Архіў нумароў:

Віктар Ярац

_____________________ Зямля і неба. Паэма і вершы	Мама і вянкі цыбулі Паэма Мама не ў букетах пышнай славы – у вянках цыбулі кожны год на двары, дзе пах плыве гаркавы ці духмяны – ведае гарод. Сьвеціць лета золатам праменьняў і дароў – ды не скупой грады. Колькі іх рупліва і з цярпеньнем рукі перабралі за гады! Кожны плод зямной карміўся сілай і, наліты сонцам, зіхаціць, хоць гатункаў розных – жоўтых, сініх, толькі ўсіх адна яднае ніць. Тая ніць была з ільну шурпатай, як шурпаты век людскіх турбот тут, дзе акупант падпальваў хаты, тут, дзе шлях таптаў чужынскі бот. Столькі йшло з агнём нахабных, прагных, жорсткіх («Матка, яйка, млека, шпэк!»). Час іх праглынуў, нібыта багна. А на зьмену – атам, быццам зьдзек. Вераб’ямі скачуць успаміны – і ціхуткі тут, і гаманкі. Сінтэтычны шнур, як пупавіна, новыя зьнітоўвае вянкі. Дні, як авадні, ня раз кусалі. Павуцінкаю плыве да рук голас незабыты з дальняй далі, лашчыцца маленства цёплы гук. Недзе там – танклявая дзяўчынка едзе ў горад возам (дзед узяў!). Недзе там – цукеркай аблачынка без начынкі горкай, як сьляза. Соладка цыбуляй пахне й сенам разам з маслам сьвежым з гладышоў. Кірмашовы дзень глядзіць бязьменам: з чым прыехаў і па што прыйшоў? Сонца сее абяцанкі зранку. І яшчэ ня сьнедаўшы як сьлед, дзед унучцы вязку абаранкаў і прысмакаў купіць (добры дзед!). Дзе ж яны схаваліся маўкліва тыя ранкі сьветлыя і дні? Сталі рэхам і вятрак, і мліва дзедавай жытнёвай даўніны. Сталі рэхам і Купальля песьні, і жніва, і казачных Каляд. За якія горы іх панесьлі бурвеі? Ці пабіў іх град? У вянках цыбулі спагадае мама веку ці сабе самой? Неба – незьлічонымі гадамі над сівой стамлёнай галавой. Ластаўка мільгне перад адлётам, завуркоча голуб на гальлі. Ад ракі яшчэ ня студзіць лёдам. І яшчэ з цяплом дружыць зямлі. На рынгу дзён На рынгу дзён — такая калатнеча! На рынгу дзён – пад свіст зацяты бой. Нібы баксёр, удар прымаеш нечы – і тых, хто блаславёны быў табой. І спадцішка, і ў сьпіну б’юць нярэдка мацней чужых былыя дружбакі. Цікуе неба нема – проста сьведка, Як рынг зямны гайдаецца ўбакі. * * * Зыркі касьцёр не скупіўся на споведзь – роем ляцела яна ў вышыню. Недзе вячэрні за рэчкаю поезд гнёздаў трывожыў лясных цішыню. Зорка ўзышла – нібы нешта хацела ў траў распытаць, у крыніц і віроў. Бераг яна абдымала ці цэлы чэрвеньскі сьвет за глыбокім Дняпром? Ёй адгукаліся блізкія далі, ёй пасылалі зязюлі “ку-ку”. Вусны да вуснаў гарачых прыпалі. Зорка ці песьня ўпадала ў раку? * * * Родны дым гаркаваты над краем разам з ветрам з палёў і лугоў успаміны дакорам карае, паўтарае абліччы сяброў. Адгукнецца ў абдымках імёнаў то крыніца, то чысты ручэй – і нябёсы высокія звонам б’юць па сэрцы гучней і гучней. Яр Прарэзаўся ў полі ў стагоддзях якіх – ці адкажа? Над ім пералётная птушка губляе зьнячэўку пяро. Праменьні над ім, як бязьмены, сьпеў жаўранка ўзважаць і гук самалётны ў блакіце вясновай крылатай парой. Сагрэты сьвячэньнем забытых кастроў і паходняў, сагрэты дыханьнем і дзён, і агністых начэй, і ў лютыя сьцюжы палон адмаўляе халодны, і чуе ў мароз – нечы позірк, як куля, пячэ. Зямля і неба Віктару Маркаўцу Зямля адпусьціць вандраваць ня раз у сіняй зорнай вышыні, а потым да ціхіх сьцежак і да гулкіх трас далучыць, верне зноў пасьля палёту. І сьвятам, і загадкай міг усё ж, калі, карэньняў ловячы відушчых сьвятло, ты чуеш і касьмічны дождж, нібы дыханьне неабсяжнай пушчы. І кліча сьвет, вышэй за ўсіх аблок, спрадвечнай, неадкрытай таямніцай. А на зямлі жывучы васілёк які ўжо век маўчыць аб чым у жыце? Палескі раман …зноў сузор’і над шляхам, над сядзібамі ў полі і ў лесе нешта хочуць жывым пра сьвятлынь сьветлынёй гаварыць, што гайдала калыскі, абдымала арэлі Палесься, і плылі галасы, як плыты, і па чыстым Сажы і Дняпры. І старыя чаўны адгукаліся з Прыпяці, Друці, і на плёсах чароды студзілі прызнаньняў пажар, і яшчэ ні плутоній, ні стронцый, ні цэзій ня круцяць ні прадоньня віры, ні вятры – паганятыя хмар. На радзіме маёй патухаюць агеньчыкі ў вокнах… * * * Рака была ў сьпякоту паратункам – ад сонца млела гольле хвой густых, а пыл на сьцежках і ў гарачых вулках чакаў нябёсаў грамавых уздых. Нас рэчка частавала акунямі, угрэты бор – духмянасьцю суніц. Начныя зоры ўспыхвалі над намі – сьвятлом прастор-бязьмежжа асьвяціць. Сьвітальны птах дарыў свае сакрэты, нібы з гнязда манеты рассыпаў на шчасьце ўсім і, вышынёй сустрэты, дымок павольна ў небе раставаў. Ствараўся сьвет – ад позіркаў, дыханьня, ствараўся сьвет – ад губ і рук тваіх. А лодка пад гарой гайдала тайны – на строме бор на іх настройваў слых. * * * Заведзена не намі, а вякамі: палоніць успаміны не імгла. І лашчыцца да сэрца востры камень, які ня раз шпурлялі з-за вугла. * * * Як лёгка плывуць над зямлёю аблокі – над сьветам людской мітусьні і размоў, над сэрцам крыніцы, жывой і глыбокай, над рэхам даўно сьпілаваных дуброў. Для іх з вышыні чалавечыя страсьці ня болей памерам былінкі малой, ня больш, чым стажок мурашынага шчасьця пад гольлем сасны векавой. Спазьненьне Уладзіміру Някляеву Што ў Сібіры знайшоў бы – ці сьмерць, ці паэму? Так ірваўся ў абсягі сьнягоў без мяжы і ў тайгу, дзе мядзьведзі марозную пену з губ на доле губляюць у суровай цішы. Так хацелася позірк бясконцасьцю вымыць, парадніць з вышынёй неспытанаю зрок і паветрам напіцца – там тугое аленіхі вымя ўпарта доіць уволю жывучы малы сысунок. …Без мяне самалёт адляціць у прастор-далячынь – і дакорам гучыць з году ў год непрыгубленай Поўначы сінь. Халады – Што запомніцца з гэтай вясны на зямлі, дзе грымотным пагрозам адгукнуліся дрэў галасы? – Юны цьвет прыхапіла марозам. Халады не мінулі садоў. Ападаюць на дол пустацьветам пацалункі вятроў. Пра любоў кукаваньнем ня ўгрэецца лета. На сьляды лёгкіх ног, на расу гляне месяц сьцюдзёны цьвяроза. Што зіме ад вясны прынясу? – Белы цьвет, апавіты марозам. 20. 04. 2008