Міраслава Навіш

_____________________ Слухаць дождж не рэкамендуецца. Навэла ў некалькіх дзеях	Зьява першая Зіма. Сьцюдзёная сьнежная зіма. Зіма звонку, зіма знутры. Сьняжынкі ляніва пабліскваюць пад халодным засьнежаным сонцам. Вялізныя гурбы-скалы сьняжынак. Зіма… (Рэйтынг тэксту ўзрастае ў 30-градусную менскую сьпёку, калі на людных вуліцах зьмешваюцца пахі гарачага асфальту і чалавечага поту.) Прачынаюся. Кожны прачынаецца 365 разоў штогод (калі не лічыць бяссонных начэй). Сёньня адзін з 365 разоў. (Ня будзем псаваць статыстыку ўлікам высакосных гадоў.) Мне сьнілася, што я была шчасьлівая. Аднойчы. З 365 разоў. Калі дзень зраўняецца з ноччу, можна праспаць усю ноч. І быць шчасьлівай яшчэ 12 гадзінаў. Так два разы на год. Суткі шчасьця – на год. Аднак усё адно даводзіцца прачынацца. І паць­вярджаць сваё існаваньне. Жаданьнем есьці, прынамсі. Гэта, відавочна, самае грунтоўнае пацьвярджэньне. Варухнулася. Мой сусед па ложку таксама варухнуўся. Трэба прачынацца. Гатаваць сьняданак. Сьняданак? Гэта і ёсьць прыкметай шчасьця? Ды і як – на думку суседа па ложку – мусіць выглядаць прыгатаваны мною сьняданак? Апошняе пытаньне паглынула думку пра шчасьце. Замест звыклых кубка біякефіру (за здаровы лад жыцьця!) і праз дваццаць хвілінаў некалькіх – маленечкіх – кубачкаў моцнай, бяз цукру кавы (інтэлігенткі, гараджанкі, творчыя асобы, сьпецыялісткі ў гендэрных пытаньнях, але не феміністкі – зазначце розьніцу! – зранку, не зважаючы на наяўнасьць суседа па ложку, ня здольныя – інакш вы не адчуеце іх кволасьці, жаноцкай, – абысьціся бяз кубачка чорнай кавы ў вытанчанай філіжанцы – эстэтычны нюанс!) я мушу прыдумляць сьпіс страваў (гаспадыня!), якія можна прыгатаваць з прадуктаў, што ёсьць у лядоўні: яечня і… смажаныя яйкі. Мужчыны новай генерацыі з радасьцю пагаджаюцца на яечню. (Наяўнасьць атавізмаў хатняй гаспадыні – грунт сямейнага шчась­ця.) Вы думаеце, прыгатаваць яечню каханаму мужчыну так проста? (Сусед па ложку таксама мае шанец стаць каханым. Пры пэўным зьбегу абставінаў.) Класіфікацыя мужчынаў паводле яек – у залежнасьці ад спосабу гатаваньня: яйкі смажаныя звычайныя, з плёначкай, праколатыя, нацьвёрда, гатаваныя пад накрыўкай, бяз накрыўкі, але прасмажаныя з абодвух бакоў, пералічаныя варыянты з удакладненьнем – яйкі перад гатаваньнем памыць з мылам, двойчы… (Не лічыце “маіх” мужчынаў: некаторыя не спажывалі яек.) Мая сумяшчальнасьць з індывідамі супрацьлеглага полу вызначаецца высілкамі, затрачанымі на гатаваньне сьняданку. (Жыцьцёва неабходная выснова!) Кухня. Кубак кавы. Неадчэпная думка пра сьняданак. Спроба знайсьці гармонію пасьля абсурду. Другая спроба знайсьці гармонію. Трэцяя. Гэтак да бясконцасьці. Штодзень. Рэпетыцыя Усё жыцьцё – тэатр. (Банальна да абсурду.) Я – актор. “Як і я, так і ты можаш быць сьвяты. Як і я, так і ты можаш быць сьвяты…” Тэмп паскараецца. Я – на сцэне. “Як і я, так і ты…” Яшчэ хутчэй. Ад мяне чакаюць рэплік. “…Можаш быць сьвяты…” У мяне няма рэплік! Я ня ведаю ролі! Мне не далі сцэнару, дзе ў рэмарках пазначаныя рухі, інтанацыі, настрой! А я мушу штосьці рабіць… Усе чакаюць. “Як і я, так і ты можаш быць сьвяты…” Я – актор-імправізатар. Альбо сыграць (гледачы! гэта ня я!), перажыўшы сваю ролю (якую чакаеце?). Альбо – прызнаць сваю бесталаннасьць. (А ці ня гэта мэта вашых чаканьняў, гледачы?) “…Так і ты…” Я ня ўмею іграць без рэпетыцыяў. Яшчэ адна спроба знайсьці гармонію. Верагодна, няўдалая. На думку гледачоў. Палата № 61 – З першага дня было зразумела, што нам адно аднаго не зразумець2. – Я спадзявалася, што завяжацца размова. Я пакутую, разумееце?3 – Жыць мне заўсёды хацелася, не паміраць. Хай нават і ня будзе, дзеля чаго4. – Заўсёды што-небудзь ды знойдзецца… каб стварылася ўражаньне, што мы існуем5. – Дык, можа, жыцьцё – гэта заўсёды толькі я сам, ці ты, ці ён? І ніколі – мы ўсе разам?6 – Чакаю, пакуль пачнецца жыцьцё7. – Але табе давядзецца трохі папакутваць для пачатку. Я хачу сказаць, пакутваць па-сапраўднаму…8 – Дакраніся да мяне. Адной мне страшна9. – Мая душа – цудоўная пустэча. Я вазьму іх злачынствы на сябе10. – Ты сумуеш таму, што быў тут сярод адных мужчынаў, і гэта цябе гняце. Але зараз ты з прыгожай жанчынай. Хіба я не прыгожая жанчына?11 – А галавы я так і не знайшоў12. Выпхнутая на паверхню сваёй сьвядомасьці пенай дзён, – якая пустэча! – працятая невыноснай лёгкасьцю быцьця, – мера любові! – я запалоненая адзінай думкай – яна б’ецца, пульсуе, жыве, – я (гэта я!) чакаю Гадо… Толькі (непераадольная прыступка – толькі)… Толькі кахайце мяне на мове маёй!.. Я слухаю дождж Калі плача дождж, я таксама пачынаю плакаць. (Банальна.) Мой настрой прамапрапарцыйны настрою неба. (Даруйце, зусім банальна.) Сьцятае цела. Дотыкамі нечыіх пальцаў і вуснаў… (Чыіх?) Празрыста-парцалянавае павуціньне дажджу парваць значна лягчэй, чым… Я слухаю дождж. Я люблю дождж. Ягоны барабанны – калючы і строгі – рытм адмервае хвіліны майго жыцьця. Толькі ў дождж я адчуваю жыцьцё напоўніцу. Толькі ў дождж. …Нехта ўсхліпвае. Праз дождж. (Я?) Азіраюся. Мінак. Я расьцягваю вусны ў кволую ўсьмешку. Не, вядома ж, гэта ня я! Парасон? Паціскаю плячыма. Зламаўся. Выпадкова, вядома ж. Выглядаю недарэчна? Вядома ж… Гэй, мінак! (Брак майго выхаваньня?) Гэта ня я! Я не люблю дождж! Ня я!.. Гэта ўсхліпвае мая памяць… Мая ціхмяная, мая сарамлівая, мая зьнявераная памяць… Ня я… Замест спадарожніка – мінак. Мінак крочыць міма. Але нам у адным кірунку. (Выпадковасьць?) Ідзем амаль побач. (Ці поруч?) Крок за крокам, крок за крокам. Усьміхаецца. Я ўсьміхаюся ў адказ. (Я ўсьміхаюся ў адказ?) Сьмешна. Хіба ты – выпадковы мінак – можаш стаць спадарожнікам? Каб – разам. Ці ты, мінак, усьміхаешся са спадзяваньнем: колькі спатканьняў (галоўнае – вызначыць колькі) – і ты станеш… суседам па ложку. Выпадковым суседам. Для спрактыкаваных мінакоў усё вызначае першая ўсьмешка. Я ўсьміхаюся. У цябе ёсьць усе шанцы стаць суседам па ложку. Праз колькі спатканьняў. Дождж бяз ветру. Пранізьліва-белыя камлі бяроз. І пах. Неперадаваны пах сырой зямлі. На поўныя грудзі ўдыхаю вільготнае паветра. Хочацца плакаць. Ад бясьсільля. Ад немагчымасьці перайначыць сваё жыцьцё… грамадскі лад… сьвет… Ха, дык я патэнцыйная рэвалюцыянерка! З думкай, што я нашчадак Клары Цэткін, рашуча ступаю ў лужыну і… кольцы на вадзе, кольцы, якія разыходзіліся ўшыркі ў запаволеным рытме нейкага чароўнага танца, падпарадкоўваючыся таямнічай сіле, быццам яна мае ўладу прымусіць іх выводзіць гэты тайнапіс на вадзе, кольцы ільдзянымі пырскамі разьляцеліся ў розныя бакі. З адчуваньнем віны за парушаную гармонію я адступіла. Маўклівае бязладдзе думак. Дождж бяз ветру і пранізьліва-белыя камлі бяроз. Першае лірычнае адступленьне Некаханай, нелюбімай, На пялёстках варажыла. Пакахала, палюбіла – Спакой страціла, згубіла. На малюсенькія часткі Раскалолась маё шчасьце, Іх зьбірала па крупінках, Назьбірала тры сьлязінкі – Не замнога, не замала Для таго, каго кахала. Карціна якаясьці Мой выпадковы мінак назавецца паэтам. (Паэт – гэта значыць раман­-тык?) Ён падорыць мне рамонкі, а я буду на іх варажыць. (Таксама рамантычна.) Ён будзе чытаць мне вершы, а я (галодная – зусім рамантычна) – слухаць. Верагодна, праз колькі часу ён прапануе мне (даўно прамоклай) парасон. А я? Я буду ўдзячна іскрыцца ўсьмешкай – магчыма, хвіліннага шчасьця, – і парасон стане выспай каханьня, каханьня, незаўважна падзеленага на дваіх, каханьня крохкага і імгненнага – скончыцца навальніца, і парасон складзе свае стомленыя крылы, а каханне выпырхне з-пад іх няўлоўнай птушкай – свободнай і непрыручанай, каб узьняцца ў вышыні, у сіняе-сіняе неба, прамытае шчодрай залевай… Паэт таксама захацеў есьці. Выпадковая сустрэча стала выпадковым спатканьнем. З працягам, таксама выпадковым, бо нявывучаныя ролі не даюць спадзеву на ўдалы працяг. Але пры пэўным зьбегу абставінаў. Імправізацыя У гэты дзень мае вочы былі сінія-сінія. Ці то ад настрою, ці то ад сродкаў для макіяжу. Самая рамантычная версія: у маіх вачах іскрыліся адбіткі неба, яснага, зіхотка-блакітнага, напоўніцу адоранага сонцам. Я рашуча крочыла пад гэтым самым сонцам. Па зямлі. Нават па Зямлі. З адчуваньнем далучанасьці да скарбаў сусьветнага маштабу. З адчуваньнем уласнай значнасьці. Гэта я. Гэта я сярод вас. Я іскрынка шчасьця, я праменьчык сонца. Я – мара маленькіх дзяўчатак. Я, я… я… Аўтатрэнінг і філалагічная вытанчанасьць амаль несумяшчальныя. Выкшталцонае “я” сьціскаецца ў малюсенькую кропачку. Сьлязінку на вейках. Расінку на сакавітай стрэлцы новага сьвежа-зялёнага ліста. Кроплю… кроплю дажджу! Зноў дождж. Зноў дождж. Я чуйна прыслухоўваюся. Сапраўды, дождж. Выбівае гульліва-п’янкі рытм на шкле ў сваім вар’яцкім танцы, дзе танцорамі толькі двое – мнаганожка-дождж і … нерухомая я. На імгненьне спыняецца дождж. Крылы Ці лётаюць птушкі ў дождж? Ці чакаюць, каб намоклыя крылы прасохлі? Ці не баяцца дажджу? З мэтай знайсьці спосаб самазахаваньня я вывучаю жыцьцё пту­шак. Мне таксама патрэбныя крылы. Зусім невялікія, празрыстыя, лёгкія крылцы. Каб вылецець, выпырхнуць праз дзьверы і вокны. Каб узьняцца высока-высока. Насустрач дажджу – бяз боязі ўпасьці і страху загінуць. Каб там, у вышынях, нязьведаных і прывабных, дзе валадарыць суладдзе, у бязважкім палёце па-над зямлёй пазбавіцца цяжару – пакутнага цяжару несвабоды і нелюбові. Каб адчуць недасягальную лёгкасьць быцьця. І прыйдзе адхланьне… Занебакрайны палёт ня доўжыцца вечна. І птушкі вяртаюцца да зямлі. І я ня маю крылаў. Дзея наступная На хвіліну я спыняюся ў праёме дзьвярэй. Уважліва разглядаю суседа па ложку. Сьпіць. Дый добра ж сьпіць. Мінак або паэт? Альбо паэт-мінак? Хіба мінак-паэт… Летуценіць у снах, змагаецца ў вершах. Ці кахае наяве? І праўда ж, пытаньне. Сьпіць. Прачнецца – папросіць есьці. Яйкі. Мабыць, варта зрабіць яечню. Выглядае на больш складаную і важкую страву. Прынамсі, больш эфектна. Але ж і сьпіць… папросіць есьці… Чарговы кубачак кавы. Мелодыя Гэта гучыць зімовы сон. Ціхі-ціхі сон. Кранальныя гукі запаўняюць навакольле – засьнежаны парк, які па-рамантычнаму вольна раскінуўся па абалонах ракі Віліі, і стомлена-самотную сядзібу, што цягам стагоддзяў чакае свайго гаспадара. Гэта гучыць яго музыка. Паланэз ля-мінор “Разьвітаньне з Радзімай”. Ці ведаў Міхал Клеафас Агінскі, што гукі ягонай музыкі стануць часьцінкай беларускай душы? Што аджылае і адбалелае пачынае бруіць, калі чуеш гэтыя гукі ці то ў канцэртных залах, ці то ў падземных пераходах у выкананьні флейтыста-панка. Шчымлівая мелодыя завалодвае сьвядомасьцю… Дзесьці там, у маленстве, – першы сьнег, сьнегавік і горка. Дзесьці там, у юнацтве, – першы сьнег, на які загадваеш жаданьне. Дзесьці там – маразы і адлігі. І засьнежаная дарога, дзе ценямі дрэваў пазначаны шлях… Незаўважны апошні акорд. Белым сьнегам віруе надзея… І немагчыма працытаваць ноты, бо музыку – не працытуеш. Яе можна толькі адчуць. Як можна толькі адчуць, што такое Радзіма… Я люблю зіму, бо тады ня плача дождж. Я не люблю працу, бо тады плача мая Радзіма. Карэктарка-вар’ятка, ці вар’ятка-карэктарка (другое, мабыць, больш дакладнае, бо менавіта вар’яткі ідуць у карэктаркі, і гэта жыцьцёвы досьвед рэдактаркі), апантана крэсьліць-крэмсае маю ледзь жывую (дзіўна, што яшчэ жывую) мову. З тых драпінак, дробненькіх, зробленых акуратнюсенькім почыркам на беласьнежна-белых палях карэктураў, сочыцца, сочыцца кроў – Маёй Радзімы. Яшчэ адна кніжка, яшчэ адна жменька крыві… Усяго-ткі жменька. Крыві ў маёй далоні. Даруй, Радзіма, не абараніла. Мая віна, мая віна, мая віна… Аўтар-вар’ят, ці вар’ят-аўтар (мабыць, першае, бо гэта пэўная, вартая больш дэталёвага вывучэньня катэгорыя аўтараў – так падказвае жыцьцёвы досьвед рэдактаркі), майструе табе, мова (яшчэ жывая, хоць і дзіўна, што яшчэ жывая), мыліцы – найноўшыя словы перыяду найноўшай гісторыі. Вынаходзіць тыя словы старанна, з веданьнем справы, бо гэта і ёсьць галоўнай адзнакай ягоных літаратурных практык… Даруй, Радзіма, не абараніла. Мая віна, мая віна, мая віна… Паланэз ля-мінор. Я адчула, што такое Радзіма. І дом без гаспадара. Працяг наступнай дзеі Напалову выпіты кубачак кавы. …Дзень марудна спаўзаў у ноч. Шэрыя прамяні ляніва згасалі на шарахаватай сьцяне пакою. Праглынаючы апошнія пробліскі дзённага сьвятла, цень – лянівы, нерухавы, халодны – расьцягнуўся на падлозе ў спадзяваньні застацца адзіным валадаром на гэтай зямлі. Ноч. Колькі шанцаў у суседа па ложку стаць каханым? Альбо колькі шанцаў у каханага стаць суседам па ложку? Рытарычнае пытаньне не патрабуе адказу. Сусед па ложку ціхенька варухнуўся. Які ж цёплы… Зьява папярэдняя Дзейныя асобы: Ён, Яна, Хтосьці. Пачатак XXI стагоддзя. Прыцемкі. Пакой. Ён сядзіць у фатэлі і чытае. Яна чытае, прытуліўшыся на канапе. Яна (ціха). Холадна. Ён (ня гледзячы на Яе). Папі гарбаты. Яна (ціха, з сумам у голасе). Гарбата не саграе. Ён. Папі гарбаты. Яна. Холадна ў доме. Без гаспадара. Ён (не адрываючыся ад кнігі). Што? Яна (гучней). Холадна ў доме без гаспадара. Ён (зірнуўшы на Яе). Не кажы глупства. Яна (яшчэ гучней, з націскам). Я кажу, што холадна ў доме без гаспадара. Ён (адклаўшы кнігу). Ты на што намякаеш? Яна (ціха). Ні на што. Холадна. (Паўза.) Хадзем піць гарбату. (Паўза.) Разам. Хтосьці стукае ў дзьверы. Пралог Раніца пасля дажджу. Сонцам залітыя дрэвы. Вясёлкай усьміхаецца неба. Неспадзявана прачнуўся сусед па ложку. Каханы. Ці некаханы. Апошні кубачак кавы. Сьняданку сёньня ня будзе. Працяг зьявы папярэдняй Яна. Хтосьці стукае ў дзьверы. Ён (пасьля паўзы). Табе падалося. Абое прыслухоўваюцца. Яна. Не, не падалося. Ён. Мы кагосьці чакаем? Яна. Не. Але ж там хтосьці ёсьць. Ён. Сусед? Яна. Мы нікога не чакаем. Зноў прыслухоўваюцца. Ён. А зараз няма. Хадзем піць гарбату. Яна (уздыхнуўшы). Хадзем. Мо пацяплее. Кіруюцца ў кухню. Зноў чуваць стук у дзьверы. Ён і Яна спы­няюцца, прыслухоўваюцца. Стук паўтараецца. Ён (нерашуча). Мы нікога не чакаем. Яна (упэўнена). Мы нікога не чакаем. У нас усе дома, і мы ідзем піць гарбату. Ён (паўтарае рэхам). Мы ідзем піць гарбату… Каб пацяплела… Дзьверы прачыняюцца. Другое лірычнае адступленьне Не ў каханьні адхланьне, а ў веры, што адхланьнем каханьне ёсьць. Веру страцілі – ёсьць надзея, што ў адхланьні каханьня моц. Не-каханьне жыцьця на зломе, навучаючы веры так, абыякавых хіліць долу. Не-адхланьне – каханьня знак. Пасьляслоўе Яшчэ адна спроба знайсьці гармонію. Даволі складана, калі дом без гаспадара, а Радзіма з мыліцамі. І дождж, дождж, дождж… Хтосьці прыходзіць і сыходзіць. Хтосьці вяртаецца і застаецца. Хтосьці майструе крылы. Хтосьці гатуе сьняданак. Хтосьці плача з дажджом, а хтосьці любіць залевы. І хтосьці, спрабуючы жыць, выводзіць пальцам на шкле знаёмую з дзяцінства формулу: Ён + Яна = … У час апошняй рэпетыцыі дождж слухаць не рэкамендуецца.