Віктар Сьлінко

_____________________ Жбан і вада. Паэма	1. ...Мой човен – сьлед. А талая вада Паціху напаўняе ручаіны, І з рук маіх сплываюць прэч правіны, І больш пакуль ня маю што аддаць. Мой жбан бяз дна, і вечка прычыніць Старога куфра лёгка і старому. Пасаг твой, мілая, гатовы ўжо. Пара Аддаць сваю руку, пайсьці са мной дадому. Ідзі ж, плыві... Бяз жбана не адпіць Тугі і скрухі. У празрыстых скронях Вады, бы пульс, плывуць кудысь малькі. На плоце ўсе патрушчаны глякі. Перад сабой сашчэплены далоні. Мой жбан – ён цэлы. Целу ацалець Прасьцей, калі, бы ў кокане, зіме, Як маці, падаеш руку бясхібна. Каб па адным ня зьмерзнуць, не скалець, На ложку нашым сьцелеш ты прасьціну. Так, ты мая – дачка, сястра, жана, Рукою некранутая ніколі. 2. Калі ты спаць кладзешся дацямна, Тады ня мар, што будзеш жыць на волі. У клетцы – птушка, зерне – у руцэ. Дзіця малюе хату, дым і комін. Растане сьнег, як мёд у малацэ. Дачка ня ведае, што слова ёсьць – «ніколі», А ведала б, то веры не дала б. У сені выскачыць, там зазірне ў аконца На плот у сьнезе, на сьляды гусей, Якіх бабуля корміць пад павецьцю, А маці ўжо нас кліча да стала. Пачне ўжо хутка звон над вёскай бомкаць, На службу клічучы, каму паслаў сьвятла Малітвы, веры Бог. Я выйду ў сенцы І конаўкай праб’ю лядок, паверхню Яго халодную, і зачарпну з вядра, Нап’юся, зубы застужу, каб сэрца не прагоркла. На дне вядра, бы водбліск промня ў снах, Бы залаты дукат, старое сонца. 3. Пара за справу. Летнік за адрынай Нятоплены і выстылы, такі, Як і патрэбна мне для працы без сябрыны. Адзецца цёпла, выйсьці – на двары Пакінуць дабрыню, сяброўства, жаль. Злавіць сьняжынкі-неруша крышталь. Занесьці ў летнік, пад акно, на дошкі, Пакласьці побач з лупаю, і трошкі Счакаць. Схаваць пад маску твар, Каб пад дыханьнем не растаў нябесны дар. Глядзець на грані. Канты ледзяныя Сыходзяцца заўжды наадварот, Чым гэтага б хацеў засьмяглы рот, Якому «піць» вышэй за ўсе стыхіі. Раскрышвае аловак мой графіт На тым лісьце, дзе гаспадар Еўклід. ...Я ўсё запомню. Вынесу, адмыю Сваю душу, да гэткай чысьціні, Пакуль у вёсцы не запаляцца агні. Ляжыць сьняжынка. Там, над хатамі – дымы. Мой жбан стаіць, чакаючы вады. 4. Маўчалі птушкі семдзесят гадоў, Каб сьпеў птушыны чулі мы наноў, Каб не са слоў бацькоў – ізноў, ізноў, Каб самі чулі сьпеў. Дамоў Вяла дарога ў нетры, да карчоў, Да сьпелае труны старых высноў, Да кніжнае трухі – дамоў, дамоў. А мы ня верылі, што смак старых замоў Нам прыйдзецца па сэрцы, што й цяпло Прытоенае бацькава – было, І матчына цяпло – было... Ня тло. Было і ёсьць. І зьнікнуць не магло. Уваскрасала рыбіна ў карчах, І мы адводзілі ад нашых твараў жах, І з дрэвам, што сьпявала па начах, Былі мы побач, і без апранах. Параніць дрэва немачы маглі, Параніць дрэва роспачы маглі, Прасілі дараваньня – бо маглі Жывымі быць для сьмерці і вады. І не шукалі мы ў хлусьні брады. Амінь. 5. Інакшы дзень, інакшае жытло, Сьвятло вачэй інакшых для таго, Хто гэта заслужыў. Хто хлебам быў – Галоднай ёй, хто быў вадой Засьмяглай – ёй. Азяблай быў – агнём... Для тых такое, хто заўжды ягнём Ішоў пад нож, і хто прывык плаціць, І хто гатовы быў азалаціць За слова, што жадалася пачуць... А я заўжды хацеў адно – адчуць, Што нешта ёсьць на сьвеце проста так, І што любоў да бліжняга ёсьць знак Таемнай тоеснасьці да каханьня – так! Адзін зачын, на ўсё адзін закон. Іначай – скон. 6. Ну што ж, трымайся. Вось жа – да краёў Наліты жбан вадой, і на мароз, Як той юнак, што ўсіх пагроз Не забаяўся,— так, той камсамолец, — Ён выстаўлены. Праўда, той бярог Сумленьне камсамольскае, білет... І ён памёр – бы атрымаў стылет Сабе пад сэрца. Так, ён быў паэт І ў нейкім сэнсе нават і эстэт. Але ты выстаўляеш на мароз Свой жбан ні для чыіх шчымлівых сьлёз Па бедных чарапках – Хай зьнікне прах! – Праверыць трэба проста – сьценак моц, Каханьне да вады і моц пагроз Мароза – надламае твой сезам Ці скораны, урэшце зьнікне сам. (Чаму ж не апусьціў сваю руку ты сам У гэты жбан?) 7. Ды жарты – прэч! Я помню, як вада Лілася з конаўкі, імкнулася да дна, І сустракалася з зямлёй замерзлай, І падымалася уверх па сьценах, І дасягала краю. Так – яна Запоўніла мой жбан адразу, Як я пасьпеў адзін раз удыхнуць І выдыхнуць паветра. Сябра, будзь! Іду я ў мірны сьвет, у сьвет людзей, Але табе – цяпло маіх надзей. ...Мне сьнілася той ноччу... Іншы дзень... ...Серп завастрыць, і накляпаць касу, І ранішнюю не праспаць расу. Быць дзеду сябрам, а ня толькі ўнукам. Сялянская няпростая навука... «Тваё» ня трэба, а патрэбен – ты. А ўсё тваё – што аддаеш, то дзякуй. І помняцца бабульчыны прысмакі, І помняцца парэчкі, і кусты Маліны, што мы з дзедам абіралі, І самаробны плыт, — на ім пераплывалі Раку... Мне сьнілася – і сон мой, як абруч, Увесь з табою быў, ён сілай многіх рук Табе дапамагаў... Вось – ранак зноў заціх За вокнамі... Ізноў для нас дваіх! 8. Сама па сабе прыгажосьць – Кветка на схіле гары. Труна, дзе апошнюю косьць Дагрызьлі Дабра Змагары. Сама па сабе прыгажосьць – Кветка, але не гара. Пакуль не адчуў, ягамосьць – Табе ёй у рукі пара! 9. Перавяжы крыж-накрыж безыменны Травінкаю, і вось ты ўжо – жаніх. Каменьчыкі стралою перамены Выкладваюць, каб шлях ты ні на міг Ня зблытаў, не забыўся... З паляндвіцай Чырвонаю талеркі на стале. Таксама – чаркі з вадкасьцю празрыстай, Якая ператворыць ў гарманіста Любога – хоць іграць бы ён ня ўмеў. Перад табой – яна. У белых строях... А ты – пры гальштуку, у чорным пінжаку. Куды яна глядзіць? На лес? Раку? І што такое ёсьць мы тут сягоньня? Што ў нашай ежы, у вадзе і хлебе? А Бог – ён сярод нас, але й на небе... Ты даў руку, і вось – вам разам жыць. Вы здольныя кахаць – а нарадзіць? 10. КАНТРАПУНКТ Белых мух, пра якіх напісаў Герадот, Бачу зноў прад сабою палёт. Апусьціліся ў сад І на дахі хацін, На сьвятло і цяпло, на пяшчоту расьлін... А драўляныя вёслы ляжаць і чакаюць рукі Каля лодкі рассохлай, ля самых варот. Нешта цьмянае ў словах людскіх – І таму, пераставіўшы іх, Як ніхто раней, мабыць, і не спрабаваў, Ты выводзіш сябе на дарогу, дзе памяць старых І няродных людзей – быццам гімн, які адгучаў. ...З мовай рыб і расьлін Падыходзь да замерзлай ракі, І кладзіся на шыбіну-лёд, І глядзі з-пад рукі, Як ля самага дна засынае Маленечкі сом... І згадаеш тады, як сьпявалася Ліпеньскім днём: «Дзе ты будзеш спаць, калі твая вада пасьцель – Ў сухмень? Дзе ты будзеш жыць, калі твой дзень ужо ня дзень – А цень?..» 11. Мы марылі пабыць сам-насам з тым, Што вочы закрывала нам, як дым. Было яно крылом – ні белым, ні сівым,— Бясплотным... Невядома, ці жывым. Анёлы там? Ці д’яблавыя слугі? Шкада, ды толькі побач друга, Каб нешта распазнаць, ня мелі мы. Мы проста верылі, і нечаму служылі, І нашы рукі млелі ў кайданах Ці зьвязаныя кветкамі – на страх... Маліліся на нашу несустрэчу Ваўкі і фарысеі – не авечкі. Мы вобліку ня верым нездарма Ўсіх тых, хто кажа нам: павер, няма Нічога там – у вечарах зімовых. На шкле – узор марозны. Больш нічога Павер, няма! І не глядзі ў сябе! Ды там адбіўся, веру, боскі сьвет. 12. Чакаючы, напэўна, халадоў, Маўчыць мая паэма. Колькі дзён Я падымаў свае радкі з руін сьнягоў. Пад сілай неадхільнаю адлігі Яны, бы рунь былі. А ты ня йшла дамоў, За вокнамі чакала не вятроў, А цёплых слоў Маіх. Сплывалі крыгі І заміралі ў новым карагодзе, Як холадам дыхне. Маёй прыродзе Ужо даўно бракуе пастаянства. Але, калі мы здолелі пабрацца, Ня трэба больш суцішваць парываньні І трапяткіх грудзей судакрананьне. Сляпому трэба што? Ці дараваньне Яго грахоў, ці бачыць зоры, неба, сьвет? Ў каханьні гіне – і адродзіцца паэт. 13. Усё, што сказана пры людзях, Адразу як бы – без мяне. Адразу як бы – сьнег і студзень, Ды толькі гэта – мой памер. Сутоньне. Трэмала дажджынак, Ледзь запаволены акорд. Пліту магільную, ільдзіну Адсунь, рака! Адкрыты рот Злавіў дыханьне незнаёмых... Там пераборы струн! – душа Няе мае што сказаць нямому... Ёсьць памінальная імша, А ёсьць жыццё – не запаволіць Яно сваёй кабылкі ход. ...Ты выйдзі, мілая. Ўжо позна. Чакае хохлік ля варот. 14. Пад сьпеў зурны – захочацца хурмы, Віна з аджарскіх гор – каб поўны жбан! Абняцца так, каб захацелі мы Удвух сысьці, пакінуўшы дзірван. У скронях цесна – гулка б’ецца кроў Аб сьценкі вен, пульсуючы... Агонь Наш не патухне, покуль не сагрэў Дарэшты нас, да самых сэрца сьцен... А да далоняў – прыкладае сьпеў Дажджу – сам Бог. Мы не чужыя тут, І Бог не пажадае нам пакут. Таму нам можна – разам начаваць І мілавацца, моўчкі абдымаць Сваіх дзяцей, і быць адно з адным, Сьпяваць, шаптаць... Глытаць каханьня дым. 15. ...Атрэсваючы бруд зямны з далоняў, Атрэсваеш зямлю. Сячэш карэньне, Крыніцу засыпаеш, сувязь рвеш. З чаго тады напоўніш жбан, нальеш? Няма ў расьлін ніякіх пакаленьняў— Там повязь ёсьць. І замаўкае верш... Ды бруд зямны – не на сумленьні бруд. Паэта не пытайцеся: «Ты Брут?» ...А ты, калі ты хочаш гаварыць, Вазьмі свой жбан, і не забудзь наліць – Адно імгненьне будзе вецер дзьмуць – Ў яго сваё жыцьцё, а не ваду. 16. Я так хацеў зьмяніць танальнасьць слоў, Што мне было няважна ўжо, пра што Яны гавораць. Быў я рыбаком, І я цягнуў свой невад дзень за днём, Хоць знаў, Што для душы прыстанак лепшы ёсьць – Нішто. 17. ...Але пакуль ты ёсьць – абпальвай жбан. Хай ля вагню сагрэецца душа. 18. А што рабіць з табой пасьля, мой дружа? О, як размалявалі цябе сьцюжы! Пастаўлю ў цябе ружу – падарую Я той, Якая мне радкі мае дыктуе, Якая – і мілуе, і цалуе, Ты ведаеш – яна ёсьць вобраз твой! Вядзе мяне – яна ёсьць ты – да ложка, У поле, на змаганьне, да стала. Старыя дні, прымятая трава... І рутамі цьвіце твая дарожка Да нашай лесьнічоўкі, да вяргінь. Гарбатай рукі мы ня грэлі ані трошкі Ня толькі ўлетку, але і – зімой. Браў шуфаль я, ты венік – ганак твой Блішчэў заўжды адчышчаны – і просты, Як шлях туды, адкуль няма шляхоў Назад, ты ведаеш. Там ёсьць адна любоў. І там зьнікаюць смутак, гора, роспач, Ператвараюцца ў напой цудоўны твой, Які нагбом пілі мы неаднойчы. Ня вымаўлю імя, ня маю моцы. Калі ёсьць Бог – ён ты. І... Божа мой!... _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Так, ты мая – дачка, сястра, жана... Post scriptum Д у ш а м а я! – скажу два словы, Зьвяртаючыся да сябе самога, Застыну ў вусьцішы. Вось гэта – я? Паўторыць гук сябе, і – удвая Каменьчыкам углыб мяне, бы ў студню, Спадае слова з вуснаў, быццам з рук. Рука ж – трымае абламаную галінку-прут, Што помніла калісь: сьпяваў жаўрук... Д у ш а м а я! Гукаючы, я ў рэху Сябе зьбярог? Пакінуў? Ці спаліў? Зямлёю сад плады свае сьпяліў, А ўсё было мне мала – чалавеку. ...Я жыў, як сьніў. І снамі пад рукою праходзіла жыцьцё, і павуціньне ў твар Кідала восень на маё адно: спакою! Ня раб, ня цар, ня вой, не валадар, Я ўсё хаваўся ў прывідныя гмахі, Паіў карэньнямі то ружу, то палын, І быў бліжэй я – да арла... да чарапахі... Д у ш а м а я! Ты праўда – успамін? 12 лістапада 2003 – 4 красавіка 2004