Вінцэсь Мудроў

_____________________ Лох. Аповед	І. Сярод сну пачуў — нехта крануўся рукі, — і абу­дзіўся. Мурзатае цыганё (ці то хлопец, ці то дзяўчынка) стаяла поруч, грызла кукурузны кіях, дапытліва гля­дзела неміргаючымі вачанятамі. Ён абцягнуў швэдар, паспрабаваў пасьміхнуцца. — Поўны вакзал качэўнікаў, — прамовілі за сьпінай; маці мурзы штосьці крыкнула па-свойму і цыганё — відаць, усё ж такі дзяўчынка — пабегла між людcкіх ног, махаючы кукурузным абглодкам. Вакзальнае сьвятло цьвеліла павекі, нудзіла сэрца. Вушы нібыта заклала ватаю і галасы навакольныя гучалі няўцямна, усё адно як са студні. — Ну дык слухай, што скажу... Паткнуўся ён да мяне, а ад яго... і табачышчам... і вінішчам... і… Дзьве кабеты сядзелі на суседняй лаўцы і, зладзеявата пазіраючы па баках, распавядалі адна адной пра свае любошчы. — Ну, а ты што? — пыталася таўстуха ў фальбоністай сукенцы. — А што я... адпіхнула, ды за дзьверы вылецела. Нават сумачку не пасьпела ўзяць, — адказала сяброўка і скрушна ўздыхнула. — На сяброўцы была сукенка такога ж крою: белая, у зялёны гарошак. Спаў ён нядоўга, можа, нейкіх дзесяць хвілінаў, але галава стала тлумнаю, і навакольныя галасы балючымі колькамі адбіваліся ў скронях. Пульсуючы боль выпетрыў з галавы ўсялякія думкі. Лёгкі халадок крануўся гіпофізу, казытнуў гіпаталамус, зварухнуў наструненыя нейроны. Стваралася ўражаньне, што пазбаўленая думак галава завісла ў паветры і ўжо гатовая, як той балонік, узьняцца ўгору. Ён нават зірнуў на столь, спрабуючы ўгледзець яе ля цьмяных сьвяцільняў, а потым, схамянуўшыся, стаў сілком поўніць голаў дакучлівымі, сто разоў абсмактанымі думкамі. “Куды я еду? — пытаўся ён сам у сябе. І тут жа адказваў: “У горад Дзедаўск Маскоўскай вобласьці”. “А чаго я туды пруся? — пытаньне і адказ разьмежавала ладная паўза: — Каб забраць дваццаць тысячаў даляраў”. Згадаўшы ў думках даляры, сказеліў вока на таўстуху і ўстурбавана пачухаў падбароддзе. Пазаўчора ён ізноў насмактаўся брыды. Паўгода не паліў, а тут, як зьявіліся грошы, зьбегаў на “штуршок” — мясцовы базар, ды прыхапіў у знаёмага айзэра пяток “беламорын”. Замест тытуню ў папяросіны была напханая каляная трава. Брыда была моцнай: з кожнай зацяжкай галава рабілася ўсё больш лёгкай, а пасьля дзясятай зацяжкі ўзьнялася ў паветра і з гідлівай усьмешкай на вуснах завісла над таршэрам. Два дні мінула, а народжаная з шызага дыму відма і дагэтуль цьвяліла сьвядомасьць, і ён раз-пораз пацепваўся ды паглядаў на столь: а раптам тут, пасярод вакзальнай пачакальні, залунае ягоны ўскудлачаны кумпал? — Марымоніха, сучка гэтая, спрабавала Толіку ў штаны залезьці, — прамовіла таўстуха, няўлоўным рухам прыгладзіўшы фальбоны: — Мінулай суботай у горад езьдзіла, дык, казалі, завіўку зрабіла і ласіны купіла. Цяпер ужо будзе... тоўстым задам трэсьці. — Аго-ой... На такую бамбізу — ласіны, — прасьпявала сяброўка, і змораны задушным паветрам і жаночымі размовамі, ён ускінуў на плячо пацёхканую сумку, падняўся на ногі. Знадворку церусіла імжа. На платформе брынілі ў плыткіх лужах адбіткі ліхтароў, крыху зводдаль, на тле высозных дрэваў, ільсьніліся ў нежывым сьвятле перапэцканыя нафтай цыстэрны, а з нутра прыстанцыйнага павільёну, дзе неспакойна варушыліся людскія постаці, вырывалася на прасьцяг скалечаная гаманой і бразгатам кухляў песьня. ... Льёт ли тёплый дождь, Падает ли снег... Песьня-інвалід то зьнікала, то зноў зьяўлялася. У такт ёй, з настальгічнай яснотай, уваччу мільгцелі вакзальныя агні, ды раптам патухлі, калі ён дачуўся, што песьню сьпяваў не Валеры Абадзінскі, а нейкі безгалосы маладзён. Калісьці ён і сам, брынкаючы на гітары, сьпяваў пра той самы цёплы дождж, і ў дзяўчын, што сядзелі ў зале — вось як цяпер у яго, — блішчэлі вочы. Дзяўчыны праглі каханьня: адна дурніца нават рэзала сабе вены, калі ён адмовіўся з ёю сустракацца. Мясцовыя “каралі” — тыя самыя, што насілі ў кішэнях нажы і кастэты, — плішчыліся да яго ў сябры, а карэспандэнт рэспубліканскай газеты, які адмыслова прыехаў з Менску, глыбокадумна пытаўся: “Вы памятаеце, калі ўпершыню выйшлі на сцэну?” Які ж гэта быў год? Здаецца, шэсьцьдзясят сёмы... А можа шэсьцьдзесят восьмы? Ужо і не згадаеш… Усё зьмяшалася ў баламутнай галаве... Але той, іхні першы выхад, запомніўся. Запомнілася круглая, скрозь парэпаная печ-галянка наўзбоч сцэны, паркалёвы заднік з нехлямяжым надпісам: “Агітбрыгада “Праметэй”, запыленыя, цёмныя спадыспаду ад дохлых мух, плафоны на столі местачковага клубу. Агітбрыгада “Праметэй” змагалася з заганамі заходняй культуры, і іхні гурт мусіў тыя заганы ўвасабляць. Яны павінны былі выйсьці на сцэну, глынуць з аграмаднай бутэлькі “Кока-колы” — налепку для бутэлькі намалявалі чырвонай гуашшу — і загарлаць “Can’t buy me love”. Пасьля другога куплету, паводле сцэнару, іх павінны былі выкінуць са сцэны хлопцы ў рабочых сьпяцоўках, а бубнача Мішку Яцыну яшчэ й агрэць дзеля жарту развадным ключом. Мішку, аднак, ключом не агрэлі. Пасьля другога куплету, калі адключылі мікрафоны і зьявіліся хлопцы ў сьпяцоўках, у зале ўсчаўся вэрхал. Местачкоўцы нічога не зразумелі: падумалі, што гэта загадчык клубу вырубіў гук… Пару мясцовых зухаў падаліся на сцэну, далі высьпятка “рабацягу”, які трымаў Мішку за каршэнь, а ад задніх радоў стаў прабівацца да сцэны ўчастковы міліцыянт. Калі жарсьці суняліся, яны чатыры разы запар прагарлалі “Can’t buy me love”, потым — столькі ж разоў – іхні бас-гітарыст Юрка Мамантаў прасьпяваў “Yesterday”, а ўвечары, сёрбнуўшы тутэйшай самагонкі, яны перапісалі расейскімі літарамі словы песьні “Кент бай мі лав” і паказалі мясцовым зухам колькі гітарных акордаў... — Будзьце асьцярожныя! Па першай каляіне пройдзе грузавы цягнік! Ён страсянуў плечукамі — рашуча, рэзка, нібыта спрабуючы стрэсьці з сябе мінулае жыцьцё, і агледзеўся. Са згуслага, пазначанага сінімі вогнікамі стрэлак цямноцьця, на яго глядзелі два цеплавозных пражэктары. Спорная імжака рабіла іх сьвятло размыта-рухавым і здавалася, што адтуль, з цемры, паўзе, мерна ляскаючы жалезнымі кіпцюрамі, жаўтавокі цмок. Цеплавоз скалануў паветра сіплым гудком, дыхнуў у твар гарачай алівай, платформа дробна зыбанулася, і машыніст, што вытыркаўся з бакавога акенца, махнуў яму рукой. Травень далічваў апошнія дні, але пагоды не было: штовечару ішоў дождж, альбо, як цяпер, сыпала густая імжа. І ён, праводзіўшы вачыма жалезнага цмока, згадаў, што акурат такім часам у горадзе адчынялася летняя танцпляцоўка, і ў паветры таксама вісела імгла. Такімі вечарамі яму добра сьпявалася; гітарныя струны зьвінелі ад самага лёгкага дотыку, дзявочыя тварыкі вільготна блішчэлі, а паветра галавакружна пахла прэлай ігліцай. Травень паціху мінаў, праз год зноўку прыходзіў; зьвінеў камарамі, халадніў лоб імжакай, трывожыў душу цьмянымі надзеямі, і кожны раз, апанаваныя тымі надзеямі, яны з Юркам вешалі на франтоне дашчатай веранды чорныя скрыні акустычных калонак. Аднойчы, увагнаўшы ў дошку ржавы цьвік, Юрка Мамантаў скочыў з драбінаў, падхапіў калонку і, як бы між іншым, прамовіў: “Усё, граю апошні раз”. Праз пару дзён сябар зьехаў у Піцер, а яшчэ праз тыдзень прыслаў ліст, у якім паведаміў, што ў музвучэльню яго не прынялі, а таму давялося завербавацца на гандлёвы флот. Юрка Мамантаў стаў баразьніць Атлантыку паміж Ленінградам і канадыйскім Галіфаксам, Мішка Яцына паступіў у верталётную вучэльню, а ён, колішні ўлюбёнец навакольных дзяўчын, па-ранейшаму шкроб медыятарам струны, сьпяваў “Зеркало” і “Звёздочку”. І з кожным акордам сэрца ягонае поўніла туга мінулых гадоў, і зыркія лямпачкі, што апярэзвалі веранду, цьмяна адбіваліся на ягоным круглявым, прыкрытым рэдкімі валасамі плеху. Танцпляцоўка, як заўсёды, гула, вішчэла, шаргацела і тупала. Ён узьненавідзеў гэтыя зыкі, узьненавідзеў потных дэвотак і прышчавых дзецюкоў, якія таўкліся перад вачыма, узьненавідзеў уласную жонку, родны горад і Юрку Мамантава, які атабарыўся ў далёкай Амерыцы. Неўзабаве ён стаў смаліць дурнап’ян. Рабіў зацяжку, раскрываў рот і глядзеў, як лютая, перамяшаная з салодкім дымам нянавісьць, паволі падымалася ўгору. Дым пасмамі імкнуўся да форткі, і яму здавалася: вось зараз прыйдзе нехта і забярэ яго, таленавітага музыку, аўтара дзесяці папулярных песень, у вялікі горад, і імя ягонае вогненнымі літарамі загарыцца на сцэнах амфітэатраў. Дагараў чарговы касяк, брудным попелам асыпаўся на швэдар, але ніхто ня йшоў, і дзесяць перапісаных на ноты песень ляжалі ў тэчцы з белымі аборкамі ды чакалі свайго часу. — Хуткі цягнік семдзесят восьмы Горадня-Масква прыбывае на другую каляіну другой платформы... — гугнявы голас перарваўся і наструненую цішыню скалануў рып вакзальных дзьвярэй, прыдушаныя цяжкімі валізамі галасы, жаласьлівае крахтаньне і незласьлівыя мацюгі. Ён памацаў швэдар — той зусім змакрэў ад імжакі — і ўплішчыўся ў людскую плынь. ІІ. Пазаўчора, аж да самага абеду, давялося цягаць з машыны ў падсобку скрыні з алеем, і якраз у той момант, калі ён падхапіў апошнюю скрыню, да крамы пад’ехаў гаспадар — Лёха Кайданоўскі. Колісь гэты самы Лёха шамацеў у ягоным ансамблі маракасамі, цяпер жа займеў тры крамы, бензакалонку і займаўся нейкімі цёмнымі справамі. Пад’ехаў гаспадар не адзін: поруч сядзеў чарнявы тыпус, які, адчыніўшы дзьверцы легкавіка, нецярпліва матлянуў галавой. Ён залез у салон, і чуйны нос засьвярбеў ад знаёмага паху марыхуаны. — Ну што, камандзір, праца не абрыдла? — запытаўся, не павярнуўшы галавы, чарнявы тыпус і паханіста адкінуўся на сьпінку сядзеньня. Ён хацеў мацюкнуцца, але прыкусіў язык. Кайдан уладкаваў яго ў краму па знаёмству, і выпендрывацца не выпадала. — Можаце прапанаваць штосьці лепшае? — Трэба ў Маскву зьлётаць… Атрымаеш пяцьдзясят “зялёных”... плюс праязныя, — і, не чакаючы адказу, чарнявы працягнуў праз плячук сваю шурпатую пяцярню. Калі даваць веры Лёху Кайданоўскаму, дык паездка ў Маскву выглядала забаваю. З Беларускага вакзалу трэба было перабрацца на Рыжскі, сесьці ў электрычку і вылезьці ў Дзедаўску (“Кіламетраў сорак ад Масквы, ня болей”). У Дзедаўску, на вуліцы Маршала Епішава (“Гэта непадалёку ад керамічнага заводу”), ён мусіў знайсьці Руслана Хамзаева, узяць у яго пачак з дваццацьцю тысячамі даляраў і гнаць дахаты. “Бакі трымай пры сабе”, — паведаміў Лёха на разьвітаньне, а яшчэ параіў ня піць у дарозе гарэлкі і ні з кім не знаёміцца. Ён слухаў Лёху з усьмешкай на вуснах, маўляў, каго вучыш? — ды ў словах Лёхавых гучала трывога, якая панурым ценем падступіла да сэрца. Дый дзіва што! Дагэтуль і тысячы бакаў не трымаў у руках, а тут адразу такія грошы... А як перахопяць па дарозе, ці мянты абшукаюць? Тлумач тады — дзе ўзяў, ды куды вязеш... Ён цэлы дзень блукаў, ачмурэлы, мадэлюючы ў сьвядомасьці розныя жахі, якія могуць напаткаць у дарозе, але напярэдадні ад’езду дзіўным чынам супакоіўся, і памяць ягоная ўлягла ў шчымлівыя ўспаміны. Ён нават забыўся — куды едзе і навошта, ды вось убіўся ў прыцемны вагон, убачыў нечыя жоўтыя пяткі, што вытыркаліся з-пад коўдры, і халодны кокан трывогі ізноў спавіў трапяткое сэрца. А можа і ён будзе вось так ляжаць, сьвецячы ў паўзмроку голымі пяткамі, і ліпучая, нябачная для суседзяў кроў будзе сьцякаць з перарэзанага горла?! Ён знайшоў сваё месца, плюхнуўся на лаўку, працяжна ўздыхнуў. Суседзямі па купэ былі тыя самыя кабеты, што сядзелі з ім у пачакальні. — Да Масквы? — спыталіся кабеты, ён моўчкі кіўнуў, гэтак жа моўчкі сьцягнуў долу скручаныя ў трубку матрацы, і потым, лежачы на верхняй паліцы, да самага Смаленску слухаў бязладную балбатню: пра Марымоніху, што набыла сабе новыя ласіны й спрабавала абкруціць чужога мужа; пра тое, што ў Хадорыхі выдалілі кісту і ўзялі тры тысячы за аперацыю; пра тое, што даўганосік летась зьеў зімовы часнык, што Люда Халімонава б’е свайго п’янтоса кухоннай качалкай, а медсёстры з паліклінікі здаюць слоікі з-пад мачы ў прыёмны пункт і маюць з таго кучу грошай. Пасьля Смаленску суседкі суняліся, разам захраплі — адна цягутка, натужліва, другая залівіста, з прысьвістам; потым храпеньне аціхла і ўжо нічога ў сьвеце не перашкаджала вагонным колам мерна грукаць, парывіста ляскатаць на стрэлках і нараджаць у галаве думкі-летуценьні. “Першае, што зраблю, перашлю Юрку ноты. Мамант, добры аранжыроўшчык. Зьляпае музон — толькі трымайся. Занясе ў Галівуд, ці яшчэ куды... Можа, і мне перападзе капейка...” — цягнік тузанула, наперадзе — басавіта й журботна — загуў цеплавоз, і ён заплюшчыў вочы. Колы сталі грукаць павольней, з раскоцістым рэхам. Цеплавоз загуў яшчэ раз, і з шэрага бяздоньня, як з туману, выплыла дашчатая веранда й самотная постаць Юркі Мамантава. Сябрук стаяў пасярод веранды, перабіраў пальцамі клавішы іонікі. “Юра, ты вярнуўся? А як жа Амерыка?” — крыкнуў ён сябру і не пачуў уласнага голасу. Мамант нават ня ўзьняў галавы, толькі пасьміхнуўся аднымі вуснамі, паволі растаяў у шэрай смузе і адтуль, з туманнай бяздоньніцы, даляцелі чужыя галасы, мерны грук і здушаныя крыкі. На кароткае імгненьне ён прачнуўся і не зразумеў — дзе знаходзіцца. — Каму трэба — ідзіце ў прыбіральню! — крыкнулі ў другім канцы вагону: — Зачыняем... санітарная зона! — Якая зона? Вязьму толькі праехалі! — азваліся непадалёку. Ён памружыўся, зноўку панурыўся сон, і яму прысьнілася тая самая санітарная зона — бязьмежныя, парослыя пустазельлем расейскія палі, над якімі луналі, не знаходзячы спакою, сіпатыя цеплавозныя гудкі. Абудзіла яго грымотная песьня: дзесьці над галавою залівіста, як падбіты цюцька, скавытаў Валеры Лявонцьеў. Ён зьвесіў голаў. Суседкі на доле елі крутыя яйкі, нягучна, з набітым ротам, перамаўляліся, а калі Лявонцьеў, набраўшы паветра, натужна крыкнуў: — Августи-и-н! — узьнялі вочы і голасна ікнулі. Ад начных страхаў не засталося і сьледу. На душы было лёгка і чыста. Ён спружна, да хрусту ў суставах, пацягнуўся, хацеў быў кульнуцца на бок, ды правадніца, праходзячы па вагону, тузанула за нагу: — Здавайце пасьцелі! ІІІ. П’янкое паветра кінулася ў вочы, зварухнула чупрыну на лобе. У электрычцы было задушна, таму ён прагавіта перавёў дых, перакінуў з пляча на плячук абрыдлую сумку і рушыў па платформе, прыладжваючы крок да напорыстай хады натоўпу. — Дзе тут у вас вуліца Маршала Епішава? — запытаў выпадковага мінака — няголенага дзядзьку у пакамечаным, пазначаным зоркамі рыбнай лускі, капялюшы. — А х... яго знае, — машынальна буркнуў мінак, потым, нібыта згадаўшы штосьці, перапытаў: — Якая? — і, пачуўшы маршальскае прозьвішча, махнуў рукой уздоўж шырокай вуліцы: — Туды вунь... два прыпынкі на аўтобусе. У аўтобус ён, вядома ж, не палез. Пашыбаваў па дарозе, уголас мармычучы пад нос: — Не сьпяшайся... табе нельга сьпяшацца, — але ўсё адно ляцеў, як ветрам гнаны, і на хаду азіраўся — ці бяжыць хто-небудзь ззаду? Ля пашарпаных дзьвярэй, на якіх вісела шыльда “Выраб і падгонка ключоў”, спыніўся, каб аддыхацца. Майстэрня месьцілася ў падвале — туды вялі пакручастыя сходы і, ступаючы па іх, даводзілася прыгінацца, каб абмінуць касмылі іржавай ваты, што зьвісалі з трубаў. За нізкім, перапэцканым чорнай каланіцай столікам, сядзеў кучаравы каўказец і калупаўся ў амбарным замку. — Мне Руслана. — Я Руслан, — каўказец кашлянуў, зірнуў з-пад пукатага лобу і, паказаўшы на почапку замка, прамармытаў: — Падэржы тут. Давялося ўзяцца за почапку двума пальцамі і назіраць, як майстар, з расейскімі мацюгамі на вуснах, спрабаваў крутнуць у замку масянжовы, крануты зялёнай пацінай, ключ. Ключ гэты рабіў каўказца падобным да Бураціна. — Вам прывітаньне ад бабулі. Замок шчоўкнуў, каўказскі Бураціна бліснуў вачыма, выцер прыполам халата брудныя рукі. — Паспарт ест? Каўказец параўнаў, мружачы левае вока, пашпартны здымак з арыгі­налам, узяў з паліцы мабільнік, набраў нумар, тыцнуў мабілу яму ў рукі. Слухаўка азвалася сіплым голасам Лёхі Кайданоўскага. — Лёша, я ўжо тут, у Дзедаўску! І ў той жа міг на брудны стол упалі два цупкіх, перацягнутых чырвонай стужкай пачкі. — Пінжак надо было одэт. Положыл бы в карманы, — заўважыў Бураціна. Ён нічога не адказаў. Моўчкі ўкруціў грошы ў швэдар, піхнуў швэдар у кайстру і выйшаў з майстэрні. Праз дваццаць хвілінаў прыгарадная электрычка ўжо несла яго да Масквы, праз гадзіну ён ужо ехаў у метро, а яшчэ праз паўгадзіны, падымаючыся па эскалатары станцыі “Беларуская-кальцавая” злавіў жаночую ўсьмешку і на кароткі міг ізноў адчуў сябе маладым і прыгожым. І вось ён ужо ступае на вагонную прыступку, кідае камплімент правадніцы (“Думаў, так і не пабачу ў Маскве прыгожых жанчын”), з лёгкім уздыхам (“Як абрыдлі гэтыя цягнікі!”) вешае сумку на алюміневы кручок і плюхаецца на лаву. Заплюшчвае вочы, а скронь — надзейна і трывала — прыціскае да цёплай ад травеньскага сонца і мяккай ад убітага ў яе швэдра, кайстры. “І сапраўды — надзеў бы пінжак, дык і гора ня ведаў. Грошыкі б былі вось тут, ля сэрца”, — апанаваны такімі думкамі, ён мацае грудзіну, нібыта там і сапраўды ляжаць грошы, і адчувае пах дарагой парфумы. Насупраць сядае чарнабровая жанчына ягоных гадоў — не па ўзросьце прыгожая і зграбная, з цёмным пушком на верхняй губе. Суседка адсоўвае фіранку на сваім баку акна, папраўляе валасы на патыліцы. Ён пазяхае ўпотай і прыгадвае раптам “Цёмныя прысады” – свой улюбёны аповед. Акурат такую цыганаватую саракоўку абмаляваў у сваім апавяданьні нобелеўскі эратаман. — Вы чыталі Буніна? — зрываецца з вуснаў недарэчная фраза, і суседка, не адрываючы вачэй ад перону, ківае. — І які ваш улюбёны бунінскі твор? — “Руся”, — незадаволена выдыхае саракоўка. Перон за вакном кранаецца з месца, паволі плыве. Разам з перонам плывуць людскія галовы, слупы, квадратныя дугі электрычак, і бялюткі, спадыспаду ружаваты, кужаль аблокаў. Суседка, відаць, з інтэлігентак. Абы з кім гаманіць ня будзе. Ну ды Бог з ёю. Ён ізноў, цяпер ужо на поўную губу, пазяхае, крыжуе рукі на грудзіне. Уваччу лунаюць вясёлкавыя кулі. Кулі падымаюцца, ападаюць долу і ён ляціць разам з імі ў шэрае прадоньне неадольнага сну. Ён ачуўся, уражаны цішынёй і спакоем навокал. Цягнік стаяў на нейкай станцыі. — Дзе стаім? — У Мажайску, — адказала кабета, гартаючы гламурны часопіс. Бразнулі вагонныя дзьверы, цягнік стаў набіраць хуткасьць, матлянуўся на стрэлках, і на дне душы боўтнулася шчымлівая крыўда. “Нават вачэй не падыме. Руся загуменная. У маладосьці я такіх...” — ён пачухаў коўцік, згадваючы — што ён рабіў з такімі ў маладосьці, ды нечакана за тонкай перабойкай мацюкнуліся і зайгралі на разладжанай гітары. ... Льёт ли тёплый дождь, Падает ли снег... Сьпяваў нейкі маладзён, прычым дарэшты фальшыва. Гамзаты голас цьвеліў нервы і на дне душы паболела чорнае вадкасьці: там пачала боўталася ня толькі крыўда, але й сьвярблівая злосьць. Пару хвілінаў ён сядзеў, прыкусіўшы вусну, потым паваліўся бокам на сядзеньне, зазірнуў у суседняе купэ. — Хлопцы, а што за песьня? — гукнуў двум стрыжаным бэйбусам. — Гурт “Прэм’ер-міністр”, — адказаў гітарыст, падхапіўшы са століка піўную пляшку. Ён хацеў нагадаць бэйбусам пра Валерыя Абадзінскага, ды зразумеў, што гэтае імя нічога ім ня скажа, і калі гітарыст адарваўся ад бутэлечнага рыльца, з уздыхам прамовіў: — Дайце я вам гітару настрою. Ён доўга круціў рыплівыя калкі, кранаў зьвінючыя струны, спытаў суседку — якія песьні тая любіла ў маладосьці? — і, не дачакаўшыся адказу, выдыхнуў: — Песни у люде-ей разные, А моя одна на века-а. Звёздочка моя ясная – Как ты от меня далека… Правадніца, што бегла па вагону, зьнянацку супынілася, прысела на бакавой лаўцы, хлопцы з суседняга купэ вытыркнулі стрыжаныя галовы з-за перабойкі, а суседка адкінула часопіс і нейкімі дзіўнымі вачыма паглядзела паўзьверх ягонай галавы. І здалося на міг, што там, над галавой, гараць зыркія лямпачкі, і бліскі мігатлівага сьвятла кранаюцца напятых струнаў, і паветра наўкол працятае пахам прэлай ігліцы. Ён сьпяваў з адчуваньнем, што наперадзе яшчэ адно жыцьцё, і ўсё ў тым жыцьці паўторыцца: і травеньскі дождж, і шум танцпляцоўкі, і бліскі сьвятла на вільготных дзявочых тварыках, і лёгкі трэск у акустычных калонках. Правёўшы пальцамі па струнах, ён страсянуў грыф. Апошні зык залунаў у паветры, паволі зьліўся з тахканьнем вагонных колаў. У вачах жанчыны, што сядзела насупраць, блішчэлі сьлёзы. Падумалася — яшчэ імгненьне, і яны пральюцца, як гарачы парафін з васкоўкі. Жанчына выхапіла камячок насоўкі, хуценька выцерла шчокі. Ён перадаў гітару хлопцам, з самнамбулічнай няўважнасьцю стаў глядзець у акно. Спадарожніца таксама зірнула ў акно, і неўзабаве ціхім голасам спытала: — Вы музыкант? — Ды так... граў калісьці... Жанчына ўздыхнула. — У маладосьці ведала аднаго хлопца. Таксама на гітары граў. А я яму, памятаю, увесь час гэтую песьню замаўляла. — Ну і дзе цяпер той хлопец? — запытаўся ён звонкім голасам: суседка нарэшце разгаварылася. — Згарэў у бензавозе. Дваццаць гадоў таму. На перавале Саланг. Нейкая сіла падхапіла яго. Ён кінуўся ў тамбур, потым вярнуўся, зьняў з кручка сумку, рынуў у іншы бок. У бязьлюдным, прапахлым смажанай цыбуляй вагоне-рэстаране выпрасіў у кельнеркі адкаркаваную пляшку кагору, піхнуў у сумку нейкага печыва (ня еў цэлыя содні) і потым, вярнуўшыся, стаў поўніць чырвоным віном папяровыя кубкі. — У мяне таксама сябар загінуў, — цягнік тузанула, віно пралілося на столік, і жанчына выцерла яго насоўкай. Глынуўшы саладжавага трунку, ён распавёў спадарожніцы пра Мішку Яцыну, верталёт якога накрыў маджахедскі “стынгер”, пра тое, што ў Мішкавай труне ляжала два прапыленыя кірзачы з левай нагі і нічога болей, і спадарожніца, прыкусіўшы вусну, папрасіла: — Прасьпявайце яшчэ што-небудзь... У Смаленску жанчына сыходзіла. Ён выйшаў яе праводзіць, з хваляваньнем і адначас з пачуцьцём незваротнай страты паціснуў халаднаватую жаночую руку. “Далібог, зьлез бы ў Смаленску, калі б ня тыя праклятыя грошы”, — падумаў ён, злавіўшы ў натоўпе жаночую постаць, і зьнерухомеў. “Грошы... грошы!.. грошы!!!” — запульсавала ў мазгу, ён кінуўся ў свой вагон, балюча стукнуўся каленам аб поручань, піхнуў у вузкім праходзе мажную цётку, а ўбачыўшы голы крук, абамлела лыпнуў вачыма. — Сумка! — крыкнуў ён, не пазнаўшы ўласнага голасу. Вылятаючы з тамбура, піхнуў тую самую цётку, таўстуха абурана заекатала, але ён не зьвярнуў на тое ўвагі. — Хлопцы... з гітарай... куды падзеліся?! — Ды выйшлі зараз... а што такое? — праваднічка зьмерала яго ўважлівым позіркам. — Сумку... сумку скралі! Хутка, праз паўхвіліны, да вагонных дзьвярэй падбег малады міліцыянт. Яны паднялі вечкі рундукоў, зазірнулі на верхнія паліцы, і міліцыянт, абабіўшы рукі, спытаў: — У сумцы што... каштоўныя рэчы былі? — Дваццаць тысячаў даляраў, — прамовіў ён дрыжачымі вуснамі і міліцыянт, нацубіўшы на вочы брылёк зашмальцаванай фуражкі, сьцярожка, але надзейна падхапіў яго пад локаць. — Пройдзем да нас... пратакол трэба скласьці. Уваччу стаяў туман, і будынак вакзалу расплываўся шэрай патарочай. — Бэйбусы сьцягнулі... з суседняга купэ. Убачылі, што я з сумкай у прыбіральню бегаю... — на хаду казаў ён міліцыянту, і міліцыянт завучана адказваў: — Разьбяромся. У прыцемнай дзяжурцы зумкалі мухі і пахла мышамі. — Пасядзі хвіліну, — буркнуў міліцыянт, — я зараз… Ён прысеў на рыплівае крэсла, ачмурэла агледзеў пакой. У пакоі апроч чатырох, зьбітых у адно, рыплівых крэслаў, стаяў пашарпаны стол, жалезная шафа і рагаты вяшак, на якім вісела міліцэйская фуражка. Адзі­нае акно было пакрэсьлена на квадраты рыфлёнай шасьцімілімэтровай арматурай. Ён машынальна пералічыў квадраты (атрымалася трыццаць шэсьць), выцер халодны пот з ілба і толькі тады зразумеў, што патрапіў у мянтоўку. Дзьверы адчыніліся бяз рыпу, як бы з ціхім уздыхам. Ён вытыркнуў галаву ў пройму, прыслухаўся. — Алё! Таварыш капітан?! Сяржант Каваленка дакладвае... Я тут аднаго лоха зьняў з цягніка, ня ведаю — што з ім рабіць, — гукаў міліцыянт з суседняга пакою. Калідор быў пусты. Ён зрабіў колькі сьцярожкіх крокаў, выйшаў на людны перон. Мацаючы даланёю шурпатую тынкоўку, рушыў, паскараючы хаду, уздоўж вакзальнага будынку, пераскочыў праз невысокі чыгунны паркан і пабег, ня чуючы пад сабою зьнямелых ног. Ужо адвячоркам выбіўся на шашу і доўга цягнуў руку, спрабуючы спыніць якую машыну. Вохкі вецер з Дняпра шкамутаў валасы, убіваўся пад кашулю і калі, нарэшце, удалося спыніць даўжэзную фуру, ад холаду ён ужо ня мог ісьці, адно клыпаў, заграбаючы нагамі прыдарожны друз, а схапіўшыся рукамі за дзьверцу, сінімі што ў тапельца губамі прашаптаў: — Браток, падкінь да Воршы. *** Раніцою наступнага дня да шэрай хрушчобы, дзе жыў герой нашага аповеду, пад’ехаў сталёвага колеру “чэрокі”. З яго выкуліўся Лёха Кайданоўскі і, азіраючыся, забег у першы пад’езд. Выбег Лёха з пад’езду хвілінаў праз пяць. Убіўшыся ў джып, ён хапануў, як выцягнутая з вады рыба, паветра, вохнуў, нарэшце, плаксіва прамовіў: — Вісіць... у ваннай... Чарнявы тыпус, што сядзеў за рулём, правёў далонямі па валасах. — Усё агледзеў — ні грошай, ні цыдулкі... Толькі во... паперы нейкія, — Лёха дрогкай рукою працягнуў кампаньёну чырвоную тэчку. — Паслалі лоха… — з дакорлівай усьмешкай прастагнаў кампаньён. — Абабралі, відаць, па дарозе, вось і палез у пятлю. У тэчцы былі песьні з нотамі. “Перадаць Юрыю Мамантаву”, — прачытаў кампаньён размашысты надпіс на першай старонцы, кінуў тэчку на задняе сядзеньне. — Спаліш дзе-небудзь, — чарнявы завёў машыну, паддаў газу і, глянуўшы на спалатнелага Лёху, працэдзіў: — Ня сцы, Кайдан, баксы былі фальшывыя. Джып рвануўся з месца, разагнаў убокі ваду з лужыны, і дзьве цёткі, якія ішлі міма, войкнулі і абабілі прыполы фальбоністых сукенак.