Напаўголасу
Я пайшоў ад іх, калі пачуў у хмызах на іншым беразе гучны крык невядомае птушкі. Пасунуўся ажно да мастка – невялічкай кладкі за мілю адгэтуль. Там, у засені, стаяў чужы конь, дайманы жамярой. Сціжма дробных крывасмокаў найболей абсядала вочы, грудзіну й пахвінне. Яны не пакідалі вачэй нават тады, калі я паволі абіраў іх жменямі, расціраючы проста між пальцаў. Конь у крывавых акулярах нерухома стаяў, выказваючы адно пакору і скрайні спакой, уласцівыя хіба нейкай камернай, непрамоўленай напоўны голас любові, любові цянётаў – тае, што кагадзе пакінула мае рукі спрэс у ягонай крыві.
Рака ў гэтым лясным зацішку – глыбкае, сцюдзёнае рукаво. Плынь з геніяльнай зацятасцю зацягвае жвір глеевым смеццем і зноў расхінае ягонае жоўта-халоднае бяздонне – цыклічны нонканфармізм маладое, неўтаймоўнае вады.
Я назіраю: кроў лёгка змываецца з рук. І нястомнаму ў вечнасці сонцу застаецца адно – іх зыркая бель. Плынь нясе кроў далей, да вусця. Там – рыбары. Сёння яны пагналі мяне, злаяўшы, маўляў, я – недарэка і зусім не ўмею лавіць рыбы. Позірк аднаго з іх выказваў злую пагарду да мяне.
Так, я сапраўды не ўмею лавіць рыбы. Ці варта тое аспрэчваць! Я толькі моўчкі пакінуў рыбароў, абуджаны тым сцішным крыкам птаха.
Каб не гэтая замінка з канём, я даўно шмаргануў бы праз масток. Адылі цяпер я заўважаю: лес на тым беразе неяк адступіў, воку нават не спаткаць хмызоў, сціх і птушыны крык. Адно дзікая, маркотная далячынь напаўголасу шэпча пра тое новае, народжанае кагадзе ў гэтай нерушы, тое, што мелася спазнацца ані на крок далей ад гэтага месца.
Я паварочваю назад.
Гадзіннікі
І
Знаёмцы і калегі па працы абураліся на маю чарговую выдумку. Маўляў, гэта непамыснасць дый сам я – ледзь не суцэльная для іх непамыснасць. Як далей – дык горай. Рэч у тым, што з нядаўняга часу я пачаў насіць адразу два гадзіннікі – па адным на кожнай руцэ. Гэткі просты, як дым, адказ на бясконцыя закіды на маю маруднасць ды непаспяванне ўсяго і ўсюды. Адылі ж… Дырэктарка, як пабачыла тое, адразу й беспаваротна вырашыла паставіць крыж на маім вынаходніцтве: гэта відавочны маветон.
Напачатку я спрабаваў патлумачыць, што задумка мая аб’явілася перадусім нават не дзеля мяне самога, а дзеля нашае агульнае справы, зладжанасці й паспяховасці. Даводзіў, што вось – гадзіннікі пайшлі як мае быць, стрэлкі ўпэўнена памкнулі наперад, усе механізмы працуюць спраўна… І хто цяпер здалеў бы адрозніць іх рытм ад рытмаў гэтага жыцця?..
ІІ
Шчасце: я дабег. Ён глядзіць на гадзіннік, вітаецца, замаўляе каву. Гэтым разам, кажа мой сябар, я выглядаю лепш, чымся тады, улетку, калі мы бачыліся апошнім разам. Святло ягонага твару бруіцца няспынна, я ўсміхаюся, і нашая гутарка завязваецца ў звычайнай утульнай атмасферы. Распавядаю: учора апоўначы не ў стане заснуць, я колькі разоў перачытваў Караткевічавага “Зайца…”*. Невялічкая онталагічная сцэнка наконадні зімы пад акампанемент Marche Funebre Шапэна, у пустой кватэры без даху ці ў памежных абсадах, наранкі ці проці ночы, з ячмянёвым напоем і прыўкрасным настроем – неістотна. Што яны тамака спяваюць, гэтыя трыгубыя, касавокія істоты? Вы чуеце? Га?! Ці чуеце?!! Распавядзіце ж, ліха на вас!!
Сябар адводзіць позірк да вакна на праспект, і ягоныя вочы глядзяць на мяне ўжо адтуль. Я заўважаю, што гэты халодны горад робіцца ўсё больш чужым мне.
ІІІ
Заўтра будзе халодны дзень. Я пазнаю гэта па тым, як аблокі спешна збіраюцца ў вырай. Сіноптыкі (у іх – свае разлікі) запэўніваюць, што халады не надоўга.
На прыпынку некалькі мажных кабет з пакункамі кідаюцца ад лаваў да аўтобуса. Яны думаюць, што паспеюць.
У неастылыя яшчэ каляіны аўтобуса ў такт секундавым гадзіннікавым стрэлкам набягае лядовая вада: не-змя-ня-е-цца-ні-чо-га… Ад майго першага гадзінніка ў памяці засталіся адныя рваныя кругі на бузаватай вадзе затопленай каляіны.
IV
Да К. я спазніўся: аўтобус доўга кружляў кепска пазнавальнымі рэчаіснасцямі…
Сяджу на кухні, каля вакна: ступак на ступаку – грэецца. У кватэры халодна. За вакном яшчэ адзін дзень намагаецца апраўдаць сваё існаванне. Адно б не давялося выбудоўваць пакутлівых дыялогаў – як-небудзь перажывем.
Нутро тузае й холад страшэнны. К. мітусіцца каля пліты і распавядае, як правільна пячэцца Мікольскае пірозіва. Я ўсёй даланёй сціскаю гарачы кубак з гарбатай. Пячэ – няўсцерп. Маўклівы такі боль. Рука пячэ пекатам, скура, здаецца, пакідае пальцы, з вачэй зараз пырснуць слёзы.
– Але ж і смешны ў цябе твар. Чаго ты гэтак скрывіўся? – К. на імгненне кінула на мяне позірк, здымаючы печыва з бляхі.
Дасканалыя, нерухомыя формы печыва на плеценым лазовым сподзе пачалі нагадваць мне надмагільныя пліты з піктаграмамі і надпісамі на няўцямнай мове. Мы пілі гарбату, пераадольваючы маўчанне. Кожны пячэнік К. спачатку ламала ў руках напалову, пасля кожную – яшчэ напалову і пасля клала ў рот.
За вакном ніяк не мог захлынуцца ўсё той жа дзень. Надпісы на плітах пачалі шчытнець і ўжо амаль страцілі прабелы. Які ўжо раз К. прапанавала мне частавацца. Не забіраючы позірку ад вакна, я неяк апынуўся ў вітальні і хутка вылузаўся на вуліцу. У той момант я няздольны быў прыгадаць ані слова надзеі ці развітання. Ані слова, ані сябе. К. пакрыўдзілася.
V
Калі апошні гадзіннік паляціць у вакно праз ноч, толькі яна адгэтуль вырашае пытанні часу, усталёўвае межы і нарматывы жыццёвых кругабегаў. І па-за тым гэты снежаньскі морак кранае маю цішыню, гэты вецер выкручвае згалелым дрэвам рукі і раскідае іх на маёй вогкай сцяжыне, дзе змагаюцца міжсобку святлацені месяца і ліхтароў. Гэтая халодная вада точыць бераг, з якога я пазіраю ў яе сляпую плынь. Меланхалічны плёскат хваляў пераўтварае думкі і сны ў маўклівых белых рыбінаў, што палеглі на дне пракаветнага возера і чакаюць свайго канца, каб урэшце бясконца нараджацца без мэты наноў. Тады кругавід чарговым наваратам акрэсліць межы змроку і святла, і, пракінуўшыся, я ўбачу сябе басанож каля вакна з разгорнутымі нататнікамі запаленых вачэй.
Боўць, альбо Трэцяя рука мастака Руневіча
Ёсць рэчы, пра якія мастак Руневіч доўгі час нікому не распавядаў. Але ўсё памянялася пасля смерці ягонае бабкі. Неяк наранку яна выбегла на ганак свае хаты і стала, загледзеўшыся на птушыныя сляды на адліжным снезе. Дзед так і заспеў яе там. Пасля ён казаў, што дужа жахнуўся таго разу бабчыных вачэй на раскіданым твары. Дзед завёў яе з вуліцы ў хату і паклаў у неастылы яшчэ з ночы ложак, да якога бабка клыпала, як дзіця. Праз тры дні, нараніцу, хворая вымавіла першае ад таго дзіўнага выпадку і апошняе ў сваім жыцці слова:
– Боўць... – і таксама першая за гэты час бабчына ўсмешка вечным сполахам застыгла на ейным раптам памаладзелым твары.
Пра тую аказію ведала хіба вузкае кола сваякоў Руневіча. Тэма вар’яцтва наогул уважалася за заганную ў іхнім асяродку, яе не прынята было абмяркоўваць. Таму бабчына “спакойная смерць” заняла месца ціхуткай легенды ў цёмным кутку сямейнага радаводу. Тэма-табу. Тэма-боўць.
І акурат гэтая аказія развязала Руневічу рот. Ён пачаў распавядаць. Усім і ўсё, што іх цікавіла. І нават болей.
– Скажыце, як у Вас атрымліваецца паспяваць столькі рабіць у немаладым ужо веку? – найлепшы журналіст цэнтральнай газеты краіны, на інтэрв’ю з якім упершыню пагадзіўся Руневіч, нават не здагадваўся, наколькі гэтае банальнае пытанне наблізіла яго да сапраўднае сенсацыі.
– Насамрэч, сакрэт – у маёй невялічкай загане. Гэта выродства ад самага нараджэння – мая трэцяя рука, – Руневіч вырашыў адказаць наўпрост, без красамоўных прэлюдыяў і ўжо наважыўся быў задраць кашулю, але падумаў, што гэта будзе залішне. Мастак быў пэўны: нават такая дзёрзкая дэманстрацыя не пахісне маладога й порсткага тытана айчыннай журналістыкі, які ўжо загадзя ведаў адказы на ўсе пытанні.
Пасля Руневічу даволі было прачытаць адно загаловак: “Майстар пэндзля і метафары нарэшце адкрыўся”. Мастак усміхнуўся і адклаў газету ўбок. Ён не памыліўся. Цудоўная нагода адзначыць гэта кубачкам астыглай кавы.
“Яны зжаруць усё, нават “боўць”. Уласнай таямніцай урэшце будзеш душыцца ты адзін”, – запіша ён пазней у дзённіку сваёй кволай і неразвітай трэцяй рукою.
