Архіў нумароў:

Ніл Гілевіч

_____________________ Шчасьлівая студня. Вершы	* * * Усе, што гавораць сягоньня пра лёс беларускае мовы, дзеляцца на дзьве палавіны: на тых, каму баліць і каму не баліць. Тыя, каму не баліць, — спакойна зусім філасофствуюць і разважаюць, аналізуюць і аргументуюць, нават пішуць трактаты. Ну, а тыя, каму баліць,— у прыступе болю кідаюцца ніцма на дол і плачуць надрыўна, і б’юць кулакамі зямлю... Вось і ўсё, і ўся розьніца паміж тымі і тымі. 2007, травень Трое маладых Ясным, чыстым ранкам велікодным у жытло маё, мой церам з кніг, Завіталі з добрым словам родным трое маладых. Трое, акрылёных сьветлай верай у Хрыстовы дні. Трое, не прыгнечаных хімерай д’яблавай хлусьні. Што іх прывяло? Яшчэ з парога З трох сказаў адзін: “Ведайце, мы гонару народу сплюндрыць не дадзім!..” Хростам сэрца і душы няўгледным я на гэта бласлаўляю іх – яснавокіх, гордых, непадлеглых трое маладых. 2004-2007 Марадзёры І ўдзень, і ўначы марадзёры арудуюць скрозь, марадзёры! І сярод белага дня, на вачах у людзей, і ў цямрэчы таемна. Марадзёры – адвеку вядомае гнюснае племя, зводу якому няма. Марадзёры зьдзіраюць адзеньне й абутак з мёртвых. Звычайна з палеглых на бойным полі і яшчэ не зарытых у дол ваяроў. Але ў гэтых, у сёньняшніх нашых, разьлік адмысловы: гэтыя з мёртвых сыноў і дачок Беларусі зрываюць нацельныя крыжыкі – амулеты багаславеньня, — іх веру, іх гонар, іх памяць. Сарванае – прадаюць: золата ўсё ж такі! Ці серабро. Ну, а хоць бы і медзь... Гэтым патрэбна пасьпець душы абрабаваць. 2006 Даўні запіс пра Арменію Быў там калісьці – і запіс зрабіў у нататнічку: “Божа мой мілы, як любяць малых у Арменіі! Мамы і таты, дзяды і бабулі, і няні ў садку, І настаўнікі ў школе, і ўсё-ўсе суседзі ў двары, і незнаёмыя цёткі, дзядзькі на вулцы ці ў скверыку, — усе да малых прамаўляюць тут толькі любоўю! Адною любоўю! Ды не такою, як мы да сваіх прамаўляем звычайна – не нервовай, ня воклічнай, не павучальнай, а якойсьці, якойсьці... ня ведаю, як і сказаць... галубінагалосай. Колькі і дзе ні пачуў, ні падслухаў,— ну так: галубінагалосай!” 2007, жнівень Санет беларускаму мёду П. У. Вяленку Назло ўсім немачам, што пачалі Усё мацней адольваць з кожным годам, Назло напасьцям розным і нягодам – Жыву! Нячысьцікі йшчэ не ўзялі. Жыву таму, што, як дзіця ў сям’і, Апекаваны ўсім пчаліным родам, Штодня лячуся беларускім мёдам – Лячуся ласкай роднае зямлі. Цудоўны лек! Любы, хто паспытае, — Гарчынку знойдзе ў слодычы яго. Па ёй і цэняць мёд. Але з чаго, Адкуль бярэцца ў ім гарчынка тая? Мо з гэных зёлачак, што ў розгар мая На курганах-капцах цьвітуць штогод? 2006, сьнежань Глыток з дзедавай студні Шмат гадоў, вельмі шмат не прыязджаў я сюды, у Айнаравічы, у маміну родную вёску, на вотчыну дзеда. Што я ўбачыў найперш? Запусьценьне. Якое кругом запусьценьне! У двары крапіва ў чалавечы рост. Не ўзысьці, не прайсьці да ганку. Хату ўнучкі даўно прадалі якомусьці міліцыянту пад дачу. Але ён тут ня летуе, расчараваўся нібыта і аб’явіў, даўно ўжо, на продаж. А ніхто не купляе. І яна дагнівае. Двор я пазнаў не па хаце, а па студні ля вуліцы. Зруб, той самы, дубовы, счарнелы, амаль што зраўняўся з зямлёй. Але стрэшка, пахіленая, ліпіць, падпёртая збоку слупком. Ваду яшчэ людзі бяруць, ды вядра ўжо няма – таго, адмысловага, “дзеравяннага”, кожны зачэрпавае сваім, зачапіўшы дужкай за жалезны кручок на вяровачцы... Можа быць, і ў апошні раз я глынуў з ацалелае студні вады – і яна азарыла мне ў памяці маміны згадкі... Тут, на гэтай сядзібе, яна нарадзілася і ўзгадавалася, з гэтай студні піла ад калыскі крынічную, смачную вельмі ваду. З гэтай студні ня раз піў мой бацька, яшчэ дзецюком; правёўшы да весьнічак Кацю, сасьмяглы ад жарсьці няўтоленай, на разьвітаньне казаў: — Пачакай, я дастану вады, надта ссохлася ў роце... — Даставай, толькі ціха, ня грукні вядром аб ізруб, а то тата пачуе і выйдзе: “Каму гэта трэба калодзеж будзіць апоўначы?!..” Маміны згадкі. Шчасьлівыя маміны дні. Шчасьлівая студня. Усё яшчэ поіць людзей, усё яшчэ поіць. А дзеда ў Айнаравічах ужо мала хто помніць. 2007, жнівень Маўчаньне каля занядбаных магіл Зарослая бэзам магіла бабулі Альжбеты. А воддаль, за крокаў мо сотню, другая, таксама зарослая, — дзеда майго Мікалая. Тады не было завядзёнкі, каб побач хаваць. Хавалі, дзе месца было... Крыж там і там аднолькавы: з дзьвюх металёвых труб, пафарбаваны ў зялёнае, з маленькай жалезнай скрыжалькай для подпісу. А подпісу ўжо і няма – выцьвіў ад часу, ад сонца, ад сьнегу і сьцёрся, скрыжалька – сьляпая. Як ты доўга ня быў тут, дзедаў і бабін унук! Што ж цяпер прывяло? І каго папракнеш за нядбаньне? Маўчыш. Доўга стаіш і маўчыш. Пра такое маўчыш, Што адно толькі вырвацца крыкам гатова. Ды на могілках нельга крычаць. Тут усё прамаўляецца ціха. Вось і ты напаўголасу, здушана кажаш самому сабе: “Колькі з імі пайшло, адышло ад твае Беларусі, што тваёю была! Што сьвяцілася ў іхніх вачох і гучала ў іх вуснах!..” Сёе-тое яшчэ засталося. У тым ліку і песенька, якою цябе забаўляла бабуля, прыстукваючы кончыкам пальца ў пятку: “Кую, кую ножку, паеду ў дарожку. Дарожка крывая, кабылка сьляпая.” Не забылася. Помніцца. Нават голас, здаецца, чуеш. Вось і ўсё. І праведаў. Пабыў ля магіл занядбаных. “Паедзем,— ківаеш пляменьніку.— Вернемся ў тое, што ёсьць...” Ах, дарожка, дарожка, і чаму ж ты крывая? Ах, кабылка, кабылка, і чаму ж ты сьляпая?.. 2007, жнівень Адпусьціце Змучыў сэрца, схваробіў душу – Даастатку, дарэшты, дашчэнту. Адпусьціце ж мяне ўжо, прашу. Для чаго я патрэбен яшчэ тут? Адпусьціце мяне ўжо да тых, Што пайшлі – і даўно, і нядаўна, Што ня здаўшы “сьвятая сьвятых”, Не зьнікчэмілі род свой бясслаўна. Адпусьціце да тых, што былі Мне братамі – і ў полі, і ў хаце, Бо адну мы, адну на Зямлі Мелі родную Матухну-Маці. І кляліся на вернасьць – адной, І адну шанавалі прасьветла. І ў падумках ня здрадзілі ёй, — Годна несьлі свой крыж. Запаветна. 2007, жнівень Згадка пра паланэз Не перанесьці... Ня вытрываць... Сэрца заходзіцца. Млее ў грудзёх. Сілы, здаецца, пакінуць вось-вось і ператнецца дыханьне... Як жа так сталася? Як жа так сталася, што без цябе слухаю гэтую боскую музыку? Сам. Без цябе. Тваё крэсла пустуе. А помню: як трэба было мне, як мусіў я пераглянуцца з табой, каб убачыць, як ты выціраеш хусьцінкаю сьлёзы – ад шчасьця, што чуеш яе, гэтую боскую музыку... У тыя хвіліны я сам быў бязьмежна шчасьлівы. І ўдзячны бязьмежна – Радзіме, Табе і Агінскаму. 2006-2007 * * * Для чаго ты мне іх падарыла – гады дажываньня? А гэта мне ты падарыла іх, ты, толькі ты! Ну, але для чаго? Для таго, каб мог яшчэ нешта зрабіць – трывалей, чалавечней? Для таго, каб хоць трохі грахі замаліць перад Богам? Ці мо ўсё ж для таго, каб яшчэ і яшчэ раз я мог прыгадаць, якой ты шчасьлівай была у студэнцкія нашы гады! Раней так выразна і гэтак балюча чамусь не прыгадвалася. 2006-2007 Дзіўнае штось З нейкага часу, дакладна ня помню, ужо даўнавата, — як пачала набліжацца ізноў, у чацьверты ўжо раз, самая горкая, самая страшная, самая чорная дата – дзень, калі ў сэрцы маім і апошні праменьчык пагас, — дзіўнае штось адчуваю я ўсёю істотаю з лёсам нязгоднай: быццам зусім не да сумных угодкаў тваіх трэба ладзіцца мне – не да прывычнага ўжо пакланеньня магілачцы роднай, а да чагосьці такога, што толькі здараецца ў сьне. Быццам бы, быццам, нарэшце, і скончыцца наша расстаньне-разлука. Скончыцца гэтая наканаваная мне неадкупная мука. 2007, ліпень * * * Калі, дасьць Бог, для памяці тваёй яшчэ зраблю я тое, што хачу – бяз крыўд сыду на вечны супакой і перад лікам Маці Прасьвятой апошні раз удзячна памаўчу. 2007, жнівень