Чатырнаццаціскладовыя вершы
У мой горад з дварамі, бы глякі, угнутымі,
дзе прарэзваюць мілі імклівыя вуліцы,
дзе заходнымі німбамі ўквечаны ростані,
дзе кварталы з блакіту нябеснага зроблены,
у мой горад, адкрыты вакольнае роўнядзі,
я вярнуўся з краінаў ранейшага Захаду
і вярнуў сабе зноўку сьвятло пабудоў яго
і зіхценьне нядрэмных кавярняў нязгаснае,
аб каханьні на ўскрайках ягоных даведаўся,
і псальмамі сьцякала душа надвячоркамі,
і ўхваліў я прынятую
звычкай адлюдненасьць,
і пунсовае пампы кавалак у дворыку,
я купаньні нядзельныя й вулічкі вымавіў,
і агромністы мур, ценем раю раскеплены,
лёс, што сочыць на краі ляза насьцярожана,
ноч, бы моцнае горкае матэ, духмяную,
я прадчуў гучны голас ягонага берагу,
якім робіцца места няпэўнаю выспаю
сярод мора, што вабіць прыгодамі ўскраіны,
у нейкія пляжы іх ператвараючы.
Гэтак жменю сэнтаво вяртаю я Госпаду
з атрыманага мной капіталу бясконцага.
Дождж
Знадворку дробны дождж імжой западаў,
зрабіўшы раптам сьветлым ціхі вечар.
Імжыць, імжэў. Бо дождж ёсьць, пэўна, нечым,
што адбываецца ў мінулым і сапраўдным.
Дождж здольны шэптам нагадаць уладным
кожнаму з нас, пачуты вухам нечым,
той момант, калі нас з колерам вечным
ружы й крыві лёс сутыкнуў спагадны.
Дождж, чые сьлёзы асьляпляюць вокны,
радуе пахам вінаграду, мокры
цяпер няісны дворык у прадмесьці,
такім далёкім. Вечаровае надвор’е
мой слых бацькоўскім голасам агортвае:
ён тут, паблізу, недасяжны сьмерці.
Прабуджэньне
Сьвятло ўвайшло: час зацугляць нязграбнасьць,
пакінуць сны і ў сон вярнуцца ўсіхні:
рэчы знаходзяць зноў прытулак іхні,
дзе мы іх зноў знаходзім, у сапраўднасьць
з учора мкнуць магутныя струмені:
стагоддзі птаскіх і людскіх міграцый,
натоўпы, змолатыя стальлю, звадкі нацый,
памяць аб Рыме і аб Карфагене,
і меней гераічная гісторыя:
мой голас, баязьлівасьць, зьнешнасьць, лёс.
О, каб мой новы золак, сьмерць, прынёс
мне новы час без напаміну, хто я,
як маё ймя, і кім ці чым я быў!
Каб хоць у ёй я забыцьцё здабыў!
Загадкі
Я, той хто зараз верш складае гэты,
зраблюся заўтра мерцьвяком, загадкай, ценем,
насельнікам заглыбленага ў цемень
сьвету бяз зараз, потым і дагэтуль,
сьцьвярджае містыка. Хаця лічу сябе я
нявартым Пекла альбо вечнай Славы —
хто ведае. Наш час людскі — рухавы,
як шэраг формаў зьменлівых Пратэя.
Замкнёны лабірынт альбо зіхценьне
сьляпучае — што мне наканавана,
калі мне сьмерць адкрые заканчэньне
мне ўсё яшчэ цікавага рамана?
Адным глытком пазбыцца сваёй долі:
быць назаўжды, але ня жыць ніколі.
Імгненьне
Дзе зараз зьмест стагоддзяў, дзе татары,
што поўны шабляў сон супольна сьнілі,
і дзе муры, што з іхняй ласкі зьніклі,
дзе Дрэва, дзе Адам, дзе крыж сьвятарны?
Адно самотнае цяпер. Час — успамін;
прычыннасьць — штука звыклага абдурваць
гадзіньніка. Як год, калі падумаць,
так і гісторыя, для нас — нябыт адзін.
Між золкам і сутоньнем незьлічона
агоніяў, агнёў, турботаў. З часам
зьмяняецца аблічча, што сам-насам
бачыць сябе ў люстэрку ночы чорным.
Няўлоўны вокаміг, вечнае Сёньня:
няма больш Раю ў нас, ані Прадоньня.
1964
І
Сьвет болей не дзівосны. Як малога
цябе пакінулі. Дзяліць ня будзе з кім
сады й зіхоткі месяц, у якім
люструюцца абрысы дня былога —
крышталь самоты, сонца ўсіх агоній.
Бывайце, рукі, скроні, каго сіла
крыві й любові да сябе туліла.
Вам — успамін, мне — дзён пустыя гоні.
Мы ўсе губляем (паўтараеш марна)
тое, што нельга назаўжды прысвоіць,
адылі мужным быць занадта мала,
каб забыцьця ўсе спосабы асвоіць,
таму гітары гук і ружы знак
цябе пакласьці здольныя няўзнак.
ІІ
Я больш ня буду шчасны. Што з таго,
урэшце, сьвет — ня толькі шчасьце й гора;
любое ймгненьне — больш глыбокае за мора,
больш разнастайнае. Колькі жыцьця таго,
гадзіны хоць і доўгія, адлі
нас сьмерць-страла высочвае цярпліва,
гэтае мора мораў, дзіваў дзіва,
што нас збаўляе сонца і зямлі
й любові. Шчасьце, што калісьці
ты мне дала, цяпер забрала, дый па ўсім.
Хто быў усім, той мусіць стаць нічым.
Мне ж радасьць смутку й звычка засталіся:
інстынкт, што зноў і зноў мяне прыводзіць
на ганак дому нашага, на Поўдзень.
Сон
Калі ёсьць сон, як кажуць, перадышка,
для стомленага розуму адхланьне,
адкуль тады бярэцца адчуваньне,
што нас абрабавалі, пабудзіўшы?
Чаму ўставаць так сумна? Дзень збаўляе
нас здольнасьці няўцямнай, непаўторнай,
такой інтымнай, што адзіна ў зморнай
дрымоце яна нам сябе зьяўляе.
Сны могуць цьмяным быць адлюстраваньнем
багацьця, назапашанага ценем,
пазачасовым сьветам безыменным,
у люстрах нашых дзён дэфармаваным.
Кім будзеш ты ў спрадвечным царстве сонным
сёньня ўначы, па-за глухім муром ягоным?
Мора
Яшчэ раней, чым час сваю пячатку
пачаў уціскваць у манеты дзён,
да міфаў і багоў, што выткаў сон
(альбо кашмар), заўсёды, ад пачатку
было яно. Хто? Мора. Адкажыце,
хто той адзіны й безаблічны зьвер,
што рупіцца збурыць зямную цьвердзь,
хто — бездань, невядомасьць, зьзяньне, вецер?
Заўсёды, калі ты глядзіш на мора,
бачыш яго ізноў упершыню,
з тым зьдзівам, што ўзбуджае сьпеў агню,
стыхіі, месяц, гожы надвячорак.
Хто гэта — мора? А хто — я? Адказ
я спраўдзіць пасьля сьмерці мецьму час.
БУэнас Айрэс (2)
А зараз гэты горад — быццам мапа
ранейшых прыніжэньняў і няўдачаў;
з гэтых дзьвярэй я ўсе заходы бачыў,
ля помніку — чакаў кагосьці марна.
Забыты дзень і дзень непрадказальны,
учора й сёньня, тут далі мне зжыцца
з падзеямі ўсіх іншых людскіх жыцьцяў,
і крокам сплесьці ўласнага блуканьня.
І тут чакае папяловы вечар
плён, што яму завінавацілася раніца.
Тут цень мой лёгкі іншым ценем станецца:
агромністым, бясформным, шчыльным, вечным.
Нас паяднала не любоў, а боязь:
каханьнем я б назваў такую повязь.
Сыну
Ты мёртвымі спароджаны, ня мной,
а маім бацькам, дзедам, іх бацькамі;
распачалі Адам, Авель і Каін
шэраг каханьняў раніцай адной,
у часе так далёкаю ад нас,
што стацца міфам за той час пасьпела,
але перадалася ў соках цела
ў цяпер, у запачацьця твайго час.
Я чую мноства іх. Я ёсьць яны,
і ты ёсьць імі, намі, а таксама
сыны твае й чырвонага Адама
мінулыя і прышлыя сыны
ёсьць мною. Палягае наша вечнасьць
у часе, у мінучых, крохкіх рэчах.
New England, 1967
Зьмянілі выгляд формы майго сна,
з касымі стрэхамі чырвонымі зьліліся,
сталіся бронзай вытанчанай лісьця,
пяшчотным дымам восеньскага дня.
Нібы ў стварэньня сёмы дзень, зямля
тут урадлівая. У прыцемках гібее
рэха вайны і Бібліі, слабенькі
водгук чагосьці, чаго ўжо амаль няма.
У хуткім часе, кажуць, пойдзе сьнег.
Амерыка паўсюль, на кожным рогу,
але я чую ў ночы ціхім кроку
сёньня маруднага і ўчора хуткі бег.
Буэнас Айрэс, я хаджу й дагэтуль
па вуліцах тваіх бяз часу й мэты.
Джэймс Джойс
Адзіны дзень людзкі ахоплівае суму
ўсіх дзён быцьця — і першых з іх, той цьмяны,
калі Стваральнік жудасны й няўцямны
прадбачыў нашы дні і нашу згубу,
і дзень апошні, калі рушыць да вытокаў
Вечных паўсюдная рака зямнога часу,
калі цяперашняе й будучае згаснуць
бы ўчора — ў вашым, сёньня — ў маім зроку.
Між раніцай і ноччу працякае
гісторыя сусьвету. З цемрай звыклы,
я бачу Карфаген навечна зьніклы,
Славу і Пекла, заблукалага гэбрая.
Хай Бог адвагай нас і радасьцю адорыць,
каб пік гэтага дня пераадолець.
Рэчы
Манеты, кій, ключ, да яго брэлок,
нядаўнія забытыя нататкі,
што не кране ўжо рэшта дзён астатніх,
карты, камод, паддатлівы замок,
кніга, і ў кнізе — надвячорку помнік,
прымятая фіялка, мабыць, нечы
мёртвы ўспамін пра момант векапомны,
што ў колер увабрала даўні вечар,
нібы люстэрка. Колькі рэчаў побач —
кубак, парог, атлас, піла, шрубы —
нам служаць, як маўклівыя рабы,
сьляпыя, што заўжды чамусьці поруч!
Яны перасягнуць нас у трываньні,
ня зьведаўшы аб нашым існаваньні.
Я
Нябачныя намогі сэрца, чэрап,
шляхоў крывавых лабірынт глыбінны,
Пратэя-сна тунелі-каляіны,
патыліца, шкілет, вантробаў чэрань,
гэта ўсё — я. Таксама, нейкім цудам,
я — памяць шаблі, згадка аб самотным
зіхценьні сонца на шляху закотным —
пыл залаты, разьвеяны ў нікуды.
Я — той, хто караблі праводзіць зрокам
у порце; колькі кніг, таксама колькі
выяў, ад часу стомленых — і толькі;
той, хто зайздросьціць неўміручым продкам.
Дзіўна быць тым, хто спалучае словы
ў пакоі гэтай даўняй пабудовы.
All Our Yesterdays
Каму з усіх тых, кім я быў аднойчы,
мінуўшчына належная? Хлапчыне
з Жэневы, што нашрайбаў у лаціне
колькі гекзаметраў, што зьнішчыў час забойчы?
Дзіцяці, які ў бацькавай кватэры
шукаў між процьмы кніг абрысы мапы
й гнуткія выгіны хрыбтоў, мяккія лапы
ўзьнёслых істотаў, тыгра і пантэры?
Альбо таму, хто ў цішыні каплічнай,
дзе чалавек сыходзіў незваротна,
жывога твар пацалаваў пяшчотна,
а потым зноў — нябожчыка аблічча?
Я — тыя, каго больш няма й ня будзе.
Сёньня ўначы я — ўсе гэтыя людзі.
Мае кнігі
Мае кнігі (што ня ведаюць аб маім існаваньні)
Ёсьць такой жа часткай мяне, як мой твар
З сівымі скронямі ды шэрымі вачыма,
Які я ў люстрах выглядаю марна
Й абмацваю запалаю далоньню.
Не бяз пэўнае тут зразумелай прыкрасьці
Я думаю, што ўсе істотныя словы,
Якімі выказаны я, знаходзяцца не на маіх старонках,
А на чужых, што пра мяне ня маюць уяўленьня.
Ды гэтак лепш. Памерлых галасы
Заўсёды будуць вымаўляць мяне.
з гутаркі прафесара Уіліса Барнстона з Хорхе Луісам Борхесам
– ...для мяне Вашыя апошнія вершы ёсьць надзвычайна ўражлівай прамовай розуму і пакуты.
Борхес: Можа й так. Аб гэтым я не задумваўся. Гэта ўсяго толькі практыкаваньні. Акрамя таго, паколькі часам я пачуваю сябе самотным альбо сумую па радзіме, гэтыя вершы ёсьць спробамі зноў апынуцца ў Буэнас-Айрэсе альбо ўцячы ад рэчаіснасьці. Я іх задумваў толькі, каб напоўніць новую кнігу, над якой я якраз працую. Але спадзяваймася, што Вы маеце рацыю.
–Тое, як Вы апынаецеся перад люстэркам альбо занатоўваеце ў сваіх вершах сны, тое, як дакладна Вы адцяняеце пафас, здаецца мне якасьцю, якая бракуе сучаснай паэзіі. Гэта добра, што Вы не пераацэньваеце свае апошнія вершы, але не забывайцеся, што Вы можаце й памыляцца ў сваім меркаваньні.
Борхес: Але я спадзяюся, што памыляюся! Ня маю нічога супраць, каб Вы пераканалі мяне ў гэтым. Чаму я павінен мець рацыю? Навошта мне настойваць на тым, што я пішу вельмі дрэнна?
– Звычайна, яшчэ да таго як Вы напішаце верш, ці ёсьць ён ужо схаваным у Вашай думцы? Альбо ён ёсьць актам спазнаньня нейкай звычайнай рэчы, гэтаксама як калі Вы раптам усьведамляеце, што любіце свайго бацьку ці сваю маці? Вы знаходзіце верш, ці верш знаходзіць Вас?
Борхес: Я б сказаў, што верш знаходзіць мяне, а яшчэ больш так адбываецца ў выпадку кароткага апавяданьня. Тады я проста ім апантаны. Я мушу збавіцца ад яго тым, што напішу апавяданьне на паперы. Іншага спосабу, як пазбавіцца гэтай апантанасьці, не існуе, бо іначай яна застанецца ўва мне.
–Вы кажаце, што Вашыя вершы ёсьць толькі практыкаваньнямі, але практыкаваньнямі ў чым?
Борхес: Мяркую, што ў мове. У іспанскай мове, у паэтычнай мілагучнасьці, таксама ў рыфме. А паколькі я ня надта здатны рыфмоўшчык, дык імкнуся давесьці гэта крыху далей...”
(“Чыкаго Рэвю”, 1980)
