Архіў нумароў:

Ніколаз Бараташвілі

_____________________ Малітва, узьнесеная да сінечы. Вершы Прадмова і пераклад з грузінскай – Юркі ГОЛУБА.	Калі прыняць за існае, што паэзія – найбольш любасная легенда людства, дык самым пасіянарным яе носьбітам на крамяністых скрыжалях Грузіі паўстане Ніколаз Бараташвілі. Самотнік, вырваны з лёхаў нябыту і ўзьнесены на сьвятую гару чалавечага духу Мтацмінду, а значыць, і на вяршыню сусьветнай лірыкі, ён назаўсёды застаўся бліскучым вершні­кам Каўказу, а яго нястрымны і апантаны Мерані, як роўня незацуглянаму Пегасу – паслухмяны свайму – і толькі! – валадару: Імчыць і ляціць без дарог мой Мерані. Злавесны груган вокам шлях замярае. Нясіся наперад, Мерані, — няма рубяжоў, Мы змрочную душу вятрам зьберажом! «Пасьля Шата Руставелі – на працягу амаль шась­ціста гадоў ніхто не ўздымаў грузінскую паэзію да гэткай высокай нацыянальнай і агульначалавечай значнасьці, да якой узьняў яе Ніколаз Бараташвілі», – словы высьпелі на пяры аднаго з бараташвілізнаўцаў напярэдадні стапяцідзесяці­годдзя аўтара «Лёсу Грузіі», яшчэ ў даўніх аналах мінулага стагоддзя. І тое сказана пра паэта, які, хутчэй за ўсё з боскай няласкі, ня ўбачыў пры жыцьці надрукаваным ніводнага ўласнага паэтычнага радка! Ніколаз Бараташвілі нарадзіўся ў 1817 годзе ў Тбілісі. Паходзіў з сям’і радавітага грузінскага князя, а па матчынай лініі быў нашчадкам славутага цара Іраклія Другога і пляменьнікам вядомага паэта-рамантыка Грыгола Арбеліані. Жыцьцё нярэдка ішло насуперак задумам і жаданьням юнака. Яго бацька прамантачыў набытак і зьбяднеў, таму шлях выпускніку гімназіі Бараташвілі ва універсітэт быў закрыты. З-за паламанай у дзяцінстве нагі не выпадала думаць і пра вайсковую кар’еру. Таму, каб матэрыяльна падтрымаць сям’ю, будучы апостал высокай паэзіі вымушаны быў служыць чыноўнікам у гэтак званай «Эксьпедыцыі суда і расправы», што аніяк не спрыяла памкненьням рамантычнай душы. Навечны сьлед пакінула ў душы паэта няспраўджанае каханьне да князёўны Кацярыны Чаўчавадзэ, якой ён прысьвяціў і падараваў цэлы сшытак вершаў. Аднак, застаўшыся ў бліскучых радках Бараташвілі, каханая абрала мегрэльскага князя. У 1844 годзе Бараташвілі быў прызначаны памочнікам начальніка Нахічэваньскага павету, а неўзабаве – пераведзены ў горад Ганджа (Азербайджан) на такую ж пасаду па службе. Там ён і памёр ад малярыі на дваццаць восьмым годзе жыцьця… Як тут ня ўспомніць нашага Максіма Багдановіча: два геніі, два бліскавічныя лёсы… Літаратурная спадчына Ніколаза Бараташвілі — усяго каля чатырох дзясяткаў вершаў, паэма «Лёс Грузіі», нешта з дваццаць асабістых лістоў. У адным з іх (да сваячкі) паэт скрушна пісаў: «Жыцьцё абрыдла мне, такая цяжкая адзінота. Уяві сабе, Маіко, горыч чалавека, у якога ёсьць і бацька, і маці, і сястра, шмат сваякоў, і ўсё ж ён цураецца ўсіх і асірацелы ў гэтым поўным і вялізным сьвеце. Тыя, хто здаваўся мне ўзвышанымі – бяздушныя; хто здаваўся надзеленым звышталентам – нават ня мае розуму; сьлёзы, што здаваліся сьлязамі спагады, выявай цудоўнай душы – паток крывадушнасьці, кроплі страшнай атруты! Дзе прытуліць адзінокую душу, куды прыхінуць галаву?» Але побач з адчайным зьняверам у ліставаньні знаходзім і анталагічны верш, які зорыцца, калі хочаце, яго родавай нябесна-вызначальнай пячаткай. Ён – пра «сіні колер – неба звон…», пра «высокі сьвет», куды кліча мара: «там няма ў каханьні дна! І сінечы глыб відна…» Ніколаз Бараташвілі… Малітва, узьнесеная да сінечы. САЛАВЕЙ НАД РУЖАЙ Пяяў для ружы салавей. Калі на лісьце ўпалі росы, Казаў ёй: “Сум ты мой разьвей – Жадаю твой пабачыць росквіт.” Ён нанач пеў. А ноччу гай Гайдала зорная калыска. Замоўк салоўка. Поўні ўскрай Паплыў бутонаў водар чысты. Пяюн у стоме задрамаў, Ды сны адпрэчыла дзяньніца, І ён жахнуўся нездарма: Пялёсткі долу ўпалі ніцма. У жальбе сьлёз стрымаць ня мог, Лятаў, нібы над месцам лобным. Красу гаротны не зьбярог, Ён клікаў птушак на жалобу. “Я ружу песьціў дзень і ноч, Ахвяраваў жыцьцём і песьняй. А квет сышоў раптоўна з воч, І больш ня здолее ўваскрэснуць”. ЧАНГУРЫ Твае галашэньні – паломнікі суму – За горла хапаюць няўцешную думу І ў бездань былога шпурляюць. Чангуры, скажы, ці змагу калі-небудзь Пачуць тваю ўцеху пад полагам неба І сэрца ад болю адвесьці? Ці ўсьмешку тваю зноў дарэмна шукаю, Дзе б радасьць твая шалясьцела шаўкамі! Ды скаргі ад струнаў – ня знак дабравесьця. МАЯ МАЛІТВА О Божа, як бацька, зьвярніся да грэшнага сына І пал яго, злом падбухтораны, сам супыні. Няўжо так бацькоўскае сэрца бяз жалю застыне, Калі небясьпека на сына імчыць на шалёным кані? Заступнік, няўжо Ты надзеі маёй адрачыся прымусіш: Аднойчы нявінны Адам Твой завет занядбаў І раю вабноты аддаў у ахвяру спакусе Ды зьведаў з таго незвычайную з райскіх забаў. О сэрца прадвесьнік, ягоных глыбіняў Сягаеш за думку маю Ты раней і глыбей. І што я шаптаць Табе болей павінен? Прымі і маўчаньне маё за малітву Табе. КНЯЗЁЎНЕ КАЦЯРЫНЕ ЧАЎЧАВАДЗЭ Ты голасам залучана Для сьпеву мілагучнага. Сьвятлу ў тваім паглядзе Душы насьцежу браму, Усьмешка гоіць драму Трывог на даляглядзе. Дзе сумам сьвет завесіла, З тваім прыходам весела. І зноўку ўцехі словы Купаюцца ў лагодзе, Яны любой нагодзе Даюць акрас вясновы. Памру – ды будзе помніцца Да голасу паломніцтва: Як “Ружу і салоўку”1 Твая пяшчота пела. Паэта сэрца мела Да зор тады вандроўку. * * * Прымае кудзеркі твае Грудзей бялюткая паляна І мне надзею падае, І засьціць вочы, як пагляну. Кранае вецер валасы І зь імі песьціцца прыгожа, Аж сьлепнуць вочы ад красы, А рэўнасьць вытрываць ня можа. * * * Сіні колер – неба звон – Колер найдзівосных дзён. Пазьбягаў дзіцём забаў, Бо сінечу ўпадабаў. Хоць сьціскае грудзі лёд, Кроў змаглася ад нягод, Сіні фарбам і гадам У ахвяру не аддам. Ён цудоўны і апроч – Мае ласку любых воч. Патануць спакусна ў іх, Паднябесна маладых. Мара, нібы запавет, У высокі кліча сьвет, Там няма ў каханьні дна І сінечы глыб відна. А памру – тваіх навек Сьлёз ня ўбачу з-пад павек. Неба сінь заместа сьлёз Твар абмые чарай рос. На магіле не на зман Сам пасьцелецца туман. І памкнецца сіні дым Па-над іменем маім. МАГІЛА ЦАРА ІРАКЛІЯ Князю М. П-чу Баратаеву Укленчу над магілай, слаўны цар! Сьлязамі акраплю яе, нібы алтар. Каб здолеў з-пад аблогі ўстаць твой цень І глянуць на Картлі – нібы ў тварэньня дзень. Прарочы ты пакінуў запавет, Дзе наказаў айчыне шлях ад бед. І думам царавым – цара прасьцяг, І мы, твае сыны – цябе працяг. А тыя, што выгнаньня мелі лёс, Вяртаюць скарбы да сваіх нябёс. Нясуць зярнят прыгоршчы ў родны край: Сасьпее з іх, няйначай, ураджай. На поўначы, прамёрзлай навылёт, Душой гарачай растапілі лёд. І там, дзе сіла наша падымала меч, Цяпер атрэсьлі зьвягу з вольных плеч. Прыціх Касьпійскай хвалі бурны шал, Не пагражаюць блізка нам за валам вал. І Чарнамор’е шле таксама поціск свой Замест прыблудаў, здольных на разбой. Спакойна сьпі, дзе сьвет у бітвах глух, Іверыі нязломнай цьвёрды дух. Ты нас над Грузіяй усіх узьнёс Каля грабніцы, складзенай са сьлёз.