчынамі... Глядзі толькі, каб дзяцей не займець да часу, прашу цябе, толькі не займей дзяцей да часу, хаця б атрымай атэстат сталасьці і прафесію, чакай свайго часу, не сьпяшайся. Думай пра трывалыя стасункі. І не прапускай грошай міма рук. А калі будзеш выходзіць замуж, то толькі за такога, у каго ёсьць нешта за душою. І выдатна, калі ён будзе глядзець на нешта гэтаксама, як і ты, не прасьпі яго, надта дрэнным ён ня можа быць, зрэшты, усе яны дрэнныя, без пачуцьця адказнасьці, кажу табе, дачка, я ведаю, якія яны, мужчыны.
Пабудзь яшчэ, не сьпяшайся. Я каву паставіла, яшчэ раз, а, можа, ты б лікёру вішнёвага выпіла напарстачак?
Паглядзі, што я тут зрабіла, карункі, хачу прадаць іх на дабрачынным базары! Наша жаночая арганізацыя ладзіць. І пячэньне, і старыя кнігі, і карункі, такія прыгожыя рэчы, і парцалянавыя лялькі з Венгрыі... Нам, жанчынам, так утульна разам. Твае сёстры, дзеці, сям’я, калі мы зьбіраемся разам, мужчыны толькі замінаюць, яны і самі заўважаюць гэта і сыходзяць.
Раней было лепш, мужчыны ў чыстым пакоі ці на полі, дзеці ў садзе, а жанчыны зьбіраліся на кухні. Мылі посуд і гутарылі пра сапраўды істотныя рэчы. Пра рукадзельле, выхаваньне дзяцей, новыя кулінарныя рэцэпты. І што мне рабіць, калі месячныя ў час ня зьявяцца, або ня скончацца ў час, або перабоі будуць, і пра сталеньне дзяцей – бач, яна ўжо ў такім узросьце, не дасі веры, ужо найменшая ў такім узросьце. Увага: мужчыны, вось яны, ужо побач, зырацца, стаяць, як сабакі. А потым клімакс, вузлы на венах, прылівы, рак грудзей, рак маткі... Працуе яна, працуе ўсё жыцьцё, а ён усё прапівае, і не застаецца нават на абутак для дзяцей, а потым заўчасна памірае, ну і што яна мела з той жыткі?
Салодкая атрута, яна нібы паралізуе. Дэсертны самас, партвейн, марсала, торт на талерках з узорам са срабрыстых ландышаў, сыграй нам што-небудзь на піяніна, зьмей я страшуся, аж да панікі, не, павукоў баюся, яны адначасова ўсюды, яны паралізуюць, усё аплятаюць сваім павуціньнем... Нас загойдвае, нас закалыхвае твая калыханка, мама, а зьмяя так спакусьліва шамаціць. Гэта бясконцая барацьба, кажа яна, барацьба полаў.
Лепш адной, кажа мама, жанчыны яшчэ не дасягнулі такога ўзроўню, мужчыны слабыя, яны дзеці, немаўляткі ля нашых грудзей, яны будуюць вежы і разбураюць іх, праектуюць заводскія цэхі, гуляюць у вайну, ім трэба як мага больш грукату, чыгунка, самалёт. Хадзі да мяне, хадзі да нас, у жаночы сьвет шырокіх спадніцаў, тут можна схавацца, тут прыемна пахне, тут смачна. Гэта ваніль і карыца, бергамот, і іланг-іланг. Расповяды перад сном і сьмех, і расчырванелыя шчокі, як люба, жанчыны, шчасьце, шлюб, вочы прамянеюць.... Але паглядзі, як гасьне зьзяньне ў вачах тваёй сястры, зьзяньне і душа, глядзі, якая змардаванасьць, як абвісьлі пасмамі валасы, як абвісьлі рукі, яна хварэе, яна ўжо зусім пасівела, усё гэта яе муж, лайдак, нічога ня робіць, нідзе не працуе, грошы толькі яна зарабляе, а ён нават за дзецьмі прыглядзець ня можа, ці, там, хаця б машыну адрамантаваць, ах, проста пакута з гэтымі мужчынамі, заставайся са мною, дачка, не адыходзь занадта далёка.
Рабі, як я: ня вер ніводнаму слову мужчыны. Не давярай ім, разьлічвай толькі на сябе – і ўсё. Рабі кар’еру, пастарайся дасягнуць у жыцьці большага, чым я, але не аддаляйся ад мяне занадта. Зрабі тое, чаго я ня здолела зрабіць у сваім жыцьці, і прынясі гэта мне, нам, прынясі на наш алтар, пакладзі гэта на алтар сям’і, тваё шчасьце будзе найлепшай падзякай.
Бо твая кар’ера – гэта мая кар’ера, тваё жыцьцё – гэта маё жыцьцё, я жыву ў табе, дачушка. Матрошкі, што я зьбіраю, лялька ў ляльцы ў ляльцы...
Пераклад Галіны СКАКУН.
Соня Гартэр
* * *
яшчэ раз расплюшчыць вочы, там,
у шкляным доме: дзе ніхто ня слухае,
з панарамай, што ссушвае позірк. сьмяяцца,
перш чым вашыя адбіткі пальцаў адаб’юцца
на замерзлай шыбе
і мы згаладаемся, пасьля дасканалай памылкі.
азірацца шукаючы
гузік выключальніка. дзе ніхто ня слухае,
яшчэ раз падняць галаву,
перш чым выключыцца сьвятло,
там, у шкляным доме,
дзе птахі на мяжы далягляду
неўгамонна б’юцца ў шыбу,
і нішто не разьбіваецца.
усё, што было мажлівае.
* * *
як быццам гэта матчына чэрава: слухаць аж лопнуць шыбіны
звыканьне да мроі, ужо дасьвецьце, перш чым яна толькі скажа,
што любіць цябе, пра ломкія валасы нагадае й пачуцьці,
перш чым перакрыюць ваду.
калі табе зробіцца халодна, калі скончыцца музыка. мроя пачынае
гэтак моцна пахнуць, пакуль пазвоніць сусед. там, дзе было цёмна, і твой
сьпеў улюбёны, suck my scars, ён мог адно цяпер... але матчын пірог
трэба таксама калі-небудзь зьесьці. перш чым пачаліся
навіны.
* * *
тое, што ты займееш, калі зумкае ўвушшу,
дасягае мэты, а сьцяна мацнейшая за гук, белае шамаценьне
калі твая галава б’ецца аб сьценку душу, і сьмех тых,
што засталіся звонку. шыя робіцца ўсё таўсьцейшай.
стомленыя спробы крокаў у ярка асьветленым калідоры, дзе
сыплецца сьценка, а прыступкі робяць уражаньне.
ты забіваеш сябе за кавалачак мяккай скуры. доўгая мроя,
што б’ецца за паветра ў горле бутэлькі.
* * *
з каменем на шыі, з шуканьнем вачыма таго,
што выказана даўно. сёньня ўначы згатаваць полудзень,
якога ўсе чакалі.
я ведаю, што ты ведаеш
яшчэ перш чым сьціхне гітарнае сола і ты
прачнешся ўзмакрэўшы, як бы табе йзноў трынаццаць.
выпіску з рахунку падаць на экране й паслабіць
вяроўку, камень, палуднаваньне.
* * *
шум лядоўні, калі адключаецца ток,
твае воклічы папаўночы і чорная адметка
фламастарам на тваёй выпісцы з банку. тое, што ты займееш,
калі пакахаеш голеную дзяўчыну.
той пах, калі ты думаеш пра міка джагера, і тое,
што было ўпушчанае табой у сямідзясятым. твой ціхі плач
на іншым канцы дроту й бляск тваёй крэдыткі,
калі ты паказваеш малому дзяўчаці, што яна страціць,
калі ёй ня схочацца ўзяць прыклад з вірджыніі вулф.
Пераклад Лявона Баршчэўскага.
Гертруда Марыя Гроссэгер
Голга1
ён выпаў з раю. можа ён за нешта зачапіўся. можа не заўважыў прыступкі. можа яго выштурхнулі. можа ён падышоў да самага краю. і занадта нізка нахіліўся. можа спужаўся. можа ў яго галава закружылася. можа ногі падкасіліся. ва ўсякім выпадку ён упаў. зваліўся. і вялікае падарожжа пачалося. падарожжа з якога ён яшчэ не вярнуўся. ён ня можа знайсьці грунт пад нагамі. ён больш ня ведае што такое грунт. як пахне зямля. як сьлізгаюць целы. калі плывуць. як целы зьнікаюць пад вадою. і адштурхоўваюцца. як іх нясе вада. ягонае цела ня мае рэзанансу. ён іграе. гуку няма. струны нацягнутыя. яны не настройваюцца. ён нястомны. зьверху ці зьнізу. ніколі пасярэдзіне. ён не ідзе. хада нясе яго. былі часы. тады ён хадзіў сам. ён пакідаў сьлед. і адбіткі ягоных ног былі ўпэўненыя.
у аэрапорце. у невялічкім аэрапорце. ягоны бляклы твар. ягоныя малочна-белыя вочы. ягоная белая кашуля. ягоныя бяскроўныя рукі. здранцьвела ён стаяў пад дрэўцам гібіскуса. ён выбраў яго дзеля ценю. у чаканьні самалёту. дрэўца было ўкрытае чырвоным цьветам. красуе яно толькі адзін дзень. назаўтра кветкі ўжо нічога ня вартыя. зваротны рэйс зацягваецца. ён больш ніколі не паляціць. ён увогуле больш ніколі не паляціць. гэта не ягонае рашэньне. так атрымалася. ён яшчэ раз нахіліўся над кустом размарыну. і ўткнуўся ў яго тварам. нібыта хацеў увабраць усё ў сябе. выгравіраваць. перажыць. яшчэ раз перажыць. усё забраць з сабою. тое што не дае сябе забраць. ён амаль не гаварыў. ён ніколі ня быў ахвотнікам пагаварыць. ён гаварыў у сябе. ён у думках перагледзеў апошнія дні. прорва. бухта. белыя камяні. бірузовая вада. шумны пыльны горад. ускраіна. голга. высакагорнае плато. і моніка. дзяўчына. макія1. ён ніколі не забудзе той водар. чабор. мята. ядловец. і размарын. найперш размарын.
той што лунае. называюць яго сёстры. медсёстры ў аддзяленьні. той што адарваўся ад зямлі. чалавек з апярэньнем. у якога нябачныя крылы. у сваім акне ён бачыць бярозу. зноў і зноў тую самую бярозу. яму здаецца, што гэта доўжыцца вечнасьць. дзень за днём. калі ён прачынаецца, яна ўжо тут. яна чакае. яе трэба сьпілаваць. ён ведае. яму будзе не хапаць яе. ад яе зашмат ценю. яна вырасла завельмі высокай. ніжнія галіны ўжо зрэзалі. яна не перастае расьці. і цяпер гэта стане прычынай яе гібелі. ён прывык да яе. да яе дрыжаньня і трымценьня. пад лёгкім павевам ветру. да яе гайданьня. нястрымнага пошуму. калі яна абураецца. а за ёю неба. чарнільна-сіняе. у гэтую раніцу. чорна-сіняе.
падарожжа было падарункам. сімвалам. жэстам. ён з усім справіўся. ніводнага рэцыдыву за два гады. гэта быў невялікі самалёт. напэўна ўзьніклі нейкія тэхнічныя праблемы. а зараз ён ужо быў гатовы да вылету. плыні халоднага і цёплага паветра наляталі адна на другую. паветраныя ямы. некалькі хвілінаў здавалася, што самалёт падае. выглядаў так бездапаможна. на твары сьцюардэсы ніводзін мускул ня дрогнуў. натрэніраваны позірк. прафесійная ўсьмешка. у іх усё пад кантролем. падумаў ён. у яго на ілбе выступіў пот. ён выпрастаўся. паспрабаваў сканцэнтравацца.
пах ежы. ён кінуўся ў туалет. яго ванітавала. яму дапамаглі дайсьці да месца. на паверхні мінеральнай вады перлінкі бурбалак. ён моцна ўхапіўся рукамі за кубачак. усё вакол паплыло. жанчына на суседнім сядзеньні ўсьміхнулася яму. можа яму ўжо лепш. можа ён хоча сесьці ля вакна. запыталася яна. з кабіны пілота паведамілі вышыню. тэмпературу. яму было блага. яго зноў ванітавала. яна дала яму вільготную сурвэтку. самалёт ідзе на зьніжэньне. сказала яна. хутка ўсё скончыцца. і калі ён будзе глядзець проста перад сабою. і трохі рухацца. яму будзе лягчэй.
ён ня можа пазбавіцца ад гэтых думак. лежачы тут. не ў сваім пакоі. у бальнічнай палаце. якая не жыве. ён разрываецца. яму хочацца прэч адсюль. ягонай скуры не хапае эластычнасьці. ён напружаны як струна. напяты занадта туга. усё будзе добра. запэўнівалі яго. зараз усё знасілася. ягонае цела адцьвіло. яно адракаецца ад яго. аддае яго на волю лёсу. калі б існавалі запчасткі. ён усё б памяняў. замяніў. яму перасьцілаюць пасьцель. прыносяць таблеткі. ён павінен ляжаць. ён дрэмле.
яны пазнаёміліся ў будане. на высакагорным плато. моніка падышла да яго. яны разам пасьнедалі. а потым выправіліся ў дарогу. моніка і ён. яны жартавалі. яны гутарылі. яны забывалі. яны спакайнелі. яны селі. гарэзнае ўзбуджэньне ад супольнасьці прайшло. было бязьветрана. моніка яму падабалася. кучаравінкі на ілбе. твар мяккі. яе вочы прыцягвалі яго. ён падпарадкаваўся. вецервадасонца. яны нырнулі туды. зладжаная з травы пасьцель не супярэчыла. пах размарыну ўядаўся ў іхнюю скуру. назаўтра яна разьвіталася раньнім ранкам. яна кіравалася далей на поўдзень. хацела пабачыць дзюны. але самыя прыгожыя мясьціны безумоўна тут. сказала яна. на высакагорным плато. голга. сказала яна. і што яна вернецца сюды. і што яна ведае ягоную краіну. і што яна аднойчы была там. зімою. і што тады цэлымі днямі ішоў сьнег. сказала яна. столькі сьнегу. яна засьмяялася. у вас. і памахала рукою. ён адкаркаваў бутэльку. глытнуў вады. выліў рэшткі сабе на галаву. яму было блага. ён дрыжаў. паводдаль ён убачыў авечак. пастуха. сабак. яны набліжаліся. ён сабраўся з сіламі. пабрыў да намётаў. праз макію. заблытаўся ў калючках. зачапіўся за размарын. зноў размарын. суседзі па намёце разбудзілі яго. напэўна было ўжо далёка па абедзе. ён амаль ня мог ісьці. яго ліхаманіла. сіндром імунадэфіцыту. сказалі яму пасьля.
сёньня яна наведае яго. яны пойдуць у парк. калі надвор’е не сапсуецца. ён будзе абачлівы. пастараецца не застудзіцца. яны дойдуць да сажалкі. яны сядуць. памаўчаць. яны амаль ня будуць глядзець адно на аднаго. пачакаюць. застануцца там да вячэры. так і мінуюцца гадзіны наведваньня. тады стане спакайней. позіркі. яны скіраваныя на яго. увесь час. гавораць пра яго. пранізваюць яго. ён тэма іх гутаркі. ён яе матэрыял. ён чакае. ён паглядае на дзьверы. дзьверы адчыняюцца. гэта моніка. яна падыходзіць бліжэй. у яе руках падарунак. яна нахіляецца да яго. цалуе ў абедзьве шчакі. дзікая зелень на ягоным твары. водар. ён заплюшчвае вочы. гэта размарын. ён адкрывае вочы. плача.
голга. сказаў ён. расказвала яна потым. і што бывае зіма. калі цэлымі днямі ідзе сьнег. і што ён засьмяяўся. так шчыра засьмяяўся. як даўно ўжо не бывала. і пацягнуўся да яе рукою. быццам хацеў паляцець. быццам быў у палёце.
Пераклад Галіны СКАКУН.
Андрэа Зайлер
Лясны спакой
Я чую
шалясьценьне
яшчэ ненапісаных кніг
крахтаньне
яшчэ невыштукаванай мэблі
патрэскваньне
яшчэ нераспаленага полымя
перагортваньне
яшчэ ненадрукаваных газет
шаргаценьне
яшчэ ненаструганых габлюшак
віскат
яшчэ нязмазаных дзьвярэй
рыпеньне
яшчэ нерасьпілаваных дошак
і нарэшце
да ўсяго гэтага спакой
вечны спакой
яшчэ незмайстраваных трун
У гадах
Цяпер нарэшце
маё жыцьцё дастаткова маленькае
каб я змог сам
узяць яго ў рукі!
На жаль
мне немагчыма
стаяць у гэтым жыцьці
на абедзьвюх нагах
пра гэта паклапацілася
нядаўняя ампутацыя
Мае сківіцы не баляць
штучныя
што часам заўважаецца
і ёсьць толькі
зуб часу
Сьмяротнае
усё ўва мне
канечнасьці тулава пачуцьці
хутка стануць ахвярамі
тлену
Пільнуе ўжо
сьмерць ва ўсіх закутках
я аддаюся ёй
безумоўна
З адной маленечкай
агаворкай:
мая душа застаецца
сямнаццацігадовай
назаўсёды
Лініі жыцьця
Мець адну лінію
Або ня мець
Або накрэсьліць
Крывую
Бегчы па крузе
Распрацоўваць куты і грані
Ісьці па рысе
Прыйсьці да кропкі
Быць на пастаяннай даўжыні хвалі
Многае абагнуць
Накручваць яго кругі
Маючы адну лінію
Або не
Пад штрыхом
Пісаць
Пісаць… азначае:
Бачыць, нават без персьпектывы
Крычаць, нават бяз голасу
Мроіць сны, не сплючы
Кахаць, без будзённасьці
Ненавідзець, бяз гвалту
Нараджаць, без адказнасьці
Забіваць, бяз логікі
Быць самотным, без адзіноты
Паміраць, не канаючы
І жыць, жыць напоўніцу
Нават па той бок рэчаіснасьці…
Кахаць паасобку
Застацца аднаму
Хоць хацелася нарэшце
Быць удваіх
Ісьці плячо каля пляча
Каб больш не апынуцца
Адзін насупраць другога
Заўсёды рука да рукі
Так трымаюць сябе ў руках
Але ня стрымліваюць
Усё падзяліць
У тым ліку найлепшае
Што дагэтуль было адзіным
Але тыя што глядзяць у адным напрамку
Разам скіроўваюць позірк наперад
І ўжо ня бачаць адно аднаго
Шлях у цішыню
Цішыню
Трэба доўга чакаць
Таму што з шумам і гулам
пачынаецца гучны шлях
Разрыў плоднага пузыра
Бразгатаньне акушэрскіх інструментаў
Першы пляскач па азадку
І першы крык у сьвет
Усё гучней і гучней
Шлях вядзе міма візглівых школьнікаў,
сварлівых бацькоў
Буркатлівых кантралёраў, грозных высокіх персонаў
І затым ужо ў дыскатэкі
у танцавальныя віры
З крыклівымі фарбамі на целе
На гарлапанячыя сьвяты
і ў скандалячыя дамы
Натыкаешся часам на бразготкі
холад пачуцьцяў
Дакранаешся зноў і зноў
да грукату жаданьня
Змагаешся часам з дзяўблівым болем
Гэтак да самага канца
Пакуль не пастукаецца
апошні творца шуму
І ня скажа: ідзі сюды!
І тады нарэшце перастане рыпець ложак
Захліпнецца стогнам дыхальны апарат
Палова сказу павісьне на вуснах
І сьмех захрасьне ў горлах
І ўпершыню зноў вернецца цішыня
Па той бок гэтага жыцьця
Маўчаньне павінна быць голасам неба
А цішыня музыкай вечнасьці
Абяцаньне раю
Абыходзіцца бяз словаў
верш
верш
трэба пісаць
з гранічнай выразнасьцю і
канцэнтрацыяй
існага
зьмест павінен быць
канкрэтным і ўсё ж абстрактным
але ў кожным выпадку
адкрытым для ўсіх думак
якія паэт яшчэ не знайшоў
пунктуацыю можна
спакойна адкінуць
націскі і паўзы
зробіць
сам чытач
паміж радкоў
павінна быць дастаткова месца для
інтэрпрытацыі і
дасьведчанага абгрунтаванага аналізу
не для ўласнага
паэт
можа ўтульна разьмясьціцца
на пустых месцах
і адтуль
прымусіць гучаць
сваё магутнае маўчаньне
абсалютна так як ён хоча
Палітычны каментар
Пакуль недзе нехта
Мерзьне
Сярод гарачых дэбатаў
Пакуль недзе нехта
Галадае
Нягледзячы на тлустыя абяцанкі
Пакуль недзе нехта
Сядзіць у гета
Нягледзячы на свабоду думкі
Пакуль недзе нехта
Ня мае ні выбару ні голасу
Нягледзячы на урны і бюлетэні
Пакуль недзе нехта
Натыкаецца на межы
Нягледзячы на бязмежнае яднаньне краінаў
І пакуль яшчэ недзе нехта
Ня мае свайго дому
А ў іншага пустуе другая віла
На непрадказальны выключны выпадак
Бяда ня ў сферы высокай палітыкі
І праўдзівасьць іх прамоваў
Застаецца выключэньнем
Пераклад Ліліі Законьнікавай.
Клемэнс Й. Зэтц
ПытанЬне духу
Куды падзець усю гэтую аблезлую скуру, якая ляжыць раніцай вакол мяне, нібы агромністая, малочна-празрыстая пальчатка? Я, зразумела, ніколі не задаюся гэтым пытаньнем адразу пасьля таго, як яе скіну, бо ў галаве іншыя рэчы, але праз пару гадзінаў, калі трымценьне на маёй памаладзелай, з ружовым зьзяньнем скуры суцішыцца і дасьць мне ўздыхнуць, — кожны раз я апынаюся перад той жа праблемай. Што рабіць з пустой чалавечай абалонкай, пра якую ніхто не наважваецца гаварыць?
Як падумаць, то гэта вельмі сьмешна, але я ніколі не распытвала ніводную жанчыну, што яна робіць са сваёй зьлезлай скурай, ці яна яе складвае, закопвае яе, ці проста некуды выкідае – я ўжо зразумела, што публічна пра гэта не гавораць, як і пра выкідыш, або – крыху менш трагічнае – пра месячныя. Але калі апошняе большасьць жанчын-інтэлектуалак прыводзіць у якасьці аргументу дыскрымінацыі жанчын, то непараўнальна прыгажэйшае, задавальняючае зьмяненьне нашага арганізму цалкам замоўчваецца. Так, гэта здараецца таксама ня кожны месяц, няхай сабе толькі кожныя чатыры, пяць. У мяне, ва ўсякім разе. І якраз гэта — мая праблема: я ня ведаю, ці гэтакі рытм адхіляецца ад нормы, або ёсьць жанчыны, з якімі такога ніколі не было. Відаць, гэта проста пытаньне духу. Я з ім пакуль яшчэ не сабралася.
Найчасьцей пачынаецца ўвечары, уся галава сьвярбіць, табе пагана, брудна, здаецца, што чуеш кожную сваю пору, як яна бунтуе, узбухаючы, супраць уласнай існасьці, ты страшэнна стамляешся і найлепш за ўсё хочаш прылегчы. Калі хто, як я, жыве адзін, то ня трэба прыдумваць адгаворкі перад бясконца чулым, так лёгка схільным да боязі і жаху інфантыльным мужчынам, каб раней легчы ў ложак. Наступнай раніцай усё пройдзе. Пры першым руху ломкая, адмерлая фольга парвецца і сьвежы бутон раскрыецца сам па сабе. Мне падабаецца глядзець на сваю руку, калі скура лопаецца спачатку на костачках, а затым хутка разрастаюцца трэшчынкі і яна злазіць з рукі. Самая складаная частка найчасцей грудзі. На смочках нежывая скура яшчэ бывае вісіць нейкі час. І не спрабуй яе садраць – страшэнна балюча. А з геніталіяў заўсёды сыходзіць сама сабой, няма ніякіх перашкодаў, наадварот, мне здаецца, што гэтае месца кожны раз як бы прадчувальны эпіцэнтр пераўтварэньня.
Лепш, калі зьняць адразу прасьціну, бо старая скура часам разрываецца і разьлятаецца па падлозе бясконцым мноствам лусачак. Я не люблю гадзінамі поўзаць па дыване і падлозе, каб толькі сабраць парэшткі майго пераўтварэньня. Калі аблезлую скуру адразу ж разам з прасьцінай вынесьці з пакою, то хоць на гэтым выйграеш. Але што рабіць з астатняй скурай?
Канешне, я спрабавала рознае. Жанчыны, якім проста нестае духу пагаварыць адна з адной пра гэтыя рэчы, мусяць быць знаходлівымі. Комплексы робяць знаходлівымі або маніякальнымі. Мяне якраз зрабілі вынаходлівай. Я складвала сваю зьлезлую скуру, ірвала яе, па кавалачку змывала ў прыбіральні, спальвала яе (паўсюль і ва ўсе часы найдурнейшая ідэя!), выкідвала ў сьнег і пакідала на волю лёсу, і нарэшце, проста высушвала пад сонцам на балконе. Калі скласьці, яна велічынёй прыблізна з кулак. Я гэта тлумачу, каб іншыя жанчыны не падумалі, што яе можна неяк захоўваць, як памятны сувенір або непрыкметныя шарыкі… хоць ідэя з напамінкам цалкам адпаведная.
Зьмена скуры, або, як я гэта называю, пераўтварэньне (хоць, зрэшты, канешне ж, адно і тое, як вы ведаеце), насамрэч вартая памяці. Адразу пасьля таго, як аблезе апошняя мёртвая скура, перад табой свежы пругка-юны рай на паверхні скуры і навобмацак. Я ня ведаю, як іншыя жанчыны, а я люблю адразу пасьля ачышчэньня легчы ў ванну і асьцярожна абмацаць сваё цела. Вада на маім целе такая жывая, як ніколі, і я заўважаю, што паскараецца маё дыханьне, мацней і жывей б’ецца сэрца, і я павольна крыху ўзбуджаюся. Так, заўсёды толькі крыху, але ўсё ж. Ня трэба рабіць гэтага ніколі, калі ня зьведваеш такога адчуваньня. Як я ўжо гаварыла, толькі калі скончыцца першы фейерверк ад пачуцьця, вібрацыі і зьмены тэмператураў, у сьвядомасьць вяртаецца абцяжарваючая прысутнасьць вялікай колькасьці скуры. Між іншым, я прызвычаілася выкідаць яе сярод сьмецьця ў чорны кантэйнер у двары. Уласна, нічога скандальнага, але што мяне напружвае, дык гэта схільнасьць да дробязнай сакрэтнасьці, у першую чаргу маё ніколі непераадольнае пачуцьцё сораму і неабходнасць хавацца, я проста не магу гэтага пазбавіцца.
Мая маці ніколі са мной пра гэта не гаварыла. Яна заўсёды была занятая тым, што рашала загадку ўзаемаадносінаў са сваім мужам. Але калі ён гаворыць, што затрымаецца толькі на пятнаццаць хвілінаў, а затым застаецца на ўсю ноч і прыходзіць раніцай і ні пра што ня хоча са мной гаварыць – Што тады? Як маладая жанчына я доўга старалася, каб не ўцягнуць ва ўласныя адносіны гэты бясконцы шлейф неабходнасьці разборак. Напачатку я сама па сабе аказалася пад іх уладай, нібы ў трансе. І нічога, практычна, не магла супраць гэтага зрабіць. І толькі калі мой дух у пэўным сэнсе крыху падняўся, калі я з маім тагачасным сябрам змагла абмяркоўваць гэтую тэму бяз сьмешнай пачырванеласьці, самакантролю і выкручваньня, тады я здолела паступова пазбавіцца абвостраных адносінаў. Адначасова, праўда, скончыліся і самі адносіны. Мой дух меў, як заўсёды, два бакі, адзін гатовы памагчы і адзін наравісты.
Мне здаецца, што я аднойчы нават бачыла сваю маці, як яна пазбаўлялася старой скуры. Яе скура сьвяцілася своеасаблівай чырваньню, яе шчокі гарэлі, і яна выглядала гадоў на дзесяць маладзейшай. Тады мне было, думаю, гадоў адзінаццаць, не настолькі далёкая ў сваім разьвіцьці, каб добра зразумець, што я бачыла (у мяне першы раз зьлезла скура толькі ў дваццаць адзін год), але я добра памятаю колер невызначальнай субстанцыі, якую мая маці пранесла праз пакой у пластыкавым пакеце. Можа нават мой успамін жартуе нада мной злосна і толькі надае старому бяскрыўднаму малюнку новыя фарбы і новую падсьветку, нібы перасаджвае зачахлую кветку, але маё пачуцьцё гаворыць мне нешта іншае. Часам мне здаецца, што яна хацела тады, каб я яе бачыла. У маім успаміне яе позірк, нягледзячы на ўсю энергію і сьвежасьць памаладзелага твару, сур’ёзны і стрыманы, такі, нібыта яна хоча сказаць: Глядзі сюды, Сусана, у цябе будзе гэтак жа, ня бойся, так бывае.
І, мабыць, пасыл гэтага позірку падзейнічаў, бо страху ў мяне не было ніколі... Калі ў мяне здарыліся мае першыя месячныя, я расплакалася, з-за болю і з-за акрываўленых трусікаў. Але пры маім першым пераўтварэньні мяне абараніў нейкі інстынкт, пачуцьцё, якое дало мне зразумець, што тое, што са мной здарылася, не было нечым надзвычайным, страшнай рэччу, з-за якой сорамна або могуць нават пакараць. Наадварот, цудоўнае нясьпелае прадчуваньне радасьці, напружанае чаканьне запоўніла мяне цалкам, і калі я нарэшце сьцягнула скуру і зачаравана дзівілася ружовасьцю майго жывата і рук, паўпразрыстая гіганцкая пальчатка на матрасе падалася мне хутчэй камічнай, чым незвычайнай. Здаецца, я нават пацяшалася над гэтай беспамернай карыкатурай ляжачага жаночага цела. Сёньня я гляджу трошкі больш цьвяроза. З гэтай грудай, якая тут ляжыць, зьвязаная задача, неадкладны, надаедлівы абавязак, які неабходна зрабіць.
Самае трагічнае, што мне сустракаюцца жанчыны, для якіх неабходны абавязак становіцца перашкодай, жахлівай пікантнасьцю, якую яны самі адразу выносяць на ўсіх, бо ня могуць з-за свайго дзіцячага самаабвінавачваньня нічога зьмяніць.
Гэта было ў трамваі, у другой палове воблачнага шэрага дня перад Калядамі. Я паднялася з сядзеньня і саступіла месца пажылой даме. Яна села і кіўком падзякавала мне. Напачатку я зусім не прыглядалася, але затым да мяне дайшло: пажылая жанчына яшчэ насіла на целе сваю старую, ужо адмерлую скуру. Я ледзь не ўпусьціла свае пакункі з пакупкамі. Мабыць, я занадта доўга глядзела на яе, бо яна спытала раптам, як падалося, крыху раздражнёна, колькі зараз часу. Я доўга глядзела на свой гадзіньнік, няздольная сканцэнтравацца, затым адказала. Нашыя позіркі сустрэліся. Вакол яе вачэй былі заўважныя рыскі парыву, а ўздоўж носа пралегла жахлівая складка мёртвай тканкі, гатовая ў любы момант сасьлізнуць. Разам з тым вочы яе былі такімі бездапаможнымі, сумнымі, няўцямлівымі, як у дзіцяці, якое зьвяртаецца да доктара са сваёй невытлумачальнай хваробай. Невыказная туга сыходзіла ад гэтага твару, заразная туга – я нейкі час разважала, ці, можа, загаварыць з ёй пра гэта, можа, нейкім чынам, непрыкметным жэстам або рэплікай, даць зразумець, што з ёй нічога такога кепскага ня здарылася, каб таго саромецца, што так бывае з многімі жанчынамі, – але ўрэшце яна сама загаварыла са мной: Можаце сабе ўявіць… цэлы дзень бегаеш па горадзе і так стамляешся, што ўжо амаль на нагах не стаіш. Я зразумела. Прыязна кіўнула ёй, змучаная ўяўленьнямі маёй фантазіі, як вартая спачуваньня жанчына знаходзіць раніцай каля сябе зьлезлую скуру і старанна – магчыма, нават іголкай з ніткай, гэта ў мяне асацыіруецца з бездапаможным тварам бабулькі – прымацоўвае. Большага самапрыніжэньня не магу сабе ўявіць. Перш чым выйсьці на сваім прыпынку, я разьвіталася з ёй, і яна, падалося, была вельмі шчасьлівая з-за таго. Па дарозе дадому я пачала паціху ўсхліпваць. На шчасьце, дома мяне ніхто не чакаў, каму давялося б тлумачыць маё суперыжываньне, шукаючы безьліч адгаворак.
Праз пару месяцаў у чакальні майго зубнога ўрача я ўбачыла іншую, намнога маладзейшую жанчыну, якая ўсё яшчэ насіла старую скуру. Яе позірк быў зусім не бездапаможным, наадварот, самаўпэўненым, каб не сказаць трыумфальным. Яна была тут разам з мужам. У яе быў крыху пукаты жывот, і муж быў з ёй вельмі абыходлівым, шукаў ёй у яе сумачцы нешта неабходнае або прыносіў шкляначку халоднай вады з-пад крану. Свой твар яна добра падрыхтавала, падкрэсьліла тое, на што трэба зьвяртаць увагу, амаль нічога кідкага. Але ў выразе не да канца зашпіленай блузкі былі заўважнымі зморшчыны разрываў, іх можна было прыкмеціць і на яе вельмі прыгожых нагах і, нарэшце, я знайшла выразна бачныя мясьціны на костачках пальцаў, дзе скура палопалася. Маё сэрца часта забілася. Нешта трэба сказаць? Магчыма, з ёй гэта ўпершыню, і маладая пара лічыць пераўтварэньне праявай наступстваў гарманальных зьменаў з-за цяжарнасьці. Але цяпер мяне ўтрымала ад таго, каб нешта сказаць, не хвалюючае спачуваньне, замаскіраванае ў адзінай абсалютна нявіннай будзённай заўвазе, а той факт, што абое не пакутуюць ад зьявы, наадварот, здавалася, што паміж імі нешта накшталт гульні – і, можа, думалася мне, у цішы дома, як ніхто ня бачыць, яна сьцягвае старую скуру і затым любуецца сабой, адлюстраваная ў вачах свайго ўзрушанага мужа.
Нягледзячы ні на што, мяне заўсёды вельмі кранае, калі я бачу жанчын, спавітых і ўмацаваных, быццам у нейкай вялізнай віноўнасьці, у сваёй Богам дадзенай для вольнага пераўтварэньня натуры. Ня ведаю, магчыма, тут адыгрываюць сваю ролю пэўныя рэлігійныя ўяўленьні. Зьмей і яблык. Або жанчына, зьмей і яблык. На маё шчасьце, я выхаваная ня так. Я далёкая ад разуменьня жыцьця ў такім кокане з віны, я лічу гэта ненармальным, так, нават крыху брудным, нібыта не мяняць гадамі брудныя пялюшкі. Для мяне гэта ніколі не было пытаньнем сораму, маральнай або біялагічнай гульні ў хованкі, а толькі ўсяго – з пэўнага часу – пытаньнем духу. Такога духу, які раней быў невычэрпным і гатовым дапамагчы пісаць і абмяркоўваць рэчы, пра якія раней не пісалі і не расказвалі, які дазваляе нам свой погляд і ацэнку сфераў, закранаць якія дасюль ніхто не наважваўся з-за боязі перасьледу сваім уласным несасьпелым сумленьнем. Ня ведаю, ці даказваю я сваім аповедам, што аднойчы праяўлю гэты дух, або толькі намякаю на тое, можа не, можа нават не, але ва ўсякім разе я ведаю пра яго неабходнасьць – гэта тая ж неабходнасьць, без якой мы наўрад ці зможам адчуць і перадаць далей працэсы нашай сьвядомасьці і нашага цела ў момант нараджэньня, сексуальнага экстазу або такога неўяўляльна незаслужанага разьвітаньня са сьветам.
Пераклад Ліліі Законьнікавай.
Вольфганг Поланц
Люстраваньне
Зноў паказалася кроў.
Чырвоныя кроплі на белым, не зусім чыстым фаянсе унітазу ў туалеце цягніка паволі сьцякаюць і зьмешваюцца з вадой і мачою. Ужо ня першы раз у такіх вось абставінах, як сёньня, рвецца адзін з вузельчыкаў, але для мяне заўсёды нечаканасьць, што я пры гэтым не адчуваю ніякага болю. Калі гэтае пранікненьне страху і хваробы ў маё жыцьцё нейкі час таму толькі пачыналася, мне шчаміла сэрца, рабілася млосна, а ад млосьці становішча пагаршалася яшчэ больш. Я і ў дзяцінстве ня мог бачыць крыві, тым болей уласнай. Адразу заплюшчваў вочы, кідаўся на зямлю і глядзеў у неба, каб пераключыць увагу, каб ня бачыць сваёй крыві. А калі не пасьпяваў адвесьці позірк, то непазьбежна страчваў прытомнасьць – здавалася, з майго цела выцякае само жыцьцё, галава нізка апускалася, сьвядомасьць ператваралася ў нешта дрымотна-няяснае. Я раптам рабіўся зусім маленькім у бязьмежнай прасторы, галасы і шумы чуліся аднекуль здалёку. І ў мяне было такое пачуцьцё, быццам знаходжуся я на нейкім краі і кожную хвіліну магу сарвацца і паляцець у неймаверна глыбокую прорву.
Вяртаючыся назад, у сваё купэ, я згадваю адну паездку з бацькам. За некалькі гадоў да сьмерці яму захацелася ўбачыць Асінару, востраў паблізу Сардзініі: пасьля першай сусьветнай вайны ягоны бацька адбываў на Асінары палон, там і памёр ад тыфу. Толькі дзеля таго, каб наблізіцца да вострава, які на той час яшчэ быў закрытай вайсковай тэрыторыяй, мы мусілі падкупіць гаспадара рыбацкай лодкі добрым стосам ліраў. На гэтай лодцы ў бацькі першы раз пацякла кроў – на ягоных штанах раптам расплылася вялікая чырвоная пляма. Дрэваў ці кустоў на востраве амаль не было, але яго ўкрывалі суцэльным жоўтым кілімам веснавыя кветкі, якія буялі так жыцьцярадасна, што немагчыма было ўявіць, як гэта бацькаў бацька мог падохнуць там, нават ня ўбачыўшы ні разу свайго сына. Паліпы ў прамой кішцы – такі быў дыягназ, гэта яны, упершыню парваўшыся, закрывавілі пад час падарожжа на Асінару. Пасьля для бацькі пачаўся доўгі шлях пакутаў, бясконцыя аперацыі, а потым – адвод у баку, метастазы па ўсім целе. Дайшлі яны і да мозгу, бацька зноў і зноў хапаўся за галаву рукамі, ужо ня маючы магчымасьці сказаць, што спрычыняла той боль.
У бляклым сьвятле купэ твары спадарожнікаў выглядаюць у гэты раньні час бяскроўнымі. Я рэдка езджу цягніком, таму ўсё тут здаецца мне незнаёмым і нязвыклым; я саджуся на сваё месца, спрабую пераключыць увагу на нешта іншае. Люстраваньне, абсьледаваньне кішэчніка люстэркам – так называецца тое, што мяне чакае. Хвароба, ад якой пакутаваў ваш бацька, у вышэйшай ступені спадчынная, таму неабходна высьветліць прычыну крывацёкаў, – суха зазначыў наш сямейны ўрач. Безумоўна, я баюся, мне даўно ўжо не дае спакою думка, што ўва мне, як некалі ў маім бацьку, разрастаюцца паліпы.. Вішнёвага колеру – такімі я бачыў іх, гэтыя вырасты, гэтыя іншародныя целы, што ўтвараліся ў целе майго бацькі, а цяпер вось, магчыма, і ў маім. Ужо шмат дзён мае думкі неадчэпна канцэнтруюцца толькі на іх. І хутка я даведаюся, ці толькі ў маіх страхах яны існуюць. Я няздольны думаць ні пра што іншае, мой пісьмовы стол стаў для мяне прытулкам, сховішчам, я стаў пазьбягаць людзей, прасіў нават сябрам адказваць, што мяне няма дома.
Толькі праз некалькі гадоў пасьля той паездкі я ўсьвядоміў, наколькі я падобны да бацькі. Асінара... Падарожжа да дзеда было адным з жаданьняў старога, якія я здолеў выканаць, і, відаць, абсалютна выпадкова ягоная хвароба перастала хавацца менавіта ў той цудоўны пагодлівы вясновы дзень, дзень ягонага прыезду на месца, наведаць якое ён так даўно імкнуўся. Гэтак сама было і са мною. Я дамовіўся сустрэцца з дачкою, нам даўно ўжо трэба было высьветліць усе непаразуменьні ў нашых стасунках, выправіць памылкі, вызначыць па-новаму, што для нас важна, а што – ня вельмі, і менавіта ў той дзень, ад якога я столькі чакаў, парваўся першы вузельчык. Магчыма, спачатку можна было падумаць, нібыта я такім чынам хачу надаць высьвятленьню нашых адносінаў пэўны накірунак, але я быў перакананы, што і ў Анны хопіць розуму, каб палічыць такі фінт занадта прымітыўным, яна ня будзе сумнявацца, што для мяне, як і для яе падобная спроба выкленчыць спачуваньне была б занадта няўклюднай. Менавіта Анна і дамовілася з калегам, якому безагаворачна давярала, наконт абсьледаваньня ў сваёй клініцы. Таму і мне лягчэй было адважыцца на абсьледаваньне, бо да гэтага часу мяне кансультаваў выключна мой стары сябар, ён быў ня толькі нашым сямейным урачом ужо ў трэцім пакаленьні, але і маім школьным таварышам, суразмоўцам у бясконцых гутарках, субутэльнікам і партнёрам па гульні ў тарок.
Адкідваюся на сьпінку, заплюшчваю вочы. Ці ідзе тая чырвань перада мною, якую я бачу праз апушчаныя павекі, толькі да ранішняга сьвятла? Можа, яе нараджае стан унутранай ускаламучанасьці, кроў, якую маё сэрца, здаецца, наганяе ў галаву хутчэй, чым звычайна? Ноччу я ня мог заснуць і задрамаў толькі пад раніцу, калі ўжо разьвідняла, але такі неглыбокі сон не дае адпачынку, чалавек прачынаецца яшчэ больш зьнясіленым. Мне прысьнілася, быццам ува мне разрастаецца вялікі чырвоны камяк, і я прахапіўся мокры ад поту. Яшчэ толкам не прачнуўшыся, я па звычцы пацягнуўся рукою на другі бок ложка, да жонкі, але рука павісла ў паветры. З таго часу, як яе ня стала, маё жыцьцё страціла ўсё, што было ў ім раней, і нават гутарка з Аннай, чые нявыказаныя папрокі я адчуваў у кожным яе позірку, дала мне ўсяго толькі каліўца надзеі. І ўсё ж зараз я гатовы паглядзець фактам у твар і, калі спатрэбіцца, пачаць барацьбу з тым, што ўва мне вырасла. Я ведаю, як вялося майму бацьку, ведаю, што чакае ў канцы. Усё паўторыцца.
За вакном у гэты даволі халодны для траўня дзень цьвітуць вішні, каляіна пакручаста вядзе па вузкай даліне, і з вагону добра бачна чароўная белая квецень на гольлі вішняў, якое на яркім блакіце ранішняга неба нагадвае таўсматыя дзявочыя косы. Магчыма, да кветак ужо выправіліся першыя насякомыя – пчолы, каб апыліць іх, і кветкаеды, каб сваімі джаламі ўжо зараз занесьці зародак хваробы ў будучы плод. Неўзабаве вецер разьвее пялёсткі, зялёная завязь стане пяшчотна-жоўтай, палымяна зачырванее, ператвараючыся ў пругкія цёмна-вішнёвыя шарыкі, якія ўрэшце пачнуць падгніваць у месцах, пашкоджаных насякомымі за столькі часу да гэтага. Калі я буду вяртацца з гораду, вішні ўжо адцьвітуць. Я сяду пад дрэвамі ў сваім садзе і буду чакаць восені, калі ўсё пасьпее, калі абяцаньні вясны і вясновыя чаканьні стануць явай.
Звоніць мой мабільнік, мне прыкра гаварыць па тэлефоне перад спадарожнікамі, тым больш, што грукат перашкаджае слухаць, і мне даводзіцца па некалькі разоў перапытваць недачутае. Гэта Анна, яна кажа, што спозьніцца, бо нечакана зьявілася тэрміновая справа. Шчыра кажучы, мне дастаткова ведаць, што яна прыйдзе сустракаць мяне, а калі, мне ўсё роўна, у мяне ж часу нямерана, як кажуць, увесь час сусьвету. Я пачакаю Анну, і мы разам паедзем у клініку, а што будзе далей, паглядзім. Утварэньні ў маім целе таксама не сьпяшаліся, расьлі сабе памалу, а я тым часам думаў, што мне іх ужо і так хапае. Цяпер мая чарга чакаць...
Пераклад Галіны СКАКУН.
Маркус Пётлер
лейф эрыксан
(пацалаваны марскім сабакам)
калі я яшчэ плаваў па тэтысавым моры
лейф эрыксан ужо абплыў увесь сьвет
з настаўленым ветразем ад грэнландыі
да краіны аднаногіх істотаў
я быў яшчэ адкладамі якія яшчэ
ня думаюць пра тое што будзе адкладаньне
калі лейф эрыксан ужо знайшоў пбшы
ці віно ці тое й другое
(прынамсі размахваючы сякераю)
урэшце я зваліўся на зямлю
у самай гладкай сваёй паверхняй хвілі
з усімі іншымі начамі ў доўгім асабняку
каб паспытаць вялікіх чорных вачэй
якія яны як іхнія бацькі
хаваюць у іх сьлёзным футры
Праходка
у сваіх нагавіцах я знайшоў
частку зямнога граху
свайго тэрапеўта
накід краю сьвету
у сваю раку я ўкінуў:
вялізную люльку
прысмак пад языком
прысьмеркі двух стомленых закаханых
Узыходжаньне (у гарах)
рызыкоўна-хутка серпантынам уверх
(месцы спачынку твая небясьпека лавінаў)
у скляпеністым краявідзе
ад лугоў з вышчыпанай травою
ўбачанае зноўку струменіць з цябе
(ніхто не адмаўляецца ўшаноўваць яго)
па той бок мяжы дрэваў ля якой паветра
плынямі вакол стромых адгор’яў мітусіцца
застыў успамін пра існаваньне
у памяці зафіксаваных вымерных велічыняў
фрэнсіс бэкан паштоўка
абарочваючы
вакол восі
свайго роду
адным вухам
ў катлавіне
гарачага асфальту
на краі
водных тэрасаў
пасярэдзіне якіх
ундына ўтаймоўвае рыбак
чорным атрамантам гвалтоўна
скрасьці цноту
Гарпіі
з восеньскім бясчасьсем
зьнікае хваляваньне мора
у прычасаным сьне
(з сагнутымі нагамі)
дрыготкія зрэнкі
заселыя ў бураломе
(пад ускудлачаным цёрну спляценьнем)
калоцячыся ад сутнасьці аглушэньня
(неўтаймаваныя й голыя)
мы чысьцім нашыя дзюбы
аб распрастаныя крылы
Пераклад Лявона Баршчэўскага.
Біргіт Плёцль
Ня думаю,
што мне патрэбная
такая раскоша
Хачу бачыць жыцьцё прыгожым. Я хачу знайсьці прыгожае жыцьцё, бо пошук прыгожага прыводзіць да прыгожага, часам, наперад выпінаюцца пупышкі грудзей, затым думкі, або калені, або пачуцьцё, і далучаецца астатняя існасьць і крочыць разам. Прыгожае – гэта сілавая гульня, таму я не пакіну Архітэктара, таму я не магу кінуць Майка, бо хачу лагоды і экстазу, а з іх нешта стварыць – маё шчасьце.
Бачу, што Архітэктар добры палюбоўнік. Высьвятляю гэта для планавага пачатку, але я яго не хачу. Усё ж мы любімся, прытым гучна, бо я крычу, моцна крычу ад болю, а пасьля непрыемна зьдзіўляюць убачаныя на стале занатоўкі, пазьней планы і ўласная поза і сканцэнтраванасьць: гульня і стараньне зусім блізкія да завяршэньня, толькі здаецца, што Архітэктар кахае лепш, не таму, што ён кепскі планіроўшчык, а таму што як палюбоўнік вышэй усялякіх мерак, ня толькі як мой палюбоўнік, а палюбоўнік жыцьця.
Сумленьне ў мяне чыстае. Я ж кахаю Архітэктара як метафару, я смакую яго: цела, яго экстазы, але я кахаю ягонае каханьне, яго любоў да жыцьця.
У Майка меланхолія. Яна — лагоднасьць, або свайго роду покрыў, нешта зьвязанае з душой, па сваёй насычанасьці мацнейшае за пругкасьць. Вочы Майка нібы пяшчотны аксаміт, я люблю іх. Лагодны аксаміт — гэта гняздо спагады. Мне неабходна, каб хтосьці быў крыху паблажлівым да мяне.
Майк церпіць ад мяне. Бо я, як ён кажа, краду з вачэй лагоду, бо кідаю скрадзеную лагоду яму на хвост, бо гэта падпарадкаваньне, бо гэта ўсё праблема адносінаў, а не хваста.
Майк абсалютна мае рацыю. Са свайго боку, гэта так. Але не з майго. Бо я знаходжуся ў Гэцэры і хачу прыгожага жыцьця. Я хачу прыгожага жыцьця.
У доме я застануся, пакуль не прагоняць. Я так думаю з самага пачатку. Таму я не пазбаўляюся сваёй двухпакаёўкі. Але нічога і не прыношу ў дом, ні для будаўніцтва, ні для абсталяваньня, акрамя дзьвюх падставак для зубных шчотак і празрыстай у ружачкі крышкі для унітазу.
Майкавы сястрайшвагра жывуць на другім паверсе. Майкавы сястрайшвагра хочуць быць ідэальнай парай. Яны і ёсьць пара мары, ідэальная пара з марамі. І іх памкненьні з часам усё вышэй, і ўсё ў іх — і бегавая дарожка, і гонка, і сьпектакль.
Майкавы сястрайшвагра зьяднаныя. Яны называюць сумесную гульню рызыкай. Уласна, з самага пачатку яны маюць на ўвазе не сумесную гульню, а мяне. Рызыка — гэта я. Я – дзікі куст. Дзікі куст на пляцоўцы для гольфу – гэта прыкрасьць, а з іншага боку, патрэбны нейкі кантраст у якасьці перашкоды для занадта хутка прасьлізгваючага позірку, тады найбольш выразна выяўляецца культывіраванасьць, ідэальна выраўненая зелень. Гэтая гульня — зьдзелка. Я – цёмны фон для іх зьзяючага шчасьця, а яны для мяне – абгортка. З фольгі.
У Майкавай сястры асьляпляльна белыя каронкі на зубах. Бо зьзяньне — вышэйшы знак экзістэнцыі мары. Швагра любіць зьзяючую белізну, асабліва калі яго жонка не раскрывае занадта шырока вусны ва ўсьмешцы, гэта яму не падабаецца, бо тады ўжо атрымліваецца не асьляпляльная ўсьмешка, а сьмех з дэманстрацыяй дзёснаў і выглядае, як мае лахманы, крыху біялагічна, крыху – як у немаўляці.
З поўдню, непасрэдна каля дома, стаіць царква. Ня так ужо і кепска, сказаў Архітэктар, нічога новага, але салідна, толькі разетка глядзіцца дзіркай, бо ўмураваная па-дурному. Ідэальная пара вянчалася пад дзіркай-разеткай. Ну і акей, тым больш што ў мяне такое пытаньне і не ўзьнікае: вянчацца — ніколі, нават калі я і люблю Майка, нават калі Майк гэтага хоча, вянчацца — ніколі, пад нейкай там дзіркай-разеткай.
У сястры Майка добрая фігура. На шчасьце, чым сястра задаволеная, лішняя вага толькі тэма, а не рэальнасьць; нездарма яна галадала, займалася гімнастыкай, трэніравалася, вага – любімая тэма кожны раз за кавай. Двойчы на тыдзень дамы сустракаюцца дзеля гэтага. Яны надзвычай талерантныя: ня мае значэньня, што ты думаеш або робіш, вырашальным зьяўляецца толькі абавязак стаць ідэалам – жанчынай “Vogue” альбо Галівуду.
Мяне лічаць экзоткай. Тая, што вучыцца і кайфуе, і жыве з бедалагам-братам.
Архітэктару падабаецца кватэра Майка. Гранітныя кубы ў прасторы зімняга саду ён знаходзіць геніяльнымі. Майкаў двор — вялікі зімні сад, па абчасаных плітах ідзеш праз сад да ўваходнай зоны Майкавага зімняга саду.
Архітэктар крытыкуе ўбранства верхняга паверху. Майкавым швагруйсястры уваход здаецца занадта бедным, таму яны пасадзілі туды двух далмацінцаў, шалёна дарагіх, затое адразу бачна. Архітэктар, праціўнік усялякіх падрахункаў, не хавае сваёй агіды, калі яны зьнікнуць, кажа ён, то гэта зраблю я; тое яшчэ відовішча — паглядзі толькі на пасаджаны на хадулі навес і звужаную ўнізе лесьвіцу; у пэўным сэньсе, думаю я, архітэктар пурыст, абстаноўка яму таксама не падабаецца, яна супярэчыць маім прынцыпам, выглядае як далмацінцы.
Маё цела крыху раздалося. Такое адчуваньне, што яно пабольшала з бакоў на таліі, а таксама бясконца ванітуе, у страўніку амаль нічога не застаецца, і ўвесь час я ўяўляю сабе ваўка, калі вішу над унітазам, уяўляю ваўка над краем студні.
Майк, я цяжарная. Гаворка ідзе палосамі, адно толькі застаецца цьвёрдым, недатыкальным, перш чым пачаць гаварыць, стоячы на дыбачках, з затоеным дыханьнем, мы пэўна абазначылі: жыцьцё застаецца. Для Майка гэта зразумела, яго лагоднасьць ня толькі спагада, але і ціхае апекаваньне, я зьдзіўляюся сабе самой і, канешне, баюся сама сябе.
Я станаўлюся дзікай. Супраціўляюся пункцыі каляплодных водаў. Хоць у сям’і ёсьць паталогіі трысаміі і ўсе вакол папярэджвалі і раілі. Ніякай пункцыі, увогуле, ня можа быць гаворкі, дзіця – гэта маё дзіця і будзе жыць і так, і так, таму дасьледаваньне ня мае значэньня, таму яно мне непатрэбнае. Майк згодны са мной, але ён ня можа быць дзікім.
Яны накручваюць і робяць мне ін’екцыю ўпэўненасьці. Па-шчырасьці, упэўненасьць не замацоўваецца, я даволі глухаватая ў адносінах да Майка. Курэньне мае падвоеную функцыю, два адценьні. З аднаго боку абараняе мяне, на траўцы парады канчаюцца, калі ў мяне травы поўныя грудзі, парады хуценька адступаюць, а з другога боку, яно нібы востры нож успорвае Майкаву спагаду. Гэта хвароба, гэта абсалютна хвароба, ты цяжарная, а накачваешся па вушы кайфам, гэта разбэшчанасьць, я табе пакажу, я выкіну цябе вон, крычыць ён і адначасова моцна трымае. Пасьля ён аплаквае сябе, мяне, сітуацыю.
Я сама сабе гаспадыня. Нават калі Майк робіць мне балюча, я сама сабе гаспадыня. Нават калі я зьдзекуюся над роднымі, я сама свая ўласная імперыя. У якой растуць трава і дзіця. Майк стрыманы перад іншымі, у яго ня так і добра ўсё, убоства сьвету толькі адгаворка, ён многа цяпер пра тое гаворыць, хоць яго лічаць прэсным, ён мусоліць гэтую тэму бясконца. Нейкая бяда знаходзіцца заўсёды і звычайна мае структуру, структуру, якая стварае ўбоства.
Архітэктара я зьела. Метафара, а не злачынства. Ён раптам перастаў мяне цікавіць. Сёньня ён зацікавіў бы мяне зноў, сёньня мяне цікавяць бясконца такія тыпы, а калі я з імі, я нуджуся па Майку.
У мяне ёсьць Анн Катрын. Анн Катрын маё ўсё, Анн Катрын маё сьвятло. Анн Катрын маё сьвятло, нават калі яна не пры мне. Вельмі часта яна якраз у маці Майка.
У Анн Катрын трысанамія. Ліюцца сьлёзы, ліюцца і ліюцца. Выцершы іх рукою, я ўзяла пялюшку; язык увесь час крыху высунуты, а павекі сярпом, складка павек — вывернуты ўнутр серп. Але так было тыдзень-два пасьля дыягназу сіндрому Даўна, а праз два тыдні яны сказалі – у вашага дзіцяці трысанамія. Адразу пасьля размовы толькі рыса, рыса праз маё жыцьцё, праз Майкаву лагоднасьць, падвоеная рыса праз сьцёгны. І больш нічога. Ёсьць толькі Анн Катрын і Анн Катрын мангалоід, ёсьць толькі яе трысанамія, ёсьць толькі гэтае мангалоіднае дзіця, маё мангалоіднае дзіця, маё дзіця з сіндромам Даўна.
Анн Катрын ня смокча. Я ўпіхваю ёй у рот мае смочкі, у гэты вялы рот, а яна ня смокча, усе немаўляты смокчуць як зьвяркі, толькі ня Анн Катрын. А я – карова, карова, якая залежыць ад даільнай машыны, бо маё дзіця інвалід і ня смокча, і грудзі, гэтыя вялізныя штуковіны, зацьвярдзелі нібы камень, і я станаўлюся каровай, я карова з дзіцем-інвалідам, карова з каменнымі грудзямі, якія пачынаюць запаляцца, таму такое значэньне мае даільная машына.
Усё абрушваецца на мяне. Майкаў змучаны твар, яго пагрозы, яго просьбы, якатаньне – кінь траву, хоць бы на час цяжарнасьці, і пайшло-паехала, мая маці тут жа, маці і радня асыпаюць папрокамі, чаму не зрабіла пункцыю, што ты нарабіла і сабе, і дзіцяці, і ўсім нам. А Майк, твая лагоднасьць застаецца лагоднасьцю і па-за рысай.
Анн Катрын пачынае смактаць. Пасьля безьлічы маіх спробаў сілай упіхнуць ёй паміж выпіраючым языком і верхнімі вуснамі смочкі, пасьля ня ведаю колькіх спробаў, яна зразумела. І я зразумела, як шмат часу пройдзе, пакуль Анн Катрын не спасьцігне абсалютна нармальныя рэчы.
Пакінуць як ёсьць. Пытаньне, ці пакінуць Анн Катрын як яна ёсьць, хоць бы частку незакранутай яе існасьці, узьнікае, я нават ня ведаю, на другім ці на трэцім годзе жыцьця, таму што мы павінны трэніраваць, паўтараючы тысячы разоў, рухі, натуральныя для здаровых дзяцей. Пакуль Анн Катрын ня зможа пераварочвацца са сьпіны на жывот, пакуль нарэшце не паверне галаву і плечы, спасьцігне рух бядра, пакуль рухі не аўтаматызуюцца, амаль пад прынукай прыводзяць мяне трэніроўкі да пытаньня: як мне зрабіць, як нам зрабіць, каб Анн Катрын ня стала таксай, гэтакім дрэсіраваным трысанамічным дзіцем для дэманстрацыі.
Анн Катрын можа думаць. Анн Катрын можа думаць. Анн Катрын думае і будзе думаць інакш, многія палічаць, што яна ня можа думаць. Але Анн Карын можа думаць, я ведаю гэта дакладна. Калі я гляджу ёй у далоньку, калі я раскрываю сваёй рукой яе руку і ўглядаюся ў лініі, якія паказала мне доктарка, як знакі паломкі ў кодзе, Анн Катрын сьмяецца, і гэты сьмех такі адданы, такі мне адданы, гэта ня сьмех прабачэньня, жахліва што гэта я, сьмех гэты – успышка сьвятла, адказ, адзіна правільны адказ, лагічны адказ на сьвідруючыя думкі. І я ведаю таксама, што ў яе мысьленьні пераплеценыя адчуваньні і інтуіцыя.
У Майка ёсьць Бог. Я ня маю Бога, якому б сказала: ты мой Бог, хоць магла б проста сказаць: мой Бог, некага прызначыўшы ім, прыдумаўшы сабе, пакуль бы ён ня ўзьняўся срэбным промнем, пакуль бы не паверыла — той, каго ты сабе прыдумала, ёсьць велічыня самастойная і пасылае табе дзіця-інваліда, бо ты добра забясьпечаная, у такія рэчы верыць Майк, і я зайздрошчу яму ў гэтым і адначасова мне абсалютна сьмешна.
Анн Катрын дае штуршок працэсам. Маю на ўвазе не ардынарныя каузальныя працэсы, гаворка ідзе пра проблескі ў спляценьні падзеяў. Вы скажаце, гэта эзаторыка, я скажу – не або так, у прынцыпе, мне ўсё роўна, я гляджу сама на сябе і на Анн Катрын, я назіраю за дзеяньнем, за працэсамі ў доме і бачу, што Анн Катрын нешта зрушвае, і тое, што яна зрушвае, зваротна на яе ўзьдзейнічае ў якасьці прыхільнасьці, добрага настрою і аддадзенага ёй часу.
Анн Катрын суцішае. Агрэсію, напрыклад, ускіпелы швагра ахалоджваецца, як мінімум, бо тут прысутнічае Анн Катрын. Або Майк крыху менш драматызуе пакуты сьвету, канешне, ён Бог ведае чаму драматызуе заўсёды, але ж крышачку меней, і адчувае сябе іначай; скажам, нейкі нюанс, ды ўсё ж досыць для кропелькі лепшага настрою. Відаць, у думках ён заўсёды зьедлівы. Ці ведаеце вы хоць аднаго інтэлектуала ў добрым гуморы? Я – не. І Майк не адзінокі ў сваёй прыгнечанасьці. У такіх заўсёды зморшчыны заклапочанасьці. Майку проста неабходны добры настрой, і Анн Катрын забясьпечвае яго.
Анн Катрын можа быць штуршком. Яна падштурхнула швагерку. Тая ачнулася і не захацела больш быць жанчынай мары. Вельмі проста: прабачце, але больш ніякай цікавасьці да існаваньня ў марах. Яна закахалася, закахалася ў хворага на рак, у параўнаньні з якім Майк найвышэйшы герой. Спачатку яна была нібы аглушаная тым мноствам “навошта і куды мы ідзем”, аглушаная ў філасофскім дачыненьні. Пасьля курсу хіміятэрапіі, калі яе каханаму стала лепш, філасафічнасьць атрымала цялеснасьць, што для мяне было добрым знакам. Я пачала называць яе ў думках па імені, ужо думаю не “майкавасястра”, а Маргарыта. Маргарыта, думаю я, і Роберт.
Маргарыта, Роберт, Анн Катрын і я праводзім пару дзён на Адрыятыцы. Чаму я не магу быць такой лёгкай, як Маргарыта, пытаюся я ў сябе, шух-шух, разганяе яна цемень і – на сонца, і Роберта бярэ з сабой, нібыта так і павінна быць, а мужчына яе мары застаецца недзе звонку, і метастазы застаюцца звонку, язвы, якія зьменшыліся, ды ўсё ж існуюць. Сыноў сваіх яна таксама пакідае звонку, яны цяпер пры бабулі.
Я назіраю станаўленьне Маргарыцінай вялікадушнасьці. Дагэтуль яе сэрца было замкнутае ў фарсістую ўпакоўку, цяпер яна вызваліла яго, стаіць на пляжы і сьмяецца з Анн Катрын, з майго трысанамічнага дзіцяці, якое, кавыляючы за Робертам, імітуе ягоную хаду, хаду хворага на рак каханага з метастазамі ў хрыбетніку, Маргарыта сьмяецца, мы сьмяемся над відовішчам, сьмяемся ўвесь час, нават пазьней за віном. І я думаю, што бяз Анн Катрын Маргарыта ніколі не закахалася б у Роберта, бяз Анн Катрын у яе ніколі не было б гэтага нябесна-блакітнага абсурду.
Майк любіць гуляць з Анн Катрын. Калі ён яе купае, суне руку пад струмень і правярае тэмпературу, другой трымаючы Анн Катрын. Анн Катрын сьмяецца, разам яны прыносяць мядзьведзя, карову і лодку, ён высока закасвае рукавы і садзіць яе ў ваду, пад’язджае лодкай да яе, каб яна пагрузіла карову і мядзьведзя; затым робіць круг вакол яе і прывозіць назад яе скарбы. Разам яны рвуць кветкі. На трохкалёсьніку ён цягне яе да парослага маргарыткамі лужка, затым яна сходзіць, рве маргарыткі і кладзе іх яму ў руку. Кветкі яны прыносяць у шклянках да бабулі, і яны тады плаваюць у тазіку, а Анн Катрын вылаўлівае іх і заўсёды раздае. Ад захапленьня ў Анн Катрын цякуць сьлінкі. Мне здаецца, што ён адпачывае ў яе самазабыцьці.
Мужчына мары ніколі не гаворыць – Роберт. Або – твой палюбоўнік, або – твой сябра, ён гаворыць толькі – калека. Калека, кажа ён і тады, калі калека прыходзіць. Калека, калека, гаворыць ён у маёй прысутнасьці і ў прысутнасьці Анн Катрын. І тады я абураюся, падымаю нарэшце хвост і джалю, можа, пратрэш вочы, кажу я, або гавару — убогі, ты насамрэч убогі.
Мужчына мары дапякае мяне, бо не сыходзіць. Ён проста не сыходзіць, хоць Маргарыта і прасіла яго, хоць Майк і даваў яму зразумець, хоць маці Майка і гаварыла з ім, а Маргарыта мяне злуе, бо не выганяе яго, Маргарыта не выкарыстоўвае сваё права. Маргарыта праяўляе высакароднасць і гэтым усё псуе. Швагра чакае, што ён яе падніме і зможа зноў злучыцца. Я ня ведаю, ці разумее Маргарыта, даводжу ёй свае меркаваньні, а затым сьціхаю, я ненавіджу, калі некага крыўдзяць, а дарадцаў становіцца ўсё больш. У мяне так з Майкам, калі ён гаворыць пра маю праблему з наркотыкамі. У мяне ўжо ў зубах навязла, а ён ніяк не перастане.
Мужчына мары адступае. Мужчына мары тэрапеўт, не сапраўдны, ён тэрапеўт вузкага профілю, з сертыфікатам тэрапеўтычнага скараснога ўскіпаньня, што яго робіць цьвёрдым у гандлі, а методыку, як арганізаваць пачуцьці і думкі, як стаяць, гаварыць – уласна кажучы, як маніпуляваць, — ён бессаромна пашырае. У гэтым ён нават мае посьпех, бо ўсе любяць гандаль, таму ўюцца каля яго, як каля жаўтка стратэгічна важнага яйка. Сьвет такі карумпаваны, думаю я, дапамога не азначае большага, чым дапамога пры пакупцы адэкватнага прадукту. Уласна, ён прыхарошваецца, прадстаўляецца, да прыкладу, інструктарам, каб не паказацца дурным. А дома паводзіць сябе як самы астатні і яўляе сабой альтэрнатыву забойцы. Досыць тэатра, досыць хістаньня, кажа задніца і робіць чорт ведае з чаго тэрор, калі ты зноў запярэчыш, а калі будзеш, як і раней, то я вазьму ўсё назад і павяду цябе ў краіну мараў.
Маргарыта застаецца назусім. Хоць я лічу гэта немагчымым. Яна ўладкоўваецца на працу ў ракавую клініку. Ня ў тую, дзе заўсёды знаходзіцца Роберт, яна працуе ў дзіцячай ракавай клініцы, адказвае за дакументацыю. Калі яна адсутнічае, абодвух яе сыноў глядзіць маці. Не без таго, ёй ужо каля сямідзесяці, яна гатуе на ўсіх і няньчыць Анн Катрын. Маргарыта моцная. Як яна змагла так вырасьці, думаю я і ўглядаюся ў сябе, якая я. Маргарыта балансуе на канаце, такое ў мяне адчуваньне, які ёй нацягнулі маці і Роберт. Калі яна страчвае раўнавагу і пачынае раскачвацца, а канат пераймае хістаньне, то абое па канцах каната выраўніваюць яе. Яна няўстойлівая, глядзіць уніз пад сабой, але не павінна страчваць надзею. Глядзець на акрабатыку Маргарыты на канаце трывожна, і Роберт, і маці вельмі баяцца, яны нібы дзьве агромністыя сьцябліны, два добрыя духі сям’і Зэкхен, — назіраньне гэтага танцу там, уверсе, вырашае нешта маё. А ўсё Анн Катрын. Яна пачынальніца.
Я зьязджаю. Я пераязджаю зноў у сваю кватэру, сама ня ведаю чаму. Не, не зусім дакладна. Магчыма, гэта з-за Анн Катрын. Або таму, што Маргарыта настолькі вырасла. Ці таму, што я бачу, як цяжка Майку са мной.
Пераклад Ліліі Законьнікавай.
Георг ПЭТЦ
НЕЎТАЙМаВАЛЬНЫ ШАЛ
Урыўкі з раману (2007 г.)
60
Над бурунамі – неаглядны гарызонт.
Паблізу берагу з вады, там, дзе яна абмывае зямлю, дзе хвалі б’юцца аб бераг, людзі дастаюць мёртвых птушак. Буравесьнікаў, альбатросаў, чаек... Абскубанае гняздо ціхаакіянскай чомгі, марское сьмецьце.
Бачыць гэта перашкаджаюць дахі партовых будынкаў і гушчар мачтаў: яхты стаяць ля молу са зьнятымі перад штормам сьцяжкамі і абкручанымі вакол мачтаў ветразямі... Ня ўбачыш птушак з-за плеч і рук партовых рабочых, мыйшчыкаў, якія ўвесь час знаходзяцца ў руху: дастаюць мёртвых жывёлінаў з вады.
Іх вылоўваюць з хваляў, як друз ад паламаных прадметаў.
Адзін з мыйшчыкаў адводзіць убок крылы прамоклых наскрозь, аж да сподняга пер’я, птушак: пух не пашкоджаны, канечнасьці таксама. Ніводная костачка не паламаная, толькі з дзюбаў выцякае вада...
Затанулі, кажа другі, і падпісваецца пад актам. Служачыя берагавой аховы даўно ўжо пайшлі, круцячы галовамі і сьмеючыся, яны зьніклі недзе ў нетрах гэтага порту, прызначанага для яхтаў і маторных лодак.
Пясок на моле і пляскатае каменьне берагавога вала ўкрыты цёмнымі плямамі. Яны прагна ўсмоктваюць ваду, што сьцякае з пер’я.
Затанулі, кажа той другі, усё яшчэ нябачны, вяртаючы крылы чайкі і чомгі ў ранейшае становішча.
Часам можна назіраць: птушкі лётаюць тым ніжэй, чым больш падае атмасферны ціск. На іх таксама негатыўна ўплывае цяжар задушлівай пераднавальнічнай сьпякоты, і калі ад першых маланак загараецца агнём сьцяна хмараў над безданьню, яны сотнямі ляцяць да зямлі і цэлымі касякамі ўладкоўваюцца між кранцамі і падвойнымі кнехтамі на прычале.
Звычайна яны яшчэ кружляюць нейкі час над морам, над самай вадою, і толькі потым першыя моцныя парывы ветру заганяюць іх у порт. Але гэтым разам цыклон, напэўна, сфармаваўся занадта хутка, напружаньне ў атмасферы было занадта высокім. Барометр рэзка ўпаў – атмасферны ціск правяраўся на кожнай яхце, на кожным лодачным прычале, – і птушкі, відаць, апынуліся ў вадзе, зьбіўшыся ў белы дыван, што разгойдваецца зараз ля молу, уздоўж прычальных масткоў і пірсаў стварэньнем, народжаным з пены марской пад гучнае верашчаньне і піск суродзічаў, якія заставаліся на сушы.
Я ўсё яшчэ ня бачу іх, але адчуваю шторм, яго халодны подых на сваім твары: тут і лёд халоднага марскога цячэньня, і здагадка акіяна пра два ягоныя полюсы, і пах тысячагадовых шляхоў, пракладзеных кітамі аж да самага Баранцава мора. Пахне і водарасьцевымі лясамі шэльфа – і зноў, і зноў патыхае прамоклым пухам затанулых птушак.
Людзі сьпяшаюцца ачысьціць ваду ля партовых пабудоваў. Кажуць, што гэты ўскалмачаны ветрам дыван са штормам прывабіцьу бухту вялікіх драпежнікаў з марскіх глыбіняў. У элітарных клубах ужо абмяркоўваюцца маршруты паляваньня на акулаў і скатаў, жаданая забава ў прыбярэжных водах.
Іду за ветрам, прэч ад узьбярэжжа.
Па бульвары Сервантэса да Бэй-стрыт, паўз Гоф-стрыт і Франклін-стрыт далей, уніз па 101-й, да таго месца, дзе яна па кальцавой ля перасячэньня Эры-стрыт і авеню Ван Нэс прыводзіць да аўтастрады, і адтуль яшчэ далей, у накірунку Дабль Рок і Кэндлстык Пойнт. Цяпер позірку адкрываецца ўжо большая частка бухты. І берагавая лінія, і скалістыя астравы перад ёю. І далей, уздоўж 101-й, у накірунку Пала Алта і Сан-Хазэ, і нарэшце, ужо амаль па-за межамі гораду, – у канцы бухты позірк скіроўваецца ўверх, на Коўст Рэнджэс. На пагоркі.
У вышыню.
Да мяжы зараджанай электрычнасьцю атмасферы, што ўспыхвае сполахамі маланак і ўзрываецца бурай. І далей. А там недзе трапляе раптам у беспаветраную прастору – і тут я, таксама раптам, адчуваю дотык Беатрыс за маёй сьпіной, нібы, так бы мовіць, зьнешнюю акантоўку, шостае колца планеты.
Дзіўнае тут месца, кажу я: раён заліву.
Захад – гэта кірунак сьвету, пазначаны паміраньнем і канцом сьвету, ад веку, а горад, некропаль, заўсёды жыве, як кажуць, з відам на яго, на захад сонца.
Усё тут, кожная акруга, кожны горад і кожнае невялікае паселішча паміж Пойнт Рэйес і Гаф Мун Бэй, кажу я, ведае адну персьпектыву – персьпектыву смерці. І ўсё, што належыць да гораду, усе будынкі, усе рэчы і ўсё жывое ў ім быццам падпарадкоўваецца літаратурнаму топасу, метафорыцы касьмічнага скону сузор’я ў нейкім ціхім акіяне, – гэтаксама і марскіх птушак шчытнымі дыванамі, баваўнянымі плытамі на хвалях гоніць да берагу.
Якая ж надзея можа яшчэ захавацца ў жыхароў такога гораду? – пытаюся я.
Яны могуць адмовіцца ад яго, кажа Беатрыс.
Яны могуць павярнуць назад, пайсьці па шляху рэгрэсу назад у горы. Адтуль бачна больш, чым зьнізу, з узбярэжжа.
Перастань нарэшце чытаць, гаворыць яна потым, закрый атлас. І я пакідаю Сан- Францыска і канец сьвету і паварочваюся да яе. Яна стаіць за мною, нібыта на нейкім дзіўным узвышэньні.
І ўсьміхаецца мне.
Сваёй чароўнай усьмешкай. Беатрыс.
59
Навальнічная сьпёка ўцісквае ў самы грунт. Я чую яе: скрып бэлек, крахтаньне ў бетонным скелеце дому, яно праходзіць па ўсіх паверхах, аж да сутарэньня, да падмуркаў.
На экране тэлевізара – мігценьне той самай навальніцы, таго самага сіняватага агню сьвятоа Эльма, што нясе з сабою цыклон.
Мая маці кінула мяне якраз тады, калі я быў у Сан-Францыска, кажу я Беатрыс. Пад час кругасьветнага падарожжа. Таму расстаньне не было для мяне занадта балючым. Расстаньне бяз словаў. Не сапраўдны разрыў. Мяне нават ня вельмі зьдзівіла, што я амаль не засмуціўся, кажу я, а Беатрыс раптам зноў усьміхаецца. Я ня ведаю, чаму.
Карцінка на экране трымціць, але гэта толькі кароткі перабой у перадачы, ня больш, сігнал абрываецца, цэлая гурма акупантаў-мурашоў на кароткі час займае месца, дзе знаходзіўся сьвет, але потым сьвет зноў вяртаецца на экран у сваім звыклым абліччы.
Кожны раз тое самае, кажу я, нічога новага. Нумар 142 нават не дакранаецца да ежы. Зьнікае ў ванным пакоі, усяго толькі на пяць хвілінаў. Чатыры, тры, дзьве, адна, – праходзяць як адно імгненьне... Гэта іншы раз палохае... Калі пачынаеш адлічваць ход часу, то здаецца, што адлік яшчэ больш паскарае ягоны ход, нібыта ён сам уцякае ад Нічога, ад Нуля ў сваім канцы.
Можа, менавіта таму і зьяўляецца калі-нікалі мігценьне на экране, нібы мантаж.
Мільганула коткай нейкая постаць, перабягаючы калідор насупраць нумароў 130 і 131 і зьнікла недзе там, дзе знаходзяцца пакоі для курэньня – ці, можа, у адным з пакояў побач з імі. Калі постаць на імгненьне прыпыняецца, мне здаецца, што я пазнаю профіль. Мне здаецца, што гэта твар Беатрыс, але яе твар я бачу зараз у кожным чалавеку, у кожнай рэчы.
Наведвальнік, вырашаю я.
Староньні чалавек, ня з нашай установы, гэта чуваць па ўпэўненых кроках: у іх яшчэ ёсьць мэты па-за гэтымі сьценамі. Ім яшчэ няма патрэбы быць нячутнымі, ня трэба баяцца разьбіць цішыню, што пасялілася ў калідорах і ў лесьвічных клетках, у ліфтавых і ў сьветлавых шахтах як прадвесьнік таго, што ня можа не прыйсьці.
Жанчына ў нумары 111 зьбіраецца выйсьці, разам з ёю з палаты выйдзе і апошняе дзённае сьвятло, яно ўжо не ліецца праз вокны, непасрэдна праз шырокія шыбы, а трапляе сюды толькі блякла-чырвоным адбіткам промняў ад цагляных сьценаў суседніх будынкаў. На вокнах няма ручак. Іх зьнялі, а, можа, іх тут увогуле ніколі не было.
Дзіўнае разьвітаньне, хутчэй нейкае намаганьне ўтрымаць у сабе да наступнай раніцы апошнія рэчы, а ня той ягоны зьмест, які тут, у цішыні, не да месца: дакрануцца да шчакі, да рук, пяшчотна пагладзіць... Нават гэтыя простыя рухі ня здольныя дасягнуць мэты: жанчына ў 111-м папраўляе рэсьпіратар на твары,... правярае яшчэ раз, ці добра ён сядзіць, – так, як звычайна чалавек правярае, ці чысты ў яго абутак, потым яна бярэ паднос з тумбачкі ля ложку... з прывялай салатай з недаедзеным, ужо размоклым ад падлівы кавалачкам мяса побач з талеркай... Зьедзена хіба толькі лыжка маннага пудынгу з місачкі... Жанчына выходзіць. Усё астатняе застаецца па той бок паветранага шлюзу, толькі праз акенца ў дзьвярах можна зазірнуць у палату, у каралеўства ценяў.
У пярэднім пакоі – той самы рытуал, што і кожнага вечара: рэсьпіратар, сетка для валос і пальчаткі з латэксу ляцяць у кошык для сьмецьця, белы гасьцявы халат з вышытай эмблемай установы – на крук, адтуль яго павязуць у дэзінфекцыйную камеру. Паднос з посудам ставіцца ў невялічкую сталёвую каляску, ужо матавую ад бясконцага праціраньня. Усё гэта таксама павязуць у паравую дэзінфекцыйную камеру ў падвале, пасьля, ноччу.
У калідоры за паветраным шлюзам зьбіраюцца апошнія наведвальнікі. Начная сястра толькі што прыступіла да дзяжурства. Яна разгладжвае на сабе халат і моўчкі, знакам паказвае наведвальнікам, у які бок выходзіць. Уніз па лесьвіцы. Не азіраючыся, бяз злосьці... І вось ужо ў аддзяленьні толькі яны і я: я перад сіняватым водбліскам шырмаў і мае людзі-лялькі – у сваіх палатах,... абкарнаныя, з запаволенымі рухамі ці наогул здольныя толькі па камандзе ўрача пад час абходу падвесьціся на расьцяжках з дапамогаю сясьцёр ці дэзінфектараў – іх у аддзяленьні мноства...
Усе, хто ляжыць тут у сваіх ложках, выглядаюць бясколернымі, і ня толькі таму, што сьвятло ад манітораў крадзе ў іх асабістыя рысы, робіць твары набраклымі, разносіць да непазнавальнасьці – тоўстыя губы, абмяклая шыя, неакрэсьленыя контуры... Яны здаюцца абгабляванымі,... пагаслымі ад празрыстых вадкасьцей з бясконцых кропельніцаў, што зьвісаюць са штатываў над сьпінкамі ложкаў або стаяць на сьпецыяльных калясках: высокія стрыжні, на якіх бутэлькі мяняюцца так, каб вадкасьць капала без перапынку.
Валасы застаюцца на падлозе і ў душы, каманда дэзінфектараў выносіць іх штораніцы. Мяшкі з валасамі зьвешваюцца з калясак, калі іх вязуць спальваць у сьпецыяльных печах. Кажуць, што ў таго, хто засуне ў іх голыя рукі, ужо праз пару дзён валасы таксама пачнуць выпадаць, пакідаючы на галаве цэлыя прасекі.
Часам два маіх чалавечкі-лялькі некалькі гадзінаў ляжаць побач, у адной „соце“, перш чым іх разьвязуць па ўласных камерах...
Яны ляжаць поруч нібы парцалянавыя, нібы акуратна састаўлены посуд у чаканьні таго, што з ім будуць рабіць далей, і ад санітараў патрабуецца вялікая спрактыкаванасьць – ці, можа, шанцаваньне, каб не пераблытаць фігуркі, не аднесьці адну з іх у тую палату, дзе належыць знаходзіцца другой.
Мае лялечкі-блізьняткі, кажу я. Адну ўжо не адрозьніш ад другой.
Менавіта гэта і ёсьць галоўны сімптом хваробы, якая ў сваім разьвіцьці не прыводзіць больш ні да якіх зьнешніх зьменаў. Любая іншая стыгма адсутнічае – толькі страчваецца ўсё тое, чым чалавек быў да гэтага, страчваецца настолькі, што яго лёгка пераблытаць з іншым... Нумар сярод мноства іншых нумароў у сьпісе. І больш нічога адметнага. Раптоўна.
Усю ўвагу я скіроўваю на лялечку-блізьнятка з нумара 111, на яе ўласныя рысы – а ўласнае ў яе толькі дыханьне. Я б, здаецца, пазнаў яе і праз экран, і па ледзь заўважным, але бесьперапынным, як стук сэрца, варушэньні коўдры ці прасьціны на яе парцалянавых грудзях, на рагу якой вышытая скарочаная назва аддзяленьня. Але пад прасьціною нічога не адчуваецца..
Я датыкаюся да яе і не прыбіраю руку, аж пакуль не перастаю яе бачыць, – усё яшчэ нічога. Нічога, што б я мог адчуць.
Ні цяпла.
Ні пачуцьця.
Ні стуку сэрца – гэтай ноччу.
58
Пацучыны кароль сочыць за намі са свайго кутка. Працуе кандыцыянер. З вентыляцыйных шчылінаў кожнае імгненьне падымаецца новая плынь халоднага паветра, яно выходзіць з лабірынту падводных і адводных трубаў, але і тут навальніцы яшчэ нагадваюць пра сябе нейкім няўлоўным цяжарам. Паветраны ціск адчуваецца нават тут, унізе. Ён шкодзіць дакладнасьці маіх вымярэньняў, кажа Шырлінг.
Надвор’е непрадказальна ўплывае на паводзіны жывёлаў. І таму амаль немагчыма займацца дасьледаваньнямі, пакуль над горадам вісіць цыклон, тлумачыць ён. У гэты час можна хіба што праверыць колькасьць жывёлінаў, больш нічога. Забіты час, па сутнасьці, больш рацыянальна было б даваць супрацоўнікам інстытуту на пару дзён водпуск,... ды і проста даць магчымасьць вырвацца з гэтай руціны, з цеснаты лабараторыяў, у якіх, на думку Шырлінга, яны марнеюць, як і іхнія пацукі, бо ад пацукоў іх аддзяляюць толькі жалезныя пруты клеткі.
Ён прысаджваецца перад адной з клетак і лічыць жывёлаў. Запісвае вынік, спачатку ў сваім блакноце, потым параўноўвае яго з лічбай на прымацаванай да клеткі шыльдачцы і пры неабходнасьці перапраўляе лічбу на клетцы.
Пацучыны кароль у боксе побач з намі адхіляецца ўбок: гэта апошнія куточкі ягоных уладаньняў.
У нас тут усе віды пацукоў, кажа Шырлінг: белыя, вядома, бо на іх белай поўсьці і на скуры больш прыкметныя сімптомы. Карычневыя пацукі. Чорныя. І нават голаскурыя ёсьць, яны ў тых клетках, вунь, уздоўж сьцяны, на іх не павінна падаць верхняе сьвятло, бо скура гэтых пацукоў нічым не абароненая ад выпраменьваньня, і нават ужо сьвятло адзінай звычайнай лямпы можа выклікаць у іх цяжкія апёкі.
Тут сабраныя і ўсе віды хваробаў: чалавечыя – уласная прадукцыя лабараторыі, яны нават абароненыя патэнтамі,... усе віды раку і пухлінаў, тыя, што перадаюцца вірусамі, і спадчынныя,... пашкоджаньні органаў, грыбкі, бактэрыяльныя інфекцыі ці проста звычайныя наступствы цеснаты ў клетцы: раздрапаныя раны, укусы, пераломы касьцей і іншыя фрактуры – увесь сьпектр жывёльных пакутаў.
А вось у гэтых боксах, пазначаных зялёнай кропкай, – знаходзяцца жывёлы, на геном якіх правы належаць нам, апавядае Шырлінг: мутацыі і, так бы мовіць, мантаж, пацукі з абсалютнай супраціўляльнасьцю, мы працуем ужо далёка ня з першым пакаленьнем, каб атрымаць урэшце найбольш устойлівую і генетычна самую здаровую структуру. На яе мы будзем апірацца ў новых дасьледаваньнях жывёлаў вышэйшага парадку – і гэтак далей, ад віду да віду, па ўсіх прыступках лесьвіцы эвалюцыі, аж да чалавека.
Шырлінг засоўвае руку ў бокс і хапае аднаго з пацукоў. Той адчайна намагаецца ўкусіць палец, але ня можа дастаць. Шырлінг за хвост выцягвае пацука з боксу, ставіць яго перад сабою на рабочую паверхню перад самай клеткай. Я сачу за тым, як ён абмацвае жывёліну, пакуль, нарэшце не знаходзіць патрэбныя сімптомы, тое парушэньне, якое пазначана назвай на прымацаванай да клеткі шыльдачцы.
Астатнія пацукі штурхаюцца ля шкляной пярэдняй сьценкі боксу, упіраюцца ў яе лапкамі, імкнучыся дапамагчы бедалазе, але кантактаваць з ім могуць толькі насамі... Насы ўздрыгваюць, прынюхваюцца, бесперапынна рухаюцца сьледам за пахам суродзіча. Гэта таксама свайго пэўны дотык – праз шкло.
Нават сам пацучыны кароль падпоўз трохі бліжэй, высунуўшыся са змроку сваёй троннай залы.
Шырлінг нешта пазначае ў блакноце пад адным з нумароў, робіць вымярэньні, узважвае пацука. А потым саджае яго назад у клетку, бярэ наступнага і паўтарае ўсю працэдуру спачатку, ужо на новым экземпляры.
Трохі ўбаку ад доўгіх шэрагаў боксаў асобна стаяць чатыры цалкам празрыстыя клеткі.
Матэрыял для новых інфекцыяў, кажа Шырлінг і дадае, што ўжо праз пару дзён будзе вырашана, што ім увесьці і да каго іх далучаць – да пацукоў з хібамі ці да носьбітаў рэзістэнтных штамаў. Гэта залежыць, у прыватнасьці, ад таго, якія серыі досьведаў будуць распачатыя у бліжэйшы час. Пакуль што цыклон, сьпёка не дазваляюць пачаць працу, але ж і бясконца адкладваць немагчыма. Жывёліны старэюць, а час – вырашальны фактар, вось і адставілі прадбачліва гэтыя чатыры клеткі, каб можна было ў любы момант узяцца за справу... Тут маладыя індывіды,... дарагія, сьпецыяльна выведзеныя, і вельмі б хацелася ўбачыць, што высьветліцца ў цягу эксьперыментаў.
Маю ўвагу прыцягвае пацук у пярэдняй клетцы. Ён меншы, чым усе астатнія цені ў клетцы, астатнія схемы,... зьнешне ён нагадвае хутчэй мыш, чым пацука: вялікія цёмныя вочы, чуйны нос і надзвычай доўгія вусы... Горды выраз, калі можна так сказаць, – магчыма, менавіта таму, што ён такі маленькі ў параўнаньні з іншымі. Поўсьць цёмна-карычневая, хвост таксама, у адрозьненьне ад звычайных пацучыных цялесна-ружовых хвастоў. На ягоным брушку і на грудзях бачны незвычайны ўзор. Калі пацук устае, узор нагадвае белы крыж.
Шырлінг тлумачыць, паказваючы на „крыж“: сhokolate berkshire, бэркшырскі шакаладны: Ён ужо скончыў інвентарызацыю першага боксу і пераходзіць да наступнага. Зноў занатоўвае нешта ў блакноце... Дзіўна, кажа ён, і, ня гледзячы, засоўвае руку ў клетку з пацучыным каралём, хапае аднаго з пацукоў і рэзкім рухам спрабуе падняць яго ўгору. Хваля дрыжыкаў ахоплівае клубок з дзесяці ці дваццаці жывёлінаў, яны так сашчапіліся хвастамі, што здаецца, быццам адно стварэньне – непасрэдны працяг другога,... быццам гэта нейкі новы, жудасны вынік эвалюцыі ў лабараторных умовах утрыманьня жывёлаў.
Нарэшце Шырлінгу ўдаецца выхапіць пацука, якога ён моцна трымае за шкірку, з гордзіева вузла сашчэпленых хвастоў і лапак, і пацучыны кароль, згубіўшы частку свайго цела, падае на падлогу клеткі, назад у цень. І толькі пацук у руцэ Шырлінга не перастае адбівацца. Пярэднімі і заднімі лапкамі ён шпыляе па далоні, спрабуе адштурхнуцца ад яе, малоціць ва ўсе бакі, драпаецца, кусаецца,...але іхнія разцы, тлумачыць Шырлінг, падпілаваныя настолькі дакладна, што ня могуць параніць. Інакш пацукі даўно ўжо пашматавалі б адзін аднаго ў клетках.
Тое самае назіраецца і на волі, працягвае Шырлінг, пазіраючы на нястомнае вар’яваньне пацука ў сваёй руцэ: калі чалавек спрабуе ўзяць адно з такіх маленькіх стварэньняў, завалодаць ім, то яно абараняецца ўсёй сваёй сьмехатворнай зброяй. Але трапіўшы ў кіпцюры да кошкі, пацук гіне ўжо ў наступнае імгненьне. Бяз шалу, не супраціўляючыся. Можна падумаць, што паміж жыцьцём і сьмерцю злоўленай жывёлы і тым, хто яе злавіў, існуе нейкая сувязь, нейкая лагічная камутацыя, народжаная эвалюцыяй за мільёны гадоў.
І паміраюць яны пры гэтым амаль без узьдзеяньня зьнешняй сілы,... сьмерць прыходзіць, скажам так, з галавы, ад усьведамленьня безвыходнасьці ўласнай сітуацыі. Цела падпарадкоўваецца загаду душы, сьмерць жыве ў нашых душах, а ня ў целах, вось што цікава. Гэта мае рэвалюцыйнае значэньне для разуменьня самого працэсу паміраньня, які да гэтага часу лічыўся пераважна пасіўным.
Шмат што памянялася, зазначае Шырлінг. У сваіх дасьледаваньнях мы ўжо дасягнулі значнага посьпеху і вось-вось знойдзем разгадку таямніцы сьмерці. Пры гэтых словах ён паволі сьціскае пальцы, у якіх маленькі грызун, адарваная частка цела пацучынага караля, усё яшчэ лютуе, вядзе сваё апошняе змаганьне. Кулак сьціскаецца вакол пацучка амаль пяшчотна. Удары знутры слабнуць, Шырлінг сьціскае кулак мацней, так, што пацук можа толькі дыхаць, у кулаку роўна столькі месца, каб той мог скукожыцца ў гэтай жывой пячорцы, але ён ужо нічога ня бачыць, бо сьвятла кулак не прапускае. Адтуль вытыркваецца толькі ружовы хвосьцік, які яшчэ ўздрыгвае, але праз некалькі імгненьняў раптам вяла абвісае, страціўшы апошнія рэшткі жыцьця.
Менавіта пачуцьцё безвыходнасьці забівае яго, кажа Шырлінг і расчыняе кулак. Страта ўсялякай персьпектывы прыводзіць у дзеяньне загадкавы механізм сьвядомага паміраньня, ахвярай якога і становіцца жывёліна.... На ягонай руцэ пацучок ляжыць зараз выцягнуўшыся на ўвесь рост, з прыадчыненым ротам, з няшчыльна заплюшчанымі вачыма... А таксама, працягвае Шырлінг, біялагічная камутацыя паміж чалавекам і мышшу. Праверана на практыцы: кожны чарговы лабараторны досьлед, кожная чарговая скарыстаная жывёла усё больш павялічваюць колькасьць досьледных экземпляраў, якія паміраюць, ледзь толькі возьмеш іх у рукі.
Гэта і ёсьць тая самая сутнасьць сьмерці, разважае ўголас Шырлінг, мы ўжо зусім наблізіліся да разгадкі апошніх таямніцаў. У гэтай лабараторыі, з дапамогаю гэтага маленькага зьвярка, кажа ён і скідае мёртвага пацука з далоні ў скрынку для сьмецьця, што стаіць пад сталом для досьледаў, а потым старанна працірае далоні сьпіртам, ...з дапамогаю аднаго гэтага пацучка і дэкадзіраваньня таго, што адбываецца ў самы апошні момант у ягоным мозгу, чалавек атрымае неабходную інфармацыю, каб аднойчы самому прасачыць дарогу сьмерці, а значыць і знайсьці дарогу да бесьсьмяротнасьці.
Вам гэта, безумоўна, падабаецца, кажа ён мне.
Ён і я, мы абодва палюем у рэшце рэшт на тую самую пачвару. Адзінае, у чым мы адрозьніваемся, – гэта выбраная намі зброя.
57
Я бачыў сьмерць, кажу я да Беатрыс. У боксах з пацукамі. У боксах з маімі лялечкамі-блізьняткамі, у іх лялечных скрынках. І аблічча ў яе куды больш матэрыяльнае, чым мы сабе ўяўляем. Я адшукаў яе тут, у Нью-Ёрку, кажу я. Незадоўга да нашай сустрэчы. Я тады схаваўся ў бібліятэцы ад навальнічнай сьпёкі, якая, рухаючыся з боку ракі Гудзон і заліва, брала ў акружэньне горад... Набліжэньне навальніцы я адзначаў на сінаптычных картах.... Я проста сеў за бліжэйшы стол з кнігай, узятай наўздагад з паліцы... Гэта была „Энцыклапедыя сусьвету ад А да Я“. Сусьвет на няпоўных чатырохстах старонках. Усе таксанімічныя катэгорыі космасу, укладзеныя ў дзьвесьце пяцьдзясят тысячаў ключавых словаў,... немагчыма ўявіць больш шырокае бачаньне сьвету ў больш сьціслым фокусе.
Тым ня менш, позірк мой зноў і зноў адрываўся ад кнігі. На другім канцы стала таксама сядзеў студэнт, дакладна насупраць мяне, нібы маё ўласнае адлюстраваньне, і мне здалося, што ягоныя рухі, паўтараюць мае рухі. Тая самая жэстыкуляцыя. Тое ж самае паглыбленьне ў тэкст. Гэтак сама ён часу ад часу падводзіў позірк угору. А потым чалавека насупраць мяне раптам ахапіў неспакой. Ён усё больш ліхаманкава гартаў старонкі, зноў раскрываў кнігу ў тых месцах, дзе раней пакінуў закладкі, перачытваў тэкст раз, другі, трэці, і тут я заўважыў дзіўны выраз недаверу ў ягоным позірку... Магчыма, проста ад спякоты там, па-за сьценамі, ад ціску цыклона, які толькі глыбей, яшчэ больш ненажэрна ўгрызаецца над вусьцем ракі ў перагрэтае вільготнае паветра ля ўзьбярэжжа.
Але вось я бачу, што ён ужо нерухома ляжыць на сваіх кнігах, кажу я да Беатрыс, і толькі тут разумею, што здарылася. Я адкладваю „Энцыклапедыю сусьвету ад А да Я“ і абыходжу стол. Прыўзьнімаю ягоную галаву з кнігі: тая самая старонка, на якой раскрыта і мая энцыклапедыя, той самы тэкст, а побач некалькі неразборліва напісаных радкоў нататак,... заўвагі і глосы па тэме ягоных дасьледаваньняў, сьцерці іх ён ужо не пасьпеў: незьлічоныя штрыхі бяз пэўнай мэты, спасылкі на тую ці іншую кнігу, некаторыя заўвагі перакрэсьленыя, іншыя ён абвёў кружком – крыптаграфічная формула ягонага апошняга заключэньня, толькі рашыць гэтае ўраўненьне сходу не атрымаецца.
Галасы ў канцы чытальнай залы, першая праява хваляваньня – здаецца, што ў паветра ўзнялася чарада галубоў, якія, б’ючы крыламі, ляцяць уздоўж застаўленых стэлажамі сьценаў, аблятаючы залу. Хваляваньне ахоплівае ўсіх часовых насельнікаў гэтага памяшканьня. Я выдзіраю з кнігі старонку з дзіўнай формулай, запісанай памерлым студэнтам, – Беатрыс я пра гэта не расказваю. Аркуш выймаецца з пераплёту акуратна, не пакідаючы сьлядоў. Вяртаюся на месца і асьцярожна распраўляю ўкрадзеную старонку па-над маёй „Энцыклапедыяй сусьвету ад А да Я“.
Нейкі час я яшчэ спрабую чытаць. Потым закрываю кнігу і кіруюся ў лабірынт стэлажоў. Перасоўваю іх, пакуль не знаходжу патрэбны, і стаўлю сваю энцыклапедыю на месца. Згорнутая містычная старонка з другога асобніка кнігі ўжо ляжыць у маёй кішэні. І я выходжу з бібліятэкі.
Задушлівая пагроза навісае над Нью-Ёркам. Пужае мяне не само неба, зноў зьвяртаюся я да Беатрыс, а, хутчэй, зграя нізкіх і яшчэ ніжэйшых стварэньняў на небакраі. Бо менавіта гэта было самым дзіўным у сьмерці таго чалавека, майго адлюстраваньня: на працягу аднага толькі імгненьня, калі ягоны позірк зачаравана ўтаропіўся некуды ўгору, я мог бачыць тое, што бачыў ён. Як і ён, я ўбачыў інкарнацыю той жудаснай істоты, яе ўвасабленьне, яна знаходзілася над кнігай, што ляжала перад студэнтам на стале. Над старонкай, што знаходзілася зараз у маёй кішэні. Над тымі фатальнымі нататкамі. Як і ён, я ў гэты момант убачыў ягонага забойцу: жудасную, дэманічную цыркуляцыю ў паветры,... карагод постацяў і шолахаў, для якіх ня знойдзеш больш-менш дакладнай назвы, якіх тым больш не разгледзіш. Можна толькі здагадвацца, што яны ненаедна прагныя, што ў іх учэпістыя лапы з кіпцюрамі, вялікія зубы,... што іх шырокія ноздры пажадліва прынюхваюцца да кожнай поры цела. Гэтыя страшыдлы голасна, з’едліва рагочуць усімі сваімі мордамі, прыглядаючыся шырока расплюшчанымі малочна-мутнымі вачыма. А ў цэнтры цыклона знаходзіцца фоса, начная кошка, ненажэрны, неўтаймавальны шал.
І раптам я бачу самога сябе вачыма гэтай пачвары. Бачу, як я сяджу дзесьці ўнізе пад сабою і раптам зьнікаю паміж уласнымі сківіцамі. Бачу, як я краду зашыфраваныя нататкі памерлага студэнта, як выцягваю старонку з-пад ягонай галавы. Бачу, як я ўцякаю ў лабірынт стэлажоў, бачу трывожна аднастайны ўзор незьлічоных палатняных пераплётаў кніг на паліцах. Потым яны зьліваюцца ў маіх вачах у суцэльную роўную плоскасьць, у магутную сьцяну з кніг і паліц, неадольную для позірку пачвары, што караскаецца ўсё вышэй і вышэй.
І яшчэ: я бачу вялізную, неабсяжную чытальную залу, якая здаецца ня менш дэманічнай чым тое страшыдла, а ў ёй, у глыбіні яе праходаў, праглынутую імі маю ўласную здрабнелую постаць: бачу перад сабою самога сябе, свае ўцёкі.
Пераклад Галіны СКАКУН.
Крысьціян Тайсль
Выбраныя вершы
(З напісанага ўлетку 2007 году)
1
Калі я стукаюся ў яе дзьверы
яна ў ад’езьдзе
Мне адчыняе
яе адсутнасьць
і люстэрка што
вісіць у яе калідоры
паказвае мне адно
яе невыразна-ломкія абрысы
Калі я еду ў падарожжа
яна едзе са мною да самай мяжы
Там яна кажа мне
на разьвітаньне
вынайдзенае слова
на памежнай станцыі пазычае
ад аднаго з тых хто чакае
крыху сна
і з гэтым зьнікае
за зіхоткімі гадзіньнікамі
у памяшканьні
якое ўраньні ўжо зьнікла
2
Твой двайнік
стаміўся
Твайго сну прамінулае
начы было замала
вам абаім
Твае мроі былі занадта скупыя
каб сілкаваць яго
Цяпер ён змагаецца
са сваім сном
і губляе дзень
з вачэй
Ты сьцелеш
яму ложак
паміж тваіх чатырох сьценаў
Калі ён там сьпіць
ты цешышся з яго
і таксама з апаўдня
што павольна выцякае
і з людзей што
спыняюцца
бачачы цябе
і пытаюцца ў цябе
дзе ён цяпер
3
Аднойчы летнім вечарам
мне пазваніў мой сябар
і паведаміў мне
што ён – усяго толькі цень
Злучаны з яго
сьветлым голасам
я сядзеў каля вакна
і назіраў як на двор
павольна навальвалася цемра
Калі нашая размова
па нязьлічаных секундах ветру
дайшла да фінішу
усё сьвятло гэтага дня
летняе сьпёкі зрасходавалася
і я адчыніў вокны й дзьверы
каб пусьціць унутр ноч
4
Перад бляклым небам
голым стаіць новае раньне
Пасьля кароткага сну
абудзіліся зноў вакзалы
Заходні вецер
які й не засынаў
усю ноч
мяняецца на вецер
з поўдня
Чаргаваньне зьменаў
адбываецца неўпрыкмет
між дрэваў у разьлеглых прысадах
Вокны й дзьверы
адчыняюцца й зачыняюцца
Набраная цягам дзён стома
пазьбягае кватэраў
напалову адасьнёныя сны –
вачэй іхніх насельнікаў
На вуліцы зноў разам
рассаджваюцца
твары што распаліся
мінулым вечарам
Першыя трамваі з размахам
коцяцца пустымі вуліцамі
У імгненьне вока
вулічныя цясьніны
даюць месца вялікім арэнам
і выглядае так нібы горад
уміг нараджаецца зноў на сьвет
5
Вершнік на хвалях
Манфрэду Хёбату
У вадзе
я вучыўся чытаць
у кнігах
я вучыўся плаваць
З году ў год робяцца
мой почырк і мае
рухі падчас плаваньня
больш падобныя адно да аднаго
Падчас язды вярхом на хвалях
я знаходжу новыя словы
каля пакінутых пісьмовых сталоў
іншых паэтаў
жывых яшчэ жывых мёртвых
я чакаю аж пакуль неба зробіцца
чарнільным возерам
на раку
што цячэ ў сярэдзіну краіны
Бывае што я ныраю
ў старажытны парк з паперы
сяды-тады я вынырваю зноў
у ставе
які чым далей я плыву ўпоперак яго
тым больш успрымае
артыкуляцыю хваляў
і языка
6
Ты шукаеш мейсца
што ацалела ад усяго
доўга назіраеш
выпытваеш у выкшталцоных
летуценьнікаў
і знаходзіш
пасьля шматгадовага марнага
шуканьня толькі яшчэ адно месьцейка
ў тваім садзе –
месьцейка дзе ты
аніколі ў жыцьці ня быў раззлаваны
што ня сьведчыць ні за цябе ні супраць
і засталося гэткім самым
з часоў твайго маленства:
няма больш ні пядзі зямлі
на якой здараюцца з году ў год
тры дзьмухаўцы
7
Апошняю ноччу ў сьне
адкрыў мне мой брат
што там дзе раней была мая сьпіна
вісела спаруда з дроту
Ён не нагаварыў на мяне
усе люстэркі пацьвярджалі:
высокі цыліндар
з дроту сплеценага ў клубок
цяжарам вісеў на мне
і хрумсьцеў у летнім сквары
Пыл апалае леташняе лісьце
і цыгарэтныя недапалкі
усё – зьмеценае ў кучу ветрам –
пераблыталася ў ім
шматлікія дажджы
пакінулі на ім іржу
Доўга-доўга мусіў я
несьці гэты цяжар на сабе
ужо й ня ведаў колькі часу
і быў праз гэта засмучаны
вельмі ўзлаваны
Ад майго засмучэньня й злосьці
драты пачалі напальвацца
выпальваць мёртвае лісьце
цыгарэтныя недапалкі
выпальваць мне лёгкія й сэрца
Мой брат зьнік
нічога не сказаўшы
і мяне раптоўна падхапіла
ледзяная моц воднага струменю
што панёс мяне прэч
і скінуў мяне ў яміну
у якой я нараніцы
апрытомнеў
з болем у сьпіне
8
На аркушы паперы
напісала жанчына
якой належыць крама кветак
на вялікім вулічным скрыжаваньні
назву прыдуманай кветкі
і адразу зьлякалася пустаты
у якой апынулася гэтая назва
На ваконнай шыбе
дзіця намалявала гэтую кветку
ўначы калі ўсе ўжо спалі
яно намалявала чырвоную й вялізную
кветку на бруднай шыбіне
і спужалася калі назаўтра
яе зноўку не было
Пераклад Лявона Баршчэўскага.
Феліцытас Фердэр
ДЗЕНЬ ПАМІНАНЬНЯ
НЯБОЖЧЫКАЎ
Кожны год, у дзень памінаньня нябожчыкаў, мы ідзем на могілкі, удвух, па магчымасьці позна вечарам, калі акрамя нас там ужо нікога няма. Мы праходжваемся сярод магілаў, сярод помнікаў і склепаў, прыглядаючыся да лагодна-цёплага чырванаватага сьвятла сьвечак. А потым падымаемся на невысокі пагорак і адтуль глядзім уніз, на мора агеньчыкаў, на ўсіх памерлых.
У мяне ёсьць усё: засмажаная качка, гародніна, хлеб; я сьпецыяльна ўзяла адгул на рабоце. Вярнуўшыся з крамы, выходжу на балкон і стаю там нейкі час, прыхіліўшыся да дзьвярэй, каб трохі перадыхнуць. Шыба астуджае лоб, калі я прыціскаюся да яе галавою. У паветры ўжо адчуваецца першы подых зімы. На дварэ ў гэтую пару цёмна. Неба чыстае, усё ў зорках. Сусьвет невымерна вялікі. Сонца – усяго толькі адна з зорак. Найбліжэй да яго знаходзіцца Праксіма Цэнтаўра. Каб дайсьці туды, да найбліжэйшай зоркі, сонечнаму сьвятлу патрабуецца чатыры гады. 4 гады. Зорак мільярды, а мільярд – гэта спачатку мільён, потым дзесяць мільёнаў, сто мільёнаў і толькі тады – мільярд, усяго толькі адзін мільярд. Потым паўтарыць яшчэ раз – атрымаецца другі мільярд, і гэтак далей. А ў нашай Галактыцы налічваецца трыста мільярдаў зорак. Нашая Галактыка называецца Млечны Шлях. Адна з бліжэйшых да яе галактык – туманнасьць Андрамеды. Разам з некаторымі іншымі галактыкамі Млечны Шлях утварае лакальнае скопішча. Акрамя яго, ёсьць мноства іншых сістэмаў, у якія ўваходзяць сотні мільярдаў зорак, ёсьць мільярды галактыкаў. Адзін мільён, дзесяць мільёнаў, сто мільёнаў і толькі тады – мільярд, усяго адзін мільярд. Лічыцца, што ў Сусьвеце існуе каля ста мільярдаў галактыкаў. А нашае Сонца – усяго толькі адна з зорак. Я люблю думаць велічынямі, якія немагчыма ўявіць, мне падабаецца, калі ў галаве аж віруе і раптам зьяўляецца нешта непараўнальна большае за цябе. Для гэтага добра надаецца астраномія. У мяне пачалося ўсё з кнігі Стывена Хоўкіна „Кароткая гісторыя часу“. Прачытаўшы яе, я трапіла пад непадзельную ўладу астраноміі.
У мяне ёсьць усё: засмажаная качка, гародніна, хлеб; гэта нашыя ўгодкі, 2 лістапада, Дзень памінаньня нябожчыкаў. Фаршыраваная качка – твая любімая страва, я таксама люблю яе, мы абодва незалежна адно ад аднаго з ежы больш за ўсё любілі фаршыраваную качку. Я дастаю птушку з сумкі-халадзільніка, вага немалая, паліваю халоднай вадой, асьцярожна прамакаю насуха – так прамакаюць пот у чалавека з гарачкай. Расьціраю соль, пасыпаю качку, дадаю перац, і змолаты, і зярняткамі. Скурка халодная, навобмацак мокрая. Драбню прыправы, час ад часу нюхаючы пальцы: люблю, калі на іх застаецца пах прыправаў. Паварочваю рэгулятар на духоўцы, каб яна тым часам нагрэлася да патрэбнай тэмпературы. Мне чуецца твой голас: ты сказаў тады, каб я больш ніколі не пакідала цябе аднаго, бо, выходзячы з дому, ты можаш забыць выключыць сьвятло ці пліту, вада можа пераліцца на падлогу, ты паставіш ацяпленьне на максімум, і ў кватэры будзе занадта горача для гэтай пары году, забудзеш прыпыніць падпіску на газеты на час адпачынку, кватэра пасьля цябе будзе мець выгляд як пасьля патопу, палохаў ты, патрабуючы, каб я з гэтага часу наглядала за табою. Я ўсьміхаюся, бяру твае рукі ў свае, а ты глядзіш на мяне позіркам таксы, трохі перабіраючы меру.
Я разрываю пластыкавую ўпакоўку, выцягваю праз вузкую шчыліну тосты, па два за раз. Спачатку рэжу іх упоперак, потым паварочваю скрылёчкі, рэжу драбней, і ўрэшце атрымаліваюцца кубікі. Шырокім нажом страсаю іх у міску і бяру наступныя два тосты. Рэжу на папярэчныя скрылёчкі, паварочваю, рэжу драбней, страсаю нажом з дошкі ў міску. Наступныя два тосты.
Мне сьніцца вялікае сьвята. Мы сьвяткуем на дварэ, смажым мяса на грылі. Процьма мяса, падсмажаныя на грылі баклажаны, падсмажаныя перцы, падсмажаны сельдэрэй. Нават маленькае парася круціцца на пожагу, з яго капае тлушч, напаўняючы навакольле духмяным прадчуваньнем прысмакаў, і госьці пачынаюць хвалявацца. На небе паказваюцца хмаркі, невядома, ці захаваецца пагода. Канешне, пад тэнтамі месца ўсім хопіць, але будзе шкада, калі надвор’е сапсуецца. Між тым прыходзяць новыя і новыя госьці, далёкая радня, некаторых я бачыла апошні раз гадоў з дзесяць таму і зараз заўважаю перамены ў іх, на іх тварах, яны абдымаюць мяне так, нібы за гэты час анічога не адбылося, і будзяць успаміны пра дзяцінства, даўно забытае. Я гутару з тваімі сябрамі, з тваімі знаёмымі, якіх да гэтага ведала толькі па расказах, таго-сяго бачыла на фотаздымках. Я ўжо трохі падпіла, звычайна я ня п’ю піва ўдзень, але калі глядзіш на грыль, то пачынаеш адчуваць смагу. Ну вось, яшчэ трохі, і можна будзе сядаць за стол. Я ўвесь час пераходжу з месца на месца, то там, то тут бачу яшчэ аднаго знаёмага, здалёку ўгледжваю яшчэ адзін твар, яшчэ адну кампанію, якіх нельга абыйсьці ўвагай, так і лётаю па ўсім падворку, і дзе б ні прысела, мне распавядаюць яшчэ адну гісторыю, удзельніцай якой я нібыта была. Пачынае зьмяркаць, я запальваю факелы, мы яшчэ раніцай коса натыкалі іх у траву, у пясок. Надвор’е не пад-вяло. Сьмех гучыць усё больш нястрымна, усё даўжэй, асобныя кампаніі распадаюцца, усе сыходзяцца разам.
Я абіраю яблыкі, мыю моркву, саскрабаю з яе карычневыя плямы. Рэжу драбнюткімі колцамі. Абед я гатую амаль штодня, але каб колцы морквы атрымаліся зусім дробнымі, патрабуецца час. Потым надыходзіць чарга яблыкаў, іх я спачатку разразаю напалову, потым з кожнай палавінкі вычышчаю сярэдзіну, потым страсаю палавінкі з дошкі, каб вальней было рэзаць, палавінка за палавінкай ператвараецца ў скрылёчкі, скрылёчкі наразаю ўпоперак, пераварочваю, крышу драбней, на кубікі. Наступны скрылёк.
Нашыя сем’і амаль незнаёмыя паміж сабою. Мае бацькі жывуць занадта далёка адсюль і ня могуць часта наведвацца ў госьці, а ты, неўзабаве пасьля таго як мы сустрэліся, пасварыўся са сваімі. Тады ты паехаў да іх, каб усё расказаць ім, яны ў той вечар зьбіраліся пайсьці на канцэрт, на вячэру была фаршыраваная качка, прынамсі так мне запомнілася. Вы наеліся, пагутарылі, потым пілі каву, ты сядзеў быццам на гарачай патэльні, далей ужо нельга было адкладваць, бо да канцэрта заставалася мала часу. Вы ўжо сабраліся выходзіць, твая маці якраз папраўляла бацьку гальштук, калі ты нарэшце адважыўся. Я ясна бачу выраз прыкрасьці ў вачах тваіх бацькоў – час, здавалася, спыніўся, – калі ты сказаў ім, што зьбіраешся кінуць вучобу ва універсітэце і пайсьці вучнем да сталяра. Спачатку ў вачах была прыкрасьць, потым трывога, бацькі глядзелі на цябе так, быццам ты з глузду зьехаў, яны спачатку нават не абурыліся, а, хутчэй, спалохаліся. Пачутае яны ўспрынялі, гэта было бачна па іх, як нейкую супярэчнасьць законам прыроды. Разьюшыліся яны пасьля. Калі яны слухалі Бетховена, то ўнутры іх нешта ўжо шумавала, не дазваляла сканцэнтравацца. Але толькі праз некалькі дзён да іх сьвядомасьці кропля па кроплі дайшоў сэнс сказанага табою: кінуць універсітэт, пайсьці вучыцца на сталяра. Вось тады і шуганула полымя гневу, толькі цябе на той час аддзялялі ад іх кіламетры. Твае бацькі так і не зразумелі гэтага кроку, ня толькі адразу, але і потым, яе здолелі зразумець, нягледзячы ні на што. Першапачатковых ведаў па сьпецыяльнасьці арганізацыя і кіраваньне вытворчасьцю, набытых за чатыры семестры, табе было дастаткова, зацікавіла цябе не сьпецыяльнасьць, а матэрыял. Драўніна. Тэкстура. Афарбоўка. Ты быў бяз памяці ад усяго гэтага, і тваё захапленьне перадавалася іншым. Ужо праз пару месяцаў галерыі ладзілі выставы тваіх, як ты казаў, дзеравяшак. Драўніна, апрацаваная належным чынам, успрымаецца на дотык, як скура. Але тая „дзеравяшка“, якую ты падарыў мне, занадта далікатная, тоненькія рукі разгаліноўваюцца, пераплятаюцца, пераблытваюцца, няма ніводнай плоскасьці, па якой можна было б правесьці далоньню, і пры дотыку я заўсёды баюся паламаць яе. Я згадваю тое месца, дзе ў цябе самая мяккая скура, там, над лініяй чорных кучаравістых валаскоў, мне ўспамінаецца, як ты ляжыш за мною, раніцай, і я ўвесь час адчуваю сваёю сьпіной гэтае месца, аж пакуль ты ня ўстанеш. Ты не любіў заставацца ў мяне на цэлы дзень. Кожнай раніцы я адчувала прыглушаны боль, калі ты вось так пакідаў мяне, яшчэ сонную. Пасьля твайго адыходу я часта зноў засынала, а калі прачыналася, боль разьвейваўся разам са сном.
Парэзаная морква і яблыкі з шыпеньнем падаюць на патэльню, я пасыпаю скрылёчкі і колцы расьцертымі прыправамі, бяру лыжку, каб паспытаць будучую страву. Насыпаю зьверху пласт кубікаў з тостаў, перамешваю, дадаю солі, перцу, яшчэ трохі агародных зёлак і набіваю ўсім гэтым выпатрашанае нутро качкі. Проста голай рукою, порцыю за порцыяй. Мая рука кволая, і, каб набіць качку, мне трэба сем ці нават восем разоў паўтарыць звыклыя рухі. Потым прасоўваю нітку ў куханную іголку і праколваю скурку, перахопліваю іголку, працягваю нітку, яшчэ пару сантыметраў, потым уколваю ніткай насупраць, перахопліваю іголку, працягваю нітку, зашываю разрэз. Духоўка за гэты час пасьпявае нагрэцца. Узгрувашчваю цяжкую качку ў патэльню, стаўлю яе ў духоўку і закрываю дзверцы.
Ілгуць нейрабіёлагі, сьцьвярджаючы, што праз чатыры гады каханьне слабее, я думаю пра цябе бесперапынна, ты заўсёды са мною, недзе на заднім плане. Я зноў успамінаю „Кароткую гісторыю часу“ – недзе на заднім плане, на мяжы маіх думак ты прысутнічаеш заўсёды, і нават калі я не заўважаю, што думаю пра цябе, ты побач, нібыта фонавая радыяцыя, так вось неяк. Фонавая радыяцыя – гэта ўспамін сусьвету пра ўласнае нараджэньне. Інтэнсіўнасьць радыяцыі і разьмеркаваньне спектра чорнага цела адпавядае тэмпературы 2,726 градуса па Кельвіну. Я чытала. Прыкладна тры градусы па Кельвіну. Толькі тры градусы вышэй абсалютнага нуля, але ўтвараецца нейкі шорхат, які ахоплівае ўсе рэчы, прасякае ўсё існае – а разам і тое, што яму папрэднічала, ад самага пачатку.
Першы раз мы сустрэліся, калі ты ўехаў збоку ў маю машыну. Гэта было маё першае дарожнае здарэньне, машыну я купіла толькі за паўгода да таго, мае бацькі вельмі баяліся і амаль ніколі не дазвалялі мне браць іх машыну, ды я і сама не любіла садзіцца за руль, напэўна, іхняя баязьлівасьць перадалася і мне, але тады я толькі-толькі пачала працаваць на новым месцы, офіс знаходзіўся на ўскраіне горада, і я не магла дазволіць сабе ездзіць некуды за сьвет на грамадскім транспарце. І вось маё самае першае дарожнае здарэньне. У мяне не было пры сабе бланку пацьверджаньня сутыкненьня. Я нервавалася і, напэўна, здавалася разгубленай. Я баялася, што скажу нешта ня тое, баялася, што ты абскаржыш мяне, баялася, што прызнаю сябе вінаватай, ня маючы ніякай віны, я нагадвала труса перад удавам, прынамсі адчувала сябе так і ўвесь час мусіла адводзіць з твару пасмачкі валасоў, бо дождж ліў як з вядра. У цябе быў „мерседэс“, на выгляд зусім новы, каштаваў ён, напэўна, столькі, што я ніколі ня здолела б сплаціць ягоны кошт, калі б пашкоджаньне было значным. Неўзабаве я даведалася, што ён належыць тваім бацькам. Так, машына належала тваім бацькам, сутыкненьне здарылася па тваёй віне, „мерседэс“ сапраўды быў новенькі, але ты хваляваўся куды менш, чым я. Ты супакойваў мяне, суцяшаў, а я паводзіла сябе проста жахліва. І пасьля, у першыя месяцы, я амаль ненавідзела цябе за тую тваю спагадлівасьць. А тады да мяне толькі праз некалькі хвілінаў дайшло, што вінаваты ў здарэньні ты, што ты наехаў на мяне, а я правілаў не парушыла, заўважыла і знак абгону, і знак прыпынку. Да мяне дайшло нарэшце, што ты гэтага не аспрэчваеш і што для параўнаньня з трусам і ўдавам няма ніякай падставы. Ты даў мне бланк пацьверджаньня – у цябе іх было некалькі, выклікаў эвакуатар па маю машыну, запрасіў мяне на каву, каб дапамагчы мне хутчэй супакоіцца і разам абмеркаваць фармальнасьці, ня мокнучы пад дажджом, бо і так ужо добра прамоклі. Мы абмяніліся адрасамі, інфармацыяй, якая мела дачыненьне да страхоўкі, а таксама нумарамі тэлефонаў – на выпадак, калі што будзе ня так.
Я асьцярожна стаўлю сьвечкі, сачу, каб ніводная не пахіснулася, не перакулілася. З крамы я вярталася па Эфойштрасэ – кружной дарогай, ісьці з качкай, гароднінай і хлебам давялося лішніх пятнаццаць хвілінаў, але ў такія дні, як сёньня, я даю волю сваім жаданьням: я хацела зайсьці ў нашую краму, памятаеш? – тую, з маленькім японскім садком на заднім двары. Я падлічыла, што не заходзіла туды ўжо некалькі тыдняў, але, як мне здалося, яны ўсё роўна пазналі мяне. Прапанавалі мне кавы, павялі ў японскі садок. Я заходжу ў гэтую краму ня толькі дзеля таго, каб купіць сьвечак, я бяру такім чынам невялічкі тайм-аўт. Усе шуфляды ў маёй кватэры перапоўненыя сьвечкамі, я ня ведаю, куды яшчэ іх складваць, сьвечак у мяне, напэўна, столькі, што хапіла б забяспечыць сьвятлом шматпавярховы дом насупраць, калі б там раптам адключылася электрычнасьць. Але гэта ня мае ніякага значэньня. Я ўсё роўна купляю сьвечкі.
Я стаўлю іх на рознай вышыні на шырокіх сподачках, пад воск. Стаўлю асьцярожна, каб ніводная не пахіснулася, не перакулілася потым, калі з іх пачне капаць воск. У вушы б’е прарэзьлівы звон кухоннага гадзіньніка, ён выхоплівае мяне з маіх думак. Іду ў кухню, пераварочваю качку ў духоўцы на сьпінку.
Калі вечарам я вяртаюся са службы дадому, ты ўжо тут. На працы мне даводзіцца займацца ня толькі паперамі, я абмяркоўваю тэрміны і вынікі службовых сустрэчаў, планы, праекты, гляджу, дзе яшчэ можна здабыць грошай, шукаю спонсараў. Дадому еду праз увесь горад, у час, калі вуліцы забітыя машынамі. Я ціхенька падкрадваюся да цябе ззаду, ты сядзіш, нахіліўшыся ўперад, рука торгаецца, нервова, хутка, вечарамі ты малюеш эскізы будучых „дзеравяшак“. Мне здаецца, што я ступаю нячутна, але не пасьпяваю падысьці да цябе, як ты ўжо закрываеш свой малюнак левай рукою, усім целам, нібы першакласьнік, які баіцца, што ў яго будуць сьпісваць. Ты неяк нязграбна паварочваешся, глядзіш зьнізу ўверх і кажаш, усьміхаючыся: „Убачыш, калі будзе гатова“. Я цалую цябе, бяру з паліцы кніжку і, зручна ўладкаваўшыся ў крэсьле, пачынаю чытаць.
Выключаю апошнюю лямпу. Пакой асьвятляюць ужо толькі сьвечкі. Я люблю, калі разьмяклы воск зьбіраецца ў гарачую кроплю, і яна раптам адрываецца, падае і зноў цьвярдзее. Сяджу і назіраю, як згараюць сьвечкі. Горы воску, горы растрэсканай масы, у якую яны ператвараюцца. Яны страчваюць сваю чыстую стромкую форму. Яны расьцякаюцца.
Ня ведаю, ці можна лічыць нашае дарожнае здарэньне першасным Вялікім выбухам. Ці, можа, ім быў адзін з тых дзён трохі пазьней, калі ты кожнай раніцы заязджаў па мяне і чакаў, седзячы ў сваім брыдкім зялёным „фіаце“ на паркоўцы перад маім домам, ня выключыўшы рухавіка і ўказальніку павароту. Праз нейкі час мы пачалі разам хадзіць на тэніс, і аднаго дня я заўважыла, што зьвяртаю ўвагу больш на цябе, чым на мячык, які ляціць ад тваёй ракеткі у мой бок. А можа гэта было тое 2 лістапада, калі ты патэлефанаваў мне і расказаў пра сваю бабулю. Ты заходзіў да яе ўпотай ад бацькоў, таму што маці скардзілася бацьку на дрэнны ўплыў і строга кантралявала твае афіцыйныя наведваньні. Бабуля частавала цябе „каралеўскім“ амлетам і яблычным мусам і расказвала пра разнастайныя здарэньні. Спачатку ты сказаў, што бабуля паўгоду таму памерла, і што ты хочаш пайсьці на могілкі, паглядзець, як яна там, але не адзін, а са мною; расказваў ты пра бабулю можа паўгадзіны, так, быццам толькі што вярнуўся ад яе, пасьля „каралеўскага“ амлета і яблычнага мусу. Ня ведаю, што можна назваць нашым першасным Вялікім выбухам.
Я адчыняю балконныя дзверы, каб праветрыць пакой, бо ад гатаваньня, ад разагрэтай духоўкі ў кватэры начадзіла, і мне душна. Сьвечкі мігцяць на скразьняку, некаторыя гаснуць ад ветру. На двары халадэча, хутка выпадзе сьнег.
Есьці ня хочацца, але я прымушаю сябе: кавалачак, яшчэ кавалачак. Глытаць цяжка, смаку ежы я амаль не адчуваю. Адпіваю трохі віна, і час ад часу ў мяне зьяўляецца неадольнае жаданьне падняць келіх і сказаць „За тваё здароўе!“ крэслу насупраць мяне, на якім ніхто не сядзіць. Сёньня нашыя ўгодкі. 2 лістапада. Дзень памінаньня нябожчыкаў. Я больш не хаджу на могілкі ў гэты дзень, ужо колькі гадоў не хаджу. Спадзяюся, што твае бацькі ставяць сьвечку на тваю магілу, ад сябе і ад мяне, яны, здаецца, шкадуюць, што стасункі паміж вамі так і не наладзіліся, але дакладна я гэтага ня ведаю. Напачатку яны яшчэ часам тэлефанавалі мне ці я ім, каб разам паўспамінаць, каб проста некалькі хвілінаў пагаварыць, нешта расказаць, але хутка гэты кантакт абарваўся.
Пераклад Галіны СКАКУН.
Андрэа Штыфт
Маці хістаецца
Думаеш, я ня ведаю, чым ты займалася? Думаеш, ніхто вас ня бачыў? У мяне паўсюль шпіёны, бо мая дачка шлюха. Праз туман брыдзе Элі, дадому ў кватэру вяртаецца Элі, лядашчыя дзьверы зачыняюцца за ёй. Маці – нападпітку, зноў. Гэта пазбаўляе яе неабходнасьці спускацца ўніз: да гэнага тыпа, у якога яны жывуць, яна ходзіць толькі цьвярозая. Элі вяртаецца пасьвяжэлая з лесу або з лугу, лета, і ўсе, хто можа, спарваюцца бы звар’яцелыя ў кожную вольную хвіліну. Элі – не, бо Элі яшчэ да гэтага не дайшла, сябра яна мае, ды той усё ж спагадлівы, а ў Элі дастаткова іншых праблемаў.
Што ты ўвогуле сабе думаеш, прастытутка. Пстрычка, не, пшык.
Думаеш, я цябе ня ведаю! Сьвінаматка, нассалася хваста. Элі выходзіць праз дзьверы, якія зачыняюцца з непрыстойным рыпеньнем, нічога ўжо ня мае значэньня ў такія дні, як гэты, нічога.
Гадзіну назад яна ляжала на сьпіне ў траве, над ёй – яе сябра. На Эліных грудзях, пакусваючы, смокчучы, высмоктваючы. Прага, загорнутая ў пяшчоту, голыя і апустошаныя... Ды гэта толькі цыцы, як прыгожа кажа маці, не, яна гаворыць непрыгожа, яна не бярэ грудзей у рот, усё, што ў яе маецца, калі яна цьвярозая, можна знайсьці ніжэй пояса. Сьціпласьць – гэта аздоба. Калі ён канцэнтраваўся на грудзях, то яна сканцэнтраваная на астатнім. Магчыма, у пакоі можна знайсьці спакой, яна знойдзе яго ў прайгравальніку або ў тэлевізары. Недзе ёсьць жа спакой, Элі ўпэўненая ў гэтым, але толькі ня ў выключанай апаратуры, бо там за дзьвярамі маці ніяк не супакоіцца, усё яшчэ бушуе, у адрозьненьне ад дачкі не знаходзіць больш спакою, нідзе. І ўжо ніколі.
Яна марна шукае яго ў шклянцы, у рудой вадкасьці пад назвай грамадзянін-ром, а Элі знаходзіць пасьля пляшкі, пустыя, у месцах, дзе ляжаць толькі рэчы, ня людзі. Глыбока засунутыя на антрэсолі сярод кіпы парваных жаночых панчохаў або на паліцах, пакрытыя пылам і павуціньнем, ляжаць яны там уверсе гадамі. Па п’янцы маці сама хавае пляшкі, а пасьля не знаходзіць, як і гэтыя, і хутка ўсё забывае. Бо яна ня п’е, і ўжо алкаголю ні-ні, дурнота такая, хто табе такога нагаварыў, мярзота. Табе бацька зноў навесіў локшыны на вушы, брата твайго супроць мяне настроіў. Каб жа з тваім мілым дружком пасьля нешта іншае атрымалася, я была нявінная, а тваё зачацьце заўсёды чыстае бы кветка. Ня думаю, я ведаю, што не.
Ёсьць так многа шляхоў, каб нешта выпусьціць, можа, сьвіньню, калі ты не ў сабе. Зусім кепска толькі дачцэ, якую можна прынізіць, пакуль яна яшчэ малая. Пасьля, пазьней. Маці ня хоча пра тое думаць, адзіная яе кампанія толькі алкаголь. Яна хістаецца і будзе сама сябе бічаваць, калі іншыя ня возьмуць гэтага на сябе. Горш ужо быць ня можа, звыклы дзень, як і ўсе дні з маці, руды і карамельны. У пакойчыку пад матчыным дахам.
Элі нават яшчэ ня ведала, што бываюць мужчыны, якія маюць звычку ўпырснуць дзяўчыне ў рот, або эякуліруюць у вуха. З некаторымі рэчамі пазнаёмілі злыя дзядзькі. Або, таксама весела, можна на чацьвёртай пляшцы піва недзе прыкампаніцца і сказаць: вы не ўяўляеце, няма гісторыі горшай за маю. У адказ: ведаем, ведаем. То бацька быў алкаголік, то цётка або бабуля і дзядуля ў вар’яцкім доме. І ўжо зусім сумна, калі мы спрабуем пераўзысьці сябе ў сексуальным: тут пакарысталіся, або там згвалцілі, ну, ужо ня ведаю, што там яшчэ хаваецца ў закутку. Пры гэтым заўсёды п’янка, якая можа грунтоўна падарваць ваша здароўе.
Кожныя два месяцы арганізм вызваляецца ад свайго цяжару на вельмі кароткі тэрмін. Яшчэ маленькай Элі была ўжо п’янай, і неаднойчы. Гэта ўсё жоўць, кажа фрау мама. Яна сыходзіць, а я застаюся. І як застаюся! Жоўць і памыі ў вядры, Элі-мышка, калі ласка, вынесі, а то тут так непрыемна сьмярдзіць. Спачатку вылі вядро, спаласьні яго халоднай вадой, затым хуценька назад пастаў да майго ложку, бо я ўжо адчуваю наступны прыступ, падымаецца ўверх па глотцы.
Калі жоўць крычыць і патрабуе, тады маці не да рому, гэта ўжо зусім кепска. Тады маці становіцца потнай сьмярдзючай істотай, якой неабходна спачуваць. Такая бедная... Пасмы валасоў на лобе і вялікія дакорлівыя вочы. А як толькі жоўць зноў засьне, маці прачынаецца да новага жыцьця, топчацца і мацае, і спатыкаецца ў цемры, бо яна наведвала парваныя панчохі. Пра паласканьне роту сьведчаць паўпустыя шклянкі. Бачна, як яна ў закутку п’е ваду, і Элі ведае, што гэтаму папярэднічала, то быў пан-грамадзянін у сваёй васьмідзесяціградуснай форме. Яна ня п’е нічога іншага, ва ўсякім разе – напачатку, бо ёй кепска, патрэбен сапраўдны ром. Але на ўжо бачнай мяжы чакае найтаньнейшае віно ў тэтрапаку. Высокім. Элі, мілая Элі, усё роўна ты цяпер бісексуальная. Падазрона часта цягаешся са сваёй сяброўкай па хатах, куды ж падзеўся твой сябра з доўгім хвастом, праўда, мяне гэта не цікавіць, бо ты ж лесьбіянка. Уяўляю сабе, чым займаюцца дзяўчаты за цёмнымі сьценамі ў глыбіні пакояў, і чаму ты так часта застаешся ў яе начаваць? Тут не стрымаешся, кепскія жарты, вы вылізваеце адна адной лепшыя часткі цела, і падыдзі бліжэй, калі я з табой гавару, бо я вымушаная крычаць.
Усе бар’еры разбураюцца, калі алкаголь таго захоча. Суседзі ня надта хвалююцца, у іх таксама не заўсёды мір ды лад, а ўсё мінае. Everything flows (Усё цячэ...), хі-хі. Маці, мабыць, толькі тады супакоіцца, калі заткнуць ёй глотку. Напрыклад, даланёй, і тады, канешне, усё перамяшаецца, сьвет, мацярынская любоў, і – як ты можаш са мной так. Дайшло ўжо да такога. За гэта напаказ вывешваюцца даччыны трусікі з падазронымі сьлядамі, на сонца, лепш за ўсё на кусьце каля дарогі. А ўвечары падкіне параноі. Вунь звонку нехта ёсьць, ён нешта хоча ўчыніць і высьвечвае ліхтаром праз вакно пакоі і душы са злым намерам. Выклікаецца паліцыя, і Элі курчыцца пад тоўстай коўдрай, яна так цяжка пераносіць непрыемнасьці. Паліцыя зьязджае, пазьней толькі сьмяюцца, але ж там нехта ёсьць, бо ён сьвеціць нам кішэнным ліхтарыкам, у Элін мозг, у матчын дом. Міжволі прыносячы боль; літасьцівы Божа, зрабі, калі ласка, што-небудзь, каб мая маці супакоілася.
У маленькай Элі пухлыя шчочкі, яна ружовенькая, як лялечка, ёй можна ўсунуць у руку манеты, яна ж ужо ўмее гаварыць, і яна пойдзе па дарозе да бліжэйшай віннай лаўкі, зусім адна, і вернецца назад з пляшкай. Праз дзесяць хвілінаў пачуецца моцнае О-я. І хіба гэта лепшая за ўсіх на сьвеце маці? Хай сабе, яна такая крутая, яна такая шчырая, частуе са свайго пачка цыгарэтамі і прастаўляе дзяўчатам-афіцыянткам пляшку віна, хто ведае, можа, і яны хочуць стаць такімі ж, слаўная кар’ера чакае: калі захочаш зрабіцца чалавечымі адкідамі, чорт ведае як доўга можна так жыць!
Можна апусьціцца так глыбока, што ніжэй ужо нічога няма. Толькі плачуць у цёмнай пустэчы чарапкі. Элі можа пайсьці і зноў вярнуцца, зноў і зноў, так ці іначай становіцца ўсё горш, і гэтак кожны дзень. Лепш пагутарыць на тэму добрага надвор’я.
Пераклад Ліліі Законьнікавай.
Біяграфічныя
зьвесткі
пра аўтараў
Гэльвіг Брунэр: Нарадзіўся ў 1967 годзе, жыве ў Грацы, вывучаў музыку і біялогію. Апублікаваў пяць паэтычных зборнікаў (апошні, „грацскія партытуры“, выйшаў у 2004 годзе), зборнік апавяданьняў „Атрута для пацукоў“ і раман „Фінал“ (выйшлі з друку ў 2006 годзе). Аўтар шматлікіх публікацыяў у часопісах („Lichtungen“, „manuskripte“, „Lose Blдtter“ і інш.) і анталогіях (у прыватнасьці, у „Штогодніку паэзіі“). Узнагароджаны прэміямі. Больш падрабязную інфармацыю можна знайсьці тут: www.helwigbrunner.at.
Андрэа Вольмайр: Нарадзілася ў 1953 годзе ў Гляйсдорфе. Вывучала музыку, германістыку і мастацтвазнаўства ў Грацы. Працавала ў сістэме кніжнага гандлю. У 1999-2006 гадах зьяўлялася дэпутатам Нацыянальнай рады, з 2007 году працуе ў Культурным ведамстве ў Грацы.
Зоня Гартэр: Нарадзілася ў 1983 годзе ў Грацы. Вывучала германістыку і мовазнаўства ў Грацы і Вене. вершы і проза друкаваліся ў часопісах „manuskripte“, „Lichtungen“, „kolik“ і інш., у анталогіях „Межаваньне“, „Штогоднік паэзіі“, штодзённых газетах, гучалі па радыё і тэлебачаньні. У 2005 годзе выйшаў зборнік паэзіі „пешшу ў накірунку сушы“. Лаўрэат шматлікіх прэміяў і стыпендыяў: Заахвочвальнай літаратурнай прэміі, 2003, Літаратурнай стыпендыі г. Граца, 2005, прэміі „Жанчыны ў мастацтве“, 2006. З ліпеня 2007 году – рэдактар аддзелу культуры АПА – Аўстрыйскага прэс-агенцтва. Больш падрабязную інфармацыю можна знайсьці тут: www.sonjaharter.at.
Гертруда Марыя Гроссэгер: Нарадзілася ў 1957 годзе, жыве непадалёку ад Граца. Піша вершы і прозу. Выдала зборнік вершаў і замалёвак „засталося тое што яна бачыла“ (2003), зборнік вершаў „у плыні“ (2004), у 2006 годзе выйшла кніга „рыбы не настолькі ўжо і нямыя“.
Андрэа Зайлер: Нарадзілася ў 1972 годзе ў Вайцы, вывучала англістыку і амерыканістыку ў Грацскім універсітэце. Жыве ў Вайцы. Аўтар шматлікіх публікацыяў у анталогіях, газетах і часопісах. Узнагароды: Заахвочвальная літаратурная прэмія г. Граца, Аўстрыйская прэмія „Жанчыны ў мастацтве“ і інш. Апошнія публікацыі: „Думкі на гэты час“, „Без разьвітаньня“, „Нешта накшталт неба“, „Лёгкасьць сланоў“, „Пра жукоў і людзей“.
Клемэнс Й. Зэтц: Нарадзіўся ў 1982 годзе ў Грацы. З 2001 году вывучае матэматыку і германістыку ў Грацскім універсітэце імя Карла Франца. Вершы і апавяданьні друкаваліся ў часопісах („Lichtungen“, „manuskripte“) і анталогіях („Лоўля галасоў“, 2006, „Штогоднік паэзіі“, 2007), гучалі па радыё. У 2007 годзе выйшла кніга „Сыны і планеты“.
Маркус Пётлер: Нарадзіўся ў 1977 годзе ў Гартбергу, жыве і працуе ў Грацы. Публікацыі ў літаратурных часопісах („Lichtungen“, „manuskripte“, „Podium“), анталогіях; перадачы па радыё і тэлебачаньні. Заахвочвальная літаратурная прэмія г. Граца, (2005). У паэзіі дэбютаваў зборнікам „падзеньне.вершы“, выдадзеным восеньню 2007 года ў Грацы.
Біргіт Плёцль: Нарадзілася ў 1959 годзе ў Грацы. Вывучала германістыку ва універсітэце імя Карла Франца. Працавала ў Культурным цэнтры мінарытаў у якасьці загадчыцы аддзелу літаратуры. Кнігі: „Лёгкасьць у нішах“ (1998), „Адначасова“ (2003) і інш. Аўтар шматлікіх публікацыяў у літаратурных часопісах „Lichtungen“, „manuskripte“, „kolik“, выступленьні па радыё, праекты кшталту „гук/слова“. Лаўрэат Літаратурнай прэміі г. Граца і прэміі часопісу „manuskripte“.
Вольфганг Поланц: Нарадзіўся ў 1954 годзе ў Грацы, жыве ў Вісе (Штырыя). Пісьменьнік, музыкант. Аўтар кніг „Аўтамашыны майго бацькі“ (2003), „Кніга Элвіс“ (2004), „Мая маці ўздыхае“ (2007), „Кароткая гісторыя сьвету ў 25 даньнях“ (2007) і інш.
Георг Пэтц: Нарадзіўся ў 1977 годзе ў Вене, жыве ў Грацы. Вывучаў англістыку і германістыку. Ягоная літаратурная праца адзначаная шэрагам прэміяў і іншых узнагародаў. У 1995 годзе па запрашэньні берлінскага Літаратурнага калёквіума ўдзельнічаў у працы „Майстэрні імя Альфрэда Дзёбліна“. Творы гучалі па радыё і тэлебачаньні, публікаваліся ў часопісах („manuskripte“, „Lichtungen“) і анталогіях (у тым ліку „Лоўля галасоў“, 2006). Асобнымі выданьнямі выйшлі кнігі „Начлегі“ (аповесьць, 2003), „Анатомія паразітарнага“ (апавяданьні, 2005), „Тысячагадовая ноч“ (раман, 2006), „Неўтаймаваны шал“ (раман, 2007). У 2008 годзе выйшлі пераклады на французскую і італьянскую мовы. Больш падрабязную інфармацыю можна знайсьці тут: http://www.georgpetz.at.
Крысьціян Тайсль: Нарадзіўся ў 1979 годзе, жыве ў Грацы і ў Кіцэку (Паўднёвая Штырыя). Вывучаў германістыку і філасофію ў Грацскім універсітэце, зараз піша дысертацыю па літаратуразнаўстве і працуе пазаштатным рэдактарам у выдавецтве. Публікаваў вершы, прозу і літаратурна-крытычныя эсэ ў часопісах, анталогіях, чытаў творы на Аўстрыйскім радыё. Выдаў кнігі „Эскіз краявіду“ (вершы, 2001), „Шляхі ў незарыфмавана-незразумелае“ (манаграфія пра творчасьць паэта Міхаэля Гутэнбрунэра, 2005), „Кішні альфабэт“ (білінгва – падборка вершаў на нямецкай і сербскай мове, пераклад Златка Красьні, 2006). Лаўрэат Літаратурнай прэміі г. Граца (1999), прэміі імя Тэадора Кёрнера ў галіне літаратуры (2005), 3-й прэміі на конкурсе паэзіі ў гонар Крысьціны Буста і Аўстрыйскай кніжнай прэміі Ведамства Федэральнага канцлера (абедзьве: 2006).
Феліцытас Фердэр: Нарадзілася ў 1983 годзе ў Грацы. З 2001 году вывучала германістыку і філасофію ў Грацскім універсітэце, цяпер вывучае філасофію ў Парыжы. Аўтар публікацыяў у літаратурным часопісе „Lichtungen“. Шматлікія чыткі на літаратурных імпрэзах – напрыклад, у Культурным цэнтры мінарытаў, Форуме гарадскога парку, у Літаратурным доме ў Грацы, у Чырвоным салоне берлінскага тэатра „Фольксбюнэ“.
Андрэа Штыфт: Нарадзілася ў 1976 годзе ў Паўднёвай Штырыі, зараз жыве са сваімі двума сынамі ў Грацы. Вывучала германістыку і мовазнаўства. У 2005 годзе атрымала Заахвочвальную прэмію часопісу „manuskripte“, у 2006 – Літаратурную прэмію федэральнай зямлі Штырыя, у 2006 годзе – Літаратурную прэмію г. Граца, у 2006/07 гадах – Рымскую стыпендыю і Дзяржаўную стыпендыю Ведамства Федэральнага канцлера, у 2007 годзе – Літаратурную прэмію г. Граца. У 2007 годзе, у выдавецтве „Кітаб-фэрлаг“ выйшла аповесьць „Вінаградныя лозы“. Больш падрабязную інфармацыю можна знайсьці тут: http://www.andreastift.at.
Маркус Ярашка: Нарадзіўся ў 1942 годзе ў Грацы. Вывучаў філасофію і матэматыку, мае вучоную ступень доктара філасофскіх навук. Некалькі дзесяцігоддзяў працаваў у сістэме навучаньня дарослых. Піша паэзію і прозу, творы перакладаліся на ангельскую, італьянскую, славенскую, харвацкую, балгарскую і польскую мовы. Публікацыі: „моваабмен“(вершы, 1981), „непакой у сказах“ (вершы, 1983), „Мяжа твару“ (апавяданьні, 1990); тры кнігі (падборкі вершаў і прозы) выйшлі ў перакладах адпаведна ў Харватыі (1995), Польшчы (1997) і Балгарыі (2002); дзьве прыватныя публікацыі (паэзія) аб’яднаньня „Грацская рабочая група“: „слоўныя павеці “ (1979) і „часавы штыль“ (1984), а таксама шматлікія публікацыі ў літаратурных часопісах і анталогіях. Сувыдавец нямецкамоўнага і ангельскамоўнага выданьня „Europa Erlesen Graz“ (2002), разам з Джэвадам Карахасанам выдаў у 2003 годзе зборнік „Паэтыка мяжы“. З 1990 года – (су)выдавец літаратурна-мастацкага і грамадска-крытычнага часопісу „Lichtungen“.
