У КАЛЯДНУЮ НОЧ
Сучасная фантазія
Ногі да падлогі,
Зэдлікам — парог.
З твару — казларогі,
А сядзіць, як бог.
Зыркае на покуць,
Дзе вісіць абраз:
Звабная высокасьць!.. –
Гэх! – туды б якраз…
Толькі ад парога
Не падняць хваста:
Хата вокам строгім
Сьвеціцца з кута.
Там сьвяты Мікола —
Хат сялянскіх бог, —
Д’ябал там ніколі
Панаваць ня мог…
А мароз ня лёкай,
Каб чарцям служыць:
Шчэміць — хоць галёкай,
Хоць у сьвет бяжы…
Дык зрэдчас Міколаў
Дапускаў пагляд
Адагрэцца ў холад
Дробных чарцянят.
І нікшні, басота,
Прышчамі хвасты:
Тут вам не балота,
Не чарот густы!..
Плішчацца малыя,
А між іх — стары:
Пэўна ж, косьці ныюць –
Зябка на двары…
Тут не пахітруеш –
Хоць бы на парог…
А ў вачах віруюць
Зайздрасьць і спалох…
Ды цішком адводзіць
Вочы ўбок сьвяты:
«Ладна ўжо, адроддзе,
Адагрэйся й ты…»
* * *
Гады: у вечнасьць — чоўнамі…
Гадзіны незьлічоныя,
Паўдзённыя, паўночныя
Сутокі бела-чорныя,—
Узмахі крыл сарочыных,—
Ляцяць, ляцяць — ня збочваюць…
Сарокі стракатлівыя,
Сутокі мігатлівыя:
Дзень—ноч, дзень—ноч, — адлічваюць…
Перад сьцяной маўкліваю –
Бясконцасьцю касьмічнаю –
Згараюць тайны зьнічкамі…
Сарокі белабокія…
Ужо зусім далёкія
І так сьмяротна блізкія…
Адна разгадка лёгкая:
І песьня над калыскаю,
І сьмерць касою бліскае…
То з радасьцю, то з бедамі
Жывём — як і ня ведаем:
Той, хто плыве, прычаліць –
У гавань адпаведную,
У сонечнасьць сусьветную,
Дзе летнімі начамі
І ў поўнач залачае…
ПА-НАСКУ…
А прыкладаў груды
Ў Пандорынай скрынцы:
Душылі прыблуды,
Душылі чужынцы.
Вякамі, гадамі —
Пажары, разбоі…
Але выпадае
На долю й такое:
Няма большай ласкі,
Чым з ласкі імперства,
Дзе душаць па-наску:
Пятлёю братэрства…
КАЛАРАДСКІЯ ЯМБЫ
Штат Каларада выцесьніў Гранаду,
Зрабіўся ў гамане людской цьвіком:
Гранада — песьняй брала, як блакадай,
А Каларада славіцца жуком.
Калі да нас амерыканскі клубень
Прыехаў, каб славутай бульбай стаць –
І харчам, і ласункам нашым любым, —
Ніхто ня мог той наступ расхістаць.
Ні рэдзькай горкай, ні салодкай рэпай –
Ня засьціць каралеву з каралеў:
І ў плённы год і ў недарод — найлепей
Абраньніцай мець бульбу на стале.
Аб тым жа, што яна амерыканка,
Ніхто й ня пнецца памяць варушыць, —
Па волі лёсу вечную каханку
Займелі беларусы-бульбашы.
О бульба беларуская! – найменьне
Ад нас ужо шыбуе за мяжу,
Каб славу мець сусьветную — ня меней!..
І тут — зьявіўся каларадскі жук…
Амерыка нібы працёрла вочы
І стала дыктаваць правы свае:
«Паколькі бульбу вам дала аднойчы,
Дык і жука бярыце да яе!..»
Калі і як ён, шкоднік паласаты,
Бульбоўны кат, адолеў акіян, —
Ня знаю, ды адно засьведчу: катам
У нас зрабіўся ён і для сялян…
Няма ні паратунку, ані ўправы:
Зьбірай, хіміч — зьцямна і дацямна, —
Штолета ў нас за бульбяныя стравы
Вядзецца беларуская вайна…
Змагаюцца — пенсіянер і школьнік, —
Я ўжо пра люд працоўны не кажу:
Хоць бульба беларуская, а шкоднік —
Амерыканец: каларадскі жук…
Не паваюеш з ім — ня будзе ў місках
Ні варанай, ні паранай на стол,
Ні бабкі, ні запечанай у прыску,
Ні дранікаў з каўбаскаю пластом…
За бульбу беларускую — удзячнасьць
Табе, амерыканскі кантынент.
Хай чуецца ў застольлі: «Есьці смачна!..»
А вось з жуком як расцаніць прэзент?
Пражэрлівасьцю прагнай каларадчык
Бульбоўную душу праеў наскрозь, —
Хоць аб’яўляйся сьвету як растратчык
Ды бульбу зноў за акіян вывозь…
* * *
Дух выбілі з гаспадара,
Агмень патух.
Начальства ёсьць — з плячэй гара,
А мы ў катух.
На ўсё загад, на ўсё расклад –
Ні жні, ні сей.
І ў сэрцы выветраным хат
Заснуў Майсей.
Трывай — і клопату ня май.
Хістае воз.
І сьніцца, быццам каравай,
Шчасьлівы лёс.
Што нехта клікне да стала,
Чакае пуп.
Ані двара, ані кала,
І сам — як слуп…
І звычка: рабскае цаны
Прасіць пасад…
Зьвіняць пакутныя званы…
А дзе набат?!.
* * *
Калі ў сябры таемны вораг лезе,
Не засмучайся — гэта добры знак:
Ён самы чуйны з чуйных ваўкарэзін —
З табой гатоў расьпіць удачы гляк.
Адно, глядзі, не напівайся здуру:
Якраз калі ў абдымкі ён зграбе,
Ты помні пра «сяброўскую» натуру:
На дне атрута будзе для цябе.
ПАЎСТАНАК
Усё ў руцэ казённых духаў:
Перон, дзяжурны пры сьцяжку,
Бітончык з адламаным вухам
І конаўка на ланцужку.
Рамонтны водар таннай фарбы,
Здаецца, сто гадоў жыве,
І колер — быццам тут пажар быў:
Рудою вохраю плыве.
І ў гэтым ачужэлым сьвеце,
Дзе лёс зьняверана прыціх, —
Яны: бяды ці шчасьця дзеці —
З адным расстаньнем на дваіх…
Дыхнуць гарачай хваляй колы —
Жыцьцё разрэжуць папалам, —
Што не сустрэцца ім ніколі,
Яшчэ і Бог ня знае сам.
Ударыць звон расстайнай меддзю –
Нібы аб’явіць ім прысуд…
Паўстанак… — паўжыцьця паедзе,
А паўжыцьця пакіне тут…
* * *
Між народаў адзначаны
Той, хто будзіць свой дзень, —
Ноч даецца, каб бачылі,
Хто з паходняй ідзе.
Скрыжаваньні гісторыі –
Не пакутных крыжы:
Шлях ня горам агораны,
Шлях ня знае мяжы.
Стаць аднойчы наўколенцы —
Сьмерці роўны прысуд.
І ніхто не памоліцца
За цябе, родны кут…
Бога мэты вялікія
Пралятаюць, як цень…
Мой народ — непакліканы –
Ноч праспаў, сьпіць і ў дзень…
* * *
Што ў старарэччы высахла вада,
Што кнігаўкі без паплавоў зьвяліся, —
Яшчэ ня сама горшая бяда,
І для душы ня сама горкі высеў.
Яшчэ душа зьбягае ва ўспамін,
Знаходзячы прытулак паратоўны…
А што за тым, чаго ня ўбачыў сын,
Пабачыць праўнук мой адзінакроўны?
І што раскажа ўнуку ён свайму,
Што прыгадае, мовячы: «Калісьці…»?
І чым я грэх з душы сваёй здыму,
Што даў ім шлях,
ды не пакінуў выйсьце?..
Якія сны наступству прынясе
Зямля, што стыне мёртваю аблогай?
Аб стратах боль суціхне пакрысе,
Але — як жыць, калі няма былога?..
ЧАС ЗІМНЯГА СОНЦАЗВАРОТУ
Спыніўся дзень, і ноч спынілася,
Глядзяць асьнежана палі, —
Зьдзівіўся я, і ты зьдзівілася:
Няўжо было ўсё — і калі?..
Дзе тыя вёсны, тыя леты —
Якія змылі іх віры?..
І ўжо апошнім першацьветам
Гараць на сьнезе сьнегіры…
Якія дні, якія ночы —
Ніхто ня знае, апроч нас,
Былі — хоць зрэдку, хоць аднойчы, —
Каб іх згадаць у сьцюжны час…
Ляцяць сьняжынкі, як стракозы,
Над хваляй, спыненай ільдом.
Ружовы іней на бярозах –
Як першы ліст на першы гром.
За годам год —
гусьцей зьмярканьне:
Ці будзе за жнівом сяўба?..
Сонцазварот, сонцастаяньне:
Вясьне — спадзеў, зіме — гульба…
Стаяць, нібыта незнаёмцы:
Хто пераважыць — дзень ці ноч?
Глядзяць абое ў вочы сонцу:
Прывеціць ці зірне наўзбоч?..
І мы глядзім, як завіруха
Скупое прадзіва прадзе,
І верым: хоць прамень — на скруху
Апошнім часам ды ўпадзе…
21.12.2002.
Мінскае мора, «Юнацтва».
СЯБРАВЕЙ
Аблятаюць, адлятаюць, абрываюцца,—
Нават тыя, хто жывыя, не ўжываюцца…
З аблыселаю стаім сяброўскай кронай —
Адшумеў сусьвет лістотаю зялёнай…
Той сусьвет, якім сябрына мацавалася:
Пасьля чаркі зорка з зоркай цалавалася,
Хоць ня бачылі той зорнасьці ўзаемна, —
І паглумна, і бяздумна — і дарэмна…
Разьлятаюцца сябры — як ліст за лістам:
Той — пакрыўджаны, а гэты — ганарысты,
Той — з аздобленым чалом амальштогенія,
Гэты — вызнаўшы несумяшчальнасьць генную…
Не трымаю вас, сябры, і не ўтрымаю, —
Кожны крыўду на мяне, напэўна, мае.
Я таксама на сябе — ох, як крыўдую…
А сяброў — сяброў растрачаных шкадую…
«СІМПОСІЙ»
«Выпіўка заключная» — сімпосій —
Старажытных грэкаў рытуал…
Здорава ж у Грэцыі пілося —
Аж да нашых дзён дайшоў абвал.
Ён у нас «сімпозіум» завецца –
Выдае ад ісьціны ключы.
Дзе бяседа мужыкоў зьбярэцца,
Там ужо й «сімпозіум», лічы…
Праўда, і жанчыны ў нас прыходзяць –
Парушаюць Грэцыі закон.
Толькі гэта ісьціне ня шкодзіць –
П’юць і праўду рэжуць наўздагон…
А прасьпяцца — зноў рабы рабамі, —
Ты прабач ім, Грэцыя, прабач:
Грукаюць дапытліва ілбамі
Ў дзьверы, за якімі сьмех і плач…
Сьмех і плач…Вязьмо жыцьця зямнога…
Хай гудуць вучонасьці чмялі,
А «сімпосій» — толькі засьцярога,
Каб на неба лезьці не ўсчалі…
ГЕРАСТРАТ
Пад родную страху, нібыта галавешку,
Нясу інтэграцыйны свой запал.
Гараць дарогі, і дымяцца сьцежкі,
І ў будучыні спаленай — прагал…
І я: на папялішчы Беларусі —
Праз федэрацыю ці нейкі там саюз —
Са славай Герастрата застаюся,
Апошні і нікчэмны беларус…
* * *
Марозны дзень, як пахавальны звон.
Як на амбон,
зьляцеліся на клён
Гракі ў сутанах чорных: надышоў
Час па зіме памінкі адсьпяваць, —
І перакуленыя сьвечкі ледзяшоў
Гараць на сонцы —
кроплі ў сьнег ляцяць…
КРЭЎНАСЬЦЬ
Ня варта пытаць Усходу:
Нас там няма і ня будзе, —
Адтуль мы выходзім у людзі
З Усходам “единым народом”…
Загадка вечная — Захад:
Глядзіць — наглядзецца ня можа…
Сардэчны пагляд, не варожы, —
Стаіш, як без апранахі…
Чакаеш: а як ацэняць?..
Ды ў гэтым крэўным братаньні
Маленькае ёсьць пытаньне,
Нязначнае ёсьць адценьне:
Чаму і якім працягам
Гісторыя так вырашала:
Гарнула ў «крэсы» Варшава,
І ратавала Прага?..
* * *
Белы сьнег — шляхам белых буслоў:
Быццам студзень — вясны абраньнік.
На радзіме маёй Зьвеставаньне
Завірухай шляхі занясло.
Быццам боскае наканаваньне
Патрасае зямлю да асноў…
І чакае радзіма буслоў,
І ня верыць свайму чаканьню…
КАРТА
Гляджу на карту беларускую,
На месца местаў — і бянтэжыць:
Чаму ад іх палоска вузкая
Да гэтак званага замежжа?
Як быццам хто задумаў недзе:
Бярэсьце, Віцебск, Гродня, Гомель…—
Далёка Менск, а да суседзяў –
Як ёсьць ступіць адной нагою…
Няўжо гародзенцы ці віцьбічы
Сяліліся так аднабока?
Няўжо князі жылі на выдмішчы,
У ворага навідавоку?..
Ці для таго стальцы стаўляліся,
Хадзілі ваяры пагоняю,
Каб жартам мы цяпер пыталіся:
“А нашы людзі е за Гомелем?..”
Ёсьць!.. За Бярэсьцем і за Гродняю,
За Віцебскам і Магілёвам…
Гісторыя суседскай зводняю
Зьвяла зямель ад нас палову...
І гарады, калісьці стольныя,
Значком, як зоркаю ці месяцам,
На карце нашай — неадольныя —
Па саменькім краёчку месьцяцца.
Нібыта пояс — па перыметру,
Нібыта маякі сігнальныя
Аб тым, што памяць час ня выветрыў,
Што і яны былі — цэнтральныя…
«КАРАМБОЛЬ»
Глядзіш: вялік зямны абшар,
Вузей — Еўропы кавал скарбны,
А ў цэнтры — Беларусь, як шар,
Ды не звычайны, а більярдны.
Стаяць навокала гульцы,
І кожны сэнс тлумачыць кіем:
Пацэліць — і гульні канцы,
А як жа йнакш: мы — сваякі ім.
А гэта й значыць: «свой свайго»
(«Народ един» і «wschodne kresy»)
Да ўласных цягне берагоў,
Гвалт называючы прагрэсам.
Більярдны стол ажно трашчыць,
Зялёны покрыў чырванее…
А ў беларуса пот цурчыць:
Ён не гулец — ён жыта сее…
І пільна сочыць: хто які
Сваяк, з якім ідзе саюзам, —
І разумее: гэхне кій –
Ляці ў саюз, як шар у лузу.
Не, не ахвоч ён ад бартоў
Качацца з бітымі бакамі,
Хоць «карамболь» гульцоў-братоў
Вісіць над ім, лічы, вякамі…
Але ж у кія два канцы, —
Не забывайцеся, гульцы!..
