12/24/2013 

Архіў нумароў:















































































































Васiль Быкаў. 1924 - 22.VI.2003
Каталог TUT.BY





Алесь Масарэнка

_____________________
Двое.
Апавяданьне
Міколу Сазонаву, вандроўніку, паэту.
1
— Лежань!.. Падымайся — ужо восем настукала.
— Не гудзі, Захаравіч...
— Канчай дрыхнуць!.. Я табе кажу, цецярук сонны!
— Ды ўстаю...
— Прыгатуй чай, разагрэй булён, яшчэ там чаго... А я тым часам «Буран» запраўлю, нарты ўпарадкую. Бярэм соль, муку, крупы й хлеба дзесяць буханак. А ўсякая там смажаняціна — хай пакуль бегае, нагульвае тлушчык... На шашлычок гэты раз пастараемся казулю ўпаляваць.
— Цукар не забудзь. I паколькі тая твая, як ты кажаш, смажаняціна недзе бегае, то ня лішнімі будуць бляшанак дваццаць тушонкі.
— На цукар, чай і каву не забыў... А тушонкі хопіць і сямі банак, ды плюс сем пляшак сьпірту... Мы там доўга ня будзем. Лічы, у разьведку едзем. Мясьціны мне хоць і знаёмыя, але не скажу, каб надта. Ты нядаўна быў у Шлёпы, так што — увесь спадзеў на цябе... Ну! Чаго ляжыш, лябюг?!. Дзе шляўся ўсю ноч?
— Зусім і ня шляўся.
— Чаму так позна прыйшоў?!.
— Я на гадзіньнік не глядзеў...
— А я паглядзеў — роўна ў тры прывалокся. На перапіхоне быў?
— Гэта цябе ня тычыцца... Я ў твой інтым не сую нос.
— Як гэта — мяне ня тычыцца?!. Сабраліся на паляваньне, а ён да бабы пабег. I цяпер маем тое, што маем: соннай цяцерай будзеш за рулём ся­дзець... Ладна, прачуханку ў дарозе атрымаеш.
— I ўсё ж — не сьпяшайся...
— Ну-ну... Якое ў цябе алібі, малады чалавек?
— Хм, алібі? Напаткаў я, знаеш, такую дзяўчыну, такую... Не дзяўчо — загадка. І разгадаць яе, здаецца, немагчыма.
— Ды ня можа быць: ты — і не разгадаў!.. Жмецца, нябось? Не дазваляе лыжкай хлябаць?
— У-у, грубіян!
— Дапусьцім... Я інстытутаў не канчаў — усяго толькі будаўнічы тэхнікум.
— У тым і закавыка, што я — першы ў яе... Ёлы-палы! Сарваў куш нявіннасьці. Во пацешыўся! I на душы цяпер — нейкая муць, квашаніна... Ды што я кажу — вабная жарсьць: цяга маёй душы — да ейнай... А ўвогуле — такое ўпершыню са мной. Мусіць, гэтак і прыходзіць сапраўд­нае каханьне... Разумееш, от, недзе ў сэрцы тлее агонь і, здаецца, во-во ўсхопіцца полымем... I адначасна — нейкая невядомасьць бязьмежная... I такі ж невядомы страх... Каця... Кацярына...
— Дачка ўчастковага?!.
— Кацярына ў пасёлку адна.
— Які ж ты дурань!.. То ўжо хоць з жаніцьбай не сьпяшайся. Цябе яшчэ слаба ламала жыцьцё, і ў віроўню сямейную з бухты-барахты няма чаго кідацца... Можна зламаць шыю.
— Ах, якія вочы — загадка: то пяшчотныя, то пагардлівыя, то насьмешлівыя... I сапраўды — віроўня...
— Усё ясна — юрлік!
— Ня чуў пра юрліка.
— Ну, Вадзя!.. Ня чуў, то пачуй: ты — палавы разбойнік, чорт бы цябе ўбрыкнуў!
— Сам ня лепшы...
— Ладна, канчаем базарыць.

2
— I што там у нас на сьняданак?
— Гатоўка такая: тушонку ўспароў, сьвіную, і булён учарашні.
— Няблага. Сала сагравае.
— Сьпірт сагравае лепей.
— Сьпірт не падыходзіць — мы за рулём.
— Правільна. У дарозе сьпірт — вораг, а пасьля дарогі — лекар.
— Вось што... Праверым балок Трахімыча. Калі свабодны — спыняемся там.
— А калі балок — развалюха струлехлая?.. Ці ня два гады ўжо як Трахімыч памёр, і з таго часу там ніхто ня жыў.
— Развалюха?.. Падрамантуем.
— Ты што — захварэў?.. Сьветлага часу — шэсьць гадзінаў... Давай так: праверым балок, а калі пабачым, што нікудышны — гонім да Шлёпы. I жывем там, палюем. Шлёпа мяне запрашаў... Ён неблагі мужык.
— Ды ведаю я Шлёпу... Праўда, супольнічаць з ім не даводзілася. Але можна і да яго падацца. Ён сьпірт любіць, пару тыдняў пацерпіць нас — нават калі з жонкай будзе. А выцудлім сьпірт — што ж, прыйдзецца балок Трахімыча абжываць. Ну, баста... Сядзім хвіліну-дзьве і — з Богам!
— Хоць бы пурга не пачалася...
— Не ламай галаву — як пачнецца, так і ўтаймуецца.
— «Хе» не бяры.
— Дудкі. Ён — мой. Дзе ж яго тут схаваю?
— Тады добра змаж верацёнкай... Барабан заржавеў.
— Змажу... Ня твой клопат.
— Ты мне скажы: навошта табе наган?
— Гм — навошта?.. Купіў у чувака аднаго, мільтона былога. Самаўзвод... Кажуць, зручна ад мядзьведзя адбівацца. У тундры ўсякае можа быць: ружжо — ружжом, а калі раптам касалапы падмяце пад сябе, дык гэтая штучка — у самы раз.
— А чаму — «хе»?
— А каб такі вось, як ты, хрэн маржовы, не распускаў свой язык... I больш не дакучай парадамі: не бяры, змаж. Па-мойму, так: убачыў — маўчы.
— Ужо год маўчу.
— I далей маўчы. Паміраць буду — табе перадам. Як лепшаму сябру, хе-хе-хе... Ну, лады, паехалі.
— Чорт, з карбюратара бензін сочыцца...
— Нічога. Прыедзем — спынім цечку, хе-хе-хе.
— Холадна... Ватнікі б нацягнуць.
— У ватніках добра толькі спаць.
— Акалеем жа!
— А мы так: я вяду «Буран», ты — сьледам. Потым — ты руліш, я — наўпагон... Снег зьляжаўся, правальвацца, думаю, ня будзем.
— Згода.
— Ну, кранаемся... Зьязджаем з людскіх вачэй!

3
— Недзе ж тут балок... Ты глядзі, і куды ён мог падзецца, ядрона вош!
— А казаў, што ведаеш... Давай вызначайся хутчэй. А то ў цемры не балок убачым, а воўчыя вочы... Многа вачэй.
— Чакай... Дай агледзецца. А-а!.. Вунь там нешта чарнее.
— Дзе? Дай бінокль... I праўда — балок!

4
— I што я казаў!.. Печы няма... I дзіркі кругом, прарэхі ў столі. Поўны завал.
— Нешта ж прыдумаем.
— Нафіг!.. Едзем да Шлёпы.
— Куды ехаць? Цямнее!
— А давай — напрасткі!
— А раптам — пурга?.. Заблукаем. Яно ж, калі яна ўсходзіцца, кудаса, то не на дзень-два, а будзе ўвесь тыдзень шалець, а то і больш. Я ў пургу дрэнна пачуваюся: шугавей з выцьцём вымотвае нервы, пачынаеш блытаць дзень з ноччу.
— А я ў пургу — чытаю... Джэка Лондана. I на ўсё забываюся.
— Шчасьліўчык... Мне дык анічога ня хочацца рабіць. Якая работа — выйдзеш з балка, і адразу гарляк сьціскае. Дыхаць цяжка. У балку седзячы, у цяпле-сьвятле, стараюся знайсьці сабе занятак. Любы. Толькі б забавіць час. Лепшае выйсьце — якое-небудзь думаньне... Манатоннае, непрыкаянае. Ад мысьляў такіх нудна. Яны цёмныя. Лезуць і лезуць у галаву, поўняць яе нікчэмнай дрэньню. Нават калі й самгнеш вочы, дык сьпіш кепска і мала... Але тут нам часу на сон, спадзяюся, ня будзе... Так, едзем поймай. Дасягнем рэчкі. Робім круты паварот направа і шуруем скрозь па распадку кіламетры з два, дзе якраз і ўбачым, калі пашанцуе ня зьбіцца з тропу, перад скаламі, на ўзвышшы, балок.
— Глухая мясьціна, дзікая... Шлёпа ня дурань — забраўся ў самую глухамань. I пясец там ёсьць, і вавёрка. I мядзьведзяў стае.
— А я, знаеш, не хацеў бы зрывацца адсюль. Пакуль не сьцямнела — можна б тое-сёе, збольшага, давесьці да ладу і атайбавацца.
— Не дуры, Захаравіч... Нам трэ было адразу да Шлёпы ехаць. Лішні круг далі. Шкада часу.
— Шлёпа — зух яшчэ той: нябось, ужо і нашых пясцоў пералавіў і абскурыў... Два тыдні на промысьле. Ён — ня мы, ня сьпіць у шапку. Дый пясца там мала.
— А тут — многа?.. Ніводнага сьледа. Ат, не хачу я тут спыняцца!.. Едзем, Захаравіч. Трымайся.
— Ну, валяй...

5
— Што гэта?.. Зноў наш сьлед.
— Куды ж ты глядзеў, вадзіла?.. Дзе нам цяпер начаваць?
— У Шлёпы, канешне.
— Але да яго яшчэ ехаць ды ехаць... Стой... Акурак. У памадзе. I яшчэ не занесла сьнегам. Э-э, справы нашыя дрэнь — жонка да Шлёпы паехала.
— Мала бычкоў з памадай... З чаго відаць, што яе недапалак?
— Учора пры мне ўзяла цэлую ўпакоўку «Космасу»... Любіць баба гэтыя цыгарэты. I ніякія іншыя. Вось і гадай, як лепей: прыедзем, а там... ідылія сямейная. Усё — па тваім сцэнары, Вадзя!
— Завідкі бяруць?
— Потрах чортаў, заводзь «каня»! Асабіста я залажу пад брызент... I папярэджваю: рэзка не паварочвай — нарты перакуліш, мяне ў сьнег вытрусіш.
— А бензін падцякае-такі...
— Увесь ня выцеча... Дзьве каністры, думаю, хопіць.
— Едзем яе сьледам?
— Кружна будзе. Бяры ўлева — поймай гані.

6
— Глушы тарахцелку!.. Эйш, сьвятла няма. Падобна, мы й напраўду ня ў час прыкапыцелі.
— Ладна... Я тут пастаю. Ідзі — стукайся.
— Ты навошта пушку дастаў?.. Убачаць.
— Не пытайся... Дастаў. А навошта — ня ведаю. Прывычка. Я цяпер, прызнацца, нікому не давяраю. Год таму земляка майго, Каляна, п’яны ненец сякерай засек... У гасьцініцы. Балок звычайны, на пяць ложкаў. Дзьверы не замыкаліся... Вярнуўся Калян з тундры — паляваў на пясца... Нарыхтаваў больш за паўсотню шкурак. Прыёмшчык адразу і гелты падрыхтаваў. Грошы нармальныя былі... Зямеля сабраўся старых сваіх наведаць, на роднай зямельцы з месяц пабыць, але... усё абарвалася.
— Па п’яні засек?.. Як жа так?
— Нібыта, прыняў за рускага... Тут ня ўсе абарыгены рускіх любяць.
— А за што іх любіць?.. Дужа дападныя чалавекі.
— Яно ж і мы з табой ня лепшыя — грабем чужое толькі так, га?!
— Ня ўсё ж ім хапаць... Столькі войска было на нашай тэрыторыі, столькі тэхнікі, начыненай электронікай — і расейцы ўсё прысвоілі... Шушкевіч тут прашляпіў. Гаспадар з яго не атрымаўся.
— А з каго атрымаўся?
— Ну, нешта ж робіцца...
— Сёньня ў Расеі па пяцьсот баксаў даюць рабочаму чалавеку. А ў нас — зарплата нізкая... Пры савецкай уладзе я нідзе і ніколі ня бачыў, каб нейкі стары калупаўся ў сьметніцы. А цяпер? Скрозь, куды ні глянь, бамжы ды бамжыхі... Людзі ў метро самотныя. Адно, праўда, дзівіць — бадай усе спраўна апранутыя. Нават і тыя, хто сьметнік патрошыць... Даношваюць свае колішнія сьвяточныя апраткі ці што?.. Гм... Дык слухай пра ненца. Быў суд... I забойца толькі й блюзьнерыў: маўляў, хопіць рускім зьнішчаць тундру — гэта ня іх вотчына, ня іх багацьце... I яго, канешне, прызналі зьвіхнутым, псіхам, дый запраторылі ў дурдом... Справу закрылі. Метода правераная.
— Вунь нават як!.. I на БАМе цяпер нешта падобнае дзеецца. Быў я ў Забайкальлі. Хочаш вер, хочаш не — падпалы пайшлі... Беларусы такі палац культуры адгрохалі: зала шыкоўная, паркет, вітражы... I нехта падпаліў — нічагуткі не засталося. Тыя, з першых камсамольцаў, хто прыехаў на БАМ, займелі сем’і ды засталіся там жыць, а сёньня вымушаныя пакідаць свае абжытыя хаціны... Вяртаюцца на радзіму.
— Цяпер мне ясна адкуль «падсьнежнікі» браліся...
— Падсьнежнікі?
— Забітыя кімсьці камсамольцы-бамаўцы... Зьнікалі самыя актыўныя, баявыя хлопцы. Іх, трэба сказаць, і ня надта шукалі — думалі, проста зьбеглі, ня вытрымаўшы цяжкасьцяў. У першую бамаўскую вясну было шмат трупаў знойдзена ў тайзе... Ладна. Нешта мы языкі разьвязалі. А давай сьвятло ўключым — навядзем прамень на акно... Калі салодкая парачка тут — убачаць. Сонны чалавек сьвятла баіцца. Па сабе ведаю. Сьвяці. А то неяк непрыемна ламіцца ў замкнёныя дзьверы.
— Сьвячу... Вось так, га?.. I з прагазовачкай!
— Выдатна!.. Няхай пагарыць.
— Эйш, падсьнежнікі... Слоўца якое падабралі.
— Ну, канешне ж, нехта з маскоўскіх газетчыкаў пастараўся. А за ім — астатнія... Я адно ўсёк: нам тут, адчуваю, небясьпечна заставацца. Ты — як хочаш. А я так-сяк гэты сезон адбуду — і хопіць, драпану адсюль, двору падамся. Жанюся — і нікуды больш. Мяне ў Менску прываба чакае... Скажу табе, вучоная ў мяне будзе палавіна. Дзеўка на трэцім курсе фізфаку. Няхай яшчэ з годзік адна пакантуецца, пасьля і захамутаю. Уступіў я, знаеш, у кааператыў, будуюся. Дык яна там за кантралёра — напісала, што дом наш ужо гатовы, ідуць аддзелачныя работы... Аформлена кватэра на яе, маю прыўкрасную. Двухузроўневая трохпакаёўка.
— Не баішся страціць свае «кроўныя»?.. Што да мяне, дык я жанчынам не давяраю.
— I нават Кацярыне, у якой ты першы?
— Ну, ня ўсё адразу... Ты ж супраць, каб мы пабраліся.
— Дуралей... Бесталач. Хіба ж — супраць?.. Проста я агаломшаны тым, што цябе нават бацька ейны не спалохаў. Ды ладна. Гадкоў гэтак праз пяць і ты пасталееш. На ўсё інакш будзеш глядзець... Душа — яна змоладу няўцерпна вялікая, ёй усё ня так і ня гэтак — падавай радасьць-пацеху... Не аблізвайся, з Кацярынай у цябе пацехі не атрымаецца: участковы прымк­не вас кайданкамі адзін да аднаго — і ўся ваша пацеха, хе-хе-хе...
— Захаравіч, канчай палохаць!.. Бач, на сьвятло не рэагуюць. Бедныя, ад празьмернага інтыму залеглі ў непрабудны кайф... Іду стукацца.
— Ламіся... А я падстрахоўваць буду. Шлёпа — ён такі: з перапою не разьбярэцца дый бабахне праз акно... Балок яго хітры — акно лёгка прачыняецца, і з яго відаць дзьверы... Свайго першага мядзьведзя ён так і ўпаляваў — праз акно. Касалапы ўсхадзіўся і роў — сабаку на бой выклі­каў. I, як чалавек, ламіўся ў дзьверы. Акурат.
— Гэй!.. Хто ў цераме жыве?!. Адчыняй, Пруцікаў, свае харомы! Чуеш, хопіць дрыхнуць — сустракай гасьцей!.. Да цябе сябры твае прыехалі: Чураха і я, Капіч... Адкрывай!
— Хопіць — дзьверы высадзіш. Правер тайнік — можа, там ключ... Сышлі, відаць, у тайгу.
— Я ня ведаю ніякіх яго тайнікоў — ідзі сам правер... Ты — майстар на сховы.
— Дзякуй за камплімент.

7
— Ну і Шлёпа!.. Гарыдавец, а не чалавек. I навошта было печку разбураць?
— Захаравіч, я думаю — не яго гэта работа. Нехта іншы пастараўся. Па-мойму, Шлёпу павязалі... Як браканьера, скажам. У яго ж нават паляў­нічага білета няма. Ружжо зарэгістраваў.... Але ж дзе ты ўчастковага правядзеш... От, і наляцеў — затрымаў на месцы злачынства. Тут і шкуркі, і капканы, а галоўнае — мялкашка... I так, спадар Чураха, што будзем рабіць?
— Назаўсёды выкінь гэтае «спадар» са свайго лексікону — далёка табе да дэмакрата.
— Спадар Чураха, я згодны вярнуцца ў балок Трахімыча. Дарма там не засталіся. У-у, калі б мы на дзень раней сюды прышуравалі ды засяліліся... Было б і нам тое ж самае, што і Шлёпу. Ляснуў бы твой «хе» — як піць даць.
— Па-твойму, Шлёпа загрымеў на курасадню?
— Ды ня стаў бы ён печку бурыць... Гэта — раз. I другое — от, глядзі, буханка хлеба, расьціснутая. Хутчэй за ўсё — казённым валенкам, з падэшвай скураной і абцасам з падкоўкай. Якраз у такіх юхтавіках і шчыгаляе мой будучы цесьць.
— А што тут белае — ці не мука рассыпаная?.. Дай ліхтарык... Соль... Ну во, кадоўбец з сольлю раструшчаны!.. У-у, ды з цябе, Вадзя, атрымаўся б сьледчы монстр-супер... А соль падграбем. Прасолка шкурак — справа сур’ёзная. Гэты Шлёпа не такі ўжо і ахламон. Перш, чым высушыць шкурку, соліць. Ня ўсе так робяць.
— Бо лішні клопат.
— Ды ня лішні... Прасоленым ні моль, ні плесень ня страшныя.
— Дзелавы мужык!.. Шкада мне яго.
— А можа, і ня ўзялі... Тое, што жонка тут пабыла, няма сумневу. Высьлізнуў ён толькі ў тым выпадку, калі яна апярэдзіла ўчастковага. Мондры нюхач адзін ня езьдзіць. Яго «сьнегавік» трохмесны — і некага ж з сабою прывёз. Пакуль зьбіраў каманду, Пруцікава магла дачуцца, каго намерыліся прыхлопнуць.
— А, па-мойму, спадарыня Пруцікава спазьнілася... Ня мог сам Шлёпа ключ у тайнік пакласьці. Яму не да ключа — кайданкі на руках, а там, можа, і юшкай крываваю падмыўся... Тут пабоішча было. Шлёпа змагаўся... О, паглянь — акурак...
— Цю-ю, з памадай. Бычок вялікі. Закурыла — і пасьля дзвюх-трох зацяжак кінула. Ад злосьці... Жанчынка яўна сьпяшалася: хуценька начапіла на дзьверы замок — і дадому. Недзе ўжо змагаецца за мужа, адваёўвае ў мільтонаў.
— Калі адшкадуе ўчастковаму належную суму, дык той Шлёпу тыдні з два патрымае і выпусьціць... Хаця — хто ведае: яна — такая ж скуперда, як і муж ейны. Наўрад ці што ў яе з участковым атрымаецца. Калі толькі ляжа пад бугая... Ён падкі да баб — такі ж, як і ты, Вадзя. Прызнайся, хоць ведаеш, што Кацярыну тваю ў крапіве знайшлі? I ня тут, кажуць, а ў Саратаве. Гэта пасьля ўжо маці сюды прыехала. I ўцякач у міліцэйскіх пагонах апраўдваўся: маўляў, не ўцякаў — на службу сюды паслалі... Што ж выходзіць урэшце? I ты з Менску ўцёк... Двое ўцекачоў на адзін капыл робленыя. Сабраліся да купы два казалупы.
— Ну, Захаравіч, і язык у цябе — памяло. Лепей скажы, што нам рабіць?
— Заўваж, комін нярушаны... Эйш, вісіць труба, ня ўпала — умураваў у столь. Маладзец Шлёпа, для сябе рабіў. Карацей, бярэмся за печ. Але спачатку распалім цяпельца. Падлогу разьбярэм — от нам і дровы. Вёдры ёсьць. Нагрэем вады, замочым гліну... Твая задача абчысьціць усе цаглінкі... Да раніцы гліна разьмякне. А недзе апоўдні печка будзе стаяць. Усёк?
— Хай сабе і так.
— Недзе там цесьць твой думае, што цяпер сюды ніхто носу ня суне. А мы якраз і сунулі, не пабаяліся г...ка.
— Захаравіч, ну які ж ён г...к?.. Чалавек выконвае службовыя абавязкі, стараецца, каб не папёрлі з міліцыі... У яго двое дзяцей — дагледжаныя, абутыя, адзетыя.
— Ну, канешне — не была б Кацька яго дачкою, то і дзявоцкасьць сваю для цябе не ўберагла б... Знаеш, тут усё проста: хлопцы-зухі ня лезьлі на ражно. А табе, ашавурку, удалося закрыць амбразурку... Ды цябе, галубок ты мой, акалпачылі. Думаеш, так улесьціў, так ахмурыў — і дзеўка на ўсё плюнула і адпусьцілася: рабі са мной, любчык, што пажадаеш?.. Ды яны ўсёй сям’ёй распрацавалі план-персьпектыву. Папомніш мяне: як толькі пабярэшся з Кацярынай і народзіцца караед, недзе праз год-два павязеш ты гэтае сваё шчасьлівае сямейства ў Менск, дзе цесьць на працягу месяца ўладкуецца ў якую-небудзь каманду АМАПу... А ты пойдзеш на свой зачуханы гістфак давучвацца.
— Захаравіч, маўчы: не будзі ўва мне зьвера.
— У цябе яго і блізка няма, зьвера. Сысунок ты яшчэ. Замалады.
— У Каляна быў зьвер?
— Каляна не чапай... I вось што — умова такая: як толькі сьнег сы­­-дзе — бярэмся за помнік яму... Калянаву магілу як сьлед трэба ўпарадкаваць. А можа, і зусім перавязем яго прах і пахаваем побач з суродзічамі.
— Перавязем і пахаваем па ўсіх правілах... Няма праблем.
— Праблем якраз хапае... Трэба грошы. Настаў час скалаціць такі-сякі капіталец, а то шэсьць гадоў у тундры — і ні капейкі лішняй. Многа планаў — нешта ж ды атрымаецца. I пасьля ўсё — каюк! Сюды болып ні нагой. А пакуль — мусім добра папацець. Не дарма ж накупляў шроту, куляў, назапасіў пораху і гільзаў. Карацей, трэба рыхтавацца і рабіць... Замінулым летам я наведаў «родную зямельку». Але ад гэтага мне ня стала лягчэй: бацькі старыя, пенсіі — з гулькін нос... Езьдзіў, глядзеў. А навошта? Для таго, каб разьвярэдзіць душу?.. Тое, што далося ў вочы, лепей ніколі б ня бачыць і ня ведаць... Выпусьцілі людзей на вуліцу, а перад імі паставілі войска з дубінкамі й газам... На перыферыі — ня лепей. Хоць там, у глыбінцы, здавалася б, нічога і не чуваць, нічога не відаць. А напруга — такая ж, гнятлівая... Людзі запалоханыя, зацятыя. Што атрымліваецца — чорт яго ведае. Ніхто ўжо ні ўва што ня верыць, хоць і былі нейкія парасткі... Добра тым, хто хоць на нешта ды спадзяецца. А як быць табе: ні ў людзей ня верыш, ні ў Бога, ні ў чорта... Як жыць, Вадзік?
— Жыві, Захаравіч, як жывецца. Проста — глыбей дыхай. Не кладзі плюс на масу. Па-мойму, жытка пачала цябе ламаць. З чаго б гэта? Ты нейкі палахлівы стаў, ва ўсім і паўсюль бачыш здраду. Нікому не давяраеш, нават — сам сабе. Як карабель, зьбіўся з курсу — рыскаеш то ў адзін бок, то ў другі. А чаго рыскаць — ідзі сваім курсам!
— Табе давяраю... Табе адзінаму. Інакш ня ўзяў бы з сабой. А ведаеш, чаму ўсё так? Ня стала тых хлопцаў, з якімі падымаўся на ногі. Раней мы былі адной запрэжкай ездавых сабак, цягнулі лямку бадзёра і дружна. Часам сьвядома ішлі на яўную дзёрзкасьць... Але тыя, хто нас баяўся і зайздросьціў, зрабілі ўсё, каб нас раскідала. Усё ў іх атрымалася. Я апынуўся ў адзіноце. Ды чалавек ня можа быць адзін — патрапіў у шоблу гэткіх жа, як і сам (людзі — зьвяры). Тут многа такіх. Ямал іх любіць. Яны тут асядаюць. Гуртуюцца. А закон зьвярынай гайні вядомы: каму дрэнна, хто аслаб — таго зьнішчаюць. У мяне — іншае: дамогся таго за год, да чаго яны дзесяцігоддзямі паўзьлі. Абставіў іх, апярэдзіў. А маладых ды раньніх паўзуны ня любяць — б’юць спадцішка чужымі рукамі. Наўпрост сілаў не стае. Заходзяць ззаду — высочваюць любы твой промах. Адсюль і атрымліваецца: пры сустрэчы — прыязныя ўсьмешкі, рассталіся — кожны сам па сабе... Падпаілі прыдурка — ён і грохнуў Каляна.
— Быць у гэтых крута завернутых на пабягушках — я таксама не зьбіраўся... Адразу дапетрыў: мне з імі не па дарозе. Таксама ж, лічы, адбегаўся. Добра — цябе сустрэў. I ты мне, Захаравіч, здорава памог. Ня ведаю, як бы я тут жыў без тваёй падтрымкі.
— Ты, Вадзік, якраз своечасова падвярнуўся... Зьбіраць сяброў доўга, дый узрост ня той. Позна пачынаць усё спачатку. I ахвоты няма.
— Нічога... Галоўнае — ня лезьці на скалы. Адпачнем — і капаем далей і глыбей. Двое — не адзін. Мы дужыя.
— Ты, бачу, неблагі суцяшальнік... Слухай, што я зразумеў: ня стала Поўначы з вялікай літары. Ня стала Поўначы Джэка Лондана. Схадзі, хаця б спытай цыгарэтаў. Раней і пачак дадуць, і нават апошнюю. А цяпер — дулю. Дажыліся — ужо з балкоў гоняць. Тваіх сяброў старых. Бітых і загартаваных. З якімі прайшла маладосьць... Гэта — канец. Усяму. Ня стала лю­дзей, якія раней тут ня проста ўкалвалі, а жылі й рабілі тое, што ўмелі добра рабіць. Прыехалі рвачы. Гэтыя жывуць адным днём і трасуцца за сваю шкуру. Як бы чаго ня выйшла. Як бы не раструсіць лішнюю капейчыну. I ня дай Бог — на іншага, не на сябе. Яны толькі браць спрактыкаваліся. Аддаць — ніколі. Іхняе крэда: «Трэба, каб да нас ішлі з паклонам!» Шлёпу яны ж і «шлёпнулі» — здалі мільтонам... Гады! Не разумеюць, што тут — Поўнач, і трэба памагаць адзін аднаму не з карысьці, а проста па-чалавечы.
— Гэй, спадар Чураха!.. Плюй на ўсё і беражы нервы. Сам жа сказаў: патрэбны грошы... Вось мы й паспрабуем іх зарабіць.
— Тады — за работу, таварыш плутакрат.
— Лягчэй на паваротах! Я са спадаром Зянонам на «ты»... Бэнээфавец былы! Калі што — курду магу любому загнуць. А ля цябе апынуўся па адной прычыне: мяне зьнялі на плёнку якраз на тым самым мосьце падчас бойкі з амапаўцамі... Па мяне прыходзілі, маму чуць да інфаркту не давялі — патрабавалі выдаць ім сына! Ды я своечасова змыўся... Дзякуй Сьвятлане Мікульчык, яна папярэдзіла. А яе малодшага братца зграбасталі. У яго пра мяне распытвалі: маўляў, дзе жыве вось гэты і хто ён... Фотку паказвалі. Ён ім нічога не сказаў. Але нехта ўсё ж такі мяне выдаў... Хтосьці з маіх аднакурсьнікаў. На гістфаку ў нас многа было такіх, хто патрапіў ва універсітэт па накіраваньні мясцовай вертыкалі. Лічы, тыя ж самыя ленінцы, толькі ў новага крою лёльках... Нехта, значыць, з іх.
— Пасьля разьбярэшся... Трушчым падлогу. Сякеру прынясі — яна там у мяшку з посудам.
— А давай спачатку перакусім.
— Ня будзь абжорам — пасьля сёмага поту паямо. Тады й на бакавую можна.
— Што ж, спадар Чураха, пацярплю.
— Ну і дзяўбур — заладзіў... Вушы надзяру. Не называй мяне спадаром!
— Добра — угаварыў. Буду босам зваць. Ты ж скора багатым станеш. I я гэтага вельмі хачу. Толькі не адпрэчвай мяне — і табе пашанцуе. Дарэчы, я на гістфак без аніякіх там пратэкцый паступаў, сяброў не прадаю.
— Няўжо дэкану ў лапу даў?
— Медаліст, ішоў бяз конкурсу... Дэкан усяго толькі пагаварыў са мной.
— Заўчасна памрэш — буду несьці твой медаль на падушачцы.
— Ціпун табе на язык!.. Але ж — сьмех і грэх: медаль я ножычкам шкрабянуў — і бачу, што золата там ані блізка... Танная падробка.
— Ня хныч... Вучыўся ня дзеля медаля. Та-ак... Мігам па сякеру — бярэмся за падлогу.