САВЕЦКАЯ ФАНТАСТЫКА
Чэславу Мілашу
У сярэдзіне 80-х настаўніца ў нашай школе
больш за ўсё любіла заводзіць нам сваю вечную
песню пра хуткі канец свету
і звярыны ашчэр капіталізму.
“У іхнім свеце, дзеткі,
усё прадаецца і ўсё купляецца,
нават людзі, нават чалавечыя пачуцці!
Іхнія сем’і, дзеткі, – гэта ўзаконеная прастытуцыя,
а дзяўчаткі там проста займаюцца гэтым за грошы.
Толькі ўявіце сабе – каханне за грошы!”
Мы ахвотна ўяўлялі сабе каханне за грошы.
“Такі ён, звярыны ашчэр капіталізму!
Такія яны, прадажныя дзяўчаткі!” –
працягвала настаўніца.
“І не толькі дзяўчаткі!” –
улазіў прасунуты Юра Гейфман,
а мы ў гэты час стараліся не думаць,
але ўсё адно думалі пра нашую суседку Галю
і ейны звярыны ашчэр.
“А што яны робяць з прыродай! –
упарта вяла сваё настаўніца. –
Яны спецыяльна забруджваюць
тое, што атрымалі ад продкаў чыстым,
каб прадаваць людзям
тое, што ім належыць бясплатна.
Чыталі “Прадаўца паветра”?”
Ты і Юра Гейфман казалі: “так”.
“Дык вось, не ведаю, як з паветрам,
гэта ўсё-ткі савецкая фантастыка,
але ўжо сапраўды блізкі той час,
калі яны будуць прадаваць за грошы ваду.
Толькі ўявіце сабе – звычайную чыстую ваду,
якую мы п’ем з крана!”
Мы адразу згадалі, як за дзень да таго
Юра Гейфман зламаў аўтамат
і ўсіх частаваў бясплатнай газаванкай без сіропу.
З сіропам у Юры тады чамусьці не выйшла,
як, дарэчы,
і ў настаўніцы з палітінфармацыяй.
А сёння, купляючы звычайную ваду
у французскім супермаркеце Carrefour,
я думаю, што ўсе ейныя прароцтвы,
на жаль, збыліся –
і паўсюль настаў канец свету.
І толькі сівенькі стары ў Carrefour’ы
кажа мне, завязваючы пакет з памідорамі:
“Парыжская вада – харошая.
Можаш смела піць з крана”.
НОВЫ РЭАЛІЗМ
Калі зрываеш першы слой шпалераў,
здзіўляешся сваім эстэтычным густам
пятнаццацігадовай даўніны.
Калі зрываеш другі слой,
дазнаешся, якія шпалеры любілі
твае бацькі або папярэднія гаспадары кватэры.
За трэцім слоем вылазяць
савецкія газеты пачатку шасцідзясятых,
смайлік ад Юрыя Гагарына,
як віншаванне з Днём касманаўтыкі.
Далей пасляваенны і даваенны слаі палімпсесту,
купалаўскія лётчык і хлопчык,
што некалі прымушалі Гагарына
усміхацца яшчэ шырэй.
Калі зрываць не ўсё запар,
а толькі фрагментамі,
і пагружацца на розную глыбіню слаёў,
складаецца дзівосны ўзор:
палова твару першага савецкага
ў белым венчыку з ружаў,
салатавыя палосачкі,
ружовыя ромбікі,
чорныя квадрацікі й рамачкі,
бацька народаў,
усесаюзны стараста,
падобны да бацькі псіхааналізу –
я, ведай, вялікі ўжо хлопчык,
і ўмею ўжо лётаць у сне,
саюз, апалон,
стыкоўка, расстыкоўка,
далей тынкоўка.
Касмічная мазаіка,
якая нават не снілася
французскім новым рэалістам.
Галоўнае – выбраць правільную сценку
у правільным доме
і правільнай краіне.
ВАЙНА І МІР
Лацінаамерыканцы
якраз пачыналі мяне біць,
але, убачыўшы яго,
разбегліся.
І не дзіва: ён быў на галаву вышэйшы за мяне
і як мінімум удвая таўсцейшы,
у маленечкіх акулярах,
што толькі падкрэслівалі яго памеры:
проста нейкі Сяргей Бандарчук
сярод дэкарацыяў свайго Барадзіна,
ці хутчэй Ватэрлоа,
бо ўсё адбывалася якраз у Бельгіі.
Ён чамусьці адразу загаварыў са мной па-расійску,
быццам на мне было напісана,
што я ведаю, хто такі Бандарчук.
“Дарма ты з імі размаўляў, – сказаў ён. –
Гэтыя маглі б і зарэзаць”.
“Калі б маўчаў, – адказаў я, –
дакладна б зарэзалі.
Тут як на заліку”.
“Залік, – сказаў ён. –
Мяне завуць П’ер. Як Бязухава”.
“А мяне Андрэй. Як Балконскага”.
Рэшту ночы памятаю не вельмі.
“Трапісты”! – раз-пораз паўтараў ён. –
Найлепшае ў Бруселі піва – гэта “Трапісты”!
Хадзем, пакажу адно месца,
плаціць граф Талстой”.
“Дык ты не з Расіі?
З Беларусі? Яшчэ лепей!
Я там з жонкай пазнаёміўся”.
“Я таксама”.
“Але мая – японка, уяві. Вучыліся разам расійскай,
а навучыліся: яна французскай, а я японскай.
Бальзак і маленькая японка, ведаеш кіно?
Беларусы, кажа яна, – гэта такія расійцы,
толькі са знакам якасці”.
“Кітаянка”, – паправіў я.
“Хто? Мая жонка?”
“Я кажу, Бальзак і маленькая кітаянка.
Кітайцы – гэта такія японцы,
толькі са знакам колькасці”.
Далей абрыў. Потым другая серыя.
“Бярэзіна, – кажа П’ер, – гэта Ватэрлоа са знакам якасці.
У нас дагэтуль захаваліся песні пра Бярэзіну.
Затое Чарнобыль – гэта Фукусіма са знакам колькасці.
У вас ёсць песні пра Чарнобыль?”
“Гэта такі чорны гумар?”
“А ў мяне чорны пояс па гумары.
Якраз хапіла б, каб павесіцца”.
“Абарваўся б”, –
замест прывітання кажа П’еру жонка.
Тут ягоны фільм абрываецца,
а мой круціцца далей.
Мы ў аўто, як у маленькай кіназале:
на заднім шэрагу – Чып і Дэйл, два героі-бандарчукі,
спяшаюцца на дапамогу трапістам,
а жонка-японка за стырном займаецца пракатам.
Наш вандроўны кінатэатр
усё бліжэй да апошняга бровара,
дзе найсвяцейшыя манахі
вараць піва са знакам якасці,
якое развязвае языкі так,
што выгнаннікі ўсіх краінаў
разумеюць адно аднаго без субтытраў.
АДЫСЕЯ
Вось яна, Пенелопа, хто б сумняваўся!
У мармуры, хоць ёсць і пару бронзавых версіяў.
Глядзіць удалеч, падпірае рукой падбароддзе,
палову твару злізалі марскія вятры,
уся – увасобленае чаканне.
Справа памірае кентаўр – туды яму і дарога,
злева абапіраецца на кій патасны Адам Міцкевіч
(французы кажуць – “Адам Мікевік”),
а яна глядзіць не на іх, вызірае кагосьці трэцяга.
Але найцікавейшае – побач. У фатэлі,
у чырвоным пінжаку супрацоўніцы музею –
цёмнаскурая цётачка з трыма тэлефонамі:
мабільнік – у правай руцэ,
рацыя – у левай,
яшчэ адзін тэлефон, стацыянарны,
вісіць на сценцы над самым ейным вухам,
а яна пераводзіць вочы з апарата на апарат,
гатовая ў тую ж секунду
адказаць на званок па кожным.
Я думаю, сапраўдная Пенелопа –
гэта яна.
ДОТЫК
Яна была ў майцы
з турыстычным парыжскім калажыкам
на грудзях:
злева, дзе сэрца, –
Эйфелева вежа,
справа, насупраць вежы, –
Авеню Шанз Элізэ.
Спачатку ён дакрануўся справа.
Пад Елісейскімі палямі не было станіка.
Эйфелева вежа забілася хутчэй.
ПАРЫЖСКІЯ МУЖЧЫНЫ
У мужчыны з Парыжу – харызма і шык,
нос, багет і шалік на шыі.
Хто без шаліка, той не парыжскі мужык,
і бязносыя тут – чужыя!
Ён ідзе й не кранае багетам зямлі,
выкшталцоным сталічным крокам,
а жанчыны з усіх ускраін зямлі
сочаць – перыферыйным зрокам…
* * *
Субота. Ранак. Дождж. У Люксембургскім садзе
вітаецца здалёк з Бадлерам Элюар.
Клашар у паліто з кішэнямі на задзе
выкідвае багет, каб іншы з’еў клашар.
У галаве гучаць знаёмыя матывы.
Стакроткі й дзьмухаўцы бамжуюць між газонаў.
На тратуары там і тут прэзерватывы
і скарыстаныя чахлы ад парасонаў.
СЕРЖУ ГЭНЗБУРУ
Як ні ўцякалі ад лёсу
твае Гінзбург-тата і Гінзбург-мама –
Піцер, Стамбул, Парыж, –
рідна нэнька дагнала Гэнзбура:
за дзесяць крокаў ад дому
ўкраінцы шыбуюць да храма,
за дваццаць пяць ад магілы –
Сымон Пятлюра!
ФУТБОЛ ЛЯ МУЗЕЮ РАДЭНА
За плотам музею гуляюць французы ў футбол.
Крычаць, аж чутно праз навушнікі аўдыёгідаў.
І з кожным ударам жыццё замірае наўкол,
і, нібы табло, ззяе золатам шпіль Інвалідаў.
Турысты ў музеі наструніліся – хто каго?
Глядзяць цераз плот – і стаяць без увагі скульптуры,
самотны Бальзак і ў абдымках дзвюх дзевак Гюго,
тытаны культуры на свяце фізічнай культуры.
Мысляр знакаміты ад зайздрасці пазелянеў,
хаваючы вочы, падпёр падбароддзе рукою.
“Нашто цалавацца?” – адчулі каханкі сумнеў.
Прыкрылася Ева: “Вы дзе, гледачы? Што такое?”
Старэнькі японец здымае на камеру матч.
Арабка ўздыхнула. Відаць, за Радэна заўзее.
Мысляр ледзь не плача. Філосаф, хоць ты патлумач,
як блякла на фоне жыцця выглядаюць музеі!
Спорт нумар адзін і арабку схіліў на свой бок,
і дзеда-японца, і там, ля платану, путану,
што косіць пад экскурсаводку. Ці гэты радок
хоць неяк паможа Радэну даць рады Зідану?
Удар. Гол у браму мастацтва. Жыццё павяло.
Татальны футбол пераможную серыю выдаў.
Разбегліся хмары і сонца гарыць, як табло,
ўсміхаючыся з Інвалідаў. З усіх інвалідаў.
ШЧЫГРЫНАВАЯ ТРАЎКА
Ехаў казачнік-бай
па бульвары Распай,
да бамонду ў кавярню “Ратонда”:
там з відэльца й нажа
усміхаецца джа
скарачэннем ад слова “Джаконда”.
Круціць з бронзы касяк
Анарэ дэ Бальзак
у плашчы ад Агюста Радэна.
Ёсць на цэлы бульвар
эксклюзіўны тавар,
а тапельцам – бясплатная Сена.
Дастаўляе трава
з Монпарнасу ў Мінск-2,
з перасадкай у Шарля дэ Голя.
І ні да, ні пасля:
прэзідэнт Нікаля –
проста хлопчык па імені Коля.
І ніхто не памрэ,
бо з травой Анарэ
ўсе памерлі яшчэ да народзін…
Па бульвары Распай
едзе казачнік-бай:
“Баяць казку?” Не хоча ніводзін.
КРЫХУ ПАЛІТЫКІ Ў ХАЛОДНАЙ ВАДЗЕ
Па Сене плыве плакат
з партрэтам кандыдата ў прэзідэнты.
Надпіс унізе:
“Запрашаем на першы тур!” –
нагадвае, што ты яшчэ не ў Беларусі.
АБ КАВЯРНЯХ ПАРЫЖСКІХ ПРАЎДА
“Ратонда” і “Клазэры-дэ-Ліла”,
“Пракоп” і “Кафэ дэ ля Пэ” –
патаснае фуфло,
што даўно не мае ніякага дачынення
да мастацтва.
Месцы, дзе сённяшняя публіка
пераплачвае за каву тых,
каму налівалі ў крэдыт
стагоддзе або тры таму.
Сённяшні Хэмінгуэй
сядзеў бы на даху
дзевяціпавярховай крамы “Printemps”,
у кавярні самаабслугі,
адкуль адкрываецца
бясплатны вайфай
і найлепшая панарама Парыжу,
з Эйфелевай вежай або Манмартрам
(залежыць ад выбару століка).
Хочаце доказаў?
Кава эспрэса,
што наліваецца там з аўтамата,
на смак вельмі нагадвае ягоную прозу.
СНОБЫ НА ВЫСТАВЕ
1.
У шкляной вітрыне
парыжскай эратычнай кнігарні
адлюстроўваецца доўгая чарга снобаў,
што стаяць па білеты на мастацую выставу.
І ўся чарга нешта чытае,
на фоне вялікага ню ад Амедэа Мадыльяні.
Думаю, гаспадары кнігарні
не змаглі б лепей аформіць свае вітрыны.
2.
Яшчэ ні разу не бачыў ніводнай чаргі
ля ўваходаў у бясплатныя парыжскія музеі.
І ніводнага платнага музею
без кіламетровых чэргаў.
Пытанне, што з’яўляецца раней:
кошты ці ажыятаж?
Прасцей адказаць пра курыцу і яйка.
3.
Чым болей заплачана за ўваход,
тым грамчэй можна размаўляць
ля карцінаў.
4.
Чамусьці яны заўсёды
далікатна спыняюцца, каб не перашкаджаць
іншым фатаграфавацца,
але лёгка становяцца перад тымі,
хто глядзіць на карціны.
5.
Іхнія жарты:
“Мадыльяні – тут маглі быць вашыя вочы…”
Спрабую не слухаць працягаў
пра Ван Гога і Венеру Мілоскую.
6.
Адны з іх так шмат чытаюць
апісанне выставы й подпісы пад карцінамі,
што глядзець на самі карціны
часу ўжо не застаецца.
Іншыя – нічога не разумеюць,
бо зусім не чытаюць подпісаў пад карцінамі,
каб не падумалі, што яны
нічога не разумеюць.
7.
Парыжскія снобы:
большасць з іх – гэта
замаскаваныя замежныя турысты.
РАСТВО
Petit Palais. Musée des Beaux-Arts
Божае нараджэнне,
у версіі паўднёва-нямецкага разбяра
першай чвэрці XVI стагоддзя.
Немаўля Ісус.
Два анёлы над яслямі.
Вол. Вослік.
Авечкі засталіся на другім плане.
Дзве пары выпадковых сведкаў,
з выгляду – тыповыя нямецкія бюргеры,
трэба разумець – пастухі.
Усярэдзіне – Марыя
з малітоўна складзенымі рукамі.
Ейнага мужа Язэпа,
цесляра,
лёгка пазнаць па руцэ
з чатырма адцяпанымі пальцамі.
АБАЦТВА КЛЮНІ. МУЗЕЙ СЯРЭДНЯВЕЧЧА
1. Вітраж XIII ст.
Саламея
устае на задні мосцік.
Ёсць ад чаго страціць галаву.
2. Пакуты Гасподнія (XIV ст.)
Вартаўнікі спяць.
Хрыстос вылазіць з труны.
Асцярожна, каб не абудзіць.
3. Вітраж XV ст.
Першая думка:
каго і навошта Хрыстос
цягае за вуха?
Толькі па мячы Пётры
разумееш, што вуха насамрэч
прыстаўляюць на месца.
4. Сярэднявечны алегарызм
Пяць выяваў Дамы з Аднарогам
адпавядаюць пяці пачуццям.
На той, што сімвалізуе зрок,
Аднарог глядзіцца ў люстэрка Дамы.
Люстэрка маленькае –
і Аднарог бачыць сябе
бязрогім.
5. Сераднявечны рэалізм
Свінка грае на аргане,
прычым і арган, і свінка
выглядаюць максімальна
праўдападобна.
6.
На выйсці
машынальна падаеш міласціну
музейнаму супрацоўніку.
ПАРЫЖСКІЯ МАДЭРНІСТЫ
Нарадзіліся амаль адначасова
у Кракаве і Варшаве,
Адэсе і Лодзі,
Гомелі й Смілавічах.
Памерлі зусім маладыя ў Парыжы.
Або зусім старэнькія
у Тэль-Авіве ці на французскіх курортах.
Або не зусім маладыя
і не зусім старэнькія.
У Асвенцыме.
ТАВАРЫСТВА МЁРТВЫХ ПАЭТАЎ
Набліжэнне могілак Пэр-Лашэз
адчуваеш па ўсё большай колькасці
турыстычных маек з выявай Джыма Морысана.
Французскія славутасці мусілі б зайздросціць,
калі б яшчэ мелі такую здольнасць.
Скажам, прыдумаў жа нехта пахаваць
паэта Жэрара дэ Нэрваля (1808-1855)
проста насупраць самага знакамітага
французскага пісьменніка.
Толькі ўявіце: ля тваёй магілы
увесь час таўкуцца турысты,
і ўсе як адзін да цябе спінай.
Некаторыя нават
спатыкаюцца аб цябе, фатаграфуючы.
І толькі я, дзівак, на дзесяць хвілін
завіс каля ўлюбёнага паэта,
і толькі цяпер заўважыў Бальзака (1799-1850).
Дарэчы, скажы мне, хто твой сусед па магіле,
і я скажу, кім ты быў пры жыцці.
Вось Поль Элюар (1895-1952) загуляўся ў камунізм,
і цяпер ляжыць побач з генсекам
камуністычнай партыі Францыі
Марысам Тарэзам (1900-1964).
А Мальер (1622-1673) ні ў што такое не гуляў,
і цяпер побач з калегам па пяры,
сумленным байкапісцам Лафантэнам (1621-1695),
ляжаць разам за агульнай агароджай,
як адна сям’я.
Мюсэ (1810-1857) і Шапэн (1810-1849)
не за агульнай агароджай,
а досыць далёка адно ад аднаго,
але ў самім афармленні магілаў
адчуваецца адна рука.
Падазраю, жаночая (1804-1876).
На магіле Апалінэра (1880-1918) – вялікае сэрца
у выглядзе верша-каліграмы,
а на Ўайлдавай сэрцаў безліч,
і ўсе – чырвоным маркерам
або губной памадай.
Магілу Ўайльда (1854-1900) знайсці лёгка
па выбухах жыццярадаснага рогату,
дзявочага і асабліва хлапечага.
Ўайльд з усіх бакоў агароджаны шкляной сценкай,
каб не разарвалі прыхільнікі,
якія спярэсцілі ўсё шкло надпісамі і слядамі памады.
Заслугоўваюць увагі: “Pleasure to meet you Oscar!” – з сэрцайкам,
“Oscar my favorite dandy” – з зорачкай,
і мой улюбёны: “Oscar te amamos!” – з кубінскім сцяжком.
Найбольшы надпіс, вядома ж, па-расійску:
“Любви все возрасты покорны!”
Цікава, як выглядала б на Пэр-Лашэз магіла Цоя (1962-1990)?
Магіла Морысана (1943-1971)
не агароджаная шклом,
затое там увесь час дзяжурыць жывы паліцэйскі,
стаіць ля камля найбліжэйшага дрэва
і часам перашкаджае ляпіць да яго жуйкі,
але дрэва ўсё адно ў жуйках, прылепленых да іх манетках
і іншых сціплых дарунках.
Самы шчодры пакінуў бляшанку бельгійскага піва,
пакойся з мірам, Джымі!
Над магілай Мадыльяні (1884-1920) пачынаецца дождж,
а над магілай Эдыт Піяф (1915-1963) канчаецца,
і неба робіцца блакітнае.
У надмагільнай пліце
Марсэля Пруста (1871-1922)
адбіваюцца аблокі.
ЦІЮЛЬРЫ: ПАДВОДНАЯ АРАНЖАРЭЯ
Прачынаешся ад музыкі Дэбюсі,
а навокал, з усіх бакоў, –
вада і гарлачыкі Манэ.
Цяпер ты ведаеш,
што адчуваюць на тым свеце
тапельцы.
ПОСТ-МІРАБО
Пад мостам Мірабо сплываюць вершы
Парыжам
Захлынуўшыся й памершы
І гэты не апошні і не першы
Каханне соплі Вершы трэш
Мост выжыве а ты памрэш
Пад мостам Мірабо шукаць прыгоды
Няма дурных
Сумуюць параходы
Ля карлікавай Статуі Свабоды
Ды ёсць сюжэты навырост
Хацеў паплакаць выйдзе тост
Пад мостам Мірабо гамон клашару
Здаецца
Холад з ветрам далі жару
Усім няўдачнікам зямнога шару
Чужынцаў выдае акцэнт
Кавярня Прыцемкі Абсэнт.
Над мостам Мірабо як прывід лесу
Лес хмарачосаў
Ты хацеў прагрэсу
Глядзі ж паэт і не памры ад стрэсу
Усё цячэ пад гэты мост
Сплыў мадэрнізм сплыве і пост
P. S.
Твой верш не прынясе рахунка ў банку
Ды жонка
Захацела рыфмаванку
І з рыфмамі змагаешся да ранку
Сам-насам з мостам Мірабо
Слабо пра мост? А не слабо
Парыж, красавік 2012
