ЗБОРЫ
Канавязь абівае
Ледзяшы з капыта.
За армяк – небывала! –
Аддаю капітал.
Нехлямяжы ў апратцы,
Ды, даруйце, ня лох,
Каб з забытым пабрацца,
Лезу ў лёхі эпох.
Паўз муры Радзівілаў,
Каля сьвечак Раства,
Дзе радзіма радзіла
І брыда зарасла.
Праз сапежын Дзярэчын,
Дзе і вокліч – рэлікт,
Дзе нябыту пярэчаць
Манускрыпты ральлі.
На паўночных азёрах,
Ля паўднёвых балот
Продак зьнік, як сьцізорык,
Сьледу – як не было.
Сьлед са скрухі, як смальты,
Забыцьцю не аддам,
Як прымружаны Мальдзіс,
Найвідушчы Адам.
Не апошні заморак,
Затуляю ў давер.
Бач, жаўрук не для корму
Зьнізу падае ўверх.
* * *
– Колькі вёрст да неба?
– Ня болей, як тры, бо карчмы не відаць…
З мужыцкай гутаркі.
Распаўсюдзіў насьмешку
На мурле самадур:
“Выкінь клічнік на сьметнік,
Дзе струхлела ля мур!”
Як даўней для Багрыма
І ранейшых музык,
Над табою ня грымнуў
З паднябеснае зык.
“Ой, кажане, кажане!
Чаму ж ня сеў ты на мяне?
Каб я большы не падрос
Ды ад бацькавых калёс …”
У драпежнае зграі
За ахвяру – ягня.
Гэй, музыкі, заграйма,
Каб карчомку дагнаць!
Дастаецца з-пад споду
Не заначка – кісет.
І махорачны подых
Тне душу да касьцей.
Дзе анёлак ня шастаў
І крумкач не дапяў,
Абсыпаешся шчасьцем
Ад макушкі да пят.
Ды са смакам і толкам
Ладзіць з дымам хаўрус
У карчомцы з катомкай
Самы той – “белы вус”.
* * *
На хрэсьбінах – усе кумы,
На вясельлі – ўсе сваты,
А ў карчме – усе браты!
Прымаўка.
Ля распаленай кафлі
Стаў мацюк на дыбы.
Стол карчомны пад кайфам
Трушчыць куфлям ілбы.
У карчме вызначаюць:
Хто – капшук,
Хто – так-сяк…
Першы – значыць – начальнік,
А апошні – басяк.
У карчме не за розум,
А прымаюць – за злот.
Выцягаюць (хто ў роздым),
Як анучу,
на плот.
У карчме вырашаюць,
Хто зычнейшы за збан:
І гайдаюцца шалі
Ад гарластых забаў!
У карчме прымяраюць
І на вока, і густ:
Ці праспаўся маральна,
Ці гагакаў, як гусь?
– Налівай!
– Залатоўку!
І за коптур трымай!
Не слабак на галоўку –
Пахваліся трыма.
У карчмы пазычайлы
Абіваюць парог:
Кожны здольны з адчаю
Бутлю вокам пароць.
Скула сэрца не садніць.
Лейцы ў хмельных руках.
Заваліся на сані
І давай драпака.
Як жа вынайсьці раду
Сьвет паставіць старчма,
Абвяшчаюць ня ўрады –
Абвяшчае карчма!
Не ў падпечку гісторый,
Не пад шатамі вех,
Ці ня ў корчмах прасторны
Сам сабе чалавек?!
У ВАНДРОЎЦЫ
Бач, дарога традыцый
Не жадна для спакус.
У ясьлях нарадзіўся
Боскі хлопчык Ісус.
Што датычыць … Дык аўтар
Не зьявіўся “з калёс”.
Ахрысьцілі ў …тэатры:
Так дасьледчык данёс.
Сэнс згаданых гіпотэз:
Граў тэатр. А царква
Стала ў Зэльве ж употай
На ягоны развал.
І адсюль вынікае;
З часу ўласных хрысьцін
Аўтар ведае камень
Кожны з гэтых мясьцін.
Ды давайце ня будзем
Адхіляцца ад тэм,
Не падлеглых аблудзе,
Як сучасны гарэм.
І спытаемся ў старца,
Што ня ўшчэнт скарчанеў:
– Ну, дык хто пастараўся
Нарадзіцца ў карчме?
Звыклы дзіву давацца:
– Метрык гэткіх няма…
Нараджалі на пляцы…
Нараджала турма!..
Лёс каму як паверне…
Ноч карчме не займаць.
А пры ёй, дайце веры,
Не ку-гак-нуў зямляк.
Сьпіс касьцельны і дзячы
Тых у ласку загроб,
Хто схіляліся ўдзячна,
Падстаўляючы горб.
А карчомскіх, уласна,
Толькі й клікаць бядзе:
Бы пярун па іх ляснуў –
Ні на вока – нідзе!
* * *
Сьвет круціла ў дзьве столкі,
Як настольнік, карчма
І скруціла настолькі:
Марна ў пустку крычаць.
Пад аншлаг скамароха
І пяшчоту цыгар
Стол пад закусьсю рохкаў,
Вус засмольваў цыган.
Як півоня – карчмарка
Ад увагі старон:
Спагадае ім чарка,
Не зважае Арон!
Прэч сумневы да д’ябла!
Побач вера на цуд!
І ад яблыні яблык
Не адкоціцца ў кут.
Як дзяцюк пасьля пытлю,
У пабелцы з нябёс
Час пітны і іспытны
Корчмы ў памяць занёс.
ЗЭЛЬВЕНСКІ КІРМАШ
XVIII ст.
Толькі і балю, што ў карчме.
Прымаўка.
Храп на торжышчы коней.
Жарыць жарсьць.
Жарабцы.
Старгаваў – і акольна
У галопе купцы.
Кошты коням салёна
Безпадстаўна скідаць.
Толькі жніўню саломы
На вазы не шкада.
У блішчастай вуздэчкі
У заклёпках метал.
Жарабцу недарэчна
Морду шлях заматаў.
Гандляру – гандлярова.
А загоншчык-цыган
Зазірае ўсё роўна
Да карчмаркі ў саган.
З па-за сьвету і ў Зэльву
Покуль пёрся праз стэп,
Тут ня пусткаю зеўраў
Брагай змораны склеп.
У дрымоце кубельцы:
Будзе з чым пагуляць.
На асклепкі ня б’ецца
Нападоймішча гляк.
Тут і корку, і дубу
Не ў пяршынку – паход.
Ячмяню – дык на згубу,
Пітаку – для выгод.
Дзеля прагі цыганскай
На замах бізуна
Стала пані на ганку,
Як за страту цана.
Штосьці жміндзіцца пані
Чужаземцу ня ў масьць!
Як манашка з плябані,
Што і глянуць ня дасьць.
І зайздросную глотку
Сьціснуў смагі сілок,
Ды ня згоніш ахвотку,
Як калісь – на хапок!
Мае, бачыш, за гонар
Так паставу трымаць:
Салавей па-за Горнай
Задыхнуўся -- і спаць.
Ды ў натуры шалёнай
Не тутэйшы завод,
І з гляка ашаломна
П’е гуляка на звод.
“На бітым гасьцінцы каршомка стаяла.
А ў той каршомцы ды два чужаземцы.
Адзін чужаземец гарэлку купляе,
Другі чужаземец дзеўку намаўляе.
Дурна дзеўка была – паслухала.
Села на каляску і паехала.
Вязьлі, вязьлі дзеўку цёмнымі лясамі.
Прывязалі дзеўку да сасны касамі.
Выкрасалі агню з белага краменю.
Запалілі сасну зьверху да карэньняў.
Як сасна гарэла – дзеўка гаварыла.
Як сасна згасла, та дзяўчына сьціхла.
Хто ў лесе начуе, няхай пачувае,
Па заходзе слонца ў каршму не пушчае.
Бо тая каршомка вельмі згубіцелька,
Та згубіла дзеўку за мёд, за гарэлку.”
КАПЦЁЎКА
ХІХ ст.
10 студзеня 1863 году на Ваўкавыскім тракце
ў паселішчы Капцёўка Гродзенскага павету сялянскі хлопчык Адам Вашкевіч і адстаўны салдат Міхась Садоўскі знайшлі два пакеты. Ня ўмеючы чытаць, Садоўскі зьвярнуўся да дзячка мясцовай царквы, які “прачытаўшы, сказаў, што гэта паперы бунтоўныя, адна з іх “Мужыцкая праўда”, а другая – “Гутарка”, у якіх напісана, каб ня слухаць нікога з начальства
і быць з сякерамі, нажамі і іншай зброяй.”
Паводле Г. Кісялёва “З думай праБеларусь”.
Раздрапежаны раптам,
Вецер лапай грабе
Ваўкавыскага тракту
Брукаваны хрыбет.
У карчомцы Капцёўкі
Рукі грубцы прыткнуць,
Нібы дацца наўцёкі
У змалечаны кут.
Мастаўляны. Абрысы.
Якушоўка прыгод.
Сам ля грубкі абрынься
У салодкі прыгон.
Ды прыцьмелым акенцам
Край заплечны міргаў,
Як пасьля Вітажэнцу
Ў святаянскіх мурах.
За карчмою парожняй
З хлапчуком адстаўнік
І надыбалі з прошвай
Знайды пук патайны.
“Мы – галовы асловы:
Я – дзічок, ты – смарчок.”
А вердыкт адмысловы
Даў паперам дзячок.
“Наша жытка – сабача”, –
Служка ў тэксты пранік, –
И отсюдова значит:
Их писал бунтовщик.”
…А ў палацы ня зімна.
Здольны зьверху караць,
Губернатар Назімаў
Церабіў акуляр.
Дзе паўстанцкае вусьце?
Вострыць гнеў асьцюкі…
Вузка гадзяцца вусны:
“Дзе-цю-кі? Дзецюкі!”
…У дзьве тысячы трэцім
Гадавіна якраз,
Як пад іскраю трэснуў
Заняволены край.
А карчомкі, як сьведкі,
Аніякіх прыкмет.
Толькі ходзе ў адведкі
Да яе Пракавет.
ЛАША
ХХ ст.
Дзе духоўнік царкву ставіць –
там пан корчмы ладзіць.
Прымаўка.
Дзе Лашанская воласьць
Грэбла попел і пыл,
Меўся голас і волас
На звычайны капыл.
Не ў пярэстых задворках,
А царквы насупроць
Люд тутэйшы на морак
Забываўся шматкроць.
І ня дзіва – дзе храмік
Вывеў боскі сьвятар,
Люд і зрэбны, і крамны
Звыкла клікаў карчмар.
І ня лёгкаю хмаркай
(З-за асадзістых лет)
Наплывала карчмарка
На мужчынскі імпэт.
І мілосна, як цыцку,
Мацаў кварту дзяцюк,
Хіба толькі ня ціўкаў,
А капейка цю-цю!
І каму давялося
Зьведаць любчык да дна,
Меў навукі па досыць,
Скуль і бездань відна.
Заграбастала жытка
За кішэнь і каршэнь.
Стала чарачка плыткай
І дзіравай кішэнь.
“Кажуць людзі, што мой муж п’е,
А зноў муж з карчмы ідзе.
Прапіў каня варанога
І ідзе дахаты па другога.
Ой і прапіў каня шынкараццы,
Ідзе дамоў дай ні каецца,
Ідзе дамоў дай ні каецца,
Дай мілаю ўсё хваліцца.
Мілая мая, выкуп каня,
Як ня выкупіш – ня будзеш сама.
Як выкупіш – любіць буду,
А ня выкупіш – біці буду.
Мне твая бітва – ня першына:
На маіх плячах – цяромшына.
Плячыма акно адчыняла,
Праз акенечка уцякала,
У вішнёвым саду начавала
Дый з кукоўкамі кукавала,
З салавейкамі шчабятала.”
Дзе Лашанская воласьць,
Песень зьзяў Задыяк.
Тут караскаўся волат
Не з карчомкі, аднак.
Навакольныя краскі
Зачыналі адлік.
Верагодна, што Карскі
Браў з карчмы чарнавік.
Нездарма ў “Беларусах”:
“Ой чуць, маці, чуць,
……………………….
Вясёлая там вулачка,
Куды яны йдуць.”
У Пальміры Паўночнай
На Смаленскіх кладах
Вы прымружылі вочы…
…Лаша.
…Вечнасьць.
Шкада.
Раптам скрыпачку возьме
З Лашы дзед Апанас –
І адразу завозна
І карчомна для нас.
ВЯРТАНьНЕ
ХХI ст.
Блукаючы па Беларусі ў часе, я аднойчы забрыў у карчму каля невялікага мястэчка
на цяперашняй Гарадзеншчыне.
Б. Пятровіч, “Карчмапрыдарозе”.
У карчме пры дарозе,
Дзе ня рай, дык раёк,
Тут у крозе – ня ў бозе –
Гаманы ручаёк.
Напачатку стагоддзя,
Нібы лісьцік з карча,
Нібы роўня прыгодзе,
Зноў паўстала карчма.
“Капыта залатога”*
І “Раскошы”* хвала –
Як ахвяра былога –
Не змаглі захаваць.
І дарэмна шукае
Іхні дым сьледапыт.
Не стаяць над шляхамі
І “Раскоша” й “Капыт”…
Час бязьлітасна падкі,
Каб датла разбураць.
Каб уласныя спадкі
Потым грэшна зьбіраць.
* * *
Не вяртаемся конна.
Пры выпадку адзнач:
За гадзіну з-пад Коўна
Прылятае ліхач.
А на гродзенскай вулкі
Выгінастым канцы,
Дзе ня цесна, ня мулка,
Правяць рэй малайцы.
З Ласасянскай дубровы
Хмеліць іх салавей,
І карчма ім – ня бровар:
Не дае салавець.
А хто ласы ў папасы,
Бахус тым -- не карчмар:
Пагражае ня пасам,
Лічыць сквапна навар.
Але ў нашай нагодзе
Аўтар, нібы на зьдзек,
Грымнуў Бахусу: – Годзе!
І пазбавіў надзей.
І як вынік заявы:
Творца тэм і паэм
Раптам чуе на яве,
Як “Раскоша” пяе.
“Капыта залатога”
Стайня зорам іржэ.
Мкнуць Пегасы да Бога,
Хоць да стога бліжэй.
Цікавостка на сподзе:
Любны сэрцу зямляк –
Весялун па прыродзе
І ня скнара, аднак.
Сузіральнік карчомны
І чаляднік прыгод,
У карчме, як у чоўне,
Не сплывае на звод.
* * *
Нешта зноў распусьцілі
Сантыменты капеж.
Намякаюць у стылі:
“Дык няўжо не нальеш?”
Ці нячысьцік накаркаў,
Нібы нашы пісцы?
Клікнеш, браце, карчмарку –
І паэме – капцы!
2003, 2008 гг.
.